Luận án Hoàn thiện cơ chế truyền tải chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế Quốc tế

1 më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña LuËn ¸n Trong thùc tiÔn x©y dùng vµ thùc thi CSTT, nhËn thøc vÒ c¸c kªnh truyÒn t¶i CSTT cã vai trß hÕt søc quan träng, v× nã cho phÐp c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch sö dông c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu CSTT, hoÆc ph¶n øng nhanh tr−íc nh÷ng thay ®æi cña ®iÒu kiÖn bªn ngoµi. Thùc tÕ hiÖn nay, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· b−íc vµo héi nhËp kinh tÕ, ®èi víi lÜnh vùc tiÒn tÖ ng©n hµng, qóa tr×nh héi nhËp g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh tù do hãa thÞ tr−êng tµi chÝnh, ®em l¹i nhiÒu c¬ héi, nh−ng còng kh«ng Ýt th¸ch thøc.Trong t×nh tr¹ng ch−a x¸c ®Þnh râ mét c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT qua c¸c kªnh ®Õn môc tiªu cuèi cïng cña CSTT, vµ ®iÒu hµnh CSTT víi viÖc sö dông c¸c c«ng cô CSTT cßn h¹n chÕ, bÞ ®éng, mang tÝnh ng¾n h¹n, NHNN khã cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc sù biÕn ®éng ngµy cµng phøc t¹p cña l·i suÊt trong n−íc còng nh− kiÓm so¸t c¸c luång vèn ngµy cµng nhiÒu vµ lu©n chuyÓn phøc t¹p h¬n nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu cuèi cïng cña CSTT lµ æn ®Þnh tiÒn tÖ, kiÓm so¸t l¹m ph¸t, gãp phÇn t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Do vËy, ®Ó ®¹t ®−îc sù kiÓm so¸t nµy, ngoµi viÖc thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn thÞ tr−êng tiÒn tÖ, thÞ tr−êng vèn, ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c NHTM ®Ó ®¸p øng nhu cÇu héi nhËp, viÖc x¸c ®Þnh râ hay hoµn thiÖn c¬ chÕ t¸c ®éng cña CSTT ®Õn môc tiªu cuèi cïng ®−îc ®Æt ra cã tÝnh cÊp thiÕt hiÖn nay. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®ã, LuËn ¸n: “Hoµn thiÖn c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHNN VN trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ” ®−îc lùa chän nghiªn cøu. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn ¸n - HÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n, cèt lâi vµ b¶n chÊt cña c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT trªn ph−¬ng diÖn lý thuyÕt còng nh− thùc tÕ cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi; Nghiªn cøu nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ héi nhËp quèc tÕ ®Ó lµm râ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT do héi nhËp kinh tÕ mang l¹i. - TËp trung ph©n tÝch ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ hÖ thèng môc tiªu, c¸c c«ng cô CSTT vµ c¬ chÕ truyÒn t¶i t¸c ®éng cña CSTT ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam; - T×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu hµnh CSTT cña NHNN hiÖn nay vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo. 2 3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn, kinh nghiÖm c¸c n−íc liªn quan ®Õn CSTT vµ c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT; nh÷ng vÊn ®Ò vÒ nÒn kinh tÕ héi nhËp vµ ¶nh h−ëng cña nã ®Õn CSTT vµ c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT vÒ ph−¬ng diÖn lý thuyÕt còng nh− thùc tiÔn cña ViÖt Nam. