Luận án Huy động nguồn lực tài chính để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội thành phố cửa khẩu quốc tế Móng Cái

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O TR¦êNG §¹I HäC KINH TÕ QUèC D¢N
 NguyÔn viÖt dòng HUY §éNG NGUåN LùC TµI CHÝNH §Ó §ÇU T¦ H¹ TÇNG KINH TÕ X# HéI THµNH PHè CöA KHÈU QUèC TÕ MãNG C¸I Chuyªn ngµnh: Tµi chÝnh - Ng©n hµng M) sè: 62340201 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS. Lª Hïng S¬n 2. TS. Cao ThÞ ýNhi Hµ néi, n¨m 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, tư liệu, kết quả nêu trong Luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đúng quy định. Toàn bộ nội dung chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu tương tự nào. Hà Nội, ngày tháng 5 năm 2016 Tác giả Luận án Nguyễn Việt Dũng ii LỜI CẢM ƠN Sau tròn 4 năm nỗ lực, tâm huyết, tác giả đã hoàn thành công trình nghiên cứu của mình. Để có được thành quả lớn lao ngày hôm nay, tác giả đã nhận được sự động viên, khích lệ, sự hỗ trợ trong công tác nghiên cứu, trong công việc, trong tạo điều kiện về thời gian,... của rất nhiều Thầy, Cô, bạn bè, đồng nghiệp và người thân. Lời đầu tiên, em xin bầy tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới Phó Giáo sư, Tiến sỹ Lê Hùng Sơn – Hiệu trưởng Trường Nghiệp vụ Kho bạc, Kho bạc Nhà nước Việt Nam, Tiến sỹ Cao Thị Ý Nhi, Trưởng bộ môn Lý thuyết Tài chính Tiền tệ, Viện Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, những Thầy, Cô giáo hướng dẫn đã luôn nhiệt tình, gần gũi, động viên và chỉ dẫn cho em trên bước đường khó khăn vừa qua. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các Thầy, Cô trong Hội đồng bảo vệ cơ sở, các Thầy, Cô phản biện, các Thầy, Cô Viện Tài chính – Ngân hàng, Bộ môn Lý thuyết Tài chính Tiền tệ trong những buổi sinh hoạt bộ môn đã có những nhận xét, đánh giá sâu sắc nhưng cũng rất chân thành để em hoàn thiện được Luận án này. Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tập thể cán bộ của Viện Đào tạo Sau Đại học, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã luôn tận tình, tạo điều kiện thuận lợi cho những nghiên cứu sinh và cá nhân tác giả hoàn thành đề tài đúng thời hạn. Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Thường trực Thành ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân thành phố Móng Cái, bạn bè, đồng nghiệp đang công tác tại các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân thành phố Móng Cái đã tạo điều kiện, hỗ trợ, giúp đỡ trong công việc, trong khảo sát, cung cấp số liệu để hoàn thành Luận án. Một tấm lòng biết ơn vô bờ bến, Tác giả muốn gửi tới Ba, Mẹ, Vợ, các con và người thân trong gia đình đã luôn ở bên, tạo động lực và mọi điều kiện tốt nhất để Tác giả có được thành công ngày hôm nay. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Nguyễn Việt Dũng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC BẢNG, HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ ........................................................ vii DANH MỤC VIẾT TẮT ......................................................................................... ix PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ........................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu của luận án ................................................................................ 3 3. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................................ 4 4. Đối tượng, phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 4 4.1. Về đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 4 4.2. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 4 5. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................................... 5 6. Những đóng góp của luận án ........................................................................................ 5 7. Kết cấu của luận án......................................................................................................... 6 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .................................. 7 1.1. Các nghiên cứu đề cập đến huy động nguồn lực tài chính nói chung ............... 8 1.2. Các nghiên cứu về các kênh huy động nguồn lực tài chính ................................. 9 1.3. Kinh nghiệm một số quốc gia và địa phương trong nước về huy động nguồn lực tài chính để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội và các bài học rút ra ....................... 17 1.3.1. Kinh nghiệm của một số quốc gia trong huy động nguồn lực tài chính cho đầu tư phát triển hạ tầng. ............................................................................ 17 1.3.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước về huy động nguồn lực tài chính đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội .............................................................. 28 1.3.3. Những bài học kinh nghiệm của các nước và địa phương trong nước về huy động nguồn lực tài chính để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội ........................ 