Luận án Dịch vụ phát triển kinh doanh cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ðÀO TO TRƯNG ðI HC KINH T QUC DÂN BÙI LIÊN HÀ DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CHO DOANH NGHIP XUT KHU VIT NAM Chuyên ngành: Thương mi (Kinh t & Qun lý Thương mi) Mã s: 62.34.10.01 LUN ÁN TIN S KINH T NGƯI HƯNG DN KHOA HC: 1. GS.TS. Hoàng ðc Thân 2. PGS.TS. Nguyn Th Xuân Hương Hà ni 2011 1 LI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu và trích dn trong lun án là trung thc và có ngun gc rõ ràng. Các kt qu nghiên cu ca Lun án ñã ñưc công b trên tp chí, không trùng vi bt kỳ công trình nào khác. Nghiên cu sinh Bùi Liên Hà 2 LI CM ƠN Li cm ơn ñu tiên, tôi xin trân trng gi ti GS.TS Hoàng ðc Thân và PGS.TS. Nguyn Th Xuân Hương, ging viên khoa Thương mi và Kinh t Quc t, Trưng ði hc Kinh t Quc dân. Thy cô ñã tn tình hưng dn tôi trong sut quá trình thc hin lun án, s khuyn khích, ñng viên liên tc và nhng kin thc chuyên sâu ca thy cô ñã giúp tôi vưt qua nhng khó khăn trong quá trình nghiên cu ñ hoàn thành lun án. Tôi xin gi li cm ơn sâu sc ti các thy, cô giáo ca Khoa Thương mi và Kinh t Quc t, các thy cô ñã ging dy, phn bin chuyên ñ, lun án, giúp tôi có nhng ñnh hưng rõ ràng hơn trong quá trình thc hin và hoàn thành lun án. Tôi xin gi li cm ơn s giúp ñ và h tr ca các thy cô, các cán b Vin ðào to Sau ñi hc, Trưng ði hc Kinh t Quc dân ñi vi tôi trong quá trình hc tp và thc hin lun án. Tôi xin gi li cm ơn ñn ñn Ban giám hiu Trưng ði hc Ngoi Thương, Ban ch nhim khoa Qun tr Kinh doanh, các ñng nghip ca tôi ti Trưng ði hc Ngoi Thương, Khoa Qun tr Kinh doanh ñã ñng viên và to ñiu kin giúp tôi hoàn thành lun án này. Tôi xin gi li cm ơn ñn nhng ngưi bn ñã luôn ñng viên và giúp ñ tôi trong sut quá trình thc hin lun án. ðc bit, tôi xin gi li cm ơn sâu sc ñn ThS. Phan Minh Thy, Phó trưng phòng pháp ch, Phòng Thương mi và công nghip Vit Nam (VCCI) ñã h tr tôi trong quá trình ñiu tra các doanh nghip xut khu. Tôi xin gi li cm ơn chân thành ñn nhng ngưi thân trong gia ñình ñc bit là b, m, chng và các con tôi ñã luôn ñng viên và là ñng lc giúp tôi vưt qua nhng khó khăn ñ hoàn thành lun án này. Nghiên cu sinh 3 MC LC Trang DANH MC CH VIT TT 4 DANH MC BNG BIU 5 DANH MC HÌNH V 6 M ðU 7 CHƯƠNG 1. CƠ S LÝ LUN V DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CHO 14 DOANH NGHIP XUT KHU 1.1. KHÁI LUN CHUNG V DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CHO DOANH 14 NGHIP XUT KHU 1.1.1. Khái nim dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghi p xut 14 khu 1.1.2. ðc ñim ca dch v phát trin kinh doanh 17 1.1.3. Phân loi dch v phát trin kinh doanh 18 1.2. VAI TRÒ CA DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH ðI VI DOANH NGHIP 25 XUT KHU 1.3. CÁC YU T NH HƯNG ðN DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CHO 32 DOANH NGHIP XUT KHU 1.3.1. Các yu t v phía nhà cung cp dch v 33 1.3.2. Các yu t thuc v doanh nghip s dng dch v 34 