Luận án Giải pháp tài chính nâng cao năng lực cạnh tranh của tổng công ty Cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH PHẠM THANH THỦY GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TỔNG CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG CÔNG NGHIỆP VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH PHẠM THANH THỦY GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TỔNG CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG CÔNG NGHIỆP VIỆT NAM Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS,TS. PHẠM THỊ THANH HÕA PGS,TS. PHẠM TIẾN ĐẠT Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 9.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2023 i MỤC LỤC MỤC LỤC .............................................................................................................. i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ ..................................................................................... viii LỜI MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH VÀ GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP ............................................................................................................. 21 1.1. Lý luận về năng lực cạnh tranh của DN ................................................... 21 1.1.1. Khái niệm về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh của DN ................ 21 1.1.2. Các tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh của DN ........................... 28 1.1.3 Đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp dựa vào mô hình ....... 30 1.1.4. Các nhân tô ảnh hƣởng đến năng lực cạnh tranh của DN ................ 32 1.2. Lý luận về giải pháp tài chính nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .............................................................................................................. 33 1.2.1. Khái niệm về giải pháp tài chính ...................................................... 33 1.2.2. Nội dung giải pháp tài chính nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .......................................................................................................... 34 1.2.3. Mối quan hệ giữa giải pháp tài chính với năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. .............................................................................................. 51 1.2.4. Nhân tố ảnh hƣởng đến giải pháp tài chính nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ............................................................................... 52 1.3. Kinh nghiệm trong nƣớc và quốc tế về sử dụng giải pháp tài chính nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp xây dựng. .................................... 58 1.3.1. Kinh nghiệm quốc tế ......................................................................... 58 1.3.2. Kinh nghiệm trong nƣớc ................................................................... 64 1.3.3. Bài học kinh nghiệm đối với Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam ......................................................................................... 66 ii CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CANH TRANH VÀ GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TỔNG CÔNG TY CỔ PHÀN XÂY DỰNG CÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ............. 69 2.1 Khái quát về Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam (VINAINCON)................................................................................................. 69 2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển của Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam (VINAINCON) ...................................................... 69 2.1.2. Ngành nghề và đặc điểm ngành nghề ............................................... 71 2.1.3. Mô hình quản trị của Tổng công ty ................................................... 74 2.1.4. Khả năng cung cấp các yếu tố đầu vào và phƣơng thức tiêu thụ của Vinaincon .................................................................................................... 79 2.1.5. Tình hình sản xuất kinh doanh của Tổng công ty ............................. 80 2.2 Thực trạng năng lực cạnh tranh của Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam ............................................................................................. 82 2.2.1 Đánh giá năng lực cạnh tranh của Vinaincon dựa vào một số tiêu chí ..... 82 2.2.2. Phân tích năng lực cạnh tranh của VINAINCON dựa vào mô hình ...... 100 2.2.3. Các nhân tố ảnh hƣởng đến năng lực cạnh tranhError! Bookmark not defined. 2.3. Thực trạng sử dụng các giải pháp tài chính nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam ........................ 103 2.3.1. Giải pháp huy động vốn .................................................................. 103 2.3.2. Giải pháp quản lý sử dụng vốn, tài sản ........................................... 