Luận án Đầu tư phát triển các khu công nghiệp vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------

-------- TRẦN THỊ MAI HOA ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM BẮC BỘ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ ĐẦU TƯ MÃ SỐ: 62310501 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1 TS. NGUYỄN HỒNG MINH 2 TS. LÊ TUYỂN CỬ HÀ NỘI, NĂM 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng sự nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Người hướng dẫn khoa học TS. Nguyễn Hồng Minh Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả Luận án Trần Thị Mai Hoa LỜI CẢM ƠN Tác giả luận án xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, tập thể các thầy cô giáo Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, Viện Sau đại học, Khoa Đầu Tư- Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã truyền đạt những kiến thức bổ ích, những hỗ trợ cần thiết cho tác giả trong quá trình thực hiện luận án. Đặc biệt tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới TS. Nguyễn Hồng Minh, TS. Lê Tuyển Cử, những người thầy đã nhiệt tình hướng dẫn tác giả. Trong quá trình nghiên cứu và thu thập số liệu, tác giả nhận được sự hỗ trợ rất nhiều từ Vụ Quản lý các Khu Kinh Tế của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ban quản lý khu công nghiệp các tỉnh, các doanh nghiệp kinh doanh hạ tầng khu công nghiệp, các doanh nghiệp hoạt động trong khu công nghiệp trong Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Để bầy tỏ lòng biết ơn, tác giả xin cảm ơn các doanh nghiệp đã tham gia trả lời phiếu khảo sát và cung cấp các thông tin quí báu giúp tác giả thực hiện luận án. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn tới GS.TS Ngô Thắng Lợi - Khoa Kế hoạch & Phát triển, TS. Ngô Công Thành - Bộ Kế hoạch & Đầu tư, PGS.TS Hoàng Sỹ Động - Bộ Kế hoạch và Đầu tư, PGS.TS Đỗ Văn Thành – Bộ Tài Chính đã có nhiều ý kiến đóng góp quí báu cho tác giả trong quá trình hoàn thiện luận án. Cuối cùng, tác giả xin bầy tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, ủng hộ, chia sẻ khó khăn và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tác giả Trần Thị Mai Hoa MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC HÌNH LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU CÔNG NGHIỆP ........................................................................................................ 7 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................ 7 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ........................................................... 7 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ......................................................... 10 1.2. Khoảng trống nghiên cứu và qui trình nghiên cứu của luận án ................... 15 1.2.1. Khoảng trống nghiên cứu của luận án .......................................................... 15 1.2.2. Qui trình nghiên cứu của luận án ................................................................. 15 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU CÔNG NGHIỆP ... 17 2.1. Khu công nghiệp và đầu tư phát triển khu công nghiệp .............................. 17 2.1.1. Khu công nghiệp và vai trò của khu công nghiệp đối với phát triển kinh tế xã hội .... 17 2.1.2. Khái niệm và đặc điểm đầu tư phát triển khu công nghiệp ........................... 21 2.2. Nguồn vốn đầu tư phát triển khu công nghiệp ............................................. 23 2.2.1. Nguồn vốn nhà nước .................................................................................... 24 2.2.2. Nguồn vốn của các doanh nghiệp kinh doanh hạ tầng khu công nghiệp ....... 25 2.2.3. Nguồn vốn của các doanh nghiệp trong khu công nghiệp ............................. 26 2.3. Nội dung đầu tư phát triển khu công nghiệp ................................................ 26 2.3.1. Đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng khu công nghiệp ....................................... 26 2.3.2. Đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh trong khu công nghiệp ...................... 27 2.3.3. Đầu tư phát triển nguồn nhân lực phục vụ khu công nghiệp ......................... 28 2.3.4. Đầu tư phát triển các dịch vụ hỗ trợ kinh doanh cho các doanh nghiệp trong khu công nghiệp .................................................................................................... 28 2.3.5. Đầu tư bảo vệ môi trường khu công nghiệp ................................................. 29 2.4. Các tiêu chí đánh giá đầu tư phát triển KCN ............................................... 29 2.4.1. Các tiêu chí chung ....................................................................................... 30 2.4.2. Các tiêu chí đánh giá đầu tư kết cấu hạ tầng khu công nghiệp ...................... 31 2.4.3. Các tiêu chí đánh giá hoạt động đầu tư sản xuất kinh doanh của DN trong KCN .. 33 2.4.4. Tiêu chí đánh giá hoạt động đầu tư khác ...................................................... 35 2.5. Các nhân tố và mô hình phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển KCN .............................................................................................................. 35 2.5.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển KCN ...................................... 35 2.5.2. Mô hình phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển KCN .......... 40 2.6. Kinh nghiệm của một số nước, vùng lãnh thổ về đầu tư phát triển các KCN và bài học cho vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ ................................................... 49 2.6.1. Mô hình đầu tư phát triển KCN Tô Châu của Trung Quốc ........................... 49 2.6.2. Mô hình đầu tư phát triển KCN ở Thái lan ................................................... 51 2.6.3. Mô hình đầu tư phát triển KCN ở Đài Loan ................................................. 52 2.6.4. Những bài học vận dụng cho đầu tư phát triển các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ .... 54 2.7. Tóm tắt chương 2 ........................................................................................... 56 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM BẮC BỘ ........................................................... 57 3.1. Đặc điểm chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ ........................................................................................................... 57 3.1.1. Điều kiện tự nhiên của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ .............................. 57 3.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội của vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ .................... 58 3.1.3. Thuận lợi và khó khăn của vùng KTTĐ Bắc Bộ trong việc phát triển các KCN .... 59 3.2. Khái quát tình hình phát triển các khu công nghiệp cả nước và vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ .................................................................................................. 62 3.2.1. Tình hình phát triển các khu công nghiệp cả nước ....................................... 62 3.2.2. Tình hình phát triển các khu công nghiệp vùng KTTĐ Bắc Bộ .................... 64 3.3. Thực trạng đầu tư phát triển các khu công nghiệp vùng KTTĐ Bắc Bộ ..... 65 3.3.1. Vốn và nguồn vốn đầu tư phát triển các khu công nghiệp vùng KTTĐ Bắc Bộ ... 65 3.3.2. Nội dung đầu tư phát triển các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ ............................ 69 3.4. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư phát triển KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ ............................................................................................... 86 3.4.1. Mẫu nghiên cứu ........................................................................................... 86 3.4.2. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng KCN 86 3.4.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh trong KCN ............................................................................................................. 90 3.5. Đánh giá hoạt động đầu tư phát triển các khu công nghiệp vùng KTTĐ Bắc Bộ ..... 94 3.5.1. Các kết quả đạt được .................................................................................... 94 3.5.2. Hạn chế tồn tại ........................................................................................... 115 3.5.3. Nguyên nhân của các hạn chế .................................................................... 119 3.6. Tóm tắt chương 3 ......................................................................................... 124 CHƯƠNG 4 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM BẮC BỘ ĐẾN NĂM 2030 ..................................................................................... 125 4.1. Qui hoạch tổng thể phát triển kinh tế- xã hội và phát triển công nghiệp vùng KTTĐ Bắc Bộ tầm nhìn đến năm 2030 ..................................................... 125 4.1.1. Qui hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng KTTĐ Bắc Bộ ............ 125 4.1.2. Qui hoạch phát triển công nghiệp vùng KTTĐ Bắc Bộ .............................. 127 4.2. Quan điểm và phương hướng đầu tư phát triển KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ tầm nhìn đến năm 2030 ....................................................................................... 129 4.2.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước .................................................................. 129 4.2.2. Quan điểm và phương hướng đầu tư phát triển các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ . 132 4.3. Một số giải pháp tăng cường đầu tư phát triển các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ đến năm 2030 ................................................................................................. 136 4.3.1. Nâng cao chất lượng công tác qui hoạch đầu tư phát triển KCN ................. 136 4.3.2. Hoàn thiện cơ chế, chính sách đầu tư phát triển KCN ................................ 139 4.3.3. Đa dạng hoá nguồn vốn và tăng cường đầu tư xây dựng đồng bộ kết cấu hạ tầng KCN ............................................................................................................ 