1.3.3. Các yu t thuc v môi trưng 36 1.4. DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CHO DOANH NGHIP XUT KHU 38 TRÊN TH GII VÀ BÀI HC KINH NGHIM CHO VIT NAM 1.4.1. Kinh nghim ca M, Columbia và Kenya v h tr doanh nghip 38 4 xut khu thông qua dch v ñào to 1.4.2. Kinh nghim ca Kenya và Benin v h tr doanh nghip xut 41 khu thông qua dch v thông tin và tư vn 1.4.3. Kinh nghim ca ðc và Columbia v h tr doanh nghip xut 43 khu thông qua dch v xúc tin thương mi và tip cn th trưng nưc xut khu 1.4.4. Kinh nghim ca Thái Lan v h tr doanh nghip xut khu phát 46 trin sn phm 47 1.4.5. Bài hc rút ra t kinh nghim ca các nưc cho Vit Nam CHƯƠNG 2. THC TRNG DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CHO 49 DOANH NGHIP XUT KHU VIT NAM 2.1. TNG QUAN V DOANH NGHIP XUT KHU VIT NAM 49 2.1.1. Khái quát v xut khu hàng hóa ca Vit Nam 49 2.1.2. Thc trng doanh nghip xut khu Vit Nam 56 2.2. THC TRNG CUNG NG DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CHO DOANH 67 NGHIP XUT KHU VIT NAM 2.2.1. Các ch th cung ng dch v phát trin kinh doanh cho doanh 67 nghip xut khu Vit Nam 2.2.2. Mt s loi hình dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip 78 xut khu Vit Nam 2.2.3. Thc trng cơ ch chính sách ca nhà nưc ñi vi dch v phát 90 trin kinh doanh 2.3. THC TRNG S DNG DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CA CÁC 95 DOANH NGHIP XUT KHU VIT NAM 2.3.1. Phương pháp ñiu tra và x lý s liu ñiu tra 95 2.3.2. Nhng thông tin v doanh nghip ñiu tra 96 2.3.3. Kt qu ñiu tra v tình hình s dng DVPTKD ca doanh nghip 97 5 xut khu 2.4. ðÁNH GIÁ CHUNG V DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CHO DOANH 110 NGHIP XUT KHU VIT NAM CHƯƠNG 3. PHƯƠNG HƯNG VÀ GII PHÁP TĂNG CƯNG DCH V PHÁT 114 TRIN KINH DOANH CHO DOANH NGHIP XUT KHU VIT NAM 114 3.1. NHNG CƠ HI VÀ THÁCH THC ðI VI DOANH NGHIP XUT KHU VIT NAM 3.1.1. Cơ hi ñi vi doanh nghip xut khu Vit Nam 114 3.1.2. Thách thc ñi vi doanh nghip xut khu Vit Nam 115 3.2. XU HƯNG CA DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH TRÊN TH 117 GII 3.3. QUAN ðIM VÀ PHƯƠNG HƯNG PHÁT TRIN DCH V PHÁT TRIN KINH 120 DOANH CHO DOANH NGHIP XUT KHU 3.3.1. Quan ñim phát trin dch v phát trin kinh doanh cho doanh 120 nghip xut khu Vit Nam 3.3.2. Phương hưng phát trin dch v phát trin kinh doanh cho doanh 124 nghip xut khu Vit Nam 3.4. GII PHÁP TĂNG CƯNG DCH V PHÁT TRIN KINH DOANH CHO DOANH 127 NGHIP XUT KHU VIT NAM 3.4.1. Gii pháp v phía nhà nưc 127 3.4.2. Gii pháp ñi vi nhà cung cp dch v phát trin kinh doanh 141 3.4.3. Gii pháp ñi vi doanh nghip xut khu 146 KT LUN 149 Danh mc các công trình công b ca tác gi liên quan ñn ñ tài lun án 151 Danh mc tài liu tham kho Các ph lc 6 DANH MC VIT TT Ting Anh Ting Vit BDS Business Development Dch v phát trin kinh doanh Services CIEM Central Institute for Economic Vin Nghiên c u Qun lý Kinh t Management Trung ương DVPTKD Dch v phát trin kinh doanh EU Eropean Union Liên minh Châu Âu GATS