Luận án Dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh

Các câu hỏi trong bảng hỏi được thiết kế dưới dạng câu hỏi đóng, câu hỏi mở và câu hỏi vừa đóng vừa mở. Nội dung cần thu thập được thao tác hóa và xây dựng các thang đo dựa vào các nội dung nghiên cứu sau: - Thông tin cá nhân của phụ nữ nghèo: Trình độ học vấn, tôn giáo, nghề nghiệp chính, thu nhập từ nghề nghiệp chính, tình trạng hôn nhân, số nhân khẩu trong gia đình, tình hình sức khỏe, - Thực trạng DVCTXH đối với phụ nữ nghèo gồm các thông tin: Các loại hình DVCTXH được hỗ trợ hiện nay (Dạy nghề, Giới thiệu việc làm, Tư vấn/tham vấn, Hỗ trợ pháp lý, vốn vay); Các nguồn vay mượn được hỗ trợ từ địa phương và các tổ chức tín dụng với năm mức độ dánh giá việc tiếp cận là: 1. Rất khó khăn, 2. Khó khăn, 3. Bình thường, 4. Dễ dàng, 5. Rất dễ dàng. Bên cạnh đó, luận án còn thu thập thông tin về người thường xuyên nhất trong gia đình thực hiện các công việc như Lao động chính (tạo thu nhập chính); quản lý tài chính; mua sắm chi tiêu hàng ngày (đi chợ, ); nấu ăn, chăm sóc các thành viên trong gia đình, .và ai là người quyết định chính các việc như công việc làm ăn của gia đình; con trai, con gái đi học; gả chồng/ cưới vợ cho con; chi tiêu ăn uống hàng ngày; mua sắm các tài sản có giá trị lớn; vay vốn làm ăn, . - Đặc điểm tâm lý và nhu cầu của phụ nữ nghèo đối với DVCTXH: Tìm hiểu những vấn đề tâm lý phụ nữ nghèo thường gặp phải, những nhu cầu hiện nay của phụ nữ nghèo là những nhu cầu nào (Vốn/tài chính; Nhà ở; chăm sóc sức khỏe; tham gia hoạt động giải trí; bản thân được đào tạo nghề và có cơ hội tiếp cận việc làm; các thành viên trong gia đình được đào tạo nghề và có cơ hội tiếp cận việc làm; trợ giúp pháp lý; tư vấn/tham vấn (giới thiệu việc làm và hướng dẫn cách làm ăn); hỗ trợ Phương tiện sinh kế; được tôn trọng; giao tiếp với bạn bè và mọi người xung quan; kiến thức và kỹ năng; hỗ trợ học phí cho con; chồng được đưa đi cai nghiện; sửa nhà). Phụ nữ nghèo tham gia Tổ chức, Hội, Câu lạc bô, Đội, Nhóm nào tại địa phương như thế nào?

190 trang | Chia sẻ: Đào Thiềm | Ngày: 07/01/2025 | Lượt xem: 52 | Lượt tải: 0

Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM THỊ HÀ THƯƠNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI PHỤ NỮ NGHÈO TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI HÀ NỘI, 2023 i VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM THỊ HÀ THƯƠNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI PHỤ NỮ NGHÈO TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Công tác xã hội Mã số: 976 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Trần Thị Minh Thi 2. TS. Lê Hải Thanh HÀ NỘI, 2023 ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi. Nội dung cũng như các số liệu trình bày trong luận án hoàn toàn trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN iii LỜI CẢM ƠN Tôi xin được gửi lời cảm ơn và tri ân sâu sắc đến hai thầy cô hướng dẫn, đó là PGS. TS Trần Thị Minh Thi và TS. Lê Hải Thanh. Chính sự hỗ trợ, hướng dẫn tận tình và sự động viên từ hai Thầy Cô, tôi mới có thể hoàn thành luận án của mình. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Quý Thầy Cô của Khoa Xã hội học, Tâm lý học và Công tác xã hội nói riêng và Quý Thầy Cô của Học viện Khoa học xã hội nói chung đã luôn tạo mọi điều kiện để tôi có thể hoàn thành xong luận án. Trong quá trình thu thập các báo cáo, số liệu phục vụ cho luận án, tôi xin được gửi lời cảm ơn đến Quý Cơ quan/đơn vị đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi được tiếp cận khách thể nghiên cứu và hỗ trợ cung cấp các báo cáo liên quan đến luận án của tôi. Đồng thời, tôi xin cảm ơn Quý Thầy Cô là tập thể lãnh đạo Trường Đại học Tôn Đức Thắng cùng Quý Thầy Cô và các anh/chị đồng nghiệp, gia đình đã luôn đồng hành và hỗ trợ tôi trong suốt thời gian làm luận án. iv MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ................................. 12 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ở nước ngoài .............................................. 12 1.1.1. Nghiên cứu về dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ............... 12 1.1.2. Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ............................................................................................................. 16 1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ở trong nước .............................................. 25 1.2.1. Nghiên cứu về dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ............... 25 1.2.2. Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ............................................................................................................. 32 1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu và những vấn đề liên quan đến luận án ........ 40 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI PHỤ NỮ NGHÈO ................................................................................................... 43 2.1. Khái niệm nghèo, phụ nữ nghèo .................................................................... 43 2.1.1. Nghèo ..................................................................................................... 43 2.1.2. Phụ nữ nghèo .......................................................................................... 45 2.2. Đặc điểm, nhu cầu và khó khăn của phụ nữ nghèo ....................................... 45 2.3. Các dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo........................................ 46 2.3.1. Khái niệm Công tác xã hội ..................................................................... 46 2.3.2. Nhân viên công tác xã hội ...................................................................... 48 2.3.3. Khái niệm Dịch vụ xã hội và Dịch vụ Công tác xã hội .......................... 48 2.3.4. Vận dụng khái niệm dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ...... 50 2.3.5. Các dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ................................ 51 2.4. Các lý thuyết tiếp cận trong nghiên cứu ........................................................ 56 2.4.1. Tiếp cận dựa trên thuyết sinh thái .......................................................... 56 2.4.2. Lý thuyết sinh kế bền vững .................................................................... 57 2.4.3. Lý thuyết văn hóa nghèo khổ ................................................................. 58 2.5. Thể chế, chính sách về dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ......... 59 v 2.6. Những yếu tố ảnh hưởng đến dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ......................................................................................................................... 63 2.6.1. Yếu tố thuộc về đặc điểm cá nhân phụ nữ nghèo ................................... 63 2.6.2. Yếu tố thuộc về đội ngũ cung cấp dịch vụ công tác xã hội .................... 64 2.6.3. Yếu tố thuộc về thể chế, chính sách cung cấp dịch vụ công tác xã hội . 65 2.7. Khung phân tích ............................................................................................. 67 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI PHỤ NỮ NGHÈO TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ......................... 69 3.1. Khái quát về địa bàn và đặc điểm khách thể nghiên cứu............................... 69 3.1.1 Khái quát về địa bàn nghiên cứu ................................................................. 69 3.1.2. Đặc điểm khách thể nghiên cứu .................................................................. 71 3.2. Đặc điểm tâm lý và nhu cầu của phụ nữ nghèo ............................................. 73 3.3. Thực trạng dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ............................ 77 3.3.1. Dịch vụ hỗ trợ vốn vay ........................................................................... 78 3.3.2. Dịch vụ hỗ trợ tư vấn/tham vấn .............................................................. 83 3.3.3. Dịch vụ hỗ trợ dạy nghề ......................................................................... 87 3.3.4. Dịch vụ hỗ trợ giới thiệu việc làm .......................................................... 90 3.3.5. Dịch vụ trợ giúp pháp lý ......................................................................... 