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ CSTT vµ c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT cu¶ NHNN ViÖt Nam tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2006. 4. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi §Õn nay, t¹i th− viÖn quèc gia, viÖn nghiªn cøu cña c¸c bé, c¸c tr−êng ®¹i häc vµ tæ chøc quèc tª ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT cña ViÖt Nam tõ n¨m 1990-2005. LuËn ¸n ®· kÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c nghiªn cøu tr−íc ®ã, nghiªn cøu mét c¸ch to¸n diÖn h¬n c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT qua c¸c kªnh: L·i suÊt, tÝn dông, tû gi¸, gi¸ tµi s¶n. Do vËy, T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh LuËn ¸n nµy cã kÒ thõa nh÷ng nghiªn cøu tr−íc ®ã, nh−ng kh«ng trung l¾p vµ cã rÊt ®iÓm míi ®−îcph¸t triÓn. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Ngoµi ph−¬ng ph¸p triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ lÞch sö th−êng ®−îc sö dông trong nghiªn cøu khoa häc nãi chung, LuËn ¸n sö dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh kÕt hîp víi ph©n tÝch ®Þnh l−îng. Trong ph©n tÝch ®Þnh tÝnh LuËn ¸n tËp trung vµo c¸c khÝa c¹nh c¸c nh©n tè t¸c ®éng trong ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ, trªn c¬ së c¸c lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m«, tiÒn tÖ vµ ng©n hµng, sö dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng cña khoa häc kinh tÕ chÝnh trÞ, ph−¬ng ph¸p logic, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®èi chiÕu, ph−¬ng ph¸p so s¸ch, kÕt hîp lý luËn vµ thùc tiÔn, ph−¬ng ph¸p chuyªn gia cïng c¸c b¶ng biÓu, ®å thÞ ®Ó minh ho¹ khi ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng.Trong ph©n tÝch ®Þnh l−îng, LuËn ¸n còng sö dông m« h×nh VAR (vÐc t¬ tù håi qui) vµ mét sè m« h×nh kinh tÕ l−îng kh¸c víi c¬ së d÷ liÖu theo quÝ, th¸ng vµ n¨m. Nguån sè liÖu tõ NHNN, TCTK, Bé KH&§T, Bé TC ®Ó nghiªn cøu t¸c ®éng cña c¸c kªnh truyÒn t¶i CSTT ®Õn nÒn kinh tÕ. 6. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn giíi thiÖu, kÕt luËn, Môc lôc, Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t, danh môc tµi liÖ tham kh¶o vµ phô lôc, LuËn ¸n gåm 3 ch−¬ng. - Ch−¬ng 1: C¬ sá lý luËn vÒ c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ ¶nh h−ëng cña héi nhËp kinh tÕ ®Õn c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. - Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng vÒ c¬ chÕ truyÒn t¶i cña ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam. - Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quãc tÕ. 3 Ch−¬ng 1 C¬ sá lý luËn vÒ c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vμ ¶nh h−ëng cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Õn c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ 1.1. C¬ së lý luËn vÒ c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ 1.1.1. