Luận án Đào tạo nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp thuộc ngành công nghiệp nội dung số Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ĐINH THỊ HỒNG DUYÊN ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP THUỘC NGÀNH CÔNG NGHIỆP NỘI DUNG SỐ VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ĐINH THỊ HỒNG DUYÊN ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP THUỘC NGÀNH CÔNG NGHIỆP NỘI DUNG SỐ VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản trị nhân lực Mã số: 62 34 04 04 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học PGS. TS. VŨ HOÀNG NGÂN HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Tất cả các số liệu và những trích dẫn trong luận án đều có nguồn gốc chính xác và rõ ràng. Những phân tích của luận án cũng chưa từng được công bố ở một công trình nào. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả luận án Đinh Thị Hồng Duyên LỜI CẢM ƠN Với tấm lòng biết ơn của mình, tác giả xin gửi lời tri ân sâu sắc nhất đến giáo viên hướng dẫn PGS.TS Vũ Hoàng Ngân. Sự hướng dẫn tận tình, tâm huyết và trách nhiệm của Cô đã giúp tác giả hoàn thành luận án của mình. Tác giả chân thành biết ơn trường Đại học Kinh tế quốc dân, Viện sau đại học, Khoa Quản trị nguồn nhân lực và các thầy cô đã tham gia giảng dạy chương trình nghiên cứu sinh. Những kiến thức và những phương pháp mới được tiếp thu từ quá trình nghiên cứu tại trường là hành trang quan trọng giúp tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin chân thành cám ơn những người bạn, những đồng nghiệp, những Anh/chị là lãnh đạo trong các doanh nghiệp thuộc ngành CNNDS Việt nam, các chuyên gia trong lĩnh vực Nội dung số và các thầy cô giảng dạy các chuyên ngành Công nghệ thông tin đã tạo điều kiện và hỗ trợ thông tin trong quá trình tác giả tìm hiểu, nghiên cứu, phân tích. Cuối cùng, xin gửi tặng kết quả luận án tới người thân, cha mẹ, chồng và hai con yêu dấu. Chính tình yêu thương và sự quan tâm của gia đình là động lực to lớn cho tác giả hoàn thành luận án này. Trân trọng cám ơn! Tác giả luận án Đinh Thị Hồng Duyên MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG, HỘP, SƠ ĐỒ DANH MỤC PHỤ LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC TRONG NGÀNH CÔNG NGHIỆP NỘI DUNG SỐ ................................. 12 1.1. Các khái niệm cơ bản ....................................................................................... 12 1.1.1 Đào tạo và tiến trình đào tạo trong doanh nghiệp .................................... 12 1.1.2. Hiệu quả đào tạo và đánh giá hiệu quả đào tạo ........................................ 19 1.1.3. Những nhân tố tác động đến hiệu quả đào tạo NNL ................................ 24 1.2. Ngành CNNDS và những đặc trưng của ngành ............................................ 30 1.2.1. CNNDS và những định nghĩa ................................................................... 30 1.2.2. Những đặc trưng của Ngành CNNDS ...................................................... 33 1.2.3. Những đặc điểm nổi bật của NNL trong ngành CNNDS ......................... 34 1.3. Tổng quan các nghiên cứu về hiệu quả đào tạo và các nhân tố tác động đến hiệu quả đào tạo ...................................................................................................... 37 1.3.1. Những cách tiếp cận khác nhau trong nghiên cứu về hiệu quả đào tạo NNL ... 37 1.3.2. Các nghiên cứu về các nhân tố tác động đến hiệu quả đào tạo ................ 41 1.4 Mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến hiệu quả đào tạo NNL trong các DN thuộc ngành CNNDS ................................................................................. 53 1.5. Tiểu kết chương 1 ............................................................................................. 55 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 57 2.1. Thiết kế nghiên cứu .......................................................................................... 57 2.1.1. Các phương pháp nghiên cứu sử dụng ..................................................... 57 2.1.2. Quy trình nghiên cứu ................................................................................ 62 2.1.3. Tiến độ thực hiện các nghiên cứu ............................................................. 62 2.1.4. Xây dựng Thang đo .................................................................................. 63 2.2. Phương pháp phân tích thông tin ................................................................... 66 2.2.1. Đối với dữ liệu thứ cấp ............................................................................. 66 2.2.2. Đối với dữ liệu sơ cấp .............................................................................. 66 2.3. Kiểm định thang đo .......................................................................................... 