110 2.3.3. Giải pháp về quản lý chi phi .......................................................... 123 2.3.4. Giải pháp phân phối lợi nhuận ........................................................ 126 2.4. Đánh giá thực trạng sử dụng các giải pháp tài chính trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam ............................................................................................................... 127 2.4.1. Kết quả đạt đƣợc ............................................................................. 127 2.4.2. Hạn chế và nguyên nhân ................................................................. 128 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .................................................................................. 143 iii CHƢƠNG 3: HOÀN THIỆN GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA TỔNG CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG CÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ........................................................................................ 144 3.1. Định hƣớng phát triển của Tổng công ty trong thời gian tới ................. 144 3.1.1. Triển vọng phát triển của ngành xây dựng ..................................... 144 3.1.2. Định hƣớng phát triển của Tổng công ty trong thời gian tới. ......... 147 3.2. Những quan điểm cơ bản định hƣớng về sử dụng các giải pháp tài chính nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam ........................................................................................... 149 3.3. Hoàn thiện giải pháp tài chính nâng cao năng lực cạnh tranh của Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam ........................................ 151 3.3.1. Đa dạng hóa các kênh huy động vốn cho Tổng công ty ................. 151 3.3.2. Quản lý nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, tài sản ............................. 154 3.3.3. Đẩy mạnh công tác thu hồi công nợ ................................................ 156 3.3.4. Tăng cƣờng biện pháp quản lý chi phí trong doanh nghiệp............ 158 3.3.5. Các giải pháp chung ........................................................................ 159 3.4. Một số kiến nghị với các cơ quan chức năng nhà nƣớc ......................... 175 KÊT LUẬN CHƢƠNG 3 .................................................................................. 179 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 180 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 183 PHỤ LỤC 1: Mô hình tƣơng quan – hồi quy .................................................... 188 PHỤ LỤC 2: Phiếu khảo sát ............................................................................. 191 PHỤ LỤC 3: Phiếu khảo sát ............................................................................. 193 iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á BIDV Ngân hàng Thƣơng mại cổ phần Đầu tƣ và phát triển Việt Nam CBCNV Cán bộ công nhân viên CIC Trung tâm thông tin tín dụng DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp Nhà nƣớc DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa DTT Doanh thu thuần FDI Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài GTGT Giá trị gia tăng HĐKD Hoạt động kinh doanh HĐQT Hội đồng quản trị HTK Hàng tồn kho HQSXKD Hiệu quả sản xuất kinh doanh NHTM Ngân hàng Thƣơng mại NCS Nghiên cứu sinh NLCT Năng lực cạnh tranh NXB Nhà xuất bản ODA Viện trợ phát triển chính thức QLDN Quản lý doanh nghiệp ROA Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên tổng tài sản ROE Tỷ suất lợi nhuận vốn chủ sở hữu ROS Tỷ suất sinh lời của doanh thu thuần SX Sản xuất SXKD Sản xuất kinh doanh TCT Tổng công ty TNHH Trách nhiệm hữu hạn TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên TPCP Trái phiếu chính phủ TPDN Trái phiếu doanh nghiệp v TTCK Thị trƣờng chứng khoán USD Đô la Mỹ VCĐ Vốn cố định VCSH Vốn chủ sở hữu VLĐ Vốn lƣu động VNPT Tập đoàn bƣu chính viễn thông Việt Nam VINAINCON Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam VINACONEX Tổng công ty cổ phần xuất nhập khẩu và xây dựng Việt Nam WTO Tổ chức thƣơng mại thế giới vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Xây dựng ma trận EFE ................................................................... 31 Bảng 1.2: Xây dựng ma trận IEF ..................................................................... 32 Bảng 2.1: Tình hình sản xuất kinh doanh của công ty mẹ và một số công ty con, công ty liên kết thuộc Tổng công ty ........................................ 81 Bảng 2.2: Một số các công ty cạnh tranh theo cùng lĩnh vực ......................... 84 Bảng 2.3: Thị phần doanh thu của Vinaincon và một số đối thủ cạnh tranh .. 85 Bảng 2.4: Kết quả sản xuất kinh doanh của Tổng Công ty ............................. 86 Bảng 2.5: Lợi nhuận sau thuế TNDN của Vinaincon với một số đối thủ cạnh tranh ................................................................................................ 