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c lý thuyÕt kinh tÕ häc, tiÒn tÖ cã thÓ ®−îc m« t¶ nh− mét qu¸ tr×nh t×m kiÕm mét c¸i neo danh nghÜa tèt cho chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ë møc ®é phøc t¹p, c¸i neo danh nghÜa lµ biÕn phøc t¹p - mét c«ng cô nh»m chèt l¹i nh÷ng kú väng cña c¸c t¸c nh©n vÒ møc gi¸ danh nghÜa vµ nh÷ng kú väng vÒ viÖc liÖu c¸c c¬ quan qu¶n lý tiÒn tÖ cã thÓ lµm nh÷ng ®iÒu g× ®Ó ®¹t ®−îc xu h−íng møc gi¸ nh− mong muèn kh«ng? C¸i neo ®ã ph¶i lµ mét c¬ chÕ tiÒn tÖ hay lµ mét khu«n khæ CSTT v÷ng ch¾c g¾n víi viÖc lùa chän c¸c môc tiªu trung gian, môc tiªu ho¹t ®éng nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu cuèi cïng cña CSTT. Môc tiªu cuèi cïng cña CSTT: Môc tiªu cuèi cïng cña CSTT ph¶i lµ môc tiªu trung h¹n. Kh¸i qu¸t ho¸ ®ã lµ æn ®Þnh hÖ thèng tiÒn tÖ, hç trî sù ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng, kiÓm so¸t ®−îc l¹m ph¸t ë møc mong muèn. Trong tõng thêi kú môc tiªu cuèi cïng ®−îc l−îng ho¸ cô thÓ phï hîp víi diÔn biÕn kinh tÕ vµ diÔn biÕn tiÒn tÖ. Môc tiªu môc tiªu trung gian: §ã lµ nh÷ng biÕn sè tiÒn tÖ mµ cã thÓ ®o l−êng ®−îc, NHTW cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc vµ ph¶i cã t¸c dông dù b¸o ®−îc môc tiªu cuèi cïng. NghÜa lµ biÕn sè tiÒn tÖ ®ã cã mèi liªn kÕt víi môc tiªu ho¹t ®éng vµ cã thÓ t¸c ®éng ®Õn môc tiªu cuèi cïng cña CSTT. Môc tiªu ho¹t ®éng: Lµ nh÷ng môc ®Ých s¸ch l−îc mµ NHTW nh»m ®¹t tíi trong ng¾n h¹n, ®ã lµ nh÷ng chØ tiªu tiÒn tÖ cã thÓ dù b¸o ®−îc môc tiªu trung gian vµ chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña c«ng cô CSTT. C¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ: + C«ng cô tiÒn tÖ trùc tiÕp, gåm c«ng cô kiÓm so¸t l·i suÊt, c«ng cô h¹n møc tÝn dông, tÝn dông chØ ®Þnh; C¸c c«ng cô tiÒn tÖ gi¸n tiÕp chñ yÕu ®−îc sö dông lµ c«ng cô nghiÖp vô thÞ tr−êng më, dù tr÷ b¾t buéc, c«ng cô t¸i cÊp vèn (nghiÖp vô thÊu chi, nghiÖp vô chiÕt khÊu, nghiÖp vô tiÒn göi…). Lùa chän c¸c c«ng cô CSTT trong ®iÒu hµnh: Cã vÞ trÝ quan träng trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu hµnh, viÖc ¸p dông c¸c c«ng cô CSTT g¾n liÒn víi khu«n khæ CSTT vµ c¬ chÕ truyÒn t¶i nhÊt ®Þnh. Mçi mét c«ng cô cã mét vai trß nhÊt ®Þnh trong 4 ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ, nh− cã c«ng cô gi÷ vÞ trÝ chñ yÕu ®Ó cung øng vèn kh¶ dông, t¹o tÝn hiÖu CSTT, ®iÒu chØnh l·i suÊt; cã c«ng cô th× cã vai trß h¹n chÕ sù biÕn ®éng cña l·i suÊt, hoÆc cung øng dµi h¹n vèn kh¶ dông cho c¸c NHTM… ViÖc ph¸t huy hÕt tÝnh ®a n¨ng vµ hiÖu qu¶ cña c¸c c«ng