31 1.4. Khoảng trống nghiên cứu của luận án .................................................................. 32 iv TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ......................................................................................... 34 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HUY ĐỘNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH ĐỂ ĐẦU TƯ HẠ TẦNG KINH TẾ Xà HỘI ....................................................... 35 2.1. Nguồn lực tài chính đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội tại địa phương ............... 35 2.1.1. Khái quát về hạ tầng kinh tế xã hội và đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội tại địa phương ......................................................................................................... 35 2.1.2. Nguồn lực tài chính đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội tại địa phương ........ 43 2.2. Huy động nguồn lực tài chính để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội tại địa phương ................................................................................................................................ 56 2.2.1. Khái niệm về huy động nguồn lực tài chính ........................................... 56 2.2.2. Hình thức huy động nguồn lực tài chính ................................................. 56 2.3. Những nhân tố tác động đến huy động nguồn lực tài chính để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội tại địa phương ................................................................................. 67 2.3.1. Các nhân tố về kinh tế ............................................................................. 67 2.3.2. Các nhân tố về tài nguyên ....................................................................... 69 2.3.3. Các nhân tố về hạ tầng kinh tế xã hội ..................................................... 69 2.3.4. Các nhân tố về chính trị, chủ trương, chính sách, pháp luật ................... 70 2.4. Phân tích định lượng tiếp cận từ mô hình kinh tế lượng để dự báo các nhân tố tác động đến huy động nguồn lực tài chính. ............................................................ 72 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ......................................................................................... 75 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH ĐỂ ĐẦU TƯ HẠ TẦNG KINH TẾ Xà HỘI .............................................................. 76 TẠI THÀNH PHỐ MÓNG CÁI ............................................................................ 76 3.1. Đặc điểm kinh tế xã hội và một số cơ chế, chính sách phát triển thành phố Móng Cái thời gian vừa qua............................................................................................ 76 3.1.1. Một số thông tin cơ bản về kinh tế xã hội thành phố Móng Cái ............. 76 3.1.2. Một số cơ chế, chính sách của Việt Nam về phát triển Móng Cái .......... 79 3.1.3. Một số tác động của sự thay về chính sách thương mại biên giới, du lịch của thành phố Đông Hưng (Trung Quốc). ........................................................ 83 v 3.2. Thực trạng về đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội ở Móng Cái ................................. 84 3.2.1. Thực trạng hạ tầng một số ngành chủ yếu .............................................. 84 3.2.2. Một số hạn chế về đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội tại Móng Cái ............... 87 3.3. Thực trạng huy động nguồn lực tài chính để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội tại Móng Cái từ năm 1996 đến 2014 ................................................................................... 92 3.3.1. Huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước cho đầu tư hạ tầng ............ 92 3.3.2. Huy động nguồn lực tài chính thông qua hình thức hợp tác công tư PPP99 3.3.3. Huy động nguồn lực tài chính từ khu vực tư nhân ................................ 100 3.3.4. Phân tích mối quan hệ giữa huy động nguồn lực tài chính với các yếu tố đặc thù (về địa lý, XNK, du lịch,...) ................................................................ 103 3.4. Đánh giá chung về huy động nguồn lực tài chính để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội tại Móng Cái .............................................................................................................. 107 3.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 107 3.4.2. Một số hạn chế ...................................................................................... 109 3.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế .......................................................... 113 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ....................................................................................... 