Luận án Huy động vốn đầu tư cho phát triển du lịch tỉnh Nghệ An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN THANH HUYỀN HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH NGHỆ AN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2024 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN THANH HUYỀN HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH NGHỆ AN Chuyên ngành: Tài chính-Ngân hàng Mã số: 9.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. NGUYỄN VĂN DẦN 2. TS. BẠCH THỊ THANH HÀ HÀ NỘI - 2024 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan. Nghiên cứu sinh Nguyễn Thanh Huyền ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................................ v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ......................................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................... Error! Bookmark not defined. MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ......................................................................... 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ......................... 2 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án ....................................................... 10 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 11 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 11 6. Những đóng góp mới của luận án .......................................................................... 14 7. Kết cấu luận án ....................................................................................................... 15 CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM VỀ HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH ........................................................................... 16 1.1. PHÁT TRIỂN DU LỊCH VÀ VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN DU LỊCH .......... 16 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của du lịch ............................................................... 16 1.1.2. Khái niệm, nội dung, các tiêu chí đánh giá phát triển du lịch ...................... 20 1.1.3. Khái niệm và vai trò của vốn đầu tư đối với phát triển du lịch .................... 24 1.2. HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH ........................... 26 1.2.1. Khái niệm huy động vốn đầu tư cho phát triển du lịch................................. 26 1.2.2. Nội dung huy động vốn đầu tư cho phát triển du lịch .................................. 26 1.2.3. Các tiêu chí đánh giá huy động vốn đầu tư cho phát triển du lịch................ 31 1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến huy động vốn đầu tư cho phát triển du lịch .......... 32 1.3. KINH NGHIỆM HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH Ở MỘT SỐ ĐỊA PHƯƠNG Ở VIỆT NAM VÀ BÀI HỌC CHO TỈNH NGHỆ AN .................................................................................................................. 35 1.3.1. Kinh nghiệm ở một số địa phương ............................................................... 35 1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Nghệ An ....................................................... 47 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................... 49 iii CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI TỈNH NGHỆ AN ................................................................. 50 2.1. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ-XÃ HỘI CÓ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN DU LỊCH VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH NGHỆ AN .................................................................................................................. 50 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội có ảnh hưởng đến phát triển du lịch của tỉnh Nghệ An................................................................................... 50 2.1.2. Thực trạng phát triển du lịch tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016 - 2022 ............. 53 2.2. THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH NGHỆ AN GIAI ĐOẠN 2016 - 2022 ............................................................. 61 2.2.1. Huy động vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước ............................................... 63 2.2.2. Huy động vốn đầu tư từ các doanh nghiệp, người dân ................................. 84 2.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ HUY ĐỘNG VỐN CHO ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH NGHỆ AN GIAI ĐOẠN 2016 - 2022 ............................. 101 2.3.1. Những kết quả đạt được .............................................................................. 101 2.3.2. Những hạn chế ............................................................................................ 103 2.3.3. Nguyên nhân của hạn chế ........................................................................... 