chÝnh s¸ch phô thuéc nhiÒu vµo kü n¨ng ®iÒu hµnh g¾n víi c¬ chÕ truyÒn t¶i vµ c¸c ®iÒu kiÖn thùc thi CSTT cña NHTW. 1.1.2. C¬ chÕ truyÒn t¶i cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ C¬ chÕ truyÒn t¶i tiÒn tÖ chÝnh lµ thuËt ng÷ sö dông ®Ó m« t¶ c¸c ®−êng dÉn kh¸c nhau thÓ hiÖn nh÷ng thay ®æi trong CSTT cña NHTW, kÓ c¶ nh÷ng thay ®æi l−îng tiÒn cung øng ¶nh h−ëng ®Õn s¶n l−îng vµ gi¸ c¶ theo môc tiªu cña NHTW. + C¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT ban ®Çu cña Keynes (xem l−îc ®å 1.1): Trong l−îc ®å cña keynes, sù t¨ng lªn trong cung øng tiÒn lµm gi¶m l·i suÊt (h×nh A). B»ng c¸ch lµm nh− vËy, nã sÏ lµm t¨ng lªn nhiÒu dù ¸n ®Çu t− cã lîi vµ kÝch thÝch c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ (h×nh B). MEI lµ hiÖu qu¶ biªn cña ®Çu t−. SM lµ cung tiÒn. DM lµ cÇu tiÒn. + C¬ chÕ truyÒn t¶i cña CSTT ph©n tÝch theo cÊu thµnh GDP. C¬ chÕ nµy xem xÐt ®Õn tÊt c¶ nh÷ng c¸ch mµ CSTT t¸c ®éng ®Õn c¸c cÊu thµnh cña tæng chi tiªu. Cã thÓ tãm t¾t b»ng ®å thÞ con ®−êng t¸c ®éng cña M vµ i qua 2 cÊu thµnh trªn nh− sau: (A) Khèi l−îng tiÒn (B) §Çu t− A B I1 L−îc ®å 1.1: C¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT ban ®Çu cña Keynes I2 A SM1 SM2 DM B i1 i2 5 L−îc ®å 1.2 m« t¶, khi NHTW t¨ng cung tiÒn tõ SA ®Õn SB, l·i suÊt gi¶m, v× nhu cÇu n¾m gi÷ tiÒn t¨ng lªn, cÇu tiÒn tÖ tr−ît däc tõ ®iÓm A xuèng ®iÎm B (h×nh a). L·i suÊt gi¶m h¬n ®· gi¶m chi phÝ ®Çu t−, kÝch thÝch ®Çu t−, nÒn kinh tÕ tr−ît däc trªn ®−êng cÇu vÒ ®Çu t− tõ ®iÓm A’ ®Õn ®iÓm B’ (h×nh b). Nhê c¬ chÕ sè nh©n, ®Çu t− t¨ng ®· lµm tæng cÇu vµ GDP t¨ng tõ ®iÓm A” ®Õn ®iÓm B” (h×nh c). + C¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT t¸c ®éng qua c¸c kªnh (xem s¬ ®å 1). C¬ chÕ nµy ®−îc x©y dùng theo c¸ch tiÕp cËn víi c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn cÇu tiÒn tÖ, ®−a ra mét sè kªnh quan träng mµ qua ®ã CSTT cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn s¶n l−îng, gi¸ c¶. Cã 4 kªnh quan träng truyÒn t¶i t¸c ®éng cña CSTT ®Õn nªn kinh tÕ, ®ã lµ: T¸c ®éng qua kªnh l·i suÊt, kªnh tÝn dông, kªnh gi¸ tµi s¶n vµ kªnh tû gi¸. - Kªnh l·i suÊt t¸c ®éng th«ng qua cÇu trong n−íc vµ s¶n l−îng: Sù thay ®æi l·i suÊt cña NHTW t¸c ®éng ®Õn cÇu thùc vµ s¶n l−îng thùc cña nÒn kinh tÕ, bëi v× xÐt vÒ mÆt ng¾n h¹n, víi kú väng vÒ l¹m ph¸t kh«ng thay ®æi th× sù thay ®æi l·i suÊt danh nghÜa dÉn ®Õn sù thay ®æi l·i suÊt thùc. Sù thay ®æi l·i suÊt thùc sÏ cã t¸c ®éng nh¹y c¶m ®Õn s¶n l−îng vµ gi¸ c¶. L−îc ®å 1.2: C¬ chÕ truyÒn t¶i theo cÊu thµnh SA SB SA SB A B D M i A’ B’ D1 A” B” S S I I,S (h×nh c) 3.000 3.300 200 100 100 200 (a) ThÞ tr−êng tiÒn tÖ (b) CÇu vÒ ®Çu t− TiÒn §Çu t− (mét n¨m) 4 8 6 S¬ ®å 11.1. Tãm t¾t c¸c kªnh truyÒn t¶i cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ - Kªnh tû gi¸ hèi ®o¸i: L·i suÊt t¨ng dÉn ®Õn gi¸ néi tÖ t¨ng cã thÓ lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ s¶n xuÊt trong n−íc t¨ng so víi hµng ho¸ cña n−íc ngoµi, ®−a tíi gi¶m nhu cÇu ®èi víi hµng ho¸ trong n−íc, t¨ng nhu cÇu hµng nhËp lµm suy yÕu c¸n c©n th−¬ng m¹i, gi¶m tæng cÇu vµ s¶n l−îng. Tû gi¸ kh«ng chØ t¸c ®éng tíi tæng cÇu, mµ cßn cã thÓ t¸c ®éng tíi tæng cung. Nh− vËy, ng−îc víi tæng cÇu, tæng cung cã thÓ t¨ng lªn khi ®ång néi tÖ lªn gi¸. ë nh÷ng n−íc cã chÕ ®é tû gi¸ cè ®Þnh hoÆc bÞ kiÓm so¸t chÆt, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cã thÓ t¸c ®éng tíi tû gi¸ thùc th«ng qua gi¸ c¶ trong n−íc vµ do vËy vÉn cã thÓ t¸c ®éng tíi xuÊt khÈu rßng mÆc dï víi møc ®é thÊp h¬n vµ chËm h¬n. - T¸c ®éng qua kªnh gi¸ tµi s¶n (gåm cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, bÊt ®éng s¶n): Gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña tµi s¶n cã quan hÖ nghÞch ®¶o víi l·i suÊt thùc. Khi l·i suÊt t¨ng Tiªu dïng, ®Ç t−, gi¸ c¶, s¶n l−îng L·i suÊt Tû gi¸ Th−¬ng m¹i Gi¸ cæ phiÕu Gi¸ trÞ doanh nghiÖp Tµi s¶n, thu nhËp Tµi s¶n rßng TiÒn göi ng©n hµng TÝn dông ng©n Cung øng tiÒn tÖ 7 th−êng gi¸ tµi s¶n gi¶m, nh− vËy lµ thu nhËp trong t−¬ng lai cña nh÷ng ng−êi n¾m gi÷ tµi s¶n gi¶m, ®iÒu ®ã kh«ng khuyÕn khÝch chi tiªu thu nhËp hiÖn t¹i (xu h−íng tiÕt kiÖm t¨ng), dÉn ®Õn gi¶m GDP. Sù gi¶m gi¸ cña tµi s¶n còng t¸c ®éng ®éng tíi thùc tr¹ng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp vµ hé gia ®×nh. Sù gi¶m gi¸ tµi s¶n cã thÓ ¶nh h−ëng m¹nh ®Õn viÖc chi tiªu khi møc gi¸ ®ã lµm thay ®æi tû lÖ nî/tæng tµi s¶n cña doanh nghiÖp hoÆc hé gia ®×nh. - T¸c ®éng qua kªnh tÝn dông: T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th«ng qua tÝn dông ®−îc thÓ hiÖn qua hai kªnh: cho vay vµ b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¾t chÆt lµm gi¶m tiÒn göi ng©n hµng. §Ó c©n ®èi gi÷a cung vµ cÇu tÝn dông, c¸c ng©n hµng kh«ng chØ t¨ng l·i suÊt mµ cßn ¸p dông h¹n møc tÝn dông th«ng qua t¨ng c¸c chuÈn mùc vÒ uy tÝn tÝn dông. Sù gi¶m sót cña vèn tÝn dông sÏ h¹n chÕ ®Çu t− vµ s¶n l−îng cña doanh nghiÖp, chi tiªu hµng ho¸ l©u bÒn cña c¸c hé gia ®Þnh. MÆt kh¸c, viÖc h¹n chÕ cho vay cña ng©n hµng cßn phô thuéc vµo gi¸ trÞ rßng cña doanh nghiÖp còng nh− hé gia ®×nh. Tãm l¹i, theo c¸ch m« t¶ c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT cho thÊy c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ rÊt phøc t¹p. §Ó x©y dùng ®−îc mét c¬ chÕ truyÒn t¶i thÝch hîp, ®ßi hái sù ph©n tÝch kü l−ìng vµ ®Çy ®ñ t¸c ®éng cña CSTT ®Õn c¸c ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ qua c¸c kªnh, trªn c¬ së ®ã lùa chän môc tiªu ho¹t ®éng, môc tiªu trung gian vµ c¸c c«ng cô CSTT thÝch hîp víi mét con ®−êng ng¾n nhÊt vµ nh¹y c¶m nhÊt tõ hµnh ®éng ban ®Çu cña NHTW ®Õn môc tiªu mong nuèn. 1.2. ¶nh h−ëng cña héi nhËp kinh tÕ ®Õn c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ 1.2.1. Nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ Héi