Luận án Giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp - Nghiên cứu trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
bïi v¨n dòng GI¶I QUYÕT VÊN §Ò NHµ ë CHO NG¦êI LAO §éNG C¸C KHU C¤NG NGHIÖP - NGHI£N CøU TR£N §ÞA BµN MéT Sè TØNH B¾C TRUNG Bé Hµ Néi - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN BÙI VĂN DŨNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ NHÀ Ở CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG CÁC KHU CÔNG NGHIỆP - NGHIÊN CỨU TRÊN ĐỊA BÀN MỘT SỐ TỈNH BẮC TRUNG BỘ Chuyên ngành: Kinh tế Chính trị Mã số: 62 31 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN BÌNH TRỌNG Hà Nội - 2015 i LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan đây là công trình khoa học độc lập của mình. Những số liệu và nội dung được đưa ra trong luận án là trung thực. Nội dung của luận án chưa từng được công bố ở cả trong và ngoài nước. Người cam đoan NCS. Bùi Văn Dũng ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ, HÌNH, HỘP ................................................ vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Giới thiệu luận án................................................................................................ 1 2. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án .................................................. 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 4 5. Các kết quả nghiên cứu chủ yếu đạt được .......................................................... 5 Chương 1. TỔNG QUAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ NHÀ Ở CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ...... 7 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến chủ đề ..................... 7 1.1.1. Các nghiên cứu quốc tế về giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ...................................................................................................... 7 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước về giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ............................................................................................... 9 1.1.3. Nhận xét chung và những khoảng trống về chủ đề nghiên cứu.................. 16 1.1.4. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................... 19 1.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 20 1.2.1. Khung nghiên cứu đề tài ............................................................................. 20 1.2.2. Quy trình nghiên cứu của đề tài .................................................................. 22 1.2.3. Phương pháp điều tra .................................................................................. 22 1.2.4. Phương pháp phân tích và xử lý dữ liệu ..................................................... 27 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 29 Chương 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM VỀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ NHÀ Ở CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG CÁC KHU CÔNG NGHIỆP .... 30 2.1. Bản chất và ý nghĩa của việc giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ................................................................................................ 30 2.1.1. Khu công nghiệp: Khái niệm và vai trò ...................................................... 30 iii 2.1.2. Bản chất của việc giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp .................................................................................................................... 36 2.1.3. Ý nghĩa của giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các KCN ........... 43 2.2. Yêu cầu, tiêu chí đánh giá và nhân tố ảnh hưởng đến giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ........................................................... 49 2.2.1. Yêu cầu của việc giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các KCN ....... 49 2.2.2. Tiêu chí đánh giá giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động làm việc các khu công nghiệp .................................................................................................... 56 2.2.3. Nhân tố ảnh hưởng đến giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp .................................................................................................... 59 2.3. Kinh nghiệm quốc tế và địa phương về giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp và những bài học kinh nghiệm có thể vận dụng trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ ................................................................. 