Luận án Hoàn thiện công tác thẩm định tài chính đối với các dự án đầu tư dài hạn của Tổng công ty Sông Đà

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----------
---------- ĐẶNG ANH VINH HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC DỰ ÁN ĐẦU TƯ DÀI HẠN CỦA TỔNG CÔNG TY SÔNG ĐÀ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----------
---------- ĐẶNG ANH VINH HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC DỰ ÁN ĐẦU TƯ DÀI HẠN CỦA TỔNG CÔNG TY SÔNG ĐÀ Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng Mã số : 62.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. VŨ CÔNG TY 2. TS. NGUYỄN XUÂN NAM HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Đặng Anh Vinh MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng, sơ đồ, phụ lục trong luận án Danh mục chữ viết tắt MỞ ĐẦU Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ CỦA DOANH NGHIỆP ...................................................................... 14 1.1. DỰ ÁN ĐẦU TƯ VÀ THẨM ĐỊNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ CỦA DOANH NGHIỆP..................................................................................................................... 14 1.1.1. Tổng quan về dự án đầu tư của doanh nghiệp................................................ 14 1.1.1.1. Khái niệm dự án đầu tư .............................................................................. 14 1.1.1.2. Phân loại dự án đầu tư ................................................................................ 15 1.1.1.3. Yêu cầu của một dự án đầu tư .................................................................... 17 1.1.1.4. Các giai đoạn của quá trình thực hiện dự án đầu tư..................................... 18 1.1.2. Thẩm định dự án đầu tư của doanh nghiệp .................................................... 23 1.1.2.1. Khái niệm và tầm quan trọng của thẩm định dự án đầu tư .......................... 23 1.1.2.2. Nội dung thẩm định dự án đầu tư ............................................................... 24 1.2. NỘI DUNG CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ CỦA DOANH NGHIỆP...................................................................................................... 28 1.2.1. Khái niệm thẩm định tài chính dự án đầu tư .................................................. 28 1.2.2. Nội dung công tác thẩm định tài chính dự án đầu tư ...................................... 29 1.2.2.1. Thẩm định tổng mức đầu tư và nguồn tài trợ của dự án .............................. 29 1.2.2.2. Thẩm định dòng tiền của dự án................................................................... 31 1.2.2.3. Thẩm định tỷ lệ chiết khấu của dự án ......................................................... 35 1.2.2.4. Thẩm định các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả tài chính dự án ........................... 35 1.2.2.5. Thẩm định tài chính dự án trong điều kiện có rủi ro ................................... 43 1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác thẩm định tài chính dự án .................... 47 1.3. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ VÀ BÀI HỌC CHO CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM......................................... 50 1.3.1. Kinh nghiệm quốc tế về thẩm định tài chính dự án đầu tư ............................. 50 1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp Việt Nam................................... 60 Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ DÀI HẠN TẠI TỔNG CÔNG TY SÔNG ĐÀ ..................................................... 62 2.1. TỔNG QUAN VỀ TỔNG CÔNG TY SÔNG ĐÀ .............................................. 62 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển Tổng công ty Sông Đà ............................. 62 2.1.2. Cơ cấu tổ chức của Tổng công ty Sông Đà .................................................... 63 2.1.3. Đặc điểm quá trình kinh doanh của Tổng công ty Sông Đà .......................... 