General Agreement on Trade Hip ñnh chung v thương mi in Services dch v ILO International Labour T chc lao ñng th gii Organization OECD Organization for Economic T chc Hp tác và Phát trin kinh Cooperation and Development t SEEP Small Entreprise Education Mng lưi xúc tin và ñào to các and Promotion doanh nghip nh và va thuc t chc lao ñng th gii UNCTAD United Nation Conference on Hi ngh ca liên hp quc v Trade and Development Thương mi và Phát trin UNDP United Nations Development Chương trình H tr phát trin ca Programme Liên Hip Quc UNIDO United Nations Industrial T chc Phát trin Công nghip Development Organization ca Liên Hp Quc USAID United States Agency for Cơ quan phát trin Quc t M International Development VCCI Vietnam Chamber of Phòng Thương mi và Công nghip Commerce and Industry Vit Nam WTO World Trade Organization T chc Thương mi Th th gii 7 DANH MC BNG BIU Trang Bng 1.1. Các loi hình dch v phát trin kinh doanh các nưc ñang phát trin 22 Bng 1.2. Phân loi dch v phát trin kinh doanh theo yu t cn h tr 24 Bng 1.3. Mt s DVPTKD quan trng ñi vi doanh nghip xut khu 25 Bng 2.1. Kim ngch xut khu hàng hóa ca Vit Nam 1986 2011 49 Bng 2.2. Các mt hàng có kim ngch xut khu trên 1 t USD 51 Bng 2.3. Kim ngch xut khu ca Vit Nam sang mt s th trưng ch yu 55 Bng 2.4. S lưng doanh nghip xut khu Vit Nam ñn 31/12/2008 56 Bng 2.5. T trng xut khu theo loi hình doanh nghip năm 2010 57 Bng 2.6 ðánh giá ca doanh nghip v kênh thông tin quan trng nht 61 Bng 2.7. Cơ cu doanh nghip ñiu tra theo loi hình doanh nghip 96 Bng 2.8. Th trưng xut khu ca các doanh nghip ñiu tra 96 Bng 2.9. Khó khăn trong hot ñng xut khu ca các doanh nghip 97 Bng 2.10. Mc ñ cn thit ca DVPTKD ñi vi doanh nghip 98 Bng 2.11. T l doanh nghip s dng các loi hình DVPTKD 100 Bng 2.12. Mc ñ s dng các loi hình DVPTKD ca các doanh nghip 101 Bng 2.13. Các kênh thông tin v DVPTKD cho doanh nghip 101 Bng 2.14. T l doanh nghip s dng dch v có phí và min phí 102 Bng 2.15. ðim ñánh giá mc ñ ñáp ng yêu cu ca các DVPTKD 105 Bng 2.16. ðánh giá chung v DVPTKD 106 Bng 2.17. Ý kin ca doanh nghip nhm ñy mnh DVPTKD 108 Bng 2.18. Yêu cu ñi vi nhà cung cp DVPTKD 109 8 DANH MC HÌNH V Hình 1.1. Mô hình kim cương ca Micheal Porter 32 Hình 2.1. Mc ñ s dng các kênh phân phi ti các th trưng xut khu 63 Hình 2.2. T trng các dch v Marketing năm 2007 86 Hình 2.3. Chi phí DVPTKD ca doanh nghip so vi doanh thu 103 Hình 2.4. ðánh giá v mc ñ ñáp ng yêu cu ca các loi hình dch v 105 Hình 2.5. ðánh giá ca khách hàng v DVPTK 107 9 M ðU 1. Tính cp thit ca ñ tài lun án Xu th hi nhp và m ca nn kinh t, ñc bit là s kin Vit Nam chính thc tr thành thành viên ca T chc Thương mi Th gii (WTO), ñang to ra cho các doanh nghip Vit Nam nhng cơ hi ñng thi cũng ñt các doanh nghip trưc nhng thách thc mi. Bên cnh nhng cơ hi ñ m rng th trưng xut khu, các doanh nghip Vit Nam ñang phi ñi mt vi cuc cnh tranh gay gt và bt bình ñng trên th trưng th gii do Vit Nam chưa ñưc