nhËp kinh tÕ thùc chÊt còng lµ sù chñ ®éng tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸, cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau: - §ã lµ mét qu¸ tr×nh thùc hiÖn viÖc tù do ho¸ th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− - §ã lµ qu¸ tr×nh liªn kÕt chÆt chÏ c¸c c¸c thÞ tr−êng tµi chÝnh, tÊt yÕu dÉn ®Õn tù do ho¸ thÞ tr−êng tµi chÝnh - Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc cña c¹nh tranh vµ ®iÒu chØnh [2]. 1.2.2. ¶nh h−ëng cña héi nhËp kinh tÕ ®Õn c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ + Tù do ho¸ thÞ tr−êng tµi chÝnh cã t¸c ®éng ®Õn c¸n c©n thanh to¸n, tû gi¸ vµ c©n b»ng l·i suÊt, lµm kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cung tiÒn, l·i suÊ, tû gi¸t cña NHTW khã kh¨n h¬n + Héi nhËp kinh tÕ lµm t¨ng ®é s©u thÞ tr−êng tµi chÝnh, tÝnh ®a d¹ng vµ møc ®é c¹nh tranh cña c¸c trung gian tµi chÝnh, qua ®ã mµ lµm thay ®æi hiÖu lùc cña c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT qua c¸c kªnh. 8 + Gi¶m møc ®é can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo hÖ thèng tµi chÝnh d−íi c¸c h×nh thøc nh− chØ ®Þnh tÝn dông, h¹n møc tÝn dông vµ kiÓm so¸t l·i suÊt sÏ lµm gi¶m tÇm quan träng cña kªnh tÝn dông, ®ång thêi t¨ng tÇm quan träng cña kªnh l·i suÊt. 1.3. Kinh nghiÖm vÒ lùa chän c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi 1.3.1. Lùa chän c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña mét sè n−íc Nghiªn cøu c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT cña NHTW Anh, NHTW ch©u ¢u vµ NHTW Malaysia. 1.3.2. Nh÷ng vÇn ®Ò rót ra trong viÖc x¸c ®Þnh c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cho ViÖt Nam. Bµi häc 1: ViÖc x¸c ®Þnh c¬ chÕ truyÒn t¶i CSTT lµ cùc kú phøc t¹p, v× ®ã lµ nh÷ng mèi liªn kÕt chuçi. H¬n n÷a møc ®é liªn kÕt nµy rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ vµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ. §Æc biÖt lµ rÊt kh¸c nhau ®èi víi møc ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng tiÒn tÖ. Do vËy, sù ®o l−êng c¸c mèi liªn kÕt nµy lµ khã chÝnh x¸c vµ khã dù b¸o. Tõ ®ã cho thÊy ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc c¸c mèi liªn kÕt chuçi nµy b»ng c¸c m« h×nh kinh tÕ l−îng cÇn: - CÇn mét ®éi ngò cµn bé chuyªn s©u, cã kiÕn thøc trong lÜnh vùc nµy. - VÊn ®Ò quan träng trong c¬ chÕ truyÒn t¶i lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc ®é trÔ t¸c ®éng cña CSTT ®Õn thÞ tr−êng tµi chÝnh, ®Õn l¹m ph¸t vµ s¶n l−îng. Do vËy, NHNN cÇn tiÕp tôc hoµn thiÖn c¬ së d÷ liÖu. NHNN còng cÇn cã ph©n tÝch ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng vÒ t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè phi chÝnh s¸ch ®Õn viÖc thùc hiÖn môc tiªu CSTT. Bµi häc 2: Lùa chän khu«n khæ CSTT ph¶i phï hîp víi móc ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng tµi chÝnh, møc ®é héi nhËp