64 2.3.1. Kinh nghiệm quốc tế về giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp .................................................................................................... 64 2.3.2. Thực tiễn giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động của một số địa phương nước ta ..................................................................................................... 69 2.3.3. Bài học kinh nghiệm có thể vận dụng trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ .......................................................................................................................... 76 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 79 Chương 3. THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ NHÀ Ở CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN MỘT SỐ TỈNH BẮC TRUNG BỘ .................................................................................................... 80 3.1. Đặc điểm địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ có liên quan đến giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ....................................... 80 3.1.1. Điều kiện thuận lợi và những khó khăn ảnh hưởng đến giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ ................................................................................................................ 80 3.1.2. Khái quát về các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ 81 3.1.3. Khái quát tình hình nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ ......................................................................... 90 iv 3.2. Tình hình giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ ................................................................. 93 3.2.1. Tình hình cung ứng nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ......... 93 3.2.2. ..... Tình trạng nhà ở của người lao động làm việc tại các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ ......................................................................... 95 3.2.3. Tác động của giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động tại các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ.................................................... 100 3.2.4. Đánh giá về giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ.................................................... 107 3.3. Phân tích nguyên nhân, hạn chế trong giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ ............ 118 3.3.1. Môi trường chính sách vĩ mô còn nhiều bất cập....................................... 118 3.3.2. Sự tham gia của doanh nghiệp sử dụng lao động tại các khu công nghiệp vào cung ứng các dịch vụ xã hội nói chung và giải quyết vấn đề nhà ở nói riêng là chưa nhiều ....................................................................................................... 124 3.3.3. Tổ chức quản lý, phối hợp các chương trình, kiểm tra, giám sát của Nhà nước và sự tham gia của các tổ chức công đoàn chưa chặt chẽ .......................... 127 3.3.4. Khả năng chi trả của người lao động thuê nhà ở còn hạn chế .................. 132 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 134 Chương 4. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ NHÀ Ở CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN MỘT SỐ TỈNH BẮC TRUNG BỘ NHỮNG NĂM TỚI ................................... 136 4.1. Quan điểm và phương hướng giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ những năm tới ............ 136 4.1.1. Bối cảnh phát triển nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ những năm tới .................................................... 136 4.1.2. Quan điểm giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ những năm tới ........................... 141 4.1.3. Phương hướng giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ những năm tới ........................... 143 v 4.2. Những giải pháp cơ bản giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ những năm tới ....... 150 4.2.1. .Hoàn thiện môi trường pháp lý và cơ chế chính sách giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ........................................................ 150 4.2.2. Tăng cường sự tham gia của doanh nghiệp sử dụng lao động tại các khu công nghiệp và các ban quản lý khu công nghiệp, các công ty xây dựng kết cấu hạ tầng khu công nghiệp, nhà nước và người dân có nhà ở cho thuê vào cung ứng các dịch vụ xã hội nói chung và giải quyết vấn đề nhà ở nói riêng .................... 153 4.2.3. Tăng cường vai trò nhà nước trong tổ chức quản lý, phối hợp các chương trình, thực hiện kiểm tra, giám sát và sự tham gia của các tổ chức chính trị, xã hội, trước hết là tổ chức công đoàn trong việc giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động ............................................................................................................... 