Luận án Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế của nông hộ sản xuất nấm rơm ở đồng bằng sông Cửu Long

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ PHẠM THỊ GẤM NHUNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA NÔNG HỘ SẢN XUẤT NẤM RƠM Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ NÔNG NGHIỆP MÃ SỐ NGÀNH: 62 62 10 15 Cần Thơ, 2024 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ PHẠM THỊ GẤM NHUNG MÃ SỐ NCS: P0817003 GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA NÔNG HỘ SẢN XUẤT NẤM RƠM Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KINH TẾ NÔNG NGHIỆP MÃ NGÀNH: 62 62 10 15 GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN PGS.TS. VÕ THÀNH DANH Cần Thơ, 2024 ii TÓM TẮT Nghiên cứu này phân tích và đánh giá hiệu quả kinh tế của nông hộ sản xuất nấm rơm ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu sơ cấp được thu thập từ 115 nông hộ sản xuất nấm rơm ngoài trời theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng tại huyện Lai Vung tỉnh Đồng Tháp và quận Ô Môn, quận Bình Thủy, thành phố Cần Thơ. Nghiên cứu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, phân tích tài chính, phương pháp ước lượng tham số, phương pháp phân tích ngân sách biên và mô hình hồi quy Probit để thực hiện các nội dung nghiên cứu nhằm đạt được mục tiêu nghiên cứu của luận án. Luận án đã sử dụng phương pháp ước lượng tham số thông qua hàm sản xuất biên ngẫu nhiên Cobb-Douglas và hàm phi hiệu quả kỹ thuật để ước lượng hiệu quả kỹ thuật và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kỹ thuật. Kết quả nghiên cứu cho thấy, mức hiệu quả kỹ thuật trung bình của nông hộ sản xuất nấm rơm đạt được là 91,46%. Mức hiệu quả kỹ thuật giữa các nông hộ có sự chênh lệch với nhau là do sự lựa chọn các yếu tố đầu vào và kỹ thuật sản xuất nấm rơm khác nhau của các nông hộ. Kết quả phân tích cho thấy, trình độ học vấn của chủ hộ và tham gia tập huấn có quan hệ thuận chiều đến hiệu quả kỹ thuật trong khi đó diện tích sản xuất nấm rơm có quan hệ nghịch chiều đến hiệu quả kỹ thuật. Nghiên cứu còn sử dụng hàm lợi nhuận biên ngẫu nhiên Cobb-Douglas và hàm phi hiệu quả để ước lượng hiệu quả kinh tế và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất nấm rơm của nông hộ ở ĐBSCL. Kết quả ước lượng cho thấy, mức hiệu quả kinh tế trung bình của nông hộ đạt được là 78,39%. Mức hiệu quả kinh tế của các nông hộ có sự chênh lệch khá lớn là do một số nông hộ chưa nắm bắt thông tin thị trường về giá đầu vào và đầu ra nên không lựa chọn được mức đầu vào tối ưu. Bên cạnh đó, kết quả phân tích cho thấy các yếu tố có ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế trong sản xuất nấm rơm của nông hộ là tuổi của chủ hộ, diện tích sản xuất nấm rơm và tham gia tập huấn của nông hộ. Nghiên cứu đã sử dụng phương pháp phân tích ngân sách biên để phân tích và lựa chọn kỹ thuật sản xuất nấm rơm đạt hiệu quả kinh tế cao cho các nông hộ sản xuất nấm rơm ở ĐBSCL. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, đối với kỹ thuật sử dụng rơm chọn kỹ thuật sử dụng rơm trong khoảng từ 20,0 kg/m2 đến 25,0 kg/m2 (nghiệm thức 1B) có tỷ suất lợi nhuận biên đạt được là 38,99%. Kỹ thuật sử dụng meo chọn kỹ thuật sử dụng meo khoảng từ 1,1 bịch/m2 đến 2 bịch/m2 (nghiệm thức 2B) có tỷ suất lợi nhuận biên đạt được là 33,76%. Nông hộ sản xuất nấm rơm cần lựa chọn hai kỹ thuật trên để sản xuất nấm rơm đạt năng suất và lợi nhuận cao. Bên cạnh đó, nghiên cứu còn sử dụng mô hình hồi quy Probit để tìm các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định áp dụng các kỹ thuật sản xuất nấm rơm mới, triển vọng của các nông hộ ở ĐBSCL. Kết quả ước lượng cho thấy giới tính của chủ hộ và số vụ sản xuất nấm rơm trong năm của nông hộ có quan hệ nghịch chiều với sự sẵn lòng áp dụng iii kỹ thuật mới, triển vọng của nông hộ. Sự tham gia tập huấn có tác động tích cực đến quyết định sẵn lòng áp dụng kỹ thuật mới, triển vọng của nông hộ. Ngoài ra, nghiên cứu đánh giá tiềm năng hiệu quả tài chính của nông hộ trồng nấm rơm áp dụng kỹ thuật mới, triển vọng. Kết quả phân tích cho thấy rằng, tỷ suất lợi nhuận của kỹ thuật kết hợp cả hai kỹ thuật sử dụng rơm từ 20,0 kg/m2 đến 25,0 kg/m2 và kỹ thuật sử dụng meo từ 1,1 bịch/m2 đến 2 bịch/m2 đạt được cao nhất 0,32 lần, nghĩa là một đồng chi phí mà nông hộ bỏ ra đầu tư sẽ thu lại được 0,32 đồng lợi nhuận. Vì vậy nông hộ có thể lựa chọn sử dụng kỹ thuật kết hợp cả hai nghiệm thức cho việc sản xuất nấm rơm sẽ mang lại năng suất và lợi nhuận cao. Nghiên cứu còn đánh giá tiềm năng của ngành hàng nấm rơm ở ĐBSCL. Kết quả phân tích cho thấy, tỷ trọng trong giá trị sản xuất nấm rơm ở ĐBSCL so với giá trị sản xuất lúa ở ĐBSCL theo giả định lượng rơm sử dụng là 10%, 15%, 18% và 20% đạt được là 0,33 %, 0,50%, 0,60% và 0,66%. Từ kết quả phân tích cho thấy, ngành hàng nấm rơm tạo ra giá trị gia tăng