công nhn là nn kinh t th trưng. Do vy, doanh nghip luôn phi ñt ra và gii quyt các vn ñ mang tính quyt ñnh ñn s tn ti và phát trin: Làm th nào ñ gim chi phí, nâng cao cht lưng sn phm? Bng cách nào ñ qung bá sn phm ca doanh nghip ra th trưng th gii? Làm th nào ñ ti ưu hoá hiu qu hot ñng ca doanh nghip? và hàng lot các câu hi khác ñang ñưc ñt ra ñi vi các doanh nghip. Các doanh nghip Vit Nam hu ht là các doanh nghip nh và va, ngun lc có hn do ñó ñ nâng cao hiu qu s dng ngun lc doanh nghip cn phi tp trung vào nhng hot ñng mà doanh nghip có ưu th, nhng hot ñng khác doanh nghip nên chuyn giao, thuê các doanh nghip chuyên cung cp các dch v h tr cho hot ñng kinh doanh (gi chung là dch v phát trin kinh doanh). Như vy, s dng các dch v phát trin kinh doanh là mt gii pháp cn thit nhm nâng cao hiu qu kinh doanh ca các doanh nghip xut khu Vit Nam. các nưc phát trin, t lâu dch v phát trin kinh doanh ñã tr thành mt công c tr giúp hu hiu ñi vi hot ñng sn xut kinh doanh ca các doanh nghip. Nh có các dch v phát trin kinh doanh các doanh nghip các nưc có ñiu kin ñ chuyên môn hóa, nâng cao năng sut và cht lưng. ði vi Vit Nam, dch v phát trin kinh doanh vn trong giai ñon ñu phát 10 trin, s lưng và loi hình dch v chưa ñ ñ ñáp ng nhu cu ca các doanh nghip. Thêm vào ñó là vn ñ cht lưng và giá c ca các loi hình dch v không tương xng dn ñn vic s dng dch v phát trin kinh doanh các doanh nghip xut khu còn nhiu hn ch. Ngoài ra, nhn thc ca các doanh nghip v dch v phát trin kinh doanh cũng là mt trong nhng nguyên nhân các doanh nghip chưa s dng dch v phát trin kinh doanh và nu có s dng thì hiu qu s dng dch v các doanh nghip chưa cao. Chính vì vy mt nghiên cu v dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu là cn thit trong bi cnh hin nay. 2. Mc tiêu nghiên cu ca lun án Xut phát t tính cp thit ca ñ tài, ñ tài “Dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu Vit Nam” nhm mc tiêu ñánh giá thc trng dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu t ñó ñ xut các gii pháp tăng cưng dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu Vit Nam. ð ñáp ng mc tiêu nghiên cu, ni dung lun án cn tr li các câu hi sau: Th nht, dch v phát trin kinh doanh là gì? Vai trò ca dch v phát trin kinh doanh ñi vi doanh nghip xut khu? Nhng dch v nào cn thit cho các doanh nghip xut khu Vit Nam? Th hai, trên th gii dch v phát trin kinh doanh ñã h tr doanh nghip như th nào trong hot ñng sn xut kinh doanh? Th ba, thc trng dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu Vit Nam hin nay ra sao? Th tư, cn phi có nhng gii pháp gì nhm tăng cưng dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu Vit Nam? 11 3. ði tưng và phm vi nghiên cu ca lun án ði tưng nghiên cu ði tưng nghiên cu ca lun án là lý lun và thc tin v dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu hàng hóa ca Vit Nam. ð tài tp trung nghiên cu mt s loi hình dch v ñóng vai trò quan trng ñi vi hot ñng ca các doanh nghip xut khu Phm vi nghiên cu Phm vi nghiên cu ca lun án v mt không gian bao gm các doanh nghip xut khu Vit Nam và các doanh nghip, t chc cung cp dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu. Phm vi nghiên cu v mt thi gian: Nghiên cu thc trng dch v phát trin kinh doanh giai ñon 2000 2010 và ñ xut phương hưng ñn năm 2020. 