Luận án Hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam

i MỤC LỤC MỤC LỤC ............................................................................................................. i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ...................................................................... ix PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của Đề tài nghiên cứu ............................................................. 1 2. Mục đích và nghiệm vụ nghiên cứu ............................................................... 5 2.1. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 5 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 5 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 5 3.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 5 3.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 5 3.2.1. Phạm vi nội dung......................................................................................... 6 3.2.2. Phạm vi không gian ..................................................................................... 6 3.2.3. Phạm vi thời gian ........................................................................................ 6 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .......................................... 6 4.1. Phương pháp luận ........................................................................................... 6 4.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 6 4.2.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp ........................................................ 6 4.2.2. Phương pháp điều tra, phỏng vấn ............................................................... 6 5. Giả thuyết khoa học và câu hỏi nghiên cứu .................................................. 7 5.1. Câu hỏi khoa học ............................................................................................ 7 5.2. Giả thuyết khoa học........................................................................................ 7 5.3. Chủ thuyết của Luận án .................................................................................. 8 6. Những đóng góp mới của Luận án ................................................................ 8 6.1. Về mặt lý luận ................................................................................................ 8 6.2. Về thực trạng .................................................................................................. 9 ii 6.3. Về đề xuất thay đổi thực tiễn ......................................................................... 9 7. Cấu trúc của Luận án ................................................................................... 10 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CƠ CHẾ, CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ... 11 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu............................................................... 11 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới .................................................... 11 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ...................................................... 13 1.2. Đánh giá, nhận xét chung .......................................................................... 19 CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CƠ CHẾ, CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA .............................. 21 2.1. Tổng quan về doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................................. 21 2.1.1. Khái niệm và các tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ và vừa .................. 21 2.1.1.1. Các khái niệm ......................................................................................... 21 2.1.1.2. Các tiêu chí xác định doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................... 24 2.1.2. Các loại hình doanh nghiệp và đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ............................................................................................................. 28 2.1.2.1. Các loại hình doanh nghiệp ................................................................... 28 2.1.2.2. Các đặc trưng của doanh nghiệp nhỏ và vừa ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động quản lý doanh nghiệp ................................................................................. 34 2.1.3. Các nhân tố chủ yếu tác động đến các chính sách quản lý các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ....................................................................................... 38 2.1.3.1. Xét từ góc độ kinh tế học ........................................................................ 38 2.1.3.2. Xét từ góc độ pháp lý.............................................................................. 39 2.1.3.3. Xu thế đổi mới, sáng tạo trong quản trị doanh nghiệp nhỏ và vừa ....... 41 2.1.3.4. Tác động của cổ phần hóa doanh nghiệp .............................................. 46 2.1.4. Những thách thức và vấn đề riêng có của DNNVV trong quá trình SXKD – đặt ra những yêu cầu đối với hệ thống cơ chế, chính sách quản lý DNNVV ở nước ta ................................................................................................................. 50 iii 2.2. Cơ sở khoa học về cơ chế, chính sách quản lý doanh nghiệp nhỏ và vừa ............................................................................................................................. 55 2.2.1. Cơ sở lý luận về cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ....................................................................................................................... 55 2.2.1.1. Cơ chế, chính sách quản lý về kinh tế .................................................... 55 2.2.1.2. Cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa .............. 58 2.1.2.3. Công cụ và phương pháp quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa .... 65 2.2.1.4. Các nhân tố tác động đến cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ........................................................................................................... 68 2.2.1.5. Các tiêu chí đánh giá về cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ........................................................................................................... 75 2.2.2. Kinh nghiệm về cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ....................................................................................................................... 