116 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP HUY ĐỘNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH ĐỂ ĐẦU TƯ HẠ TẦNG KINH TẾ Xà HỘI THÀNH PHỐ CỬA KHẨU QUỐC TẾ MÓNG CÁI ............................................................................................................ 117 4.1. Dự báo bối cảnh kinh tế thế giới, trong nước và khu vực ................................ 117 4.1.1. Bối cảnh quốc tế .................................................................................... 117 4.1.2. Bối cảnh trong nước .............................................................................. 118 4.2. Định hướng phát triển kinh tế xã hội của Móng Cái ........................................ 119 4.2.1. Quan điểm, mục tiêu phát triển Móng Cái ............................................ 119 4.2.2. Định hướng về phát triển không gian các khu chức năng ..................... 121 4.2.3. Phát triển hạ tầng kinh tế xã hội Móng Cái đến năm 2030 ................... 122 4.2.4. Phân tích SWOT của Móng Cái đối với huy động nguồn lực tài chính để đầu tư xây dựng hạ tầng kinh tế xã hội ........................................................... 124 4.2.5. Nhu cầu vốn đầu tư của Móng Cái đến năm 2020 ................................ 130 vi 4.2.6. Quan điểm trong huy động nguồn lực tài chính để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội tại thành phố Móng Cái ........................................................................ 135 4.3. Giải pháp huy động nguồn lực tài chính để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ...................................................................... 138 4.3.1. Giải pháp về quản lý, thực hiện các quy hoạch ..................................... 138 4.3.2. Giải pháp huy động nguồn lực tài chính từ khu vực nhà nước để đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội ...................................................................................... 139 4.3.3. Giải pháp huy động nguồn lực tài chính từ khu vực tư nhân; trọng tâm là huy động nguồn lực theo hình thức đối tác công tư PPP ................................ 161 4.3.4. Đổi mới hoạt động xúc tiến đầu tư; thu hút có chọn lọc đầu tư nước ngoài FDI để đầu tư xây dựng hạ tầng kinh tế xã hội ......................................... 168 4.3.5. Giải pháp về cải cách thể chế, bộ máy hành chính ............................... 171 4.3.6. Giải pháp về hạn chế rủi ro trong huy động nguồn lực tài chính khi có sự thay đổi chính sách từ phía Trung Quốc ......................................................... 172 4.4. Kiến nghị. ................................................................................................................... 173 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 175 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨUCỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC vii DANH MỤC BẢNG, HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ 1. Bảng: Bảng 1.1: Quá trình thành phần tư nhân tham gia xây dựng và vận hành hệ thống hạ tầng của Nhật Bản ................................................................................................ 19 Bảng 1.2: So sánh nguồn tài chính cho đầu tư hạ tầng giữa Nhật Bảnvà Việt Nam 18 Bảng 2.1: Các công cụ huy động nguồn lực tài chính cho dự án hạ tầng ................. 58 Bảng 2.2: Các đặc trưng của PPP .............................................................................. 63 Bảng 3.1. Cơ cấu kinh tế Thành phố Móng Cái giai đoạn 2002-2014 ..................... 78 Bảng 3.2: Hoạt động thu chi ngân sách của Móng Cái giai đoạn 1996-2014........... 93 Bảng 3.3: Tình hình thu tiền sử dụng đất của Móng Cái từ 2004 -2014 .................. 95 Bảng 3.4: Đầu tư từ NSNN cho các dự án hạ tầng của Móng Cái giai đoạn 1996-2014 .. 96 Bảng 3.5: Dư nợ, huy động và doanh số thanh toán của các tổ chức tín dụng trên địa bàn thành phố Móng Cái. ........................................................................................ 101 Bảng 3.6: Tổng vốn đầu tư toàn xã hội. .................................................................. 106 Bảng 4.1: Cơ cấu các nguồn vốn dự kiến huy động theo bảng sau: ....................... 132 Bảng 4.2. Kết quả hồi quy trên phần mềm SPSS, Mô hình tuyến tính không hệ số chặn133 Bảng 4.3. Tổng hợp nhu cầu vốn đầu tư giai đoạn 2015-2020 theo 5 kịch bản ..... 134 viii 2. Hình vẽ: Hình 2.1: Quan hệ giữa đầu tư và tăng trưởng qua phân tích cung cầu .................... 54 Hình 2.2: Mối quan hệ giữa nguồn tài chính – Tài sản hạ tầng – nguồn vốn ........... 57 Hình 2.3: Các kênh huy động nguồn lực tài chính .................................................... 66 Hình 3.1: Vị trí địa lý của Móng Cái ........................................................................ 77 Hình 3.2. GRDP và tốc độ tăng trưởng của Móng Cái qua các năm. ....................... 78 Hình 4.1: Phương án tăng GRDP/đầu người đến 2020 ........................................... 120 Hình 4.2: Mục tiêu GRDP bình quân đầu người và cơ cấu kinh tế ........................ 