cho ngành hàng lúa ở ĐBSCL. Dựa trên kết quả nghiên cứu, tác giả đã đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế của các nông hộ sản xuất nấm rơm ở ĐBSCL: Thứ nhất, nông hộ cần tiếp cận với thông tin thị trường để lựa chọn giá đầu vào và đầu ra hợp lý. Thứ hai, nông hộ cần phải tham gia tập huấn kỹ thuật để cải thiện và nâng cao kỹ thuật sản xuất nấm rơm; Thứ ba, nông hộ nên lựa chọn kỹ thuật sản xuất nấm rơm cho phù hợp với điều kiện sản xuất của nông hộ (kỹ thuật sử dụng rơm và kỹ thuật sử dụng meo). Thứ tư, chính quyền địa phương khi tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật mới thì cần lựa chọn đối tượng tham gia tập huấn. Cuối cùng, nhà nước cần quy hoạch vùng sản xuất nấm rơm ở ĐBSCL để khai thác lợi thế vùng nguyên liệu và nâng cao hiệu quả kinh tế cho nông hộ sản xuất nấm rơm ở ĐBSCL. Luận án đóng góp về mặt học thuật bằng cách kết hợp giữa phương pháp phân tích hiệu quả kinh tế và phương pháp phân tích ngân sách biên để khẳng định thêm về kết quả phân tích hiệu quả kinh tế đối với các kỹ thuật trồng nấm rơm đạt hiệu quả kinh tế cao. Ngoài ra luận án đã đóng góp một nghiên cứu thực nghiệm về hiệu quả kinh tế của các nông hộ sản xuất nấm rơm ở ĐBSCL phục vụ cho các nghiên cứu về hoạch định chính sách phát triển ngành hàng triển vọng này trong thời gian tới. iv ABSTRACT This study analyzed and evaluated the economic efficiency of straw mushroom farmers in the Mekong Delta. Primary data was collected from 115 households producing outdoor straw mushrooms by stratified random sampling method in Lai Vung district at Dong Thap province, and O Mon and Binh Thuy districts in Can Tho city. Descriptive statistical methods, financial analysis, parametric methods, partial budget analysis methods, and a Probit regression model were used to carry out the research and achieve the objectives of this thesis. The study used the parametric method through the stochastic frontier Cobb- Douglas production function to estimate the technical efficiency and the factors affecting it. Results showed that the average level of technical efficiency of straw mushroom farmers was 91.46%. The difference in level of technical efficiency among farmers was due to the different choices of inputs and production techniques of straw mushrooms in households. The coefficient of education of the household head and participation in training had a positive correlation with technical efficiency, whereas the area under cultivation of straw mushrooms had a negative relationship with technical efficiency. The study also used the stochastic frontier Cobb-Douglas profit function and the inefficiency function to estimate the economic efficiency and factors affecting it in producing straw mushrooms by farmers in the Mekong Delta. The calculated results showed that the average level of economic efficiency was 78.39%. The economic efficiency level of the farmers was quite different because some farmers had yet to grasp market information on input and output prices, so they could not choose the optimal input level. In addition, the analysis results showed that the factors that affect the economic efficiency in the production of straw mushrooms in the household were the age of the household head, the farming area, and the farmer's participation in training. According to the above analysis results, the variable participating in training positively influences technical efficiency and economic efficiency, thus suggesting that farmers should join in the activity to improve the productivity and profit of mushroom production. The study used the partial budget analysis method to analyze and select new straw mushroom production techniques to ensure economic efficiency for straw mushroom farmers in the Mekong Delta. Results showed that the practice of using the straw was selected in the range from 20.0 kg/m2 to 25.0 kg/m2 (Treatment 1B) and had a profit margin of 38.99%. The technique of using meow was selected in the range from 1.1 bags/m2 to 2 bags/m2 (Treatment 2B) which had a profit margin of 33.76%. Straw mushroom farmers can choose one of the two techniques above to produce straw mushrooms with high economic efficiency. Besides, the study also used the Probit regression model to find the factors affecting the decision to apply the new straw mushroom production model of farmers v in the Mekong Delta. The estimated results showed that the coefficient of the sex variable of the household head and the number of mushroom production crops in the year of the household had a negative relationship with the willingness to apply the new technology. The coefficient of the variable participation in training had a positive relationship with the farmers’ desire to use the new techniques. In addition, the study evaluated the potential financial efficiency of straw mushroom