cña nÒn kinh tÕ vµ ®é nh¹y c¶m cña biÕn tiÒn tÖ ®−îc lùa chän lµm môc tiªu ho¹t ®éng vµ môc tiªu trung gian cña CSTT. Bµi häc 3: Trong ®iÒu hµnh cÇn cã sù thèng nhÊt quan ®iÓm vÒ môc tiªu chÝnh s¸ch, c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch vµ sù −u tiªn vÒ môc tiªu hay ®¸nh ®æi trong tõng thêi kú. Bµi häc 4: Nghiªn cøu th−êng xuyªn nh÷ng thay ®æi cña m«i tr−êng kinh tÕ, tµi chÝnh ®Ó xem xÐt l¹i CSTT nh»m ®¶m b¶o r»ng chÝnh s¸ch nµy lµ phï hîp víi nh÷ng thay ®æi cña m«i tr−êng kinh tÕ, tµi chÝnh trong vµ ngoµi n−íc, trªn c¬ së ®ã mµ x¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè quan träng ®¶m b¶o qu¸ tr×nh truyÒn t¶i CSTT hiÖu qu¶. 9 Ch−¬ng 2 Thùc tr¹ng vÒ c¬ chÕ truyÒn t¶i chÝnh s¸ch tiÒn tÖ Cña Ng©n hμng Nhμ n−íc ViÖt Nam hiÖn nay 2.1. §¸nh gi¸ vÒ ®iÒu hμnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tõ n¨m 1990 ®Õn 2006 2.1.1. Lùa chän môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tõ 1990 ®Õn n¨m 2006 * Môc tiªu vµ gi¶i ph¸p ®iÒu hµnh CSTT trong 2 n¨m 1990-1991: §©y lµ nh÷ng n¨m ®Çu t¹o c¬ së cho viÖc h×nh thµnh khu«n khæ CSTT cña NHNN. Bèi c¶nh kinh tÕ lóc nµy lµ ®ang thùc hiÖn c¶i c¸ch s©u x¸c vµ nÒn kinh tÕ ®ang trong thêi kú khñng ho¶ng kinh tÕ, l¹m ph¸t ë møc cao.ViÖc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý tiÒn tÖ theo Ph¸p lÖnh Ng©n hµng cña NHNN vÉn theo c¬ chÕ “ qu¶n lý tiÒn tÖ vµ c¬ chÕ ®iÒu hoµ l−u th«ng tiÒn tÖ”, song môc tiªu qu¶n lý tiÒn tÖ còng ®· ®−îc NHNN x¸c ®Þnh râ rµng, ®ã lµ chèng l¹m ph¸t, æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång tiÒn, æn ®Þnh tû gi¸ (môc tiªu qu¶n lý tiÒn tÖ nµy cã thÓ coi lµ môc tiªu CSTT cña NHNN trong 2 n¨m 1990 vµ 1991). * Giai ®o¹n tõ n¨m 1992-1999: Tõ n¨m 1992-1995 môc tiªu cuèi cïng cña CSTT xuyªn suèt trong giai ®o¹n nµy (môc tiªu dµi h¹n) lµ kiÒm chÕ l¹m ph¸t nh»m æn ®Þnh tiÒn tÖ, vµ hç trî cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ. C¸c môc tiªu CSTT ®−îc ®Æt ra trong tõng n¨m, ngoµi viÖc b¸m s¸t môc tiªu xuyªn suèt kia, cßn ®−îc g¾n chÆt víi nh÷ng thùc tr¹ng kinh tÕ, cña hÖ thèng tiÒn tÖ vµ ng©n hµng lóc ®ã. Tõ n¨m 1996-1999 NHNN theo ®uæi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¾t chÆt ®Ó æn ®Þnh tiÒn tÖ, t¨ng dù tr÷ ngo¹i tÖ, æn ®Þnh l·i suÊt, kiÓm so¸t tû gi¸ ®Ó khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu nh»m h¹n chÕ t¸c ®éng bÊt lîi cña cuéc khñng ho¶ng t¸i chÝnh tiÒn tÖ. Riªng môc tiªu CSTT ®Æt ra trong n¨m 1999 ®−îc dùa vµo thùc tr¹ng kinh tÕ n¨m 1998, nªn nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m NHNN ®Þnh h−íng thùc hiÖn CSTT th¾t chÆt, ®Õn th¸ng 6/1999, NHNN ®· thay ®æi quan ®iÓm ®iÒu hµnh, chuyÓn tõ ®iÒu hµnh CSTT th¾t chÆt thËn träng sang ®iÒu hµnh CSTT níi láng thËn träng. * Giai ®o¹n tõ n¨m 2000-2006: Tõ n¨m 2000-2003: Môc tiªu CSTT lµ thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch tiÒn tÖ níi láng