Luận án Giải pháp tài chính nhằm thúc đẩy phát triển du lịch bền vững tỉnh Thanh Hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------- TRỊNH THỊ THÙY GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NHẰM THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH THANH HÓA LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------- TRỊNH THỊ THÙY GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NHẰM THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng Mã số : 9.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS,TS. NGUYỄN TIẾN THUẬN 2. TS. HOÀNG THỊ MINH CHÂU HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số liệu thu thập và kết quả phân tích trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, tháng 7 năm 2022 TÁC GIẢ LUẬN ÁN Trịnh Thị Thùy ii MỤC LỤC Trang Lời cam đoan .................................................................................................................... i Mục lục ............................................................................................................................ ii Danh mục các chữ viết tắt .............................................................................................. vi Danh mục các bảng ....................................................................................................... vii Danh mục các biểu đồ .................................................................................................. viii MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .................................................................... 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án ............... 2 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ....................................................... 9 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 10 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 11 6. Những đóng góp mới của luận án ...................................................................... 12 7. Kết cấu của luận án ............................................................................................ 13 Chương 1 : LÝ LUẬN CƠ BẢN VÀ KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ ĐỊA PHƯƠNG VỀ GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG .................................................................................................................. 14 1.1. PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG ................................................................. 14 1.1.1. Du lịch và sản phẩm du lịch ......................................................................... 14 1.1.2. Phát triển du lịch bền vững .......................................................................... 19 1.1.3. Vai trò của phát triển du lịch bền vững ....................................................... 22 1.1.4. Các tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững ....................................... 23 1.1.5. Các yếu tố thúc đẩy phát triển du lịch bền vững ......................................... 26 1.2. GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG ...................... 30 1.2.1. Khái niệm và vai trò của giải pháp tài chính phát triển du lịch bền vững .............................................................................................. 30 1.2.2. Nội dung các giải pháp tài chính thúc đẩy phát triển du lịch bền vững .............................................................................................. 33 iii 1.2.3. Tiêu chí đánh giá tác động tổng hợp của giải pháp tài chính đến phát triển du lịch bền vững ......................................................................... 58 1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng các giải pháp tài chính phát triển du lịch bền vững ......................................................................... 60 1.3. KINH NGHIỆM SỬ DỤNG GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở MỘT SỐ ĐỊA PHƯƠNG CỦA VIỆT NAM VÀ BÀI HỌC RÚT RA CHO TỈNH THANH HÓA ........................................... 62 1.3.1. Kinh nghiệm của một số địa phương ........................................................... 62 1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Thanh Hoá ................................................... 66 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ...................................................................................... 67 Chương 2: THỰC TRẠNG CÁC GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH THANH HÓA ........................................... 69 2.1. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI CÓ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH THANH HÓA NHỮNG NĂM QUA .......................... 69 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội có ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững của tỉnh Thanh Hoá .............................................................. 69 2.1.2. Thực trạng phát triển du lịch bền vững tỉnh Thanh Hoá ............................. 