77 2.2.2.1. Kinh nghiệm và bài học từ các giai đoạn lịch sử của Việt Nam trong cơ chế, chính sách quản lý doanh nghiệp doanh nghiệp nhỏ và vừa ...................... 77 2.2.2.2. Kinh nghiệm về cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số quốc gia trên thế giới ................................................................. 78 2.2.2.3. Tổng hợp bài học rút ra từ kinh nghiệm về cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa từ trong lịch sử của nước ta và từ kinh nghiệm quốc tế .......................................................................................................................... 90 CHƯƠNG 3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CƠ CHẾ, CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM ................. 94 3.1. Khái quát tình hình phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam . 94 3.1.1. Sự hình thành và phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ... 94 3.1.1.1. Số lượng ................................................................................................. 94 3.1.1.2. Cơ cấu doanh nghiệp nhỏ và vừa theo quy mô lao động ..................... 100 3.1.1.3. Cơ cấu doanh nghiệp nhỏ và vừa theo quy mô vốn ............................. 101 3.1.1.4. Cơ cấu doanh nghiệp nhỏ và vừa theo ngành nghề ............................. 101 3.1.1.5. Cơ cấu doanh nghiệp nhỏ và vừa theo vùng miền ............................... 101 iv 3.1.2. Sự đóng góp của doanh nghiệp nhỏ và vừa vào kinh tế xã hội nói chung và phát triển kinh tế nói riêng, vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong hiện tại và tương lai ............................................................................................................. 102 3.1.2.1. Sự đóng góp của DNNVV vào phát triển kinh tế xã hội ...................... 102 3.1.2.2. Sự đóng góp của DNNVV vào phát triển kinh tế, thúc đẩy hội nhập .. 105 3.1.2.3. Vai trò của DNNVV trong hiện tại và tương lai ở Việt Nam ............... 107 3.2. Thực trạng cơ chế, chính sách quản lý đối với DNNVV ở Việt Nam .. 117 3.2.1. Các cơ quan quản lý nhà nước đối với DNNVV ở Việt Nam ................ 117 3.2.1.1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư ........................................................................ 117 3.2.1.2. Hội đồng Khuyến khích phát triển DNNVV ......................................... 119 3.2.1.3. Sở Kế hoạch và Đầu tư ở các tỉnh, thành phố ..................................... 119 3.2.2. Thực trạng cơ chế, chính sách quản lý đối với DNNVV ở Việt Nam trong thời gian qua ...................................................................................................... 121 3.2.2.1. Thực trạng về xây dựng chiến lược phát triển DNNVV ....................... 121 3.2.2.2. Thực trạng triển khai các nội dung quản lý đối với DNNVV .............. 124 3.2.2.3. Tình hình tổ chức thực hiện, vận dụng, chấp hành các cơ chế, chính sách quản lý tại các DNNVV ở Việt Nam hiện nay ................................................... 139 3.2.3. Những vấn đề đặt ra thách thức, yêu cầu về cơ chế, chính sách quản lý đối với DNNVV ở Việt Nam .................................................................................. 142 3.2.3.1. Về quản lý tiếp cận vốn ........................................................................ 142 3.2.3.2. Về công tác thanh tra, kiểm tra ............................................................ 146 3.2.3.3. Về công tác quản lý, xúc tiến thương mại ............................................ 146 3.2.3.4. Về chuyển giao thực hiện dịch vụ công trong đào tạo, bồi dưỡng, thông tin, tuyên truyền ................................................................................................. 147 3.2.3.5. Về thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nhỏ và vừa .......... 148 3.3. Nhận xét, đánh giá chung về thực trạng về cơ chế, chính sách quản lý đối với DNNVV ở Việt Nam.................................................................................. 154 3.3.1. Thuận lợi và khó khăn ............................................................................. 154 3.3.1.1. Thuận lợi .............................................................................................. 154 v 3.3.1.2. Khó khăn .............................................................................................. 155 3.3.1.3. Nhận xét, đánh giá chung về các khó khăn, thách thức ....................... 157 3.3.2. Thành công và những tồn tại ................................................................... 158 3.3.2.1. Thành công ........................................................................................... 158 3.3.2.2. Những tồn tại hạn chế .......................................................................... 159 3.3.2.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................................................. 160 CHƯƠNG 4. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ, CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2035 ......................................................................... 167 4.1. Phương hướng đổi mới cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ................................................................................... 167 4.1.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước và những tác động đến phương hướng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ...................................................... 167 4.1.1.1. Bối cảnh quốc tế ................................................................................... 167 4.1.1.2. Bối cảnh trong nước ............................................................................. 167 4.1.2. Quan điểm đổi mới về cơ chế, chính sách quản lý doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ........................................................................................................ 171 4.1.2.1. Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trong tương lai theo định hướng phân công trên cơ sở hiệp tác lao động ..................................................................... 171 4.1.2.2. Tăng cường pháp chế nhà nước trong quản lý doanh nghiệp nhỏ và vừa ........................................................................................................................... 171 4.1.3. Mục tiêu và định hướng cơ chế, chính sách đối với sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ......................................................................... 