88 Bảng 2.6: Bảng phân tích khả năng sinh lời của Vinaincon ........................... 90 Bảng 2.7: Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên tổng tài sản (ROA) của Vinaincon so với một số đối thủ cạnh tranh ..................................................... 92 Bảng 2.8: Tỷ suất sinh lời của vốn chủ sở hữu (ROE) của Vinaincon so với một số đối thủ cạnh tranh ................................................................ 93 Bảng 2.9: Các công trình đã trúng thầu và ký hợp đồng còn thực hiện năm 2022 ................................................................................................. 96 Bảng 2.10: Dự kiến các công trình đấu thầu và trúng thầu năm 2023 .............. 97 Bảng 2.11: Hệ thống phòng kiểm nghiệm phân tích của Vinaincon .............. 100 Bảng 2.12: Xây dựng ma trận IFE ................................................................... 101 Bảng 2.13: Xây dựng ma trận EFE ................................................................. 102 Bảng 2.14: Một số chỉ tiêu tài chính của Tổng công tyError! Bookmark not defined. Bảng 2.15: Hệ số nợ của Vinaincon so với một số đối thủ cạnh tranh ...... Error! Bookmark not defined. Bảng 2.16: Hệ số vốn chủ sở hữu của Vinaincon và một số đối thủ cạnh tranh ......................................................... Error! Bookmark not defined. Bảng 2.17: Cơ cấu lao động của Vinaincon tại ngày 31/12/2022 .............. Error! Bookmark not defined. vii Bảng 2.18: Danh mục các máy móc thiết bị của Tổng công ty đến ngày 31/12/2022 ...................................... Error! Bookmark not defined. Bảng 2.19: Số liệu kinh tế vĩ mô ....................... Error! Bookmark not defined. Bảng 2.20: Diễn biến các mức điều hành lãi của Ngân hàng Nhà Nƣớc trong giai đoạn 2017 đến 2022 ................. Error! Bookmark not defined. Bảng 2.21: Nguồn vốn của Vinaincon ............................................................ 108 Bảng 2.22: Một số chỉ tiêu về TSCĐ của Vinaincon ...................................... 110 Bảng 2.23: Một số chỉ tiêu về tài sản, vốn lƣu động của Vinaincon .............. 113 Bảng 2.24: Chi tiết một số khoản phải thu khách hàng có giá trị lớn của Tổng công ty tại ngày 31/12/2022 .......................................................... 114 Bảng 2.25: Một số khoản Dự phòng phải thu khó đòi lớn của Vinaincon...... 115 Bảng 2.26: Cơ cấu hàng tồn kho của Vinaincon tại ngày 31/12/2022 ............ 116 Bảng 2.27: Khả năng thanh toán của Tổng công ty ........................................ 118 Bảng 2.28: Khả năng thanh toán ngắn hạn của Vinaincon so với một số đối thủ cạnh tranh ...................................................................................... 119 Bảng 2.29: Khả năng thanh toán nhanh của Vinaincon so với một số đối thủ cạnh tranh ...................................................................................... 121 Bảng 2.30: Mức độ sử dụng chi phí của Vinaincon ........................................ 123 Bảng 3.1: 12 dự án thành phần cao tốc Bắc – Nam (Giai đoạn 2) đƣợc đề xuất thực hiện theo hình thức đầu tƣ công ............................................ 146 Bảng 3.2: Dự báo hiệu quả sản xuất kinh doanh của Tổng công ty .............. 165 Bảng 3.3: Mô hình ma trận swot ................................................................... 172 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Doanh thu và lợi nhuận của Tổng công ty .................................... 87 Biểu đồ 2.2: Lợi nhuận sau thuế của Vinaincon với đối thủ cạnh tranh ........... 89 Biểu đồ 2.3: ROA của Vinaincon so với đối thủ cạnh tranh ............................. 92 Biểu đồ 2.4: Tỷ số nợ/Tổng tài sản của Vinaincon so với một số đối thủ cạnh tranh .............................................. Error! Bookmark not defined. Biểu đồ 2.5: Hệ số VCSH của Vinaincon so với đối thủ cạnh tranh ......... Error! Bookmark not defined. Biểu đồ 2.6: Cơ cấu nguồn vốn của Tổng công ty .......................................... 109 Biểu đồ 2.7: Khả năng thanh toán của Tổng công ty ...................................... 119 Biểu đồ 2.8: Khả năng thanh toán ngắn hạn của Vinaincon so với đối thủ cạnh tranh ........................................................................... 120 Biểu đồ 2.9: Khả năng thanh toán nhanh của Vinaincon so với một số đối thủ cạnh .............................................................................. 