71 2.1.3. Thực trạng các yếu tố thúc đẩy phát triển du lịch bền vững ....................... 77 2.2. THỰC TRẠNG CÁC GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH THANH HÓA ......................................... 82 2.2.1. Thực trạng các giải pháp tài chính về xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch ......... 82 2.2.2. Thực trạng các giải pháp tài chính đào tạo nguồn nhân lực du lịch ........... 94 2.2.3. Thực trạng các giải pháp tài chính cho hoạt động tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến du lịch ......................................................................... 101 2.2.4. Thực trạng các giải pháp tài chính phát triển các sản phẩm du lịch ......... 106 2.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG CÁC GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH THANH HÓA....................................................................................................... 110 2.3.1. Kết quả đạt được ........................................................................................ 110 2.3.2. Một số hạn chế và nguyên nhân ................................................................ 115 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................... 132 iv Chương 3: HOÀN THIỆN CÁC GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NHẰM THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH THANH HÓA ...................... 133 3.1. ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH THANH HÓA ĐẾN NĂM 2025, TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030 ........... 133 3.1.1. Định hướng phát triển kinh tế xã hội và phát triển du lịch bền vững tỉnh Thanh Hóa đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 ......................... 133 3.1.2. Mục tiêu phát triển du lịch bền vững tỉnh Thanh Hóa đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 ................................................................... 135 3.2. QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN CÁC GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NHẰM THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH THANH HÓA ĐẾN NĂM 2025, TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030 ..................................... 136 3.3. HOÀN THIỆN CÁC GIẢI PHÁP TÀI CHÍNH NHẰM THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH THANH HÓA ĐẾN NĂM 2025, TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030 ........................................................ 138 3.3.1. Hoàn thiện các giải pháp tài chính đối với xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch ........................................................................................................ 138 3.3.2. Hoàn thiện các giải pháp tài chính đối với đào tạo nguồn nhân lực du lịch ........................................................................................................ 147 3.3.3. Hoàn thiện các giải pháp tài chính đối với hoạt động tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến du lịch ......................................................................... 154 3.3.4. Hoàn thiện các giải pháp tài chính nhằm phát triển sản phẩm du lịch ........................................................................................................ 159 3.4. CÁC GIẢI PHÁP HỖ TRỢ ................................................................................. 166 3.4.1. Rà soát, điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện công tác quy hoạch phát triển du lịch bền vững tỉnh Thanh Hoá ..................................................... 166 3.4.2. Tiếp tục tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà đầu tư có năng lực thực hiện các dự án hạ tầng du lịch quy mô lớn ........................................................................................................ 167 3.4.3. Tăng cường quản lý nhà nước về môi trường du lịch, tạo đột phá về cải thiện môi trường du lịch ................................................................. 168 v 3.4.4. Xây dựng chuỗi liên kết du lịch để phát triển du lịch Thanh Hóa bền vững .................................................................................................... 169 3.4.5. Cơ cấu lại ngành du lịch đáp ứng yêu cầu phát triển thành ngành kinh tế mũi nhọn ........................................................................................ 170 3.4.6. Tăng cường thu hút nguồn vốn đầu tư khác .............................................. 170 3.5. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ......................................................................................... 172 3.5.1. Kiến nghị đối với Quốc hội ....................................................................... 172 3.5.2. Kiến nghị đối với Chính phủ và các bộ ngành có liên quan ..................... 174 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................... 