4. Phương pháp nghiên cu ca lun án ð ñt ñưc mc ñích ñ ra, các phương pháp nghiên cu cơ bn dưi ñây s ñưc s dng mt cách linh hot: Phương pháp duy vt bin chng và duy vt lch s ñ phân tích mi liên h trong cung cp dch v phát trin kinh doanh. Phương pháp tng hp ñưc s dng trong: + Nghiên cu nhng vn ñ lý lun chung v dch v phát trin kinh doanh nhm ñưa ra khái nim v dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu và ch ra nhng loi hình dch v quan trng ñi vi doanh nghip xut khu. + X lý các thông tin và các s liu s liu thng kê ñã ñưc công b, x lý s liu ñiu tra doanh nghip xut khu ñ s dng trong phân tích làm 12 sáng t thc trng dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu Vit Nam. Phương pháp phân tích ñưc s dng ñ phân tích các s liu tng hp t các ngun tài liu và kt qu ñiu tra các doanh nghip xut khu nhm ñánh giá thc trng cung cp và s dng dch v phát trin kinh doanh cho doanh nghip xut khu . Phương pháp ñiu tra: tác gi ñã ñiu tra 118 doanh nghip xut khu ñ thu tp thông tin làm cơ s phân tích tình hình s dng dch v phát trin kinh doanh các doanh nghip và nhng ñánh giá ñ xut ca doanh nghip v dch v phát trin kinh doanh. S liu ñiu tra ñưc x lý bng phn mn SPSS 16. 5. Tng quan tình hình nghiên cu trong và ngoài nưc Vào nhng năm cui th k 20, dch v phát trin kinh doanh (Business Development Services) ñã tr thành mt lĩnh vc quan trng, ñóng vai trò không th thiu ñi vi s phát trin ca các doanh nghip hu ht các nưc trên th gii. Các dch v này ñưc cung ng ñ h tr doanh nghip hot ñng có hiu qu và phát trin kinh doanh thông qua thúc ñy kh năng tip cn th trưng và nâng cao năng lc cho doanh nghip. Chính vì vai trò quan trng ca dch v phát trin kinh doanh, nưc ngoài ñã có rt nhiu tài liu nghiên cu v loi hình dch v này, c th: ‘‘Vưn ươm doanh nghip nh Mt ngun lc ñ phát trin kinh t’’ ca Michael Still – 1986. Trong nghiên cu này tác gi ñã ch ra ñưc vai trò ca các vưn ươm trong vic h tr các các doanh nghip nh phát trin và thành công. ‘‘Dch v phát trin kinh doanh Nghiên cu kinh nghim quc t’’ ca Jacob Levitsky – 2000. ðây là mt nghiên cu v nhng kinh nghim dch v phát trin kinh doanh mt s nưc trên th gii nhm rút ra bài hc 13 cho các quc gia khác trong vic phát trin dch v phát trin kinh doanh ñáp ng nhu cu ca các doanh nghip. ‘‘Phát trin th trưng thương mi cho dch v phát trin kinh doanh’’ ca O.Miehlbradt và M.McVay – 2002. Nghiên cu ñã ch ra rng s phát trin ca th trưng thương mi dch v là cơ s, nn tng cho s phát trin ca dch v phát trin kinh doanh. Ngoài ra còn có nhng tài liu liên quan, nhng bài vit khác ñưc trình bày ti các hi ngh thưng niên v dch v phát