Luận án Đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương tỉnh Hà Nam

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr­êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n ---------------- Phan thÞ thu hiÒn §ÇU T¦ PH¸T TRIÓN Tõ NGUåN VèN NG¢N S¸CH §ÞA PH¦¥NG TØNH Hµ NAM CHUY£N NGµNH: kinh tÕ ph¸t triÓn (Kinh tÕ ®Çu t­) M· Sè: 62310105 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: PGS.TS. Ph¹m v¨n hïng Hµ néi, n¨m 2015 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, bản luận án "Đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương tỉnh Hà Nam" là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, tư liệu được sử dụng trong luận án là trung thực, có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng và được ghi trong danh mục các tài liệu tham khảo. Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan trên. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận án Phan Thị Thu Hiền ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất nhiều từ gia đình, các thầy cô giáo và bạn bè. Lời cảm ơn đầu tiên tôi dành cho gia đình thân yêu! Gia đình là nguồn động viên, khuyến khích tôi hoàn thành tâm nguyện. Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Phạm Văn Hùng. Trong suốt bốn năm qua, thầy đã luôn tận tình hướng dẫn và khuyến khích em hoàn thành luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy, cô giáo, các bạn đồng nghiệp ở khoa Đầu tư - KTQD đã luôn động viên, chia sẻ tài liệu, hỗ trợ công việc, tạo điều kiện cho tôi thực hiện nghiên cứu. Cảm ơn các cơ quan ban ngành, các bạn bè làm việc tại tỉnh Hà Nam đã chia sẻ thông tin và giúp đỡ tôi trong việc thu thập thông tin trong suốt quá trình nghiên cứu! Cảm ơn những người bạn đã luôn luôn động viên, khuyến khích tôi hoàn thành luận án! Tôi rất hạnh phúc khi có các bạn đồng hành cùng tôi trên cuộc đời này. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận án Phan Thị Thu Hiền iii MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ............................................ vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG ANH ............................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................... viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ HÌNH VẼ .......................................................... x PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ................................................................................................. 6 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ......................... 6 1.1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến hoạt động đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách nhà nước .................................................................. 6 1.1.2. Khoảng trống nghiên cứu của đề tài luận án .............................................. 16 1.2. Khung nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu ........................................ 18 1.2.1. Khung nghiên cứu ....................................................................................... 18 1.2.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 20 Tổng kết chương 1 ................................................................................................... 24 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN TỪ NGUỒN VỐN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG ...................................................................... 25 2.1. Đầu tư phát triển ......................................................................................... 25 2.1.1. Khái niệm đầu tư phát triển ........................................................................ 25 2.1.2. Đặc điểm của đầu tư phát triển ................................................................... 27 2.2. Ngân sách địa phương: ................................................................................. 28 2.2.1. Khái niệm ngân sách địa phương ............................................................... 28 2.2.2. Nguồn hình thành ngân sách địa phương ................................................... 29 2.3 Đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương .............................. 30 2.3.1 Khái niệm và mục tiêu của đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương .................................................................................................................. 30 2.3.2. Đặc điểm của đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương......... 34 2.3.3. Công tác quản lý nhà nước về đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương .................................................................................................................. 35 iv 2.3.4. Nội dung đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương cấp tỉnh ........... 38 2.3.5. Tác động của đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương ......... 45 2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương cấp tỉnh .............................................................................................. 50 2.4.1. Các nhân tố khách quan .............................................................................. 50 2.4.2. Các nhân tố chủ quan .................................................................................. 53 2.5. Kinh nghiệm đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách Nhà nước nói chung ngân sách địa phương nói riêng ............................................................... 56 2.5.1. Kinh nghiệm rút ra từ nghiên cứu một số quốc gia .................................... 56 2.5.2. Kinh nghiệm đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách nhà nước nói chung, ngân sách địa phương nói riêng từ một số địa phương trong nước. ......... 58 2.5.3. Một số bài học kinh nghiệm đối với tỉnh Hà Nam. .................................... 61 Tổng kết chương 2 ................................................................................................... 64 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN TỪ NGUỒN VỐN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG TỈNH HÀ NAM GIAI ĐOẠN 2008-2013 ......... 65 3.1. Các đặc điểm của Hà Nam ảnh hưởng đến đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương tỉnh Hà Nam ............................................................ 65 3.1.1. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên khoáng sản của tỉnh Hà Nam ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương ............................ 65 3.1.2. Tiềm năng kinh tế của tỉnh Hà Nam ........................................................... 