64 2.1.4. Tình hình tài chính của Tổng công ty Sông Đà.............................................. 65 2.1.5. Tình hình đầu tư dự án của Tổng công ty Sông Đà ........................................ 67 2.2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ DÀI HẠN CỦA TỔNG CÔNG TY SÔNG ĐÀ.......................................................... 72 2.2.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác thẩm định tài chính dự án đầu tư của Tổng công ty Sông Đà ............................................................................................ 72 2.2.2. Quy trình thẩm định tài chính dự án đầu tư của Tổng công ty........................ 83 2.2.3. Chọn mẫu nghiên cứu dự án thuỷ điện Xekaman 3........................................ 85 2.2.4. Thực trạng công tác thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn tại Tổng công ty Sông Đà ............................................................................................................. 86 2.2.4.1. Thực trạng thẩm định tổng mức đầu tư và nguồn tài trợ của dự án ............. 86 2.2.4.2. Thực trạng thẩm định dòng tiền của các dự án đầu tư ................................ 94 2.2.4.3. Thực trạng thẩm định chi phí sử dụng vốn của dự án đầu tư .................... 104 2.2.4.4. Thực trạng thẩm định các phương pháp đánh giá hiệu quả dự án đầu tư .. 107 2.2.4.5. Thực trạng thẩm định phương pháp đánh giá rủi ro của dự án đầu tư ....... 109 2.2.5. Đánh giá hiệu quả dự án đầu tư dài hạn khi vận hành của TCT ................... 111 2.2.6. Một số nội dung khác liên quan đến công tác thẩm định tài chính dự án đầu tư của TCT ............................................................................................................... 121 2.3. NHẬN XÉT VỀ CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ DÀI HẠN CỦA TỔNG CÔNG TY SÔNG ĐÀ........................................................ 123 2.3.1. Đánh giá chung về công tác đầu tư dự án .................................................... 123 2.3.2. Ưu điểm trong công tác thẩm định tài chính dự án đầu tư............................ 124 2.3.3. Hạn chế còn tồn tại trong công tác thẩm định tài chính dự án đầu tư của Tổng công ty Sông Đà .......................................................................................... 125 2.3.3.1. Về thẩm định tổng mức đầu tư và nguồn tài trợ của dự án ........................ 125 2.3.3.2. Về thẩm định dòng tiền của dự án đầu tư.................................................. 127 2.3.3.3. Về thẩm định chi phí sử dụng vốn của dự án đầu tư ................................. 127 2.3.3.4. Về thẩm định phương pháp đánh giá rủi ro của dự án đầu tư .................... 128 2.3.4. Tác động của việc thực hiện dự án đầu tư đến hiệu quả kinh doanh của Tổng công ty......................................................................................................... 129 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ DÀI HẠN TẠI TỔNG CÔNG TY SÔNG ĐÀ .............. 132 3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN VÀ CÁC NGUYÊN TẮC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ DÀI HẠN CỦA TỔNG CÔNG TY SÔNG ĐÀ TRONG THỜI GIAN TỚI...................................................................................................... 132 3.1.1. Bối cảnh kinh tế xã hội trong thời gian tới................................................... 132 3.1.2. Chiến lược phát triển của Tổng công ty trong thời gian tới .......................... 137 3.1.3. Các nguyên tắc cần tuân thủ trong thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn tại Tổng công ty Sông Đà...................................................................................... 145 3.2. CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THẨM ĐỊNH TÀI CHÍNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ DÀI HẠN TẠI TỔNG CÔNG TY SÔNG ĐÀ ............................ 