Luận án Giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài theo pháp luật nước CHDCND Lào. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƢ PHÁP TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI SAISAMONE VORAVONGSA GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH TẾ BẰNG TRỌNG TÀI THEO PHÁP LUẬT NƢỚC CHDCND LÀO - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - NĂM 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƢ PHÁP TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI SAISAMONE VORAVONGSA GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH TẾ BẰNG TRỌNG TÀI THEO PHÁP LUẬT NƢỚC CHDCND LÀO - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Chuyên ngành : Luật Kinh tế Mã số : 9380107 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PSG.TS. NGUYỄN NHƢ PHÁT TS. VŨ PHƢƠNG ĐÔNG HÀ NỘI - NĂM 2023 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu trong Luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đúng theo quy định. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của Luận án này. TÁC GIẢ SAISAMONE VORAVONGSA LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đối với PSG.TS. Nguyễn Như Phát và TS. Vũ Phương Đông đã tận tình truyền đạt kiến thức và giúp đỡ tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các đồng nghiệp đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập, công tác. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến những nhà khoa học đã đóng góp ý kiến quý báu, chỉ bảo tận tình, động viên, khuyến khích tôi hoàn thành luận án này. Cuối cùng, cho phép tôi được gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình tôi học tập và nghiên cứu. TÁC GIẢ LUẬN ÁN SAISAMONE VORAVONGSA DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ADR : Alternative Dispute Resolutions Giải quyết tranh chấp thay thế ASEAN : Association of South East Asian Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á BLDS : Bộ luật Dân sự CHDCND : Cộng hòa dân chủ nhân dân CHXHCN : Cộng hòa xã hội chủ nghĩa GQTC : Giải quyết tranh chấp HĐTT : Hội đồng trọng tài KTTT : Kinh tế thị trường NDCM : Nhân dân Cách mạng NXB : Nhà xuất bản TAND : Tòa án nhân dân THA : Thi hành án TTDS : Tố tụng dân sự TTTM : Trọng tài thương mại UNCITRAL : United Nation Commission on International Trade Law Ủy ban Liên Hiệp Quốc về Luật Thương mại quốc tế XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH Số hiệu Nội dung Trang Bảng 2.1. Trình độ chuyên môn của đội ngũ Trọng tài viên GQTC kinh tế 127 Bảng 2.2. Số vụ tranh chấp kinh tế được yêu cầu giải quyết bằng Trọng tài tại các Cơ quan GQTC kinh tế Lào giai đoạn 2011 – 2021 127 Bảng 2.3. Số vụ tranh chấp kinh tế được yêu cầu giải quyết tại Trung tâm GQTC kinh tế (CEDR) giai đoạn 2011 – 2021 129 Bảng 2.4. Số vụ tranh chấp kinh tế được yêu cầu giải quyết tại Văn phòng GQTC kinh tế (OEDR) giai đoạn 2011 – 2021 131 Hình 2.1. Cơ cấu tổ chức của Trung tâm GQTC kinh tế (CEDR) 125 Hình 2.2. Cơ cấu tổ chức của Văn phòng GQTC kinh tế (OEDR) 126 MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 PHẦN TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .................................................. 8 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ................................... 8 1.1. Công trình nghiên cứu liên quan tới lý luận về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài .......................................................................................................... 8 1.2. Công trình nghiên cứu liên quan tới thực trạng pháp luật Lào và thực tiễn áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài tại Lào .............. 15 1.3. Công trình nghiên cứu liên quan tới vấn đề hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài tại Lào ................................................................................................................... 21 2. Đánh giá các công trình liên quan tới đề tài và định hướng nghiên cứu của luận án ............................................................................................................. 25 2.1. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................... 25 2.2. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu .................................................... 31 3. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 34 3.1. Một số lý thuyết nghiên cứu ........................................................................... 34 3.2. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ............................................... 36 Kết luận Phần Tổng quan ................................................................................ 38 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH TẾ BẰNG TRỌNG TÀI VÀ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH TẾ BẰNG TRỌNG TÀI ..................................................................... 