177 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 178 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ .............................................................................................. 180 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 181 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 193 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ AEC Cộng đồng kinh tế ASEAN BVMT Bảo vệ môi trường CCKT Cơ cấu kinh tế CNH - HĐH Công nghiệp hóa và hiện đại hóa CSHT Cơ sở hạ tầng CSKDDL Cơ sở kinh doanh du lịch EU Liên minh châu Âu hay Liên hiệp châu Âu GDP (GRDP) Tổng sản phẩm quốc nội HĐND Hội đồng nhân dân KBNN Kho bạc Nhà nước KTXH Kinh tế xã hội NCS Nghiên cứu sinh NHNN Ngân hàng Nhà nước NNL Nguồn nhân lực NSLĐ Năng suất lao động NSNN Ngân sách nhà nước NSTW Ngân sách trung ương NXB Nhà xuất bản PPP Mô hình hợp tác công tư PTDL Phát triển du lịch SPDL Sản phẩm du lịch SXKD Sản xuất kinh doanh TPP Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương UBND Ủy ban nhân dân VDP Ngân hàng phát triển Việt Nam VQG Vườn quốc gia WTO Tổ chức Thương mại Thế giới vii DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Nội dung các bảng Trang Bảng 2.1. Số dự án CSHT du lịch được triển khai thực hiện trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2014 - 2020 ............................................................. 111 Bảng 2.2. Tốc độ tăng trưởng NNL du lịch đã qua đào tạo tỉnh Thanh Hoá ............ 112 Bảng 2.3. Kết quả hoạt động tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến du lịch được thể hiện thông qua các chỉ tiêu từ hoạt động du lịch trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2014 - 2020 ...................................................... 114 Bảng 2.4. Doanh thu và mức tăng doanh thu từ các SPDL mũi nhọn của tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2014 - 2020 ............................................................. 115 viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu Nội dung các biểu đồ Trang Biểu đồ 2.1. Số lượt khách du lịch đến tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2014 - 2020 ......... 72 Biểu đồ 2.2. Doanh thu và GRDP du lịch tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2014 - 2020 ......... 73 Biểu đồ 2.3. Số lượng cơ sở lưu trú tỉnh thanh Hoá giai đoạn 2014 - 2020 ................ 74 Biểu đồ 2.4. Thu NSNN ngành du lịch tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2014 - 2020 ......... 75 Biểu đồ 2.5. Nguồn nhân lực du lịch tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2014 - 2020............. 78 Biểu đồ 2.6. Chi NSNN đối với cơ sở hạ tầng du lịch tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2014 - 2020 ............................................................................................... 85 Biểu đồ 2.7. Chi NSNN cho đào tạo NNL du lịch tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2014-2020 ................................................................................................. 96 Biểu đồ 2.8. Chi NSNN cho tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến du lịch ...................... 103 Biểu đồ 2.9. Chi NSNN cho sản phẩm du lịch tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2014 - 2020 ............................................................................................ 108 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Hơn 30 năm đổi mới, du lịch Việt Nam là một ngành kinh tế có vị trí, vai trò quan trọng với tốc độ tăng trưởng nhanh so với nhiều nước trên thế giới. Du lịch không chỉ mang lại thu nhập cho nền kinh tế, tạo ra nhiều công ăn việc làm cho người dân địa phương mà còn góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và xuất khẩu tại chỗ, quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam. Ngành du lịch đã đóng góp từ 6% - 9,2% GDP cho nền kinh tế, tạo ra hơn 3 triệu việc làm cho lao động ở các địa phương. Chính vì vậy, phát triển du lịch (PTDL) có ý nghĩa to lớn đối với quá trình phát triển kinh tế xã hội (KTXH) của đất nước. Theo Nghị quyết 08 - NQ/TW khoá XII của Bộ Chính trị đã khẳng định cần PTDL trở thành ngành kinh tế mũi nhọn là định hướng chiến lược quan trọng để phát triển đất nước, tạo động lực thúc đẩy phát triển các ngành, lĩnh vực khác [4]. Với vai trò quan trọng như trên thì một trong những giải pháp đã được Đảng và Nhà nước ta đưa ra là hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách tài chính phù hợp và đột phá nhằm PTDL thành ngành kinh tế mũi nhọn, đáp ứng yêu cầu, tính chất của ngành kinh tế tổng hợp, hoạt động theo cơ chế thị trường. Ngoài ra, các cơ chế, chính sách tài chính đưa ra nhằm huy động tối đa nguồn lực xã hội để đầu tư PTDL theo định hướng cơ cấu lại ngành du lịch phát triển bền vững (PTBV). Thanh Hóa là tỉnh ven biển nằm ở khu vực Bắc Trung Bộ của Việt Nam, có địa bàn kinh tế rộng lớn, có nhiều điều kiện thuận lợi để PTDL nội địa và quốc tế do có hệ thống giao thông thuận tiện và đa dạng các loại hình đường bộ, đường sắt Bắc - Nam, đến cửa khẩu quốc tế với Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào, Sân bay Thọ Xuân, cảng nước sâu Nghi Sơn... Khoảng cách địa lý không quá lớn giữa Thanh Hoá với Thủ đô Hà Nội là lợi thế để thu hút khách du lịch từ một trong những thị trường du khách lớn nhất cả nước. Bên cạnh đó, Thanh Hoá có hệ thống tài nguyên du lịch vô cùng đa dạng, phong phú có giá trị quốc tế và quốc gia với một số điểm đến đã có thương hiệu nổi tiếng như biển Sầm Sơn, Khu di tích lịch sử Lam Kinh, Thành Nhà Hồ, Suối cá Cẩm Lương Những năm qua, ngành du lịch đã có những bước phát triển mạnh mẽ, góp phần quan trọng vào quá trình phát triển KTXH của tỉnh Thanh Hoá. Giai đoạn 2014 - 2020 du lịch đóng góp 5,95% tổng sản phẩm trên địa bàn, tạo 2 ra 24.120 việc làm, đóng góp 2.684 tỷ đồng và chiếm 2,76% trong tổng thu NSNN. Ngành du lịch Thanh Hoá đã đạt được những thành tựu quan trọng như trên là do chính quyền Trung ương và địa phương đã coi trọng đầu tư PTDL bền vững. Trong đó, giải pháp quan trọng được chính quyền áp dụng là việc sử dụng các giải pháp tài chính Nhà nước điển hình là chi NSNN, các ưu đãi về thuế và tín dụng Nhà nước. Tuy nhiên, việc sử dụng các giải pháp tài chính nêu trên chưa thực sự đạt hiệu quả, ngành du lịch của tỉnh đã có sự tăng trưởng và phát triển, song sự phát triển đó chưa thực sự bền vững, đó là do hệ thống cơ sở hạ tầng (CSHT) chưa thực sự đồng bộ, nguồn nhân lực (NNL) du lịch chưa được đào tạo thường xuyên, hoạt động tuyên truyền quảng bá xúc tiến du lịch chưa có sự đột phá, hệ thống sản phẩm du lịch (SPDL) chưa phát triển đa dạng, chất lượng cao Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hiện tượng trên, song có thể thấy một trong các nguyên nhân quan trọng là do việc sử dụng các giải pháp tài chính của nhà nước còn thiếu đồng bộ, còn thiếu vốn đầu tư của NSNN và các cơ chế khuyến khích về tài chính của Nhà nước chưa đủ mạnh để thu hút các nguồn lực đầu tư khác vào PTDL bền vững của tỉnh. Trước thực tiễn đó, việc nghiên cứu nhằm hoàn thiện các giải pháp tài chính nhằm thúc đẩy PTDL tỉnh Thanh Hoá bền vững là yêu cầu cấp thiết cần đặt ra. Với những lý do trên, NCS đã lựa chọn đề tài “Giải pháp tài chính nhằm thúc đẩy phát triển du lịch bền vững tỉnh Thanh Hoá” làm chủ đề nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án 2.1. Các công trình nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững Trong thời gian qua, đã có rất nhiều công trình nước ngoài và trong nước nghiên cứu về PTDL bền vững có giá trị như sách, đề tài khoa học, bài báo, luận án có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như sau: “Managing Sustainable Tourism: A legacy for the future” (Quản lý du lịch bền vững: Một di sản cho tương lai) của David L. Edgell [130]: Nghiên cứu chỉ ra rằng sự thành công hay không của du lịch phụ thuộc vào việc duy trì một sự cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế với bảo tồn văn hoá, tôn trọng cộng đồng và bảo vệ môi trường (BVMT). Tác giả đề cao vai trò bảo vệ thiên nhiên, môi trường và văn hoá trong khi vẫn đảm bảo duy trì tăng trưởng kinh tế hợp lý trong xu hướng toàn cầu hoá nền kinh 3 tế. Đồng thời tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tạo lập, củng cố các mối quan hệ hài hòa giữa chính quyền địa phương, khu vực tư nhân và cộng đồng dân cư. Theo Martin Oppermann và Kye Sung Chon nghiên cứu “Tourism in Developing Countries” - “Du lịch ở các nước đang phát triển” [139]. Nghiên cứu cho thấy những lợi ích mong đợi của các nước đang phát triển làm du lịch và ảnh hưởng của du lịch đối với môi trường tự nhiên, cơ cấu xã hội và văn hóa của các nước đang phát triển qua các giai đoạn: từ năm 1930 đến 1960, từ năm 1970 đến 1985 và từ năm 1985 đến 1993. Từ đó nhận thức được tầm quan trọng của PTDL mà không phá vỡ các điểm du lịch. Bộ tài liệu “Sustainable Tourism for Development Guidebook” (Sách hướng dẫn du lịch bền vững cho sự phát triển) do UNWTO ấn hành [147]. Nghiên cứu cung cấp hướng dẫn EU và các tổ chức phát triển khác PTDL bền vững. Đồng thời đề xuất các giải pháp vận dụng để du lịch thực sự là một phương tiện thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời giảm thiểu các tác động tiêu cực về xã hội, văn hóa và môi trường. Công trình nghiên cứu “Tourism and sustainable community development” của các tác giả Derek Hall và Greg Richards [133]. Nghiên cứu đã đưa ra kết quả nhờ việc khảo sát trên một phạm vi rộng, bao quát, gồm một số khu vực ở châu Âu như khu phố cổ Edinburg, khu vực phía Bắc Bồ Đào Nha và cả các địa danh ở châu Á như các bãi biển ở Inđônêsia, nghiên cứu cho thấy vai trò to lớn của các cộng đồng địa phương đối với PTDL bền vững, vai trò này được nhấn mạnh cụ thể trong việc bảo vệ môi trường, văn hóa xã hội và kinh tế bền vững đặt trong các bối cảnh khác nhau. Nếu không có cộng đồng địa phương thì hoạt động du lịch bền vững không thể được đảm bảo và ngược lại, du lịch bền vững cũng sẽ đem tới những lợi ích nhất định cho các cộng đồng địa phương. Như vậy, có mối quan hệ biện chứng, qua lại giữa PTDL bền vững và cộng đồng địa phương. Nguyễn Đức Tuy (2014), Luận án tiến sĩ kinh tế với đề tài “Giải pháp phát triển