Luận án Giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn vùng ven biển tỉnh Nam Định

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM PHẠM THỊ THANH THÚY GIẢI PHÁP KINH TẾ CHO BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN RỪNG NGẬP MẶN VÙNG VEN BIỂN TỈNH NAM ĐỊNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2024 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM PHẠM THỊ THANH THÚY GIẢI PHÁP KINH TẾ CHO BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN RỪNG NGẬP MẶN VÙNG VEN BIỂN TỈNH NAM ĐỊNH Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 9 31 01 05 Người hướng dẫn khoa học: GS. TS Đỗ Kim Chung HÀ NỘI - 2024 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày . tháng . năm 2024 Tác giả luận án Phạm Thị Thanh Thuý ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới GS.TS. Đỗ Kim Chung, người đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều thời gian, công sức và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Kinh tế nông nghiệp và Chính sách, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tận tình và hỗ trợ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chi Cục kiểm lâm tỉnh Nam Định; Lãnh đạo Uỷ ban nhân dân các huyện, các xã nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Nam Định; các hộ nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp cũng như các đơn vị có liên quan khác trên địa bàn tỉnh Nam Định đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài luận án. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận án./. Hà Nội, ngày. tháng. năm 2023 Tác giả luận án Phạm Thị Thanh Thuý iii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................................... vi Danh mục bảng ............................................................................................................... vii Danh mục hộp ................................................................................................................... x Danh mục sơ đồ ................................................................................................................ x Danh mục hình ................................................................................................................. xi Trích yếu luận án ............................................................................................................ xii Thesis abstract ................................................................................................................ xiv Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của luận án ..................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 3 1.4. Những đóng góp mới của luận án ......................................................................... 4 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn .............................................................................. 5 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn vùng ven biển .................................................................. 6 2.1. Cơ sở lý luận về giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn vùng ven biển ........................................................................................................ 6 2.1.1. Khái niệm các giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn vùng ven biển ........................................................................................................ 6 2.1.2. Vai trò của giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ............. 12 2.1.3. Đặc điểm các giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ......... 14 2.1.4. Nội dung nghiên cứu giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ven biển ....................................................................................................... 15 2.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện các giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn .................................................................................... 28 2.2. Cơ sở thực tiễn về giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ....... 32 iv 2.2.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới ........................................................ 32 2.2.2. Kinh nghiệm của Việt Nam và một số địa phương trong nước .......................... 38 2.2.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho tỉnh Nam Định .................................................. 42 2.2.4. Các nghiên cứu có liên quan ............................................................................... 44 Tóm tắt phần 2 ................................................................................................................ 47 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 48 3.1. Phương pháp tiếp cận .......................................................................................... 48 3.1.1. Tiếp cận theo sinh kế .......................................................................................... 48 3.1.2. Tiếp cận theo hình thức quản lý .......................................................................... 48 3.1.3. Tiếp cận có sự tham gia ...................................................................................... 49 3.1.4. Tiếp cận hai khu vực công – tư ........................................................................... 50 3.2. Khung phân tích .................................................................................................. 51 3.3. Chọn điểm nghiên cứu ........................................................................................ 52 3.3.1. Đặc điểm vùng ven biển tỉnh Nam Định ............................................................ 52 3.3.2. Phương pháp chọn điểm khảo sát ....................................................................... 54 3.4. Phương pháp thu thập số liệu .............................................................................. 