71 2.3.1. Phân tích Cronbach’s Alpha .................................................................... 71 2.3.2. Phân tích nhân tố khám phá EFA và nhân tố khẳng định CFA ............... 71 2.4. Tiểu kết chương 2 ............................................................................................. 74 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.............................................................. 75 3.1. Đặc điểm của lĩnh vực nghiên cứu và thực trạng NNL trong các DN thuộc ngành CNNDS VN ................................................................................................... 75 3.1.1. Đặc điểm của lĩnh vực nghiên cứu ........................................................... 75 3.1.2. Thực trạng về NNL trong ngành CNNDS ở VN ...................................... 77 3.2. Thực trạng công tác đào tạo NNL trong các DN thuộc ngành CNNDS Việt Nam ... 80 3.2.1. Công tác đào tạo NNL trong DN dưới góc nhìn những người quản lý trong DN ............................................................................................................. 80 3.2.2. Công tác đào tạo NNL trong DN dưới góc nhìn của người lao động ...... 82 3.3. Hiệu quả đào tạo NNL - các nhân tố tác động đến hiệu quả đào tạo và vai trò tiết chế của các biến thuộc về nhân khẩu học ................................................. 86 3.3.1. Hiệu quả đào tạo NNL trong DN ............................................................. 86 3.3.2. Các nhân tố tác động đến hiệu quả đào tạo .............................................. 88 3.3.3. Kiểm định vai trò tiết chế của các biến đặc điểm cá nhân ....................... 92 3.4. Nghiên cứu trường hợp điển hình Công ty cổ phần truyền thông VMG ............. 93 3.4.1. Quá trình hình thành và phát triển của Công ty Cổ phần truyền thông VMG ........ 94 3.4.2. Đặc điểm về sản phẩm của DN cổ phần truyền thông VMG ................... 94 3.4.3. Đặc điểm nguồn nhân lực ......................................................................... 96 3.4.4. Kết quả hoạt động kinh doanh .................................................................. 97 3.5. Tiểu kết chương 3 ........................................................................................... 104 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ ĐÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DN THUỘC NGÀNH CNNDS VIỆT NAM ........................... 106 4.1. Xu hướng phát triển của ngành CNNDS thế giới và Việt nam .................. 106 4.1.1. Xu hướng phát triển của ngành CNNDS thế giới .................................. 106 4.1.2. Xu hướng phát triển của ngành CNNDS Việt nam ................................ 111 4.2. Đề xuất quan điểm đào tạo và đánh giá hiệu quả đào tạo NNL trong các DN thuộc ngành CNNDS Việt Nam ..................................................................... 113 4.2.1. Những tác động của xu hướng phát triển ngành CNNDS thế giới và VN tới hoạt động đào tạo và đánh giá hiệu quả đào tạo NLL trong các DN .......... 113 4.2.2. Đề xuất quan điểm đào tạo NNL ............................................................ 114 4.2.3. Đề xuất quan điểm đánh giá hiệu quả đào tạo NNL .............................. 117 4.3. Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo NNL trong các DN thuộc ngành CNNDS Việt nam ....................................................................................... 118 4.3.1. Kiểm soát các yếu tố tác động đến hiệu quả đào tạo trong DN thuộc ngành CNNDS ............................................................................................................ 118 4.3.2. Tác động vào các quá trình khác quản trị NNL liên quan đến hoạt động đào tạo ............................................................................................................. 125 4.4. Những kiến nghị ............................................................................................. 141 4.4.1. Những kiến nghị với Chính phủ ............................................................. 141 4.4.2. Một số kiến nghị với Bộ CNTT và truyền thông ................................... 144 4.4.3. Một số kiến nghị đối với các cơ sở đào tạo ............................................ 145 4.5. Tiểu kết chương 4 ......................................................................................... 146 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ .................................