66 3.2. Tổng quan về hoạt động đầu tư phát triển trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008-2013 ..................................................................................................... 71 3.2.1. Đầu tư phát triển trên địa bàn tỉnh Hà Nam theo phân cấp quản lý và khoản mục đầu tư ............................................................................................................ 71 3.2.2. Đầu tư phát triển tỉnh Hà Nam theo ngành kinh tế giai đoạn (2008 - 2013) ........ 71 3.3. Thực trạng đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008-2013 ......................................................... 73 3.3.1. Tình hình đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008- 2013 ................................................................ 73 3.3.2. Thực trạng công tác quản lý đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Hà Nam. ....................................................................... 89 3.4. Đánh giá tác động của đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương đến sự phát triển kinh tế xã hội tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008-2013 ...... 98 3.4.1 Tác động của đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương đến sự phát triển kinh tế xã hội tỉnh Hà Nam................................................................... 98 v 3.4.2. Một số hạn chế và nguyên nhân chủ yếu của đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Hà Nam. ...............................................114 Tổng kết chương 3 .................................................................................................125 CHƯƠNG 4 QUAN ĐIỂM VÀ CÁC GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN TỪ NGUỒN VỐN NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG TỈNH HÀ NAM .....................................................................................................126 4.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước, quan điểm và định hướng đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương tỉnh Hà Nam đến năm 2020 ....................126 4.1.1. Bối cảnh trong nước và quốc tế ảnh hưởng tới đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương đến năm 2020 ...........................................................126 4.1.2. Quan điểm đối với đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương. ......129 4.1.3. Định hướng đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương .........130 4.1.4 Dự báo nhu cầu vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương của tỉnh Hà Nam đến năm 2020. ........................................................................131 4.2. Một số giải pháp đối với hoạt động đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương tại tỉnh Hà Nam. ....................................................................137 4.2.1. Nâng cao chất lượng công tác lập, thực hiện quy hoạch và kế hoạch đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương ...................................................138 4.2.2. Hoàn thiện, đổi mới tổ chức bộ máy và cán bộ quản lý đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương .......................................................................146 4.2.3. Thay đổi cơ cấu nguồn vốn và cơ cấu đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương ..................................................................................................148 4.2.4. Hoàn thiện công tác quản lý đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương ................................................................................................................152 4.2.5. Tăng cường đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương để thúc đẩy đầu tư xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Hà Nam. ........................157 4.2.6. Tăng cường công tác thanh tra, giám sát đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương .........................................................................................159 4.3. Một số kiến nghị về đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách nhà nước ...160 Tổng kết chương 4 .................................................................................................162 KẾT LUẬN ............................................................................................................163 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ..........................................165 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................166 PHỤ LỤC ...............................................................................................................176 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT Cụm từ viết tắt Từ gốc BQLDA Ban quản lý dự án CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CQĐP Chính quyền địa phương CSHT Cở sở hạ tầng DAĐT Dự án đầu tư DNNN Doanh nghiệp Nhà nước DNTN Doanh nghiệp tư nhân HĐND Hội đồng nhân dân KCHT Kết cấu hạ tầng KCN Khu công nghiệp KHCN Khoa học công nghệ KHĐT Kế hoạch đầu tư KTNN Kiểm toán Nhà nước KTTT Kinh tế thị trường KTXH Kinh tế - xã hội LATS Luận án tiến sỹ NSĐP Ngân sách Địa phương NSNN Ngân sách Nhà nước NSTW Ngân sách Trung ương QLDA Quản lý dự án QLNN Quản lý Nhà nước SXKD Sản xuất kinh doanh TMĐT Tổng mức đầu tư TPKT Thành phần kinh tế THĐT Thực hiện đầu tư TSCĐ Tài sản cố định UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TIẾNG ANH Cụm từ viết tắt Từ gốc Giải nghĩa EU European Union. Liên minh Châu Âu FDI Foreign Direct Investment. Đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Gross Domestic Product. Tổng sản phẩm trên địa bàn ICOR Incremental Capital - Output Ratio. Hệ số gia tăng vốn - sản lượng IMF International Monetary Fund. Quỹ tiền tệ quốc tế JICA Japan International Cooperation Agency Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản ODA Official Development Assistance Hỗ trợ phát triển chính thức OECD Organization for Economic Cooperation and Development. Các quốc gia thành viên tổ chức hợp tác phát triển kinh tế. PCI Provincial Competitiveness Index Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PPP Public-Private Partnership Đối tác công tư VCCI Viet Nam Chamber of Commerce and Industry Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam WB World Bank Ngân hàng thế giới WTO World Trade Organization. Tổ chức Thương mại thế giới viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Tổng sản phẩm trên địa bàn và tốc độ tăng trưởng kinh tế của tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008-2013 ......................................................................................... 