trin kinh doanh như: ‘‘Hưng dn v dch v phát trin kinh doanh và các ngun lc’’ ca Mng lưi xúc tin và ñào to phát trin doanh nghip nh SEEP Network ; ‘‘Mưi câu chuyn thành công v dch v h tr phát trin kinh doanh’’ Ethiopian BDS Network, Addis 2003… Nhng nghiên cu này ñã ch rõ vai trò ca dch v phát trin kinh doanh ñi vi các doanh nghip ñc bit là các doanh nghip va và nh các nưc và kinh nghim ca các nưc v phát trin loi hình dch v này ñ h tr cho các doanh nghip. ði vi Vit Nam, khái nim dch v phát trin kinh doanh ñã ñưc ñ cp ñn t năm 1999, tuy nhiên ñn nay vi nhiu doanh nghip khái nim này vn còn khá mi m. Các t chc cung ng DVPTKD còn ít v s lưng, hn ch v năng lc cung ng cho doanh nghip. Vic phát trin các loi hình DVPTKD phc v nhu cu doanh nghip vn chưa ñưc quan tâm ñúng mc. S lưng các nghiên cu v DVPTKD Vit Nam còn rt ít, ch yu do các t chc nưc ngoài ñ xưng. Năm 1998, Chương trình phát trin d án Mê kông ñã có chuyên ñ nghiên cu kinh t tư nhân v ‘‘Dch v h tr kinh doanh Vit Nam’’. ðây có là nghiên cu ñu tiên v dch v phát trin kinh doanh Vit Nam. Nghiên cu ñã khng ñnh vai trò quan trng ca dch v phát trin kinh doanh ñi vi doanh nghip Vit Nam, ñánh giá v mt s lưng và cht lưng ca các dch v ñang có và so sánh vi chun mc quc t, ñánh giá c 14 th mt s loi hình dch v và ñưa ra nhng khuyn ngh v loi hình dch v này. ðây là mt nghiên cu khá sâu và toàn din v dch v phát trin kinh doanh ca Vit Nam trong nhng năm ñu phát trin. Tuy nhiên trong thi gian này, s lưng nhà cung cp dch v còn hn ch, vi các doanh nghip dưng như dch v phát trin kinh doanh còn khá mi m nên tác dng ca nghiên cu cũng ch dng li mc ñ nâng cao nhn thc ca doanh nghip v loi hình dch v này. Năm 2000, T chc hp tác k thut ðc (GTZ), T chc Swisscontact, Thu Sĩ ñã phi hp vi Phòng Thương mi và Công nghip Vit Nam(VCCI), Vin nghiên cu Qun lý Kinh t Trung ương (CIEM) thc hin mt s nghiên cu kho sát v th trưng DVPTKD Vit Nam và Môi trưng pháp lý cho th trưng DVPTKD nhm ñánh giá thc trng th trưng dch v phát trin kinh doanh và ch ra nhng nh hưng ca môi trưng pháp lý ñi vi s phát trin ca loi hình dch v này. Ngoài các nghiên cu qui mô ca các t chc còn có mt s nghiên cu ca các cá nhân v loi hình dch v này như: Nghiên cu ca TS Trn Kim Hào năm 2005 v “Th trưng dch v phát trin kinh doanh cho các doanh nghip va và nh Thc trng, các vn ñ và gii pháp’’. Nghiên cu ñã ch ra quan h cung cu v dch v phát trin kinh doanh và các nhân t nh hưng ti thi ñim nghiên cu và ñ ra mt s gii pháp phát trin th trưng dch v này Vit Nam. Nghiên cu ca TS. Phan Hng Giang năm 2006 v “Hoàn thin h thng dch v phát trin kinh doanh ca phòng thương mi và công nghip Vit Nam’’. Nghiên cu này ch tp trung vào mt nhà cung cp dch v là Phòng Thương mi và Công nghip Vit Nam. ð tài cp b “Gii pháp ñy mnh dch v phát trin kinh doanh nưc ta” ca PGS.TS Nguyn Doãn Th Liu năm 2006 cho thy cái nhìn tng quan v dch v phát trin kinh doanh nưc ta và ñ xut mt s gii 15 pháp nhm ñy mnh dch v