173 4.1.3.1. Mục tiêu của cơ chế, chính sách quản lý đối với sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam .......................................................................... 173 4.1.3.2. Định hướng trong cơ chế, chính sách quản lý doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ............................................................................................................ 173 4.2. Giải pháp và kiến nghị về hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ........................................................... 174 vi 4.2.1. Các giải pháp hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ..................................................................................... 174 4.2.1.1. Giải pháp hoàn thiện về pháp chế nhà nước hình thành một cơ chế mới về quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay .. 175 4.2.1.2. Giải pháp về phân cấp để đảm bảo hiệu quả quản lý, tài trợ và kiểm tra hiệu quả đối với DNNVV của Việt Nam trong tương lai .................................. 177 4.2.1.3. Các giải pháp cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam hiện nay ..................................................................................................... 177 4.2.2. Khuyến nghị, đề xuất .............................................................................. 192 4.2.2.1. Đối với Chính phủ và các cơ quan quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ......................................................................................................... 192 4.2.2.2. Đối với các tổ chức đào tạo – bồi dưỡng tăng cường năng lực quản lý các doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................................................................. 194 PHẦN KẾT LUẬN .......................................................................................... 196 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ............................................................................ 198 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 200 CÁC PHỤ LỤC ............................................................................................... 207 PHỤ LỤC 1- CÁC PHIẾU KHẢO SÁT ....................................................... 207 PHỤ LỤC 2 – NỘI DUNG CÂU HỎI PHỎNG VẤNVÀ KẾT QUẢ PHỎNG VẤN .................................................................................................................. 247 PHỤ LỤC 3 – DANH MỤC ĐỐI TƯỢNG THAM GIA KHẢO SÁT VÀ PHỎNG VẤN ................................................................................................... 255 PHỤ LỤC 4 – MỘT SỐ VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CƠ BẢN ĐIỀU CHỈNH TRỰC TIẾP DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ............... 262 vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải AFTA Khu vực Thương mại Tự do ASEAN ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á BHXH Bảo hiểm xã hội CHXH Cộng hòa xã hội CNH - HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNTT Công nghệ thông tin DN Doanh nghiệp DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa FIEG Nhóm các chuyên gia tài chính bao trùm FTA Hiệp định Thương mại tự do KT-XH Kinh tế, xã hội NIE Nền kinh tế công nghiệp hóa mới NLĐ Người lao động NSDLĐ Người sử dụng lao động OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế OI-SME Doanh nghiệp nhỏ và vừa đổi mới sáng tạo PCI Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh QH Quốc hội TCE Chi phí giao dịch viii TNCN Thu nhập cá nhân TNDN Thu nhập doanh nghiệp TNHH Trách nhiệm hữu hạn TNXHDN Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp TTHC Thủ tục hành chính UB Ủy ban UBCKNN Ủy ban Chứng khoán Nhà nước VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam VINASME Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam WTO Tổ chức Thương mại thế giới WPSMEE Ban công tác về doanh nhân và doanh nghiệp nhỏ và vừa của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế XHCN Xã hội chủ nghĩa ix DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU CÁC BẢNG 1. Bảng 2.1.1.1. Một số khái niệm về doanh nghiệp nhỏ và vừa trên thế giới 23 2. Bảng 2.1.1.2. Định nghĩa về doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ........... 27 3. Bảng 2.2.1.2: Các khía caṇh luâṭ pháp can thiêp̣ của DNNVV ................... 63 4. Bảng 3.1.1.1.(1): Số lượng DNNVV theo quy mô vốn giai đoạn trước 2010 96 5. Bảng 3.1.1.1.(2): Tỷ lệ Doanh nghiệp năm 2012 phân loại theo quy mô lao động ................................................................................................................ 97 6. Bảng 3.1.1.5: Cơ cấu doanh nghiệp nhỏ và vừa theo ngành nghề ............ 102 7. Bảng 3.2.2.2.(1).: Tiền lương tham gia BHXH phân theo loại hình doanh nghiệp tại Đồng Nai ..................................................................................... 139 8. Bảng 3.2.2.2.(2): Tiền lương tham gia BHXH phân theo loại hình doanh nghiệp tại Bà Rịa Vũng Tàu. ........................................................................ 139 9. Bảng 3.2.3.1: DNNVV đầu tư mới trong giai đoạn 2013-2015 ................... 142 CÁC BIỂU ĐỒ 1. Biểu đồ 3.1.1.1. (1). Cơ cấu DNNVV trong tương quan so sánh với tỷ trọng doanh nghiệp lớn giai đoạn 2006-2011 ......................................................... 95 2. Biểu đồ 3.1.1.1.(2): Tỷ trọng DNNVV theo quy mô ..................................... 97 3. Biểu đồ 3.1.1.4.: Cơ cấu ngành kinh tế của các DNNVV trong những năm gần đây ................................................................................................................ 101 4. Biểu đồ 3.2.1.3: Hệ thống cơ quan quản lý doanh nghiệp nhỏ và vừa ....... 120 5. Biểu đồ 3.2.3.1.(1): DNNVV đầu tư mới trong giai đoạn 2013-2015 ....... 143 x 6. Biểu đồ 3.2.3.1.(2): Các nguồn vốn của DNNVV 2013-2015 ...................... 144 7. Biểu đồ 3.3.2.3: Chỉ tiêu thể hiện độ mở của nền kinh tế ............................ 161 HỘP 1. Hộp 2.1.1.2. Một số tiêu chí phổ biến trong xác định DNNVV ..................... 25 2. Hộp 3.1.2.3: Những thông điệp chính về tài chính DNNVV trong tương lai ...................................................................................................................... 115 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của Đề tài nghiên cứu Khu vực kinh tế tư nhân và các doanh nghiệp nhỏ và vừa thuộc khu vực kinh tế tư nhân, trải qua chiều dài lịch sử hình thành và phát triển đã có những