55 3.4.1. Thu thập thông tin thứ cấp .................................................................................. 55 3.4.2. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp ............................................................... 56 3.5. Phương pháp xử lý và phân tích thông tin .......................................................... 60 3.5.1. Phương pháp xử lý thông tin............................................................................... 60 3.5.2. Phương pháp phân tích thông tin ........................................................................ 61 3.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................. 65 Tóm tắt phần 3 ................................................................................................................ 67 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ................................................................... 68 4.1. Thực trạng các giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn vùng ven biển tỉnh Nam Định ............................................................................. 68 4.1.1. Quy hoạch phát triển kinh tế gắn với bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ....... 68 4.1.2. Xây dựng và thực hiện cơ chế giao khoán đất cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn .................................................................................................... 77 4.1.3. Khuyến khích lợi ích kinh tế của người dân tham gia vào bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ............................................................................................ 89 v 4.1.4. Xây dựng và thực hiện các mô hình sinh kế gắn với bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn cho người dân sống phụ thuộc vào rừng .................................... 98 4.1.5. Thu hút nguồn lực cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ........................... 110 4.1.6. Giám sát và kiểm tra các giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ........................................................................................................... 117 4.1.7. Kết quả bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn tại Nam Định ............................. 121 4.2. Ảnh hưởng của các yếu tố đến giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn .................................................................................................. 126 4.2.1. Ảnh hưởng của chính sách của nhà nước ......................................................... 126 4.2.2. Năng lực bộ máy quản lý nhà nước .................................................................. 129 4.2.3. Cơ chế phối hợp của các bên liên quan trong bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ........................................................................................................... 134 4.2.4. Ảnh hưởng của đặc điểm của người dân vùng ven rừng ngập mặn.................. 137 4.3. Hoàn thiện giải pháp kinh tế cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn vùng ven biển tỉnh Nam Định .................................................................................... 139 4.3.1. Nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ........................................................................................................... 139 4.3.2. Đổi mới công tác giao khoán, cho thuê, bảo vệ rừng ngập mặn ....................... 141 4.3.3. Tiếp tục đảm bảo sinh kế cho người dân vùng ven rừng ngập mặn ................. 142 4.3.4. Hoàn thiện công tác quy hoạch cho phát triển rừng ngập mặn ......................... 145 4.3.5. Thúc đẩy sự tham gia của người dân vào bảo tồn và phát triển rừng ............... 146 Tóm tắt phần 4 .............................................................................................................. 148 Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 149 5.1. Kết luận ............................................................................................................. 149 5.2. Kiến nghị ........................................................................................................... 150 Danh mục các công trình đã công bố có liên quan đến luận án .................................... 151 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 152 Phụ lục .......................................................................................................................... 167 vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt BĐKH Biến đổi khí hậu BQ Bình quân BQL Ban quản lý BVMT Bảo vệ môi trường DLST Du lịch sinh thái DN Doanh nghiệp ĐVT Đơn vị tính HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn NSNN Ngân sách nhà nước NTTS Nuôi trồng thuỷ sản NTM Nông thôn mới PCCR Phòng chống cháy rừng RNM Rừng ngập mặn TNHH Trách nhiệm hữu hạn TN&MT Tài nguyên và môi trường UBND Ủy ban nhân dân VQG Vườn quốc gia vii DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 2.1. Tổng giá trị kinh tế của rừng ngập mặn ................................................................ 7 2.2. Quy định về giao khoán, bảo vệ rừng ngập mặn ................................................ 18 2.3. Các quy định về đầu tư bảo vệ và phát triển rừng .............................................. 19 3.1. Đặc điểm cơ bản của Nam Định và vùng ven biển năm 2022 ............................ 53 3.2. Đặc điểm huyện Giao Thuỷ và Nghĩa Hưng năm 2022 ...................................... 55 3.3. Thu thập thông tin thứ cấp .................................................................................. 56 3.4. Phân bổ mẫu điều tra hộ theo huyện và theo nhóm hộ ....................................... 59 3.5. Thang đo và ý nghĩa các thang đo ....................................................................... 61 3.6. Các biến sử dụng trong mô hình Logit ............................................................... 63 4.1. Quy hoạch đất lâm nghiệp tỉnh Nam Định giai đoạn 2015-2020 ....................... 