39 1.1. Những vấn đề lý luận về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài .... 39 1.1.1. Khái quát về tranh chấp kinh tế .................................................................. 39 1.1.2. Phương thức giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài......................... 43 1.2. Những vấn đề lý luận pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài ............................................................................................................ 51 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài ................................................................................................................. 51 1.2.2. Khái quát về hình thức và nội dung của pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài ............................................................................................ 52 1.2.3. Những yếu tố chi phối đến nội dung pháp luật và áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài ................................................................ 60 1.3. Pháp luật quốc tế, pháp luật một số quốc gia về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài và một số bài học kinh nghiệm cho pháp luật Lào .............. 67 1.3.1. Pháp luật quốc tế về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài ............ 67 1.3.2. Pháp luật một số quốc gia về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài ............................................................................................................................... 70 1.3.3. Một số bài học kinh nghiệm rút ra cho việc hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng Trọng tài của Lào ................................................. 79 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 83 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH TẾ BẰNG TRỌNG TÀI CỦA NƢỚC CỘNG HOÀ DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO ................................................ 84 2.1. Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài của nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào ................ 84 2.1.1. Giai đoạn từ năm 1986 tới năm 2005 ......................................................... 84 2.1.2. Giai đoạn từ năm 2005 tới nay ................................................................... 86 2.2. Thực trạng quy định pháp luật nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài .................................................... 88 2.2.1. Quy định về nguyên tắc giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài........ 88 2.2.2. Quy định về thoả thuận trọng tài ................................................................ 93 2.2.3. Quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh tế của trọng tài ......... 99 2.2.4. Quy định về hình thức trọng tài và Trọng tài viên ....................................103 2.2.5. Quy định về trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài .............................................................................................................................109 2.2.6. Quy định về sự hỗ trợ của tòa án đối với tố tụng trọng tài ......................117 2.3. Thực tiễn áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào .............................................. 124 2.3.1. Giới thiệu về các Cơ quan giải quyết tranh chấp kinh tế ở nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào .......................................................................................124 2.3.2. Kết quả giải quyết tranh chấp kinh tế bằng phương thức trọng tài .........127 2.3.3. Những hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng Trọng tài và nguyên nhân ............................................133 Kết luận chương 2 ......................................................................................... 144 CHƢƠNG 3. ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH TẾ BẰNG TRỌNG TÀI CỦA NƢỚC CỘNG HOÀ DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO ...................................................................................................... 145 3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật Lào về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài ................................................................................................. 145 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật Lào về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài ............................................................................................. 