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 152 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 161 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Tiếng Việt Tiếng Anh AMOS Phân tích cấu trúc mô măng Analysis of Moment Structures Bộ TT-TT Bộ thông tin truyền thông CBCNV Cán bộ công nhân viên Employee CCR Độ tin cậy tổng hợp Composite construct reliability `CFA Phân tích nhân tố khẳng định Confirmatory Factor Analysis CFI Chỉ số thích hợp so sánh Comparative Fit Index CN Công nghiệp Industry CNNDS Công nghiệp nội dung số Digital Content Industry CV Giá trị hội tụ Covergent Validity DN Doanh nghiệp Enterprise DV Giá trị phân biệt Discriminant Validity EFA Phân tích nhân tố khám phá Exploratory Factor Analysis FL Trọng số nhân tố Factor Loading GFI Chỉ số phù hợp Goodness of Fit Index GLS Ước lượng bình phương bé nhất Generalozed Least Square GTES Thang đo hiệu quả đào tạo chung General Scale GTGT Giá trị gia tăng Valued Add Service KMO Chỉ số KMO Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy index LF Quan hệ tuyến tính Linear Forms ML Ước lượng khả năng tối đa Maximum Likelihood MO Tác động tiết chế Moderators NDS Nội dung số Digital Content NNL Nguồn nhân lực Human resource NLF Quan hệ phi tuyến tính Non-Linear Forms OV Khái niệm quan sát Observed Variables QCO Câu hỏi về Văn hóa học tập liên tục Question of Continuos Learning Culture QMO Câu hỏi về Động lực đào tạo Question of Training Motivation QS Câu hỏi về Nhận thức bản thân Question of Self-Efficacy QMA Câu hỏi về Sự hỗ trợ của người quản lý Question of Manager Support QE Câu hỏi về Hiệu quả đào tạo Question of Training Effectiveness RMSEA Khai căn trung bình số gần đúng bình phương Root Mean Square Error Approximation SEM Mô hình cấu trúc tuyến tính Structuaral Equation Modeling SL Trọng số nhân số chuẩn hóa Standardized loandings SMS/MMS Tin nhắn điện thoại di động SPSS Chương trình máy tính phục vụ công tác thống kê Statistical Package for the Social Sciences TLI Chỉ số TLI Tucker & Lewis Index VE Phương sai trích Variance Extracted VN Việt Nam Vietnam DANH MỤC BẢNG, HỘP, SƠ ĐỒ BẢNG Bảng 1.1. CNNDS và các thuật ngữ có liên quan ............................................ 31 Bảng 2.1. Thông tin về các chuyên gia tham gia phỏng vấn ............................ 57 Bảng 2.2. Thông tin về các DN tham gia phỏng vấn ....................................... 58 Bảng 2.3. Tiến độ thực hiện các nghiên cứu .................................................... 62 Bảng 2.4: Tổng hợp sử dụng các thang đo ....................................................... 63 Bảng 2.5. Thang đo đã hiệu chỉnh để đưa vào phân tích định lượng ............... 64 Bảng 2.6. Các đặc điểm của mẫu nghiên cứu ................................................... 69 Bảng 2.7. Phân bố mẫu điều tra ........................................................................ 70 Bảng 2.8. Phương pháp trích nhân tố với phép quay Pronax .............................. 72 Bảng 3.1. Số lượng DN NDS qua các năm ...................................................... 76 Bảng 3.2. Lao động trong lĩnh vực CNNDS ................................................... 78 Bảng 3.3. Phân tích nhu cầu đào tạo ................................................................. 81 Bảng 3.4. Loại hình đào tạo chủ yếu ................................................................ 82 Bảng 3.5. Những yếu tố cân nhắc khi lựa chọn công việc ............................... 85 Bảng 3.6. Hiệu quả đào tạo trung bình ............................................................. 87 Bảng 3.7. Đánh giá các biến trong Hiệu quả đào tạo ....................................... 87 Bảng 3.8. Các chỉ tiêu đánh giá sự phù hợp của mô hình. ............................... 88 Bảng 3.9 Kết quả kiểm định Boostrap ............................................................. 89 Bảng 3.10. Kết quả kiểm định mối quan hệ nhân quả giữa các khái niệm nghiên cứu ... 89 Bảng 3.11. Các chỉ tiêu đánh giá sự phù hợp của mô hình ................................ 91 Bảng 3.12. Bảng tóm tắt Kết quả mô hình Khả biến và bất biến ....................... 92 Bảng 3.13. Phân loại nhân lực theo trình độ ...................................................... 96 Bảng 3.14. Phân loại nhân lực theo giới và tuổi trung bình theo năm ............... 96 Bảng 3.15. Kết quả kinh doanh năm 2008 đến 2014 .......................................... 97 Bảng 3.16. Chi phí bình quân đào tạo cho 1 nhân viên được đào tạo ................ 98 HỘP Hộp 3.1. Chất lượng đào tạo ngành CNTT ..................................................... 79 Hộp 3.2. Chất lượng đào tạo NNL của các trường đại học công nghệ .......... 79 Hộp 3.3. Hình thức đào tạo DN thường sử dụng ............................................ 83 Hộp 3.4. Hình thức đào tạo DN thường sử dụng ............................................ 83 SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mô hình QTNNL:các yếu tố cấu thành chức năng [13] .................. 17 Sơ đồ 1.2. Mối quan hệ qua lại giữa đào tạo, tuyển dụng và duy trì nguồn nhân lực ....... 18 Sơ đồ 1.3. Các tiến trình đào tạo [53] ................................................................ 19 Sơ đồ 1.4. Tiến trình đánh giá hiệu quả đào tạo [53] ........................................ 