93 3.4. Yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng cung cấp dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo .................................................................................................................... 96 3.4.1. Yếu tố đặc điểm cá nhân phụ nữ nghèo ................................................. 96 3.4.2. Yếu tố đội ngũ cung cấp dịch vụ công tác xã hội ................................ 108 3.4.3. Yếu tố thể chế, chính sách cung cấp dịch vụ công tác xã hội .............. 117 CHƯƠNG 4. THỰC NGHIỆM HOẠT ĐỘNG THAM VẤN NHÓM VÀ GIẢI PHÁP CẢI THIỆN DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI PHỤ NỮ NGHÈO .................................................................................................................. 130 4.1. Thực nghiệm hoạt động tham vấn nhóm ..................................................... 130 4.2. Giải pháp cải thiện dịch vụ công tác xã hội đối với phụ nữ nghèo ............. 142 PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................ 150 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ .................. 153 vi TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 154 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 165 vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ BBSHN Biên bản sinh hoạt nhóm BLĐ-TB&XH Bộ Lao động-Thương binh và xã hội CTXH Công tác xã hội DVCTXH Dịch vụ công tác xã hội ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình ILO International Labour Organization Tổ chức Lao động quốc tế NVCTXH NV Nhân viên công tác xã hội Nhóm viên PNN Phụ nữ nghèo PVS Phỏng vấn sâu SL Số lượng STT Số thứ tự TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh viii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Đặc điểm khách thể khảo sát .............................................................. 71 Bảng 3.2a. Những vấn đề tâm lý phụ nữ nghèo đang gặp phải .......................... 74 Bảng 3.2b. Đặc điểm cá nhân của phụ nữ nghèo theo đặc điểm tâm lý đang gặp phải ...................................................................................................................... 74 Bảng 3.3. Những nhu cầu của phụ nữ nghèo ...................................................... 76 Bảng 3.4. Các loại hình dịch vụ công tác xã hội phụ nữ nghèo được hỗ trợ ...... 78 Bảng 3.5. Đơn vị cung cấp hỗ trợ vốn vay ......................................................... 79 Bảng 3.6. Đánh giá việc tiếp cận các nguồn vốn vay của phụ nữ nghèo ............ 80 Bảng 3.7. Đánh giá kiến thức, kỹ năng, năng lực của người cung cấp dịch vụ hỗ trợ vốn vay .......................................................................................................... 82 Bảng 3.8. Đánh giá mức độ hiệu quả của dịch vụ hỗ trợ vốn vay để làm ăn của phụ nữ nghèo ....................................................................................................... 82 Bảng 3.9. Đánh giá kiến thức, kỹ năng, năng lực của người cung cấp dịch vụ tư vấn/tham vấn ....................................................................................................... 84 Bảng 3.10. Đánh giá mức độ hiệu quả dịch vụ tư vấn/tham vấn sử dụng vốn hiệu quả, lựa chọn nghề nghiệp và khơi gợi tiềm năng vốn có của người nghèo cho phụ nữ nghèo .............................................................................................................. 85 Bảng 3.11. Đơn vị cung cấp dịch vụ dạy nghề ................................................... 88 Bảng 3.12. Đánh giá kiến thức, kỹ năng, năng lực của người cung cấp dịch vụ dạy nghề ..................................................................................................................... 88 Bảng 3.13. Đánh giá mức độ hiệu quả dịch vụ dạy nghề của phụ nữ nghèo ...... 89 Bảng 3.14. Đơn vị cung cấp dịch vụ giới thiệu việc làm .................................... 90 Bảng 3.15. Đánh giá kiến thức, kỹ năng, năng lực của người cung cấp dịch vụ giới thiệu thiệu việc làm ............................................................................................. 