109 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 113 CHƯƠNG 3. HOÀN THIỆN HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ CHO PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH NGHỆ AN ....................................................................... 114 3.1. BỐI CẢNH, ĐỊNH HƯỚNG, MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN DU LỊCH VÀ QUAN ĐIỂM HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ TỈNH NGHỆ AN .............................. 114 3.1.1. Bối cảnh, định hướng, mục tiêu phát triển du lịch Nghệ An đến năm 2030 ...... 114 3.1.2. Quan điểm huy động vốn đầu tư cho phát triển du lịch của tỉnh Nghệ An .......... 122 3.2. GIẢI PHÁP HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH NGHỆ AN ĐẾN NĂM 2030 .................................................................................... 123 3.2.1. Nhóm các giải pháp chung .......................................................................... 123 3.2.2. Nhóm các giải pháp cụ thể cho các nguồn vốn đầu tư nhằm phát triển du lịch tỉnh Nghệ An .................................................................................. 124 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ...................................................................................... 139 iv 3.3.1. Kiến nghị đối với Quốc hội......................................................................... 139 3.3.2. Kiến nghị đối với Chính phủ và các Bộ ngành có liên quan ...................... 140 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................................... 141 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 142 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ .................................................................................................................. 144 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 145 PHỤ LỤC v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ đầy đủ CQĐP Chính quyền địa phương CSĐTDL Cơ sở đào tạo du lịch CSHT Cơ sở hạ tầng CSLT Cơ sở lưu trú CSVC Cơ sở vật chất DN Doanh nghiệp GNP Tổng sản lượng quốc gia HĐND Hội đồng nhân dân KTXH Kinh tế - xã hội KHCN Khoa học công nghệ NĐT Nhà đầu tư NNL Nguồn nhân lực NSĐP Ngân sách địa phương NSNN Ngân sách nhà nước NSTW Ngân sách trung ương PTDL Phát triển du lịch QL Quốc lộ SPDL Sản phẩm du lịch TNHH Trách nhiệm hữu hạn UBND Ủy ban nhân dân VĐT Vốn đầu tư vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 2.1. Số lượt khách du lịch đến với tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2022 ....... 54 Biểu đồ 2.2. Doanh thu ngành du lịch của Nghệ An giai đoạn 2016-2022 ................ 57 Biểu đồ 2.3. GRDP ngành du lịch của Nghệ An giai đoạn 2016-2022 ...................... 58 Biểu đồ 2.4. Lực lượng ngành du lịch của Nghệ An giai đoạn 2016-2022 ................ 59 Biểu đồ 2.5. Tỷ trọng đóng góp cho NSĐP của ngành du lịch .................................. 60 Biểu đồ 2.6. NSĐP cho đầu tư phát triển CSHT du lịch Nghệ An giai đoạn 2016- 2022 ........................................................................................................ 69 Biểu đồ 2.7. Tỷ lệ phân bổ của NSĐP cho các loại hình sản phẩm du lịch Nghệ An giai đoạn 2016- 2022 ........................................................................ 71 Biểu đồ 2.8. NSĐP phân bổ cho đào tạo NNL du lịch Nghệ An giai đoạn 2016- 2022 .... 75 Biểu đồ 2.9. NSĐP cho hoạt động tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến du lịch tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2022 ............................................................... 79 Biểu đồ 2.10. Nguồn vốn của DN đầu tư cho phát triển dịch vụ du lịch giai đoạn 2016-2022 .............................................................................................. 93 Biểu đồ 2.11. Tỷ lệ VĐT của DN vào các loại hình dịch vụ giai đoạn 2016-2022 ..... 94 Biểu đồ 2.12. VĐT DN cho các hình thức đào tạo NNL du lịch giai đoạn 2016-2022 ....... 98 vii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Quy mô VĐT toàn xã hội và ngành du lịch tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2022 ................................................................................................ 61 Bảng 2.2. Cơ cấu VĐT cho PTDL tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2022 .................. 62 Bảng 2.3. Nhu cầu VĐT và VĐT huy động được cho PTDL giai đoạn 2016-2022 ..... 62 Bảng 2.4. Vốn huy động từ NSNN cho PTDL tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2022 ..... 65 Bảng 2.5. VĐT NSĐP cho PTDL tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2022 ................... 67 Bảng 2.6. NSĐP đã giải ngân cho đầu tư xây dựng CSHT theo từng hạng mục trong lĩnh vực du lịch tỉnh Nghệ An ........................................................ 