farmers by applying new and promising techniques. The analysis results showed that the profit rate of the technique combining both the practice of using the straw was selected in the range from 20.0 kg/m2 to 25.0 kg/m2 and the practice of using meow was selected in the range from 1.1 bags/m2 to 2 bags/m2, was the highest at 0.32 times, that is, for every VND of the cost that a farmer spent on investment, they would get back 0,32 VND profit. Therefore, farmers can choose to use the technique of combining both treatments for the production of straw mushrooms, which will bring high yields and profits. The study also assessed the potential of the straw mushroom industry in the Mekong Delta. The analysis results showed that the proportion of straw mushroom production value in the Mekong Delta compared to the value of rice production in the Mekong Delta, assuming that the amount of straw used was 10%, 15%, 18%, and 20%, was achieved at 0.33 %, 0.50%, 0.60%, and 0.66%, respectively. From the analysis results, it was shown that the straw mushroom industry creates added value for the rice industry in the Mekong Delta. Based on the research results, the author has proposed some solutions to improve the economic efficiency of straw mushroom farmers in the Mekong Delta: Firstly, farmers need access to market information to choose reasonable input and output prices; Secondly, farmers need to participate in technical training to improve and enhance mushroom production techniques; Thirdly, farmers should choose a farming method to suit their production conditions (the practice of using the straw and the meow); Fourth, when the local government organizes new technical training courses, it is necessary to select the subjects to participate in the training; Finally, the government needs to plan the straw mushroom production area in the Mekong Delta to exploit the advantages of the raw material area and improve economic efficiency for straw mushroom farmers in the Mekong Delta. The thesis made an academic contribution by combining the economic efficiency and the Partial budget analysis methods based to further confirm the results of economic efficiency analysis for high economic efficiency straw mushroom growing models. Additionally, the thesis had contributed an empirical study on the economic efficiency of straw mushroom farmers in the Mekong Delta for research on policy making for developing this promising commodity in the coming time. vii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. I TÓM TẮT .................................................................................................................. II ABSTRACT .............................................................................................................. IV LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... VI MỤC LỤC ................................................................................................................ VII DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... X DANH MỤC HÌNH ................................................................................................. XII DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................... XIII CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ......................................................................................... 1 1.1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.4. Giả thuyết nghiên cứu ......................................................................................... 3 1.5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.5.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 3 1.5.2. Phạm vi không gian ...................................................................................... 3 1.5.3. Phạm vi thời gian .......................................................................................... 4 1.5.4. Phạm vi nội dung nghiên cứu ....................................................................... 4 1.6. Cấu trúc của luận án ............................................................................................ 4 1.7. Đóng góp của luận án .......................................................................................... 5 1.7.1. Về mặt học thuật ........................................................................................... 5 1.7.2. Về mặt thực tiễn ............................................................................................ 5 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................ 6 2.1. Cơ sở lý thuyết .................................................................................................... 6 2.1.1. Khái niệm về hiệu quả trong sản xuất .......................................................... 6 2.1.2. Hiệu quả kinh tế trong sản xuất .................................................................... 