159 4.2.4. ........... Cải thiện điều kiện làm việc, nâng cao năng suất lao động và tăng thu nhập cho người lao động các khu công nghiệp ........................................................... 162 Tiểu kết chương 4 .................................................................................................. 162 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 164 DANH MỤC CÔNG TRÌNH Đà CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải ATLĐ-VSLĐ An toàn lao động - vệ sinh lao động BHXH Bảo hiểm xã hội BQL Ban quản lý CNH Công nghiệp hóa CHH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CSHT Cơ sở hạ tầng ĐTB Điểm trung bình GTVTVN Giao thông vận tải Việt Nam KCHT Kết cấu hạ tầng KCN Khu công nghiệp KCX Khu chế xuất KKT Khu kinh tế KT-XH Kinh tế - xã hội KKTVA Khu kinh tế Vũng Áng KT-TM Kinh tế - Thương mại HĐH Hiện đại hóa LCN Làng công nghiệp NLĐ Người lao động NSNN Ngân sách nhà nước Nxb Nhà xuất bản TNHH Trách nhiệm hữu hạn SXCN Sản xuất công nghiệp UBND Ủy ban nhân dân vii DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ, HÌNH, HỘP Trang Bảng: Bảng 1.1. Số lượng, đối tượng được điều tra ......................................................... 23 Bảng 1.2. Thang đánh giá Likert ........................................................................... 27 Bảng 3.1. Tình hình lao động và nhà ở tại các KKT, KCN trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ năm 2014 ............................................................ 90 Bảng 3.2. Tình trạng cung ứng nhà ở cho người lao động làm việc các KCN ...... 93 Bảng 3.3. Tình trạng nhà ở cho thuê được xây dựng dựa trên diện tích đất .......... 94 Bảng 3.4. Số người thuê nhà trên diện tích nhà cho thuê của người dân .............. 95 Bảng 3.5. Thực trạng nhà ở của người lao động các KCN trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ theo sở hữu năm 2013 ............................................. 96 Bảng 3.6. Tình trạng nhà ở của người lao động theo giới tính, hôn nhân và hộ khẩu năm 2013 ...................................................................................... 97 Bảng 3.7. Tình trạng thuê phòng ở của người lao động năm 2013 ....................... 98 Bảng 3.8. Diện tích phòng thuê trung bình của người lao động năm 2013 ........... 99 Bảng 3.9. Thu nhập hàng tháng mà doanh nghiệp trả cho người lao động ở năm thành lập và năm 2013 ................................................................. 101 Bảng 3.10. Thu nhập thực tế của người lao động làm việc các KCN năm 2013... 102 Bảng 3.11. Chi tiêu thực tế một tháng của người lao động làm việc các KCN năm 2013 ............................................................................................. 103 Bảng 3.12. Thời gian làm việc của người lao động ở các doanh nghiệp tại các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ .................... 104 Bảng 3.13. Sự gắn bó của người lao động với các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ phân theo trạng thái lao động nhập cư, độ tuổi và có gia đình .................................................................... 105 Bảng 3.14. Điều kiện sinh hoạt của công nhân lao động ....................................... 106 Bảng 3.15. Tỷ lệ giải quyết nhà ở cho công nhân lao động của các loại doanh nghiệp năm 2013 ................................................................................. 107 viii Bảng 3.16. Tỷ lệ tình trạng phòng cho thuê đối với người lao động năm 2013 .... 108 Bảng 3.17. Xu thế thuê phòng ở của người lao động làm việc các KCN .............. 109 Bảng 3.18. Đánh giá của đối tượng được điều tra theo giới, tình trạng hôn nhân và trình độ đào tạo về mức độ đáp ứng các nhu cầu nhà ở ......... 110 Bảng 3.19. Đánh giá của đối tượng được điều tra (theo nhóm tiêu chí về thu nhập, chi thuê nhà hàng tháng) về mức độ tiếp cận nhà cho thuê từ hộ gia đình ........................................................................................... 113 Bảng 3.20. Cảm nhận của người lao động về chất lượng dịch vụ nhà ở ............... 115 Bảng 3.21. Nhận định của doanh nghiệp, người lao động và cán bộ quản lý về môi trường chính sách với nhà cho thuê hiện nay ............................... 123 Bảng 3.22. Đánh giá của các đối tượng điều tra về sự tham gia của các bên vào hoạt động xây dựng nhà ở cho người lao động làm việc các KCN trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ ................................................ 126 Bảng 3.23. Điểm trung bình về nhận định của các đối tượng về công tác quy hoạch phát triển các KCN và xây dựng nhà ở của Nhà nước .............. 