122 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong nền kinh tế thị trƣờng cạnh tranh giữ vai trò vô cùng quan trọng và đƣợc coi là động lực phát triển của mỗi doanh nghiệp nói riêng và của nền kinh tế nói chung. Cạnh tranh là động lực thúc đẩy sự phát triển của mọi thành phần kinh tế, góp phần xóa bỏ những độc quyền, bất hợp lý, bất bình đẳng trong kinh doanh. Quá trình cạnh tranh sẽ quyết định doanh nghiệp nào tiếp tục tồn tại và phát triển còn doanh nghiệp nào sẽ bị phá sản và giải thể vì vậy để tồn tại và đứng vững trên thị trƣờng các doanh nghiệp cần phải cạnh tranh gay gắt với không chỉ các doanh nghiệp trong nƣớc mà còn phải cạnh tranh với các công ty tập đoàn xuyên quốc gia. Vì vậy, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trƣờng là yêu cầu sống còn đối với mỗi doanh nghiệp. Sau khi gia nhập WTO, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam đã có cải thiện ở một số mặt nhƣ: số lƣợng và chất lƣợng doanh nghiệp Việt Nam đƣợc lên một bƣớc, từng bƣớc xác lập đƣợc chỗ đứng trên thị trƣờng khu vực và thế giới. Tuy nhiên, do các doanh nghiệp nƣớc ngoài vào thị trƣờng Việt Nam sẽ nhiều hơn, họ có trình độ, quản lý cao, năng lực đầu tƣ mạnh, tiền vốn hùng hậu, kỹ thuật tiên tiến, cơ chế hợp lý, vì vậy sau khi vào thị trƣờng Việt Nam chắc chắn sẽ khiến cho các DN Việt Nam phải cạnh tranh kịch liệt hơn. Cho nên, việc tìm ra các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp đã trở thành một vấn đề rất quan trọng mà bất cứ doanh nghiệp nào cũng phải quan tâm. Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiêp Việt Nam (Vinaincon) là một trong những công ty xây dựng lớn nhất Việt Nam, nhà tổng thầu hoạt động trong nhiều lĩnh vực nhƣ tƣ vấn thiết kế, cung cấp thiết bị, xây lắp công nghiệp, gia công chế tạo và lắp đặt các sản phẩm cơ khí Vinaincon đã đóng góp không ít những công trình lớn mang tầm cỡ quốc gia, phù hợp với từng giai đoạn hình thành và phát triển của đất nƣớc. Đó là nhóm công trình hóa chất mà trọng điểm là khu liên hợp Apatit Lào cai, Supe Lâm Thao, Đạm Hà Bắc hay công trình luyện kim lớn nhƣ xây dựng khu liên hợp gang thép Thái Nguyên, 2 xây dựng đƣờng dây và trạm điện từ 35kV đến 500kV Bắc Nam nhìn chung Vinaincon đã thi công nhiều công trình có quy mô vừa và lớn, có trọng điểm của đất nƣớc và đƣợc khách hàng đánh giá cao. Với hệ thống các đơn vị từ Bắc vào Nam Vinaincon ngày càng khẳng định vị trí của mình trong nhiều lĩnh vực và đang phấn đấu trở thành tổng thầu hàng đầu trong lĩnh vực công nghiệp xây dựng Việt Nam. Trải qua hơn 20 năm hình thành và phát triển Tổng công ty đạt đƣợc những thành công nhất định, tuy nhiên trong những năm gần đây năng lực cạnh tranh của Vinaincon bị giảm sút nhiều đƣợc thấy rõ qua thị phần chiếm lĩnh của Tổng công ty không đƣợc ổn định và thấp hơn nhiều so với đối thủ cạnh tranh, lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận thì liên tục bị âm. Mặt khác, thời gian qua các giải pháp tài chính đƣợc doanh nghiệp sử dụng nhƣ: giải pháp huy động vốn, giải pháp quản lý sử dụng vốn, giải pháp quản lý chi phí còn nhiều hạn chế, bất cập, chƣa thực hiện đƣợc một cách đồng bộ khiến cho cơ cấu nguồn vốn chƣa đƣợc cân đối, kết quả sản xuất kinh doanh của Tổng công ty tƣơng đối thấp nên đã tác động làm năng lực cạnh tranh của Tổng công ty trong thời gian qua không đƣợc tốt. Về nguồn nhân lực bọc lộ một số hạn chế, nguồn nhân lực của Tổng công ty không đủ để có thể chủ động triển khai công tác quản lý điều hành trên các Ban điều hành dự án lớn tại cùng một thời điểm; Công tác đầu tƣ quản lý các thiết bị thi công trong các đơn xây lắp thuộc Vinaincon hiện chƣa khoa học Đây là vấn đề ảnh hƣởng đến năng lực cạnh tranh của Tổng công ty rất nhiều. Bên cạnh đó, sau khi gia nhập WTO, cánh cửa thị trƣờng xây dựng sẽ ngày càng rộng, ngành xây dựng Việt Nam đã thu hút sự quan tâm của rất nhiều tập đoàn xây dựng lớn từ nƣớc ngoài nhƣ Nhật Bản, Hoa kỳ, Trung Quốc Việc các DN xây dựng nƣớc ngoài có năng lực, kinh nghiệm tham gia ngày càng nhiều vào thị trƣờng xây dựng Việt Nam và sự hình thành của một số tập đoàn xây dựng trong nƣớc đã đẩy thị trƣờng xây dựng Việt Nam vào môi trƣờng cạnh tranh ngày càng khốc liệt. Xuất phát từ thực trạng trên, việc hoàn thiện các giải pháp tài chính để nâng cao năng lực cạnh tranh cho Vinaincon là vô cùng cần thiết và ý nghĩa. Vì vậy NCS đã lựa chọn đề tài: “Giải pháp tài chính nâng cao năng lực cạnh 3 tranh của Tổng công ty cổ phần xây dựng công nghiệp Việt Nam” làm nội dung nghiên cứu luận án tiến sỹ của mình. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Các nghiên cứu về năng lực cạnh tranh Cạnh tranh là một trong những quy luật của nền kinh tế thị trường. Việc nghiên cứu hiện tượng cạnh tranh có từ lâu và có nhiều lý thuyết về cạnh tranh được xuất hiện từ các trường phái nổi tiếng như lý thuyết cạnh tranh cổ điển, lý thuyết cạnh tranh tân cổ điển, lý thuyết cạnh tranh hiện đại và các trường phái khác. Vì vậy vấn đề về năng lực cạnh tranh cũng sớm được quan tâm và được nghiên cứu theo nhiều quan điểm khác nhau. a. Năng lực cạnh tranh theo lý thuyết cạnh tranh cổ điển Đại diện tiêu biểu cho nhóm lý thuyết cổ điển về năng lực cạnh tranh là Adam Smith và David Ricardo. Trong tác phẩm nổi tiếng “The Wealth of Nations” hay “Tìm hiểu về bản chất và nguồn gốc của cải của quốc gia” đề cập đến năng lực cạnh tranh toàn cầu do Adam Smith xuất