149 3.2.1. Hoàn thiện công tác thẩm định tổng mức đầu tư và nguồn tài trợ của dự án đầu tư.................................................................................................................... 149 3.2.2. Hoàn thiện công tác thẩm định dòng tiền dự án đầu tư ................................ 151 3.2.3. Hoàn thiện công tác thẩm định chi phí sử dụng vốn của dự án đầu tư .......... 152 3.2.4. Hoàn thiện công tác thẩm định phương pháp đánh giá rủi ro của dự án đầu tư................................................................................................................ 154 3.2.5. Các giải pháp khác ...................................................................................... 155 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ...................................................................................... 167 KẾT LUẬN.............................................................................................................. 169 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN................................................................................. 171 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 172 PHỤ LỤC................................................................................................................. 174 DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN Số hiệu Nội dung Trang Bảng 1.1: So sánh thực tiễn áp dụng các phương pháp thẩm định dự án .......................4 Bảng 1.2: Tỷ lệ các công ty đa quốc gia sử dụng phương pháp thẩm định dự án...........5 Bảng 1.3: Thống kê tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa sử dụng các phương pháp thẩm định dự án đầu tư...................................................................................5 Bảng 1.4: Thực tiễn ước lượng chi phí sử dụng vốn......................................................6 Bảng 1.5: So sánh các phương pháp chi phí sử dụng vốn..............................................8 Bảng 1.6: Tần suất xem xét lại chi phí sử dụng vốn......................................................9 Bảng 1.7: Tỷ lệ CFO sử dụng phương pháp ước lượng chi phí sử dụng vốn cổ phần ............................................................................................................ 10 Bảng 1.8: Tỷ lệ Công ty sử dụng phương pháp thẩm định .......................................... 50 Bảng 1.9: Ngân sách vốn đầu tư đối với các công ty Anh Quốc.................................. 51 Bảng 1.10: Tỷ lệ công ty trong mẫu thực hiện kiểm toán sau khi hoàn thành dự án lớn..................................................................................................... 52 Bảng 1.11: Kỹ thuật phân tích rủi ro sử dụng tại các công ty Anh Quốc ..................... 52 Bảng 1.12: Những hạn chế ngân sách vốn đầu tư........................................................ 53 Bảng 1.13: Các kỹ thuật ước tính chi phí sử dụng vốn cổ phần................................... 54 Bảng 1.14: Các kỹ thuật đánh giá rủi ro...................................................................... 55 Bảng 1.15: Việc sử dụng các kỹ thuật thẩm định chủ đạo ........................................... 56 Bảng 1.16: Quá trình ngân sách vốn đầu tư................................................................. 57 Bảng 1.17: Phương pháp thẩm định dự án đầu tư tại Nhật Bản ................................... 58 Bảng 1.18: Tóm tắt kết quả nghiên cứu của Yamamoto .............................................. 58 Số hiệu Nội dung Trang Bảng 2.1: Tình hình lao động của Tổng công ty Sông Đà ..........................................175 Bảng 2.2: Tổng quan về tình hình tài chính của Tổng công ty Sông Đà.......................176 Bảng 2.3: Các tỷ số tài chính của Tổng công ty Sông Đà ...........................................177 Bảng 2.4: Phân tích báo cáo lưu chuyển tiền tệ của Tổng công ty Sông Đà..................178 Bảng 2.5: Thực hiện dự án đầu tư giai đoạn 2011 - 2015 của Tổng công ty Sông Đà 179 Bảng 2.6: Số liệu kinh tế vĩ mô giai đoạn 2009 - 2013................................................ 