129 Bảng 3.24. Đánh giá của doanh nghiệp, người lao động và cán bộ quản lý các cấp về hoạt động kiểm tra, giám sát của chính quyền địa phương trong việc đảm bảo cung ứng cho thuê nhà đối với người lao động ... 131 Bảng 3.25. Thu nhập chi tiêu của người lao động làm việc các KCN trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ năm 2013 ............................................. 133 Bảng 4.1. Dự báo về số lượng diện tích và lao động và nhu cầu nhà ở các KCN trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ ....................................... 139 Bảng 4.2. Nhu cầu nhà ở của người lao động các khu công nghiệp trên địa bàn một số tỉnh Bắc Trung bộ.............................................................. 144 Bảng 4.3. Diện tích, giá cả, thời hạn thanh toán mua nhà ................................... 144 Bảng 4.4. Nguyện vọng về thuê nhà ở để làm việc các khu công nghiệp ........... 145 Bảng 4.5. Cải thiện mức độ tiếp cận nhà ở được cung cấp bởi khu vực người dân cho người lao động (điểm từ 1-5, trong đó 5 tốt nhất) ................. 147 ix Bảng 4.6. Các vấn đề cần được ưu tiên giải quyết để nâng mức cảm nhận của người lao động các khu công nghiệp về chất lượng dịch vụ nhà ở ..... 149 Bảng 4.7. Tổng hợp ý kiến trả lời về việc xây dựng nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ............................................................................ 151 Bảng 4.8. Dự kiến tỷ lệ người lao động của doanh nghiệp Ông/Bà được thuê nhà ở từ doanh nghiệp, hoặc từ các Ban quản lý khu công nghiệp ..... 153 Bảng 4.9. Dự kiến tỷ lệ người lao động của doanh nghiệp Ông/Bà được thuê nhà ở từ các Ban quản lý khu công nghiệp, Công ty xây dựng kết cấu hạ tầng KCN .................................................................................. 155 Sơ đồ: Sơ đồ 1.1. Khung phân tích của luận án ................................................................. 21 Hình: Hình 1.1. Quy trình nghiên cứu của luận án .......................................................... 22 Hộp: Hộp 4.1. Viglacera hỗ trợ vay vốn ..................................................................... 158 Hộp 4.2. Lời than vãn của người dân có đất xây dựng nhà ở cho thuê .............. 159 1 MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu luận án Luận án được viết với tổng số trang là 166, trong đó số trang của từng chương, từng phần được chia cụ thể như sau: (mở đầu: 6 trang, chương 1: 23 trang, chương 2: 50 trang, chương 3: 56 trang, chương 4: 28 trang, kết luận: 3 trang). Luận án được thực hiện thông qua quá trình tham khảo 128 tài liệu (gồm có 78 tài liệu tiếng Việt, 18 tài liệu nước ngoài và 32 tài liệu trên mạng internet). Tổng số phụ lục của luận án là 26 trang (bao gồm 03 phụ lục). Luận án được minh họa thông qua 36 bảng, 01 sơ đồ, 01 hình và 02 hộp trích dẫn. Luận án được kết cầu gồm phần mở đầu, kết luận, danh mục các tài liệu tham khảo, các bản phụ lục và 4 chương, 10 tiết. Chương 1. Tổng quan và phương pháp nghiên cứu giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp. Chương 2. Những vấn đề lý luận và kinh nghiệm về giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp. Chương 3. Thực trạng giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ở một số tỉnh Bắc Trung bộ. Chương 4. Phương hướng và giải pháp giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ở một số tỉnh Bắc Trung bộ những năm tới. Luận án được thực hiện có ý nghĩa về lý luận và thực tiễn về giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp. Luận án đã góp phần hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận về giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động tại các khu công nghiệp, trên quan niệm nhà ở cho người lao động là một trong những nhân tố quan trọng cho việc phát triển bền vững khu công nghiệp nói riêng, phát triển bền vững kinh tế - xã hội ở địa phương nói chung. Luận án đã phân tích thực trạng giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ở một số tỉnh Bắc Trung bộ; đánh giá thành tựu và hạn chế trong việc giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các KCN về hình thức sở hữu, mức độ đáp ứng về diện tích nhà ở cho người lao động; dịch vụ nhà ở, các tiện 2 ích, dịch vụ xã hội và an toàn cho người lao động; tác động đến lợi ích của doanh nghiệp và xã hội. Phân tích nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động các khu công nghiệp ở một số tỉnh Bắc Trung bộ trên phương diện môi trường chính sách vĩ mô; động lực tham gia cung ứng nhà ở của các chủ thể, sự gắn bó làm việc và khả năng tài chính của người lao động thuê nhà ở; và tổ chức quản lý cung ứng và kiểm tra, giám sát giải quyết vấn đề nhà ở cho người lao động