91 Bảng 3.16. Đánh giá mức độ hiệu quả dịch vụ giới thiệu việc làm của phụ nữ nghèo ................................................................................................................... 92 Bảng 3.17. Đơn vị cung cấp dịch vụ hỗ trợ pháp lý ........................................... 93 ix Bảng 3.18. Đánh giá kiến thức, kỹ năng, năng lực của người cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý ......................................................................................................... 94 Bảng 3.19. Đánh giá mức độ hiệu quả dịch vụ trợ giúp pháp lý của phụ nữ nghèo ............................................................................................................................. 94 Bảng 3.20. Tỷ lệ phụ nữ nghèo sử dụng dịch vụ công tác xã hội theo đặc điểm cá nhân phụ nữ nghèo ............................................................................................ 100 Bảng 3.21. Đánh giá về các lĩnh vực trong đời sống gia đình .......................... 102 Bảng 3.22. Người thường xuyên nhất trong gia đình thực hiện các công việc . 103 Bảng 3.23. Tỷ lệ phụ nữ nghèo sử dụng dịch vụ công tác xã hội theo vai trò giới trong gia đình ............................................................................................................... 106 Bảng 3.24. Đánh giá chung kiến thức, kỹ năng, năng lực của người cung cấp dịch vụ công tác xã hội ............................................................................................. 111 Bảng 3.25. Tỷ lệ phụ nữ nghèo sử dụng dịch vụ công tác xã hội theo đánh giá chung kiến thức, kỹ năng, năng lực của người cung cấp dịch vụ công tác xã hội....... 112 Bảng 3.26. Các chương trình/chính sách phụ nữ nghèo và gia đình được hỗ trợ ...................................................................................................................... 123 Bảng 3.27. Đánh giá chung của phụ nữ nghèo về mức độ hiệu quả của các dịch vụ công tác xã hội phụ nữ nghèo được hỗ trợ ................................................... 126 Bảng 3.28. Lý do phụ nữ nghèo chưa hài lòng về các chương trình hỗ trợ giảm nghèo tại địa phương ......................................................................................... 126 Bảng 4.1. Đặc điểm nhóm viên tham gia tham vấn nhóm ................................ 133 Bảng 4.2. Mức độ hiểu biết về các bước giải quyết vấn đề trong cuộc sống trước và sau khi thực nghiệm ..................................................................................... 138 Bảng 4.3. Mức độ hiểu biết về các bước quản lý vốn vay hiệu quả trước và sau khi thực nghiệm ................................................................................................. 139 Bảng 4.4. Mức độ hiểu về các Chính sách xã hội dành cho hộ nghèo và hộ cận nghèo trước và sau khi thực nghiệm ................................................................. 140 Bảng 4.5. Đánh giá mức độ hiệu quả của các nội dung sau khi thực nghiệm .. 141 Bảng 4.6. Mức độ dự kiến vận dụng các nội dung được tập huấn đối với cuộc sống sau này sau khi thực nghiệm ............................................................................. 142 x DANH MỤC BIỂU, HÌNH Biểu đồ 3.1. Đơn vị cung cấp dịch vụ Tư vấn/tham vấn (Đvt: %) ......................... 83 Hình 3.1. Tỷ lệ nghèo theo trình độ học vấn của chủ hộ ........................................ 96 Hình 3.2. Việc làm theo trình độ học vấn, 2014 ..................................................... 97 Hình 3.3. Xu hướng thu nhập do học vấn 2011-2014 ............................................. 97 Hình 4.1. Tương tác nhóm trong buổi sinh hoạt nhóm số 1 ................................. 134 Hình 4.2. Tương tác nhóm trong buổi sinh hoạt nhóm số .................................... 136 Hình 4.3. Tương tác nhóm trong buổi sinh hoạt nhóm số 5 ................................. 