72 Bảng 2.7: Các phân khúc xây dựng của Tổng công ty Sông Đà..................................184 Bảng 2.8: Đánh giá chất lượng thẩm định tổng vốn đầu tư các dự án của Tổng công ty Sông Đà...............................................................................................185 Bảng 2.9: Thời gian thi công và vận hành các dự án của Tổng công ty Sông Đà ..........186 Bảng 2.10: Đánh giá chất lượng công tác dự báo doanh thu các dự án của Tổng công ty Sông Đà...............................................................................................187 Bảng 2.11: Xác định thời gian khấu hao của Thuỷ điện Thái An ................................188 Bảng 2.12: Tính chi phí sử dụng vốn bình quân dự án thủy điện Hương Sơn...............188 Bảng 2.13: Khảo sát phương pháp thẩm định dự án của Tổng công ty Sông Đà...........188 Bảng 2.14: Các kỹ thuật sử dụng trong đánh giá rủi ro của dự án ...............................189 Bảng 2.15: Các biến số được sử dụng phổ biến trong phân tích độ nhạy......................189 Bảng 2.16: Tổng hợp kết quả đánh giá sau đầu tư các dự án của TCT Sông Đà ...........190 Bảng 3.1: Mức độ tăng trưởng thị trường xây dựng...................................................135 Bảng 3.2: Ví dụ về ước lượng chi phí sử dụng vốn cho dự án.....................................154 Bảng 3.3: Mô hình mẫu cho phân tích rủi ro dự án....................................................155 Bảng 3.4: Mô hình thẻ điểm cân bằng với ngành Xây dựng ......................................158 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ TRONG LUẬN ÁN Số hiệu Nội dung Trang Sơ đồ 1.1: Các giai đoạn của quá trình thực hiện dự án đầu tư ............................... 18 Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức của Tổng công ty Sông Đà ......................................... 174 Sơ đồ 2.2: Chuỗi giá trị của Tổng công ty Sông Đà ............................................... 74 Sơ đồ 2.3: Các nhóm chiến lược trong ngành Xây dựng ........................................ 75 Sơ đồ 2.4: Phân cấp trong hoạt động đầu tư của Tổng công ty Sông Đà................. 78 Sơ đồ 3.1: Tỷ lệ đô thị hóa của Việt Nam .............................................................137 Sơ đồ 3.2: Hệ thống vận hành thông qua các đòn bẩy ...........................................142 Sơ đồ 3.3: Tổ chức Tổng công ty Sông Đà đến năm 2017 ....................................156 Sơ đồ 3.4: Minh bạch hóa thông tin làm giảm chi phí sử dụng vốn.......................160 DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC TRONG LUẬN ÁN Số hiệu Nội dung Trang Phụ lục 2.1: Tổng mức đầu tư vốn cho dự án thủy điện Xê Ka Man 3 ................. 191 Phụ lục 2.2: Bảng dự báo doanh thu của dự án thủy điện Xê Ka Man 3 ............... 192 Phụ lục 2.3: Chi phí hoạt động trong giai đoạn vận hành dự án thủy điện Xê Ka Man 3.......................................................................................... 193 Phụ lục 2.4: Kế hoạch vay và trả nợ dự án thủy điện Xê Ka Man 3 ..................... 194 Phụ lục 2.5: Báo cáo kết quả kinh doanh dự án thủy điện Xê Ka Man 3 .............. 195 Phụ lục 2.6: Dòng tiền của dự án thủy điện Xê Ka Man 3 theo quan điểm chủ sở hữu ........................................................................................ 196 Phụ lục 2.7: Tính WACC theo phương án tài chính dự án thủy điện Xê Ka Man 3 ............................................................................................... 197 Phụ lục 2.8: Chỉ tiêu tài chính dự án thủy điện Xê Ka Man 3............................... 197 Phụ lục 2.9: Tính thời gian hoàn vốn có chiết khấu dự án thủy điện Xê Ka Man 3 ............................................................................................... 197 Phụ lục 2.10: Tính điểm hòa vốn, minh họa giai đoạn vận hành từ năm thứ 1-6 dự án thủy điện Xê Ka Man 3 ..................................................... 