70 4.2. Thay đổi trong quy hoạch diện tích chuyển đổi mục đích sử dụng đất tỉnh Nam Định đến năm 2020 .................................................................................... 71 4.3. Kế hoạch phát triển lâm nghiệp tỉnh Nam Định đến năm 2025 .......................... 72 4.4. Quy hoạch các khu công nghiệp tỉnh Nam Định đến 2030 ................................ 73 4.5. Kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất tỉnh Nam Định 2015-2020 ................ 73 4.6. Kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất tỉnh Nam Định 2015-2020 so với kế hoạch .............................................................................................................. 75 4.7. Đánh giá của các bên liên quan về công tác quy hoạch rừng ............................. 76 4.8. Quyền lợi và nghĩa vụ các bên trong giao khoán bảo vệ rừng ngập mặn áp dụng trên địa bàn tỉnh Nam Định giai đoạn 2017-2022 ...................................... 78 4.9. Thực tiễn hoạt động khoán bảo vệ rừng ngập mặn của hộ dân với uỷ ban nhân dân các xã, thị trấn ...................................................................................... 79 4.10. Kết quả giao khoán bảo vệ rừng ngập mặn tỉnh Nam Định giai đoạn 2017-2022 ........................................................................................................... 86 4.11. Đánh giá của các bên liên quan về công tác khoán bảo vệ rừng ngập mặn ........ 87 4.12. Kết quả hỗ trợ, khuyến khích người dân tham gia bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ............................................................................................................. 90 4.13. Đánh giá của người dân về cơ chế khuyến khích hộ tham gia bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn ............................................................................................ 91 4.14. Sự tham gia của người dân trong bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn .............. 96 viii 4.15. Căn cứ lựa chọn các mô hình sinh kế của người dân vùng ven rừng ngập mặn ............................................................................................................. 99 4.16. Các mô hình sinh kế chính của người dân vùng ven rừng ngập mặn Giao Thuỷ và Nghĩa Hưng năm 2022 .......................................................................... 99 4.17. Cơ chế hỗ trợ các mô hình sinh kế của người dân vùng ven rừng ngập mặn Giao Thuỷ và Nghĩa Hưng ................................................................................ 100 4.18. Hỗ trợ sinh kế cho hộ dân vùng đệm ở Giao Thuỷ và Nghĩa Hưng ................. 106 4.19. Kết quả hoạt động các mô hình sinh kế của người dân năm 2021 (bình quân 1 hộ/1 năm) ....................................................................................................... 108 4.20. Đánh giá của các bên liên quan về hoạt động hỗ trợ sinh kế của người dân .... 109 4.21. Kết quả huy động các nguồn vốn đầu tư phát triển lâm nghiệp giai đoạn 2017 - 2021 tỉnh Nam Định .............................................................................. 111 4.22. Tổng kinh phí đầu tư phát triển lâm nghiệp và sự nghiệp của Trung ương đầu tư cho tỉnh Nam Định giai đoạn 2017 – 2021 ............................................ 111 4.23. Kết quả giải ngân các nguồn vốn thực hiện kế hoạch phát triển lâm nghiệp tỉnh Nam Định giai đoạn 2016 – 2021 .............................................................. 113 4.24. Đánh giá của các bên liên quan về công tác huy động, sử dụng nguồn lực cho bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn .......................................................... 116 4.25. Kết quả kiểm tra, giám sát bảo vệ rừng tỉnh Nam Định giai đoạn 2020-2022 ......................................................................................................... 119 4.26. Kết quả xử lý vi phạm về quản lý, bảo vệ rừng tỉnh Nam Định giai đoạn 2017-2022 ......................................................................................................... 120 4.27. Đánh giá các bên liên quan về hoạt động kiểm tra, giám sát bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn tỉnh Nam Định ................................................................. 121 4.28. Kết quả hoạt động bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn tỉnh Nam Định giai đoạn 2017 - 2021............................................................................................... 124 4.29. Kết quả bảo vệ và phát triển đa dạng sinh học rừng ngập mặn ........................ 125 4.30. Hệ thống chính sách của nhà nước về bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ...... 126 4.31. Đánh giá của các bên liên quan về chính sách về bảo tồn và phát triển rừng ngập mặn ........................................................................................................... 128 4.32. Năng lực bộ máy quản lý nhà nước về rừng ở Nghĩa Hưng và Giao Thuỷ ...... 132 4.33. Đánh giá của cán bộ các cấp về năng lực của cán bộ quản lý rừng .................. 133 ix 4.34. Vai trò của các bên trong quản lý rừng ngập mặn ............................................ 134 4.35. Kết quả hoạt động tuyên truyền, bảo vệ rừng ................................................... 136 4.36. Giá trị các biến sử dụng trong mô hình Logit ................................................... 137 4.37. Các yếu tố ảnh hưởng tới sự sẵn lòng tham gia bảo vệ và phát triển rừng ngập mặn tại tỉnh Nam Định của người dân ..................................................... 138 x DANH MỤC HỘP STT Tên hộp Trang 4.1. Bản thân người dân được nhận khoán đều rất có trách nhiệm trong bảo vệ rừng ngập mặn .................................................................................................... 83 4.2. Thu hút người dân vào bảo vệ và phát triển rừng cần thay đổi cho phù hợp ........ 93 4.3. Tôi muốn góp sức mình dù không nhiều vào bảo vệ rừng ngập mặn của địa phương ..................................