137 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của luận án Quan niệm về nghèo không còn đơn thuần là nghèo về thu nhập mà nó bao hàm nghèo nhìn từ các khía cạnh khác trong cuộc sống con người qua các dịch vụ xã hội cơ bản như: sức khoẻ, kiến thức, điều kiện sống. Như vậy, với cách tiếp cận nghèo đa chiều sẽ khắc phục được những nhược điểm trong phương pháp tiếp cận nghèo đơn chiều, đồng thời đáp ứng được nhu cầu thực tế mà người nghèo cần được trợ giúp. Mức độ nghèo theo từng khía cạnh là khác nhau giữa các địa phương, tuỳ thuộc vào chính sách kinh tế xã hội cũng như thứ tự ưu tiên của mỗi địa phương. Tỷ lệ hộ nghèo tiếp cận đa chiều năm 2021 của cả nước ước tính là 4,4%, giảm 0,4 điểm phần trăm so với năm 2020, trong đó khu vực thành thị là 1%, giảm 0,1 điểm phần trăm và khu vực nông thôn là 6,5%, giảm 0,6 điểm phần trăm. Trong các vùng miền, vùng Trung du và miền núi phía Bắc có tỷ lệ hộ nghèo tiếp cận đa chiều cao nhất (13,4%); vùng Đông Nam Bộ có tỷ lệ hộ nghèo tiếp cận đa chiều thấp nhất cả nước (0,2%) [136]. Do vậy, Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) đã có nhiều chủ trương khuyến khích, chăm lo đời sống vật chất và tinh thần cho dân nghèo nhằm giúp họ được tiếp cận và hưởng thụ các dịch vụ xã hội cơ bản, từng bước thu hẹp khoảng cách về mức sống giữa thành thị và nông thôn. Hiện nay, trên địa bàn Thành phố có 9.669 hộ nghèo (chiếm tỷ lệ 0,39% tổng hộ dân Thành phố) và 22.860 hộ cận nghèo (chiếm tỷ lệ 0,93% tổng hộ dân Thành phố). Thành phố tiếp tục triển khai thực hiện các giải pháp cho vay vốn từ các nguồn Quỹ xóa đói giảm nghèo, Quỹ quốc gia về việc làm, để thực hiện các dự án đầu tư trên địa bàn Thành phố nhằm giải quyết việc làm, trợ giúp trực tiếp chăm lo hộ nghèo và thực hiện chính sách ưu đãi xã hội cho người nghèo, hộ nghèo [5]. Thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 23/6/2021 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giảm nghèo bền vững đến năm 2030, Hội Liên hiệp phụ nữ TP.HCM xây dựng Kế hoạch Số 02/KH- BTV ngày 21/01/2022 về Thực hiện chương trình “Giảm nghèo bền vững” năm 2022, các cấp phối hợp các đơn vị hiện thực hóa các chỉ tiêu đề ra bằng những giải pháp cụ thể nhằm kịp thời hỗ trợ hộ nghèo, cận nghèo có phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ đơn thân, phụ nữ khuyết tật, phụ nữ dân tộc, phụ nữ bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19. Chính vì vậy, trong công tác hỗ trợ người nghèo cả nước nói chung và TP.HCM nói riêng cần phải chú ý đến đối tượng phụ nữ nghèo (PNN) để nhằm đảm bảo không để ai bị bỏ lại phía sau trong quá trình phát triển chung của xã hội. Bởi, đây là một lực lượng đóng vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững của thành phố trong giai đoạn 2021-2030. Theo Báo cáo Phân tích giới trong thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững 2016-2020 do ba tổ chức 2 CARE Quốc tế, Oxfam và Tổ chức Phát triển Hà Lan tại Việt Nam (2019) phối hợp thực hiện cho thấy Chương trình đã lồng ghép bình đẳng giới qua nguyên tắc ưu tiên phụ nữ được thể hiện xuyên suốt trong văn kiện thiết kế và các văn bản liên quan [16]. Theo thiết kế chương trình, căn cứ vào Quyết định số 1722/2016/QĐ- TTg của Thủ tướng Chính phủ, đối tượng chung của Chương trình được quy định là các hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo trên phạm vi cả nước; ưu tiên hộ nghèo dân tộc thiểu số, phụ nữ thuộc hộ nghèo. Các nội dung cụ thể của Chương trình đều xác định đối tượng hưởng lợi ưu tiên là phụ nữ [43]. Trong các hộ nghèo, số giờ công lao động hưởng lương của nam giới và phụ nữ là tương đương nhau. Bên cạnh đó, phụ nữ có nguy cơ trở thành lao động gia đình cao hơn gấp đôi so với nam giới; Năm 2019, 2/3 lao động gia đình ở Việt Nam là phụ nữ (5 triệu lao động gia đình là nữ). Họ chiếm gần 1/4 việc làm của phụ nữ nông thôn (17,6 triệu lao động nữ nông thôn), so với chỉ 2,7 triệu lao động gia đình là nam giới, chiếm 13% của tổng số việc làm của nam giới ở nông thôn (19,5 triệu). Đồng thời, lao động gia đình không được trả công ở nam giới là 9,2%, con số này ở nữ giới cao gấp hơn 2 lần, 19,4% trong năm 2019 [141]. Như vậy, phụ nữ có rất ít hoặc không có thời gian để tham gia vào các hoạt động văn hoá, xã hội và tiếp tục nâng cao trình độ học vấn. Một vấn

Các file đính kèm theo tài liệu này:

luan_an_dich_vu_cong_tac_xa_hoi_doi_voi_phu_nu_ngheo_tu_thuc.pdf
Pham Thi Ha Thuong_Trich yeu LA.doc
QD_PhamThiHaThuong.pdf
TT Eng PhamThiHaThuong.pdf
TT PhamThiHaThuong.pdf