68 Bảng 3.2: Quy mô và tỷ trọng vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương trong tổng vốn đầu tư phát triển.................................................................. 74 trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008 – 2013 ..................................................... 74 Bảng 3.3: Tốc độ tăng vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008 – 2013 ..................................................... 75 Bảng 3.4. Đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương theo nguồn vốn đầu tư trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008-2013 .................................................... 77 Bảng 3.5: Cơ cấu vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương theo nội dung đầu tư trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008-2013 .............................. 81 Bảng 3.6: Tốc độ tăng đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương theo nội dung đầu tư trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008-2013 .............................. 82 Bảng 3.7: Số xã có đường ô tô đến trung tâm tại tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008 - 2013. .......................................................................................................................... 99 Bảng 3.8: Tổng hợp kết quả đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008 – 2013 ................................................... 100 Bảng 3.9: Tổng hợp số xã có chợ trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008-2013. ...... 102 Bảng 3.10: Kết quả đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương kết cấu hạ tầng lĩnh vực giáo dục đào tạo trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008 - 2013 ....... 103 Bảng 3.11: Kết quả đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương kết cấu hạ tầng lĩnh vực văn hóa trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008 - 2013. ............... 103 Bảng 3.12: Kết quả đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương vào lĩnh vực văn hóa trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008 - 2013. .............................. 104 Bảng 3.13: Tác động của đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương đối với xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Hà Nam ................................... 107 ix Bảng 3.14: Tác động của đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương đối với thúc đẩy đầu tư từ các nguồn vốn khác ............................................................. 110 trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008 – 2013 ................................................... 110 Bảng 3.15: Kết quả đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương vào lĩnh vực y tế trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2009 - 2013. ...................... 111 Bảng 3.16: Kết quả đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương vào môi trường trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2009 - 2013 .......................... 113 Bảng 4.1: Tỷ trọng và tốc độ tăng tỷ trọng vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương trong tổng vốn đầu tư phát triển trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2008-2013. ...................................................................................................... 133 Bảng 4.2: Tỷ trọng vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương trong tổng vốn đầu tư phát triển trên địa bàn tỉnh Hà Nam giai đoạn 2014 - 2020 ......... 134 Trên cơ sở thống kê số liệu về GDP và vốn ĐTPT giai đoạn 2005-2013: ............ 134 Bảng 4.3: GDP và vốn đầu tư phát triển của tỉnh Hà Nam giai đoạn 2005-2013 ... 135 Bảng 4.5. Dự báo nhu cầu vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương bình quân giai đoạn 2014 - 2020 trên địa bàn tỉnh Hà Nam ...................... 137 Bảng 4.6: Tổng hợp kế hoạch hóa vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương theo kế hoạch trung hạn ............................................................................. 145 x DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ HÌNH VẼ Biểu đồ: Biểu đồ 3.1: So sánh tốc độ tăng trưởng trung bình của Hà Nam so với các tỉnh khác vùng đồng bằng sông Hồng và cả nước giai đoạn 2008-2013 ......................... 68 Biểu đồ 3.2. Xếp hạng chỉ số PCI khu vực đồng bằng sông Hồng năm 2013 .......... 69 Biểu đồ 3.3: Cơ cấu vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ngân sách địa phương giai đoạn 2008-2013. ........................................................................................................ 78 Biểu đồ 4.1: Tăng trưởng GDP và đầu tư của Hà Nam giai đoạn 2005 - 2013 ...... 132 Hình vẽ: Hình 1.1: Khung nghiên cứu luận án ........................................................................ 19 Hình 4.1: Nguồn vốn và cơ cấu vốn đầu tư phát triển từ nguồn vốn ...................... 148 ngân sách địa phương .............................................................................................. 148 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án Đầu tư phát triển (ĐTPT) từ nguồn vốn ngân sách nhà nước (NSNN) là một bộ phận quan trọng có tính chất quyết định đến phát triển kinh tế xã hội (KTXH) của một quốc gia, một địa phương ở Việt Nam. Nhưng trong thời gian vừa qua thì ĐTPT từ nguồn vốn NSNN ở Việt Nam hiệu quả còn thấp. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về hiệu quả đầu tư công khẳng định vấn đề này. Mà trong đầu tư công thì ĐTPT từ NSNN là một bộ phận chủ yếu. Nhưng các công trình đã nghiên cứu thì mỗi công trình lại đề cập ở một khía cạnh của ĐTPT từ NSNN. ĐTPT từ nguồn vốn ngân sách địa phương (NSĐP) trong những năm gần đây đã góp phần phát triển kinh tế xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn địa phương theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH), góp phần phát triển kết cấu hạ tầng (KCHT), phát triển khoa học công nghệ (KHCN), thúc đẩy xây dựng nông thôn mới. Tuy nhiên, trong những năm qua ĐTPT từ nguồn vốn NSĐP tại các tỉnh, thành phố nói chung Hà Nam nói riêng vẫn còn nhiều bất cập, nguồn vốn ĐTPT từ NSĐP vẫn còn phụ thuộc nhiều vào nguồn vốn điều tiết từ trung ương, ĐTPT từ nguồn vốn NSĐP chưa thực sự phát huy vai trò của nó trong chiến lược phát triển KTXH của địa phương. Cho đến nay, chưa có một công trình khoa học bậc tiến sỹ nghiên cứu về vấn đề ĐTPT từ nguồn vốn NSĐP trên địa bàn tỉnh Hà Nam. Việt Nam có 63 tỉnh, thành phố thì trong đó có khoảng 20 tỉnh, thành phố là có thể chủ động được nguồn vốn đầu tư, không bị phụ thuộc vào vốn ngân sách điều tiết từ trung ương. Còn lại hơn 40 tỉnh trong đó có Hà Nam hàng năm phải nhận sự hỗ trợ