9 2.1.3. Hàm sản xuất ................................................................................................ 9 2.1.4. Hàm sản xuất Cobb-Douglas ...................................................................... 10 2.1.5. Phương pháp ước lượng hiệu quả sản xuất ................................................. 12 2.1.6. Hàm sản xuất biên ngẫu nhiên .................................................................... 14 2.1.7. Hàm lợi nhuận biên ngẫu nhiên .................................................................. 15 2.1.8. Phân tích lựa chọn kỹ thuật/mô hình mới, triển vọng trong sản xuất nông nghiệp .................................................................................................................... 17 2.1.9. Hàm hồi quy Probit ..................................................................................... 19 2.2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu .................................................................. 21 2.2.1. Các nghiên cứu phân tích hiệu quả sản xuất nấm ăn (nấm rơm) trên thế giới và Việt Nam .......................................................................................................... 21 2.2.2. Tổng quan về phương pháp phân tích biên ngẫu nhiên (SFA) trong đo lường hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp ...................... 22 2.2.3. Các nghiên cứu về lựa chọn kỹ thuật/mô hình sản xuất mới, triển vọng trong sản xuất nông nghiệp ............................................................................................ 30 viii 2.2.4. Các nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự sẵn lòng tham gia/áp dụng công nghệ/kỹ thuật/mô hình mới, triển vọng trong sản xuất nông nghiệp ........... 36 2.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 40 2.3.1. Cách tiếp cận nghiên cứu và khung nghiên cứu ......................................... 40 .................................................................................................................................. 41 2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu ..................................................................... 41 2.3.3. Phương pháp xử lý, phân tích số liệu ......................................................... 44 2.4. Tóm tắt chương ................................................................................................. 56 CHƯƠNG 3. TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU .................................. 59 3.1. Tổng quan về vùng ĐBSCL .............................................................................. 59 3.1.1. Vị trí địa lý và một số điều kiện tự nhiên ................................................... 59 3.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội .............................................................................. 60 3.1.3. Sản xuất nông nghiệp của vùng .................................................................. 60 3.2. Tổng quan về địa bàn khảo sát .......................................................................... 62 3.2.1. Tỉnh Đồng Tháp .......................................................................................... 62 3.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ nấm rơm ........................................................... 67 3.3.1. Trên thế giới ................................................................................................ 67 3.3.2. Tại Việt Nam .............................................................................................. 69 3.3.3. Tại Đồng bằng sông Cửu Long .................................................................. 69 3.3.4. Tiềm năng sản xuất nấm rơm ở ĐBSCL .................................................... 71 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất nấm rơm .................................... 74 3.4.1. Thời tiết khí hậu .......................................................................................... 74 3.4.2. Các yếu tố đầu vào sản xuất của nông hộ ................................................... 74 3.4.3. Các yếu tố về kinh tế xã hội ........................................................................ 75 3.4.4. Kỹ thuật sản xuất nấm rơm ......................................................................... 76 3.4.5. Nhóm nhân tố về thị trường ........................................................................ 76 3.4.6. Các nhân tố vĩ mô ....................................................................................... 77 3.5. Tóm tắt chương ................................................................................................. 77 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................ 79 4.1. Mô tả mẫu khảo sát ............................