198 Phụ lục 2.11: So sánh hiệu quả tài chính các dự án thủy điện............................... 198 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBCNV : Cán bộ công nhân viên CNTT : Công nghệ thông tin CNXD : Công nghiệp xây dựng CTCP : Công ty cổ phần DAĐT : Dự án đầu tư ĐVTV : Đơn vị thành viên ĐVT : Đơn vị tính HĐTV : Hội đồng thành viên TCT : Tổng công ty TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TMĐT : Tổng mức đầu tư TSCĐ : Tài sản cố định XDCB : Xây dựng cơ bản SXKD : Sản xuất kinh doanh UBND : Ủy ban nhân dân 1 LỜI MỞ ĐẦU Quyết định đầu tư là một trong những quyết định tài chính quan trọng nhất quyết định đến sự tồn tại và phát triển trong dài hạn của doanh nghiệp. Đặc trưng của hoạt động đầu tư dài hạn là sử dụng nguồn lực tài chính to lớn, thời gian thi công và vận hành dự án đầu tư kéo dài, gắn liền với nhiều rủi ro, bao gồm cả rủi ro vĩ mô và rủi ro nội tại của doanh nghiệp. Chính vì vậy, trước khi thực hiện đầu tư, doanh nghiệp cần thực hiện tốt hoạt động thẩm định nhằm thực sự lựa chọn được những dự án đầu tư hiệu quả, góp phần làm gia tăng giá trị doanh nghiệp. Tổng công ty Sông Đà là một tổng công ty nhà nước có quy mô lớn, có vị trí dẫn đầu trong ngành xây dựng, trong những năm qua đã và đang thực hiện nhiều dự án đầu tư, sử dụng nguồn vốn rất lớn và trải rộng trên nhiều ngành kinh doanh khác nhau. Quá trình đầu tư này thu được nhiều kết quả tích cực như giúp Tổng công ty tăng trưởng mạnh về quy mô, hoàn thiện chuỗi giá trị ngành xây dựng, một số dự án thực sự phát huy được hiệu quả kinh tế cao. Tuy nhiên, quá trình đầu tư của Tổng công ty cũng bộc lộ một số tồn tại như: Đầu tư quá dàn trải trên nhiều lĩnh vực và một số lĩnh vực không có lợi thế cạnh tranh, nhiều dự án không phát huy hiệu quả, phụ thuộc lớn vào vay nợ trong đầu tư, hiệu quả kinh doanh suy giảm, cho thấy công tác thẩm định dự án đầu tư và lập kế hoạch đầu tư còn nhiều hạn chế cần hoàn thiện. Công tác thẩm định dự án đầu tư, đặc biệt là thẩm định tài chính của Tổng công ty trong thời gian qua còn nhiều hạn chế trong việc ước tính dòng tiền của dự án, xử lý vay nợ khi đánh giá hiệu quả dự án, xác định chi phí sử dụng vốn, danh mục đầu tư quá dàn trải không gắn với lợi thế cạnh tranh cốt lõi. Chính vì vậy, việc hoàn thiện hoạt động thẩm định tài chính dự án đầu tư là một yêu cầu bức thiết, nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh dài hạn của Tổng công ty. Xuất phát từ thực trạng trên, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Hoàn thiện công tác thẩm định tài chính đối với các dự án đầu tư dài hạn của Tổng công ty Sông Đà”. 1. Mục đích và mục tiêu nghiên cứu 2 Luận án được nghiên cứu nhằm mục đích hoàn thiện và nâng cao hiệu quả công tác thẩm định tài chính các dự án đầu tư dài hạn của Tổng công ty Sông Đà. Để thực hiện được mục đích này, luận án hướng đến việc giải quyết ba mục tiêu sau đây: - Thứ nhất, nghiên cứu một cách có hệ thống cơ sở lý luận về dự án đầu tư dài hạn và thẩm định tài chính đối với dự án đầu tư, các kinh nghiệm quốc tế về thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp Việt Nam. - Thứ hai, phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc thẩm định dự án đầu tư tại Tổng công ty Sông Đà, đánh giá thực trạng và từ đó chỉ rõ những ưu điểm và hạn chế trong công tác thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn của Tổng công ty Sông Đà. - Thứ ba, trên cơ sở chỉ rõ những hạn chế trong hoạt động thẩm định tài chính dự án đầu tư, luận án đề xuất một hệ thống các giải pháp đồng bộ và khả thi để hoàn thiện công tác thẩm định tài chính các dự án đầu tư dài hạn của Tổng công ty Sông Đà, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động đầu tư dài hạn của Tổng công ty Sông Đà. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu công tác thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn của Tổng công ty Sông Đà. Quá trình nghiên cứu sẽ giúp chỉ ra những ưu điểm và hạn chế, từ đó, đề xuất các giải pháp cải thiện hiệu quả hoạt động thẩm định tài chính dự