140 4.3.4. Tăng cường xúc tiến đầu tư vào KCN ........................................................ 143 4.3.5. Tăng cường đầu tư phát triển nguồn nhân lực ............................................ 146 4.3.6. Tăng cường đầu tư bảo vệ môi trường KCN .............................................. 147 4.3.7. Hoàn thiện công tác quản lý nhà nước đối với KCN .................................. 149 4.4. Một số kiến nghị ........................................................................................... 150 4.4.1. Đối với Chính Phủ ..................................................................................... 150 4.4.2. Đối với các Bộ, Ngành ............................................................................... 151 4.4.3. Đối với các địa phương .............................................................................. 151 4.5. Tóm tắt chương 4 ......................................................................................... 152 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 153 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Bộ KH&ĐT Bộ Kế hoạch và Đầu tư BQL Ban quản lý CCN Cụm công nghiệp CNTB Chủ nghĩa tư bản CNH, HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hoá ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long ĐKKT Đặc khu kinh tế ĐTNN Đầu tư nước ngoài EU Cộng đồng Châu Âu GCNĐT Giấy chứng nhận đầu tư GTSX Giá trị sản xuất KCN Khu công nghiệp KCX Khu chế xuất KCHT Kết cấu hạ tầng KKT Khu kinh tế KTTĐ Kinh tế trọng điểm KTXH Kinh tế xã hội KHCN Khoa học công nghệ QLNN Quản lý nhà nước R&D Nghiên cứu và phát triển SXKD Sản xuất kinh doanh VĐT Vốn đầu tư VKTTĐBB Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ WTO Tổ chức thương mại thế giới XLNT Xử lý nước thải DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Các tiêu chí phản ánh kết quả đầu tư phát triển KCN nói chung ............ 30 Bảng 2.2: Các tiêu chí phản ánh năng lực phục vụ tăng thêm của hệ thống kết cấu hạ tầng KCN.......................................................................................... 32 Bảng 2.3: Tiêu chí đánh giá kết quả thu hút đầu tư vào SXKD trong KCN ............ 33 Bảng 2.4: Tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư SXKD trong KCN ............................ 34 Bảng 2.5: Chỉ báo và Thang đo cho các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng KCN ..................................................................................... 45 Bảng 2.6: Chỉ báo và Thang đo cho các nhân tố ảnh hưởng đến thu hút vốn đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh của DN vào KCN ................................... 46 Bảng 3.1: Tình hình đầu tư kết cấu hạ tầng các KCN (12/2016) ............................ 63 Bảng 3.2: Tình hình thu hút đầu tư và lao động các KCN (12/2016) ...................... 63 Bảng 3.3: Vốn đầu tư phát triển các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ... 65 Bảng 3.4: Cơ cấu nguồn vốn đầu tư phát triển các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010 – 2016 .................................................................................. 67 Bảng 3.5: Tỷ trọng nguồn vốn đầu tư phát triển các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010 - 2016 ................................................................................... 67 Bảng 3.6: Cơ cấu vốn đầu tư phát triển các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ phân theo nội dung, giai đoạn 2010 – 2016 ............................................................ 69 Bảng 3.7: Tỷ trọng vốn đầu tư phát triển các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ phân theo nội dung, giai đoạn 2010 – 2016 ............................................................ 70 Bảng 3.8: Cơ cấu nguồn vốn đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ................................................................. 71 Bảng 3.9: Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư trong nước cho phát triển kết cấu hạ tầng KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ............................................. 73 Bảng 3.10: Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư nước ngoài cho phát triển kết cấu hạ tầng KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 .................................... 74 Bảng 3.11: Tỷ trọng vốn đầu tư kết cấu hạ tầng KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ theo nội dung giai đoạn 2010-2016 ..................................................................... 77 Bảng 3.12: Vốn đầu tư đăng ký vào sản xuất kinh doanh trong KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ........................................................................ 78 Bảng 3.13: Số dự án và vốn đầu tư đăng ký vào sản xuất kinh doanh trong KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ năm 2016 .............................................................. 79 Bảng 3.14: Cơ cấu và tỷ trọng vốn đầu tư đăng ký vào sản xuất kinh doanh trong KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 .................................... 