150 3.2.1. Sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài ..........................................................................................150 3.2.2. Về phương án xây dựng đạo luật về trọng tài ..........................................167 3.3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài tại nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào ....... 171 3.3.1. Đảm bảo về số lượng và tăng cường về chất lượng của đội ngũ Trọng tài viên ......................................................................................................................171 3.3.2. Thành lập Hiệp hội Trọng tài viên quốc gia .............................................174 3.3.3. Nâng cao hiệu quả hoạt động hỗ trợ của Tòa án đối với quá trình giải quyết tranh chấp tại trọng tài .............................................................................175 3.3.4. Tăng cường tuyên truyền để tạo ra bước chuyển biến trong nhận thức và tăng cường sự tin tưởng về phương thức trọng tài .............................................176 Kết luận chương 3 ......................................................................................... 179 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 180 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Cùng với sự phát triển toàn diện về kinh tế - xã hội, các quan hệ dân sự, kinh tế phát sinh ngày càng đa dạng, kéo theo đó, tranh chấp kinh tế cũng xuất hiện với số lượng ngày càng tăng qua các năm với tính chất ngày càng phức tạp. Điều này đòi hỏi mỗi quốc gia phải có các phương thức GQTC phù hợp để đáp ứng nhu cầu thiết yếu và ngày càng đa dạng của các nhà kinh doanh. Trọng tài là một trong những phương thức GQTC được ưa chuộng ở nhiều quốc gia có nền KTTT phát triển, và cũng dần được các quốc gia khác lựa chọn như một phương thức GQTC kinh tế hiệu quả. Trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, đất nước, nhân dân Lào cũng không thể đứng ngoài xu thế đó, và không thể mãi ưu tiên chọn tòa án, khi hệ thống này cũng đang bị quá tải bởi khối lượng công việc khổng lồ với sự phát sinh ngày càng nhiều các vụ việc dân sự, kinh doanh thương mại, lao động, hành chính, hình sự như hiện nay. Ngay từ năm 1986, khi Đảng NDCM Lào tiến hành Đại hội Đảng lần thứ IV đề ra đường lối đổi mới toàn diện, trong đó xác định khâu then chốt là thực hiện mở cửa đất nước, chuyển dịch mạnh mẽ cơ cấu kinh tế, phát triển nền KTTT định hướng XHCN, từng bước đưa nước CHDCND Lào hội nhập vào dòng chảy chung của khu vực và thế giới thì các phương thức GQTC thay thế (trong đó có trọng tài) cũng dần được quan tâm và ghi nhận trong các văn bản pháp luật điều chỉnh hoạt động GQTC kinh tế. Trải qua nhiều lần xây dựng, sửa đổi, bổ sung thì đến đến thời điểm hiện tại, trọng tài là một trong hai phương thức GQTC kinh tế được ghi nhận trong Luật GQTC kinh tế (sửa đổi, bổ sung) số 51/NA được ban hành ngày 22/06/2018 có hiệu lực từ ngày 06/12/2018 (gọi tắt là Luật GQTC kinh tế năm 2018). Mặc dù có nhiều sự sửa đổi, bổ sung so với đạo luật năm 2010, nhưng các quy định này vẫn được đánh giá là khá chung chung, thiếu tính hệ thống, chưa chặt chẽ, chưa phù hợp với pháp luật nhiều quốc gia trên thế giới, pháp luật quốc tế và tập quán quốc tế. Đặc biệt, phương thức trọng tài tại CHDCND Lào có nhiều điểm khác biệt so với các nước trên thế giới, vì hệ thống cơ quan có thẩm quyền QGTC kinh tế bằng trọng tài trực thuộc Bộ Tư pháp. Vì thế, hoạt động QGTC kinh tế tại Lào có nhiều điểm khác biệt; bên cạnh những thuận lợi cũng tồn tại không ít các khó khăn, vướng mắc. 2 Cùng với đó trong những năm gần đây, nền kinh tế - xã hội Lào đang phát triển nhanh, nhất là các hoạt động kinh tế có yếu tố nước ngoài, các tranh chấp kinh tế thường xuyên xảy ra, ngày càng đa dạng và phức tạp. Điều đó đặt ra đòi hỏi phải tiếp tục xây dựng và hoàn thiện pháp luật về GQTC kinh tế bằng phương thức trọng tài. Để góp phần thực hiện nhiệm vụ này, cần có các công trình nghiên cứu ở cấp độ chuyên sâu, để đề xuất các giải pháp có giá trị nhằm hoàn thiện pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài tại CHDCND Lào trong thời gian tới. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề, nghiên cứu sinh quyết định chọn đề tài: “Giải quyết tranh chấp kinh tế bằng trọng tài theo pháp luật nước CHDCND Lào – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” làm đề tài nghiên cứu cho Luận án tiến sĩ luật học của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu: Mục tiêu nghiên cứu của luận án này là làm rõ bản chất của trọng tài tại CHDCND Lào, phát hiện những bất cập, hạn chế trong quy định của pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài, từ đó đề xuất một số giải pháp có tính khoa học và khả thi nhằm hoàn thiện quy định pháp luật, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về vấn đề này nhằm đa dạng hoá các phương thức GQTC kinh tế ở đất nước Lào trong bối cảnh hội nhập quốc tế. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Một là, khảo cứu tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án trong nước (CHDCND Lào) và nước ngoài để đánh giá được những kết quả nghiên cứu có thể được kế thừa, tham khảo và những vấn đề cần phát triển trong quá trình nghiên cứu luận án. Hai là, kế thừa và phát triển một số vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp kinh tế, phương thức GQTC kinh tế bằng trọng tài, pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài, đặc biệt là phải làm rõ khái niệm GQTC kinh tế và bản chất của Trọng tài trong khoa học pháp lý Lào. Ba là, phân tích, đánh giá thực trạng các quy định pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài. Trong quá trình này, có sự so sánh các quy định của pháp luật Lào với Luật Mẫu về TTTM quốc tế năm 1985 và pháp luật của một số quốc gia liên quan đến vấn đề này. Bên cạnh đó, tìm hiểu, làm rõ thực trạng GQTC kinh tế bằng phương thức trọng tài thông qua thực tiễn hoạt động các cơ quan GQTC kinh tế của Lào. Từ đó, 3 phát hiện ra những bất cập, hạn chế trong các quy định pháp luật cũng như thực tiễn áp dụng pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài làm cơ sở cho việc xác định giải pháp nhằm hoàn thiện quy định pháp luật và nâng cao hiệu quả áp hành pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài trên toàn nước Lào. Bốn là, xác định một số định hướng và đề xuất một số giải pháp có tính khoa học và thực tiễn nhằm hoàn thiện quy định pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài, cũng như nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài tại các cơ quan GQTC kinh tế ở nước CHDCND Lào. 3. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận và thực tiễn hệ thống pháp luật nước CHDCND Lào về GQTC kinh tế bằng trọng tài. Bên cạnh đó, kinh nghiệm của pháp luật quốc tế và pháp luật của một số quốc gia trên thế giới về vấn đề này cũng là đối tượng nghiên cứu của luận án. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về phạm vi văn bản quy phạm pháp luật: Luận án nghiên cứu các quy định pháp luật của nước CHDCND Lào liên quan đến GQTC kinh tế bằng trọng tài được quy định trong Hiến pháp, đến các đạo luật, văn bản quy định về hoạt động kinh tế, GQTC kinh tế mà trọng tâm là Luật GQTC kinh tế hiện hành. Bên cạnh đó, các văn bản pháp luật quốc tế (như Luật Mẫu) và các văn bản pháp luật của một số quốc gia liên quan đến vấn đề này cũng nằm trong phạm vi nghiên cứu của luận án. - Về phạm vi không gian: Luận án tập trung nghiên cứu thực trạng quy định pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài tại nước Lào. - Về phạm vi thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu các quy định pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài ở nước CHDCND Lào kể từ thời điểm Luật GQTC kinh tế năm 2018 có hiệu lực. Song, để có cái nhìn toàn diện nhất về sự phát triển của hệ thống pháp luật và thực tiễn áp dụng pháp luật Lào về GQTC kinh tế bằng trọng tài, các quy định pháp luật và thực tiễn thi hành của giai đoạn trước đó cũng sẽ được nghiên cứu. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận án sử dụng học thuyết Mác – Lênin, tư tưởng Chủ tịch Kay Sỏn Phôm Vi Hản về nhà nước và pháp luật. Luận án cũng sử dụng các đường lối, quan điểm của 4 Đảng và Nhà nước Lào được nêu trong các “Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc” của Đảng NDCM Lào, các “Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội” của Đảng NDCM Lào cũng như các “Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm” của Chính phủ Lào (giai đoạn 2015-2020, 2021-2025) về: cải cách pháp luật, cải cách tư pháp, tiếp tục hoàn thiện thể chế KTTT định hướng XHCN. Để làm rõ vấn đề cần nghiên cứu, luận án không chỉ dựa vào phương pháp luận chung như đã nêu trên mà còn sử dụng độc lập và kết hợp nhiều phương pháp nghiên cửu khoa học như phương pháp phân tích - tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp khái quát - quy nạp, phương pháp diễn, phương pháp bình luận, phương pháp đánh giá - suy luận logic... Cụ thể: - Trong Phần “Tổng quan tình hình nghiên cứu” của luận án sử dụng phương pháp thống kê để tìm hiểu, hệ thống hoá và phát hiện các công trình nghiên cứu khoa học đã công bố liên quan đến đề tài của luận án; phương pháp phân tích để đánh giá các nội dung đã được làm rõ, những vấn đề còn bỏ ngỏ hoặc chưa được giải quyết thấu đáo trong các công trình nghiên cứu đó; phương pháp tổng hợp được sử dụng để đưa ra câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu của luận án và kết luận về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án. - Trong Chương 1 của luận án sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh... để làm rõ các vấn đề lý luận chung về tranh chấp kinh tế, về GQTC kinh tế bằng trọng tài; pháp luật về GQTC kinh tế bằng trọng tài cũng như các yếu tố chi phối đến nội dung, chất lượng của hệ thống pháp luật, thực t