120 Hình 4.3: Móng Cái có lợi thế cạnh tranh về năng lực vận tải thủy ....................... 125 Hình 4.4: Khả năng cạnh tranh của Móng Cái với các cửa khẩu khác ................... 126 Hình 4.5: Nguy cơ mất đi khả năng cạnh tranh so với các cửa khẩu khác ............. 127 Hình 4.6. Hoạt động xuất nhập khẩu và du lịch phụ thuộc vào chính sách của Trung Quốc 128 Hình 4.7: Nhu cầu vốn và cơ cấu vốn đầu tư giai đoạn 2015-2020. ....................... 131 Hình 4.8: Các phương án tài trợ cho dự án hạ tầng ................................................ 136 3. Sơ đồ: Sơ đồ 2.1: Những nhân tố tác động đến huy động nguồn lực tài chính. ................... 72 ix DANH MỤC VIẾT TẮT 1. Tiếng Việt CNH Công nghiệp hoá CSHT Cơ sở hạ tầng DNNN Doanh nghiệp nhà nước HĐH Hiện đại hoá HĐND Hội đồng Nhân dân KCN Khu công nghiệp KKT Khu Kinh tế KKTCK Khu Kinh tế cửa khẩu KTXH Kinh tế xã hội. NSĐP Ngân sách địa phương NSNN Ngân sách nhà nước NSTW Ngân sách trung ương NXB Nhà xuất bản. TPCP Trái phiếu Chính phủ UBND Uỷ ban nhân dân XNK Xuất nhập khẩu x 2. Tiếng Anh AEC ASEAN Economic Community Cộng đồng Kinh tế ASEAN ASEAN Association of Southeast Asian Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam á BOT Built – Operation – Transfer Xây dựng, vận hành, chuyển giao BT Built – Tranfer Xây dựng, chuyển giao FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội GRDP Gross Regional Domestic Product Giá trị sản xuất vùng ICOR Incremental Capital Output Ratio Hệ số sử dụng vốn IMF International Moneytary Funds Quỹ tiền tệ quốc tế. NGO Nongovermental organization Tổ chức phi chính phủ ODA Official Development Assistance Hỗ trợ phát triển chính thức PCI Provincial Competitiveness Index Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PPP Public Private Partnerships Hợp tác công tư RCEP Regional Comprehensive Economic Partnership Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực TPP Trans-Pacific Strategic Economic Partnership Agreement Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương WB World Bank Ngân hàng thế giới. 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Móng Cái là địa bàn có vị thế địa chính trị và địa kinh tế đặc biệt quan trọng, có vị trí chiến lược về phát triển kinh tế, chính trị, quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Móng Cái có đường biên giới dài trên 72 km, có các cửa khẩu quốc tế trên bộ và trên biển, là điểm giao thoa, hội tụ giữa 2 hành lang, 1 vành đai phát triển kinh tế ven biển Vịnh Bắc Bộ; là một trong những cửa ngõ giao lưu kinh tế giữa Việt Nam và ASEAN với Trung Quốc, quốc gia có nền kinh tế lớn, năng động bậc nhất thế giới, có thị trường rộng lớn, tốc độ phát triển nhanh và có sức lan tỏa lớn. Sau hơn 25 năm bình thường hoá quan hệ với Trung Quốc, nhờ khai thác tốt những lợi thế tuyệt đối về vị trí địa lý và sự quan tâm đặc biệt của Trung ương, của tỉnh Quảng Ninh thông qua việc thực hiện thí điểm một số cơ chế, chính sách tài chính đặc thù tại khu vực cửa khẩu để tạo nguồn lực cho đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế xã hội, Móng Cái đã có những bướcphát triển nhanh chóng từ một huyện nông nghiệp lạc hậu trở thành thị xã, thành phố biên giới, với tốc độ phát triển nhanh so với các địa phương khác của tỉnh Quảng Ninh và các địa phương của Trung Quốc có biên giới giáp với Móng Cái. Tuy nhiên, các cơ chế, chính sách tài chính đặc thù của Móng Cái được thực hiện trong khoảng thời gian 8 năm (từ 1995 đến 2003). Nguồn lực dành cho đầu tư hạ tầng kinh tế xã hội chưa tương xứng với tiềm năng lợi thế và có sự sụt giảm mạnh do sự thay đổi các chính sách biên mậu, xuất nhập cảnh, xuất nhập khẩu tại khu vực biên giới của Việt Nam với Trung Quốc. Sau sự kiện Trung Quốc hạ đặt giàn khoan tại Biển Đông năm 2014, các hoạt động phát triển kinh tế xã hội của Móng Cái càng thể hiện rõ sự bất ổn định và bộc lộ nhiều khó khăn, thách thức như: Năng lực cạnh tranh, năng lực sản xuất còn yếu kém do thiếu các điều kiện để phát triển, quy mô dân số nhỏ; hạ tầng giao thông, bến bãi, cửa khẩu, trung tâm thương mại, du lịch, dịch vụ, tài chính còn thiếu, yếu; nguồn nhân lực chất lượng cao chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển.Các cơ chế chính sách, thể chế, bộ máy quản lý 2 hiện hành chưa thu hút được các nguồn lực tạo nên sự bứt phá phát triển, nhất là hạ tầng kỹ thuật và nhân lực. Trong khi đó,phía đối diện bên kia biên giới là thành phố Đông Hưng, Khu tự trị dân tộc Choang tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, có xuất phát điểm thấp hơn Móng Cái lại đang phát triển rất nhanh do được Nhà nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thí điểm xây dựng thành "Khu khai phát thí điểm trọng điểm Đông Hưng", là bàn đạp, địa bàn đột phá để Trung Quốc phát triển, tiến vào thị trường ASEAN; đồng thời, cho Đông Hưng đượchưởng các cơ chế, chính sách đặc biệt ưu đãi, như thu hút đầu tư, ưu đãi thuế, ưu tiên nguồn lực đầu tư từ ngân sách trung ương