thËn träng ®Ó võa ®¶m b¶o môc tiªu æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång tiÒn, kiÓm so¸t l¹m ph¸t, gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ®ång thêi thùc hiÖn chñ tr−¬ng kÝch cÇu cña ChÝnh phñ, tiÕp tôc æn ®Þnh hÖ thèng ng©n hµng. N¨m 2004, 2005 lµ 2 n¨m ChÝnh phñ ®Æt ra môc tiªu t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao nh»m hoµn thµnh môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 5 n¨m 2000-2005 (b×nh qu©n 10 n¨m 7-7,5%), nhÊt lµ n¨m 2005 môc tiªu t¨ng tr−ëng ®Æt ra lµ 8-8,5% vµ chØ sè l¹m ph¸t ®Þnh h−íng lµ 5% cña n¨m 2004 vµ d−íi 6,5% cña n¨m 2005. Môc tiªu CSTT ®Æt ra trong 2 n¨m nµy lµ “æn ®Þnh tiÒn tÖ, kiÓm so¸t l¹m ph¸t, nh−ng kh«ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn môc tiªu t¨ng tr−ëng kinh tÕ”; N¨m 2006, môc tiªu t¨ng tr−ëng kinh tÕ Quèc héi ®Æt ra lµ 8-8,5%, kiÓm so¸t l¹m ph¸t thÊp h¬n t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Bèi c¶nh kinh tÕ thÕ giíi tiÕp tôc cã nh÷ng diÔn biÕn khã l−êng. CSTT nh¾m môc tiªu kiÓm so¸t l¹m ph¸t d−íi møc t¨ng tr−ëng kinh tÕ, gãp phÇn hç trî t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®¹t 8%-8,5%, tiÕp tôc cñng cè vµ ph¸t triÓn hÖ thèng NH. 2.1.2. §æi míi c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ Tõ 2 c«ng cô ban ®Çu lµ Qui ®Þnh c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt huy ®éng vµ l·i suÊt cho vay cña c¸c TCTD ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ qui ®Þnh vÒ c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸, ®Õn nay NHNN ®· t¹o dùng ®−îc hÖ thèng c¸c c«ng cô CSTT chñ yÕu, hiÖn vÉn ®ang tiÕp tôc hoµn thiÖn. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi nµy viÖc thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt vµ ®æi míi c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸ lµ sù ®æi míi cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh nhÊt, t¹o nÒn t¶ng NHNN cã thÓ x©y dùng mét khu«n khæ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ míi phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr−êng h¬n. 2.1.3. §¸nh gi¸ vÒ vai trß ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ cña Ng©n hµng Nhµ n−íc + §iÒu tiÕt khèi l−îng tiÒn: Tõ n¨m 1992 ®Õn nay, viÖc ®iÒu tiÕt vèn kh¶ dông cña NHNN ®· cã mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh ®· gãp phÇn kiÓm so¸t møc ®é gia t¨ng tÝn dông vµ møc t¨ng tr−ëng tæng ph−¬ng tiÖn thanh to¸n, gãp phÇn kiÒm chÕ l¹m ph¸t. Tuy nhiªn møc ®é ®iÒu tiÕt cßn nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh trong viÖc lµm thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr−êng tiÒn tÖ. + §iÒu tiÕt l·i suÊt: Kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt l·i suÊt cu¶ NHNN rÊt h¹n chÕ. MÆc dï NHNN ®· t¹o dùng hµnh lang dao ®éng vµ l·i suÊt ®Þnh h−íng cho thÞ tr−êng liªn ng©n hµng. Nh−ng cho ®Õn nay c¸c l·i suÊt tr