21 Sơ đồ 1.5. Đánh giá 4 cấp độ của Kirkpatrick [61] ........................................... 22 Sơ đồ 1.6: Các mô hình sản xuất của Ngành CNNDS (101) ............................. 33 Sơ đồ 1.7. Mô hình của Baldwin và Ford [24] ................................................. 51 Sơ đồ 1.8. Mô hình của K. L. Jayawardana và H. A. D [54] ............................ 52 Sơ đồ 1.9. Mô hình của Marguerite Foxon [68]. ............................................... 52 Sơ đồ 1.10. Mô hình nghiên cứu ......................................................................... 54 Sơ đồ 2.1. Quy trình nghiên cứu........................................................................ 62 Sơ đồ 2.2. Phân tích nhân tố khẳng định CFA .................................................. 73 Sơ đồ 3.1. Doanh thu CNNDS và các ngành tương đồng. ................................ 75 Sơ đồ 3.2. Các hình thức đánh giá trong đào tạo ............................................... 84 Sơ đồ 3.3. Lợi ích của đào tạo với người lao động ........................................... 86 Sơ đồ 3.4. Kết quả mô hình cấu trúc 1 .............................................................. 88 Sơ đồ 3.5. Kết quả mô hình cấu trúc 2 .............................................................. 90 Sơ đồ 3.6. Đường đi của các tin nhắn SMS và việc trả tin về cho khách hàng . 95 Sơ đồ 3.7. Kết quả đánh giá phân hạng cán bộ năm 2011 – 2013 ................... 99 Sơ đồ 3.8. Mối liên hệ giữa tốc độ tăng trưởng hiệu quả kinh tế và tốc độ tăng trưởng ROI ...................................................................................... 102 Sơ đồ 3.9. Mối liên hệ hiệu quả DN và hoạt động đào tạo ............................. 102 Sơ đồ 4.1. Bảng phân bổ thị phần thế giới trong ngành CN TT và giải trí ............ 108 Sơ đồ 4.2. Thống kê thuê bao Internet và điện thoại di động ở Việt nam (tổng hợp từ sách trắng 2013) .................................................................. 111 Sơ đồ 4.3. Mô hình đào tạo trong tổ chức 04 cấp độ....................................... 121 Sơ đồ 4.4. Các dạng phân tích nhu cầu đào tạo ............................................... 126 DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1. Mẫu phỏng vấn xin ý kiến của chuyên gia về thực trạng ngành công nghiệp nội dung số ......................................................................... 161 Phụ lục 2. Mẫu phỏng vấn sâu về đào tạo nguồn nhân lực trong doanh nghiệp thuộc ngành CNNDS...................................................................... 163 Phụ lục 3. Bảng hỏi về đào tạo nguồn nhân lực trong doanh nghiệp thuộc ngành CNNDS tại thành phố Hà Nội/Hồ Chí Minh ...................... 167 Phụ lục 4. Mẫu phỏng vấn tìm hiểu và đánh giá về thang đo ......................... 178 Phụ lục 5. Bộ câu hỏi thực hiện trong nghiên cứu điển hình .......................... 182 Phụ lục 6. Tổng hợp các nghiên cứu về tác động của đào tạo tới người lao động và doanh nghiệp ............................................................................. 183 Phụ lục 7. 12 Mô hình đáh giá đào tạo phổ biến và đặc trưng ........................ 189 Phụ lục 8. Kết quả phân tích dữ liệu KMO and Bartlett's Test ............................. 191 Phụ lục 9. Những kết quả nghiên cứu về mối quan hệ giữa đào tạo và hiệu suất doanh nghiệp .................................................................................. 194 Phụ lục 10. Thang đo đầy đủ ban đầu của luận án ............................................ 195 Phụ lục 11. Sự phát triển của ngành công nghiệp nội dung số ở Việt Nam...... 198 Phụ lục 12. Kinh nghiệm của Việt Nam và quốc tế về tuyển và sử dụng thực tập sinh.................................................................................... 206 Phụ lục 13. Sơ đồ phát triển của Công ty VMG từ năm 2006 đến 2014 .......... 208 Phụ lục 14. Mẫu đánh giá tháng của Công ty VMG (sử dụng trên phần mềm) ...... 208 Phụ lục 15. Danh sách 34 cá nhân và doanh nghiệp tham gia phỏng vấn chuyên sâu ... 209 Phụ lục 16. Phiếu đánh giá chương trình đào tạo .............................................. 212 Phụ lục 17. Phiếu đánh giá hiệu quả làm việc ................................................... 215 Phụ lục 18. Kế hoạch đào tạo hàng năm .......................................................... 217 Phụ lục 19. Ưu nhược điểm của các mô hình đánh giá hiệu quả đào tạo ........ 218 Phụ lục 20. Tổng hợp tóm lược ý kiến cá nhân và doanh nghiệp khi tham gia phỏng vấn trước và sau khi có bảng hỏi......................................... 220 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu luận án Luận án được viết với tổng số trang là 150 trang, trong đó số trang của từng chương, từng phần được chia cụ thể như sau (mở đầu: 11 trang, chương 1: 45 trang, chương 2: 18 trang, chương 3: 31 trang, chương