81 Bảng 3.15: Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư vào sản xuất kinh doanh trong KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ...................................................... 82 Bảng 3.16: Tỷ trọng vốn đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh trong KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ theo lĩnh vực giai đoạn 2010-2016 ................................. 83 Bảng 3.17. Mô tả thống kê các biến sử dụng trong mô hình 1 .................................. 87 Bảng 3.18: Kiểm định đa cộng tuyến ....................................................................... 88 Bảng 3.19: Kiểm định dạng hàm ............................................................................. 88 Bảng 3.20: Kiểm định phương sai sai số không đổi ................................................. 88 Bảng 3.21: Kết quả ước lượng yếu tố ảnh hưởng đến đầu tư HT .............................. 89 Bảng 3.22. Mô tả thống kê các biến sử dụng trong mô hình 2 .................................. 90 Bảng 3.23: Kiểm định đa cộng tuyến ....................................................................... 91 Bảng 3.24: Kiểm định dạng hàm ............................................................................. 92 Bảng 3.25: Kiểm định phương sai sai số không đổi ................................................. 92 Bảng 3.26: Kết quả ước lượng ảnh hưởng đến đầu tư phát triển............................... 92 Bảng 3.27: Số lượng các KCN của các tỉnh trong vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ............................................................................................. 96 Bảng 3.28: Diện tích đất tự nhiên các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ phân theo địa phương tính đến hết 12/2016 ................................................................. 97 Bảng 3.29: Tỷ lệ đất CN có thể cho thuê của các tỉnh vùng KTTĐ Bắc Bộ ........... 100 Bảng 3.30: Tỷ lệ lấp đầy KCN phân loại theo tình trạng hoạt động ở các Vùng KTTĐ ( tính đến hết tháng 12/2016) ................................................... 102 Bảng 3.31: Suất đầu tư KCN Vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ............... 105 Bảng 3.32: Hiệu quả hoạt động đầu tư KCN xét theo chỉ tiêu GTSXCN của Vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 .................................................... 110 Bảng 3.33: Hiệu quả hoạt động đầu tư KCN xét theo chỉ tiêu GTXKCN của Vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 .................................................... 111 Bảng 3.34: Hiệu quả hoạt động đầu tư KCN xét theo chỉ tiêu Doanh Thu Vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 .................................................... 112 Bảng 3.35: Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp giai đoạn 2010-2016 .................... 182 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Qui trình nghiên cứu của luận án ........................................................... 16 Hình 2.1: Khung phân tích yếu tố ảnh hưởng đến đầu tư kết cấu hạ tầng KCN ..... 40 Hình 2.2: Khung phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến thu hút đầu tư vào KCN ... 42 Hình 3.1: Chuyển dịch cơ cấu lao động vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010 - 2016 ... 61 Hình 3.2: Vốn đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ..................................................................................... 71 Hình 3.3: Tỷ trọng vốn đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 .............................................................................. 72 Hình 3.4: Vốn đầu tư nước ngoài đăng ký vào xây dựng KCHT các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ...................................................... 74 Hình 3.5: Số dự án được thu hút vào phát triển sản xuất trong các KCN vùng KTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 ................................................................. 78 Hình 3.6: Qui mô vốn đầu tư đăng ký vào sản xuất kinh doanh trong các KCN Vùng KTTĐ Bắc Bộ giai đoạn 2010-2016 (tỷ đồng) ............................. 80 Hình 3.7: Tỷ lệ vốn đầu tư thực hiện so với vốn đăng ký trong thu hút vốn sản xuất kinh doanh trong các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ .................................... 82 Hình 3.8: Qui mô và tốc độ phát triển vốn đầu tư khác vào KCN .......................... 85 Hình 3.9: Số lượng các KCN vùng KTTĐ Bắc Bộ ................................................ 95 Hình 3.10: Tỷ lệ % các KCN của các Vùng KTTĐ phân theo tiêu chí qui mô ......... 98 Hình 3.11: Diện tích đất tự nhiên và diện tích đất công nghiệp có thể cho thuê của các Vùng KTTĐ (tính đến 12/2016) ...................................................... 99 Hình 3.12: Diện tích đất công nghiệp có thể cho thuê và đã cho thuê của các vùng KTTĐ tính đến hết tháng 12 năm 2016 ................................................ 101 Hình 3.13: Tỷ lệ lấp đầy các KCN