68 Bảng 2.7. Tình hình giải ngân VĐT công của dự án vay ODA năm 2022 .............. 83 Bảng 2.8. VĐT của các DN cho phát triển các dịch vụ du lịch ở Nghệ An từ 2016-2022 ................................................................................................ 92 Bảng 2.9. VĐT của cộng đồng dân cư cho phát triển các dịch vụ du lịch ở Nghệ An từ 2016-2022 ............................................................................ 94 Bảng 2.10. Nguồn VĐT của DN cho đào tạo nguồn nhân lực du lịch tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2022 ........................................................................... 97 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Ở hầu hết các nước trên thế giới, du lịch đang là ngành nghề kinh tế trọng điểm của đất nước và được chính phủ các nước quan tâm đầu tư. Trong thời kỳ đời sống con người càng phát triển mạnh mẽ hiện nay, ngành du lịch càng thể hiện được vai trò quan trọng đối với nền kinh tế đất nước. Du lịch là chìa khóa giúp thúc đẩy nền kinh tế phát triển một cách đa dạng, tác động mạnh mẽ đến GDP, NSNN, VĐT, công nghệ hiện đại, văn hoá đất nước Du lịch giúp thúc đẩy hợp tác khu vực và quốc tế, phân công lao động thông qua các hoạt động kinh doanh du lịch. Du lịch còn là hình thức góp phần quảng bá hình ảnh đất nước với các quốc gia trên thế giới, tạo điều kiện giao lưu học hỏi kinh nghiệm, ứng dụng KHCN tiên tiến, có cơ hội mở rộng liên kết với các tuyến du lịch thế giới. Có thể nói vai trò của ngành du lịch với kinh tế là hết sức quan trọng, việc mở rộng đẩy mạnh PTDL là một xu hướng phát triển tất yếu của tất cả các nước trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Chiến lược PTDL Việt Nam đến 2030 đã nêu rõ mục tiêu PTDL:“PTDL thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, tạo động lực thúc đẩy sự phát triển các ngành và lĩnh vực khác, góp phần quan trọng hình thành cơ cấu kinh tế hiện đại”[18]. Để du lịch đạt được mục tiêu trên, một trong những giải pháp vô cùng quan trọng được Việt Nam và các địa phương trong nước đưa ra là huy động các nguồn VĐT cho PTDL. Bên cạnh đó, các cơ chế chính sách cần được ban hành đầy đủ nhằm huy động tối đa các nguồn VĐT cho PTDL để du lịch thực sự khẳng định được vị thế là ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước. Nghệ An là một tỉnh thuộc khu vực Bắc Trung Bộ, có diện tích tự nhiên lớn nhất cả nước. Với đặc điểm địa lý tự nhiên đa dạng, có biên giới, miền núi, đồng bằng, sông, biểncó thể ví Nghệ An như một đất nước Việt Nam thu nhỏ. Nghệ An còn là quê hương của Chủ tịch Hồ Chí Minh với khu di tích quốc gia đặc biệt Kim Liên. Đó là những lợi thế quan trọng của Nghệ An cho PTDL. Sự phát triển của ngành du lịch Nghệ An thời gian qua đã tạo ra nguồn ngân sách không nhỏ, thu hút VĐT, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế cho tỉnh Nghệ An. Du lịch Nghệ An còn tác động tích cực tới các ngành nghề kinh tế có liên quan, góp phần thực hiện chính sách xóa đói giảm 2 nghèo, tạo ra nhiều việc làm và có thu nhập thường xuyên cho người lao động. Hoạt động của ngành du lịch cũng làm thay đổi đáng kể diện mạo và cải thiện điều kiện dân sinh tại các vùng của tỉnh Nghệ An. Giai đoạn 2016-2022 ngành du lịch đóng góp 3,15% tổng sản phẩm trên địa bàn, đóng góp 1.160,85 tỷ đồng và chiếm gần 2% trong tổng thu NSNN toàn tỉnh. Ngành du lịch Nghệ An đã đạt được những kết quả đáng khích lệ như trên là do chính quyền cấp tỉnh đã coi trọng công tác huy động VĐT cho PTDL. Tỉnh xem VĐT là một nguồn lực tài chính rất quan trọng để thúc đẩy ngành du lịch phát triển. VĐT cho PTDL tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2022 chủ yếu được huy động từ nguồn vốn trong nước là nguồn vốn NSNN và nguồn vốn ngoài NSNN. Có thể nói, VĐT vào du lịch Nghệ An đã cung cấp nguồn lực cần thiết cho PTDL. VĐT này góp phần xây dựng CSHT du lịch, tăng chất lượng dịch vụ du lịch, đa dạng hoá và nâng cao chất lượng SPDL, đào tạo nguồn nhân lực, phát triển hoạt động tuyên truyền, quảng bá và xúc tiến du lịch, ứng dụng KHCN, nâng cao chất lượng công tác quản lý nhà nước về du lịch. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, công tác khơi thông và huy động VĐT để PTDL Nghệ An thời gian qua còn nhiều khó khăn, bất cập. Kết quả huy động VĐT cho PTDL của tỉnh chưa được như kỳ vọng. Lượng VĐT huy động còn thấp, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của ngành du lịch địa phương. Bên cạnh đó, hình thức huy động VĐT cho PTDL chưa đa dạng. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hiện tượng trên, song có thể thấy một trong các nguyên nhân quan trọng là do các giải pháp huy động VĐT từ phía chính quyền cấp tỉnh còn thiếu đồng bộ và các cơ chế khuyến khích của tỉnh chưa đủ mạnh để thu hút các nguồn lực đầu tư vào PTDL của tỉnh. Trước thực tiễn đó, việc nghiên cứu để hoàn thiện huy động VĐT cho PTDL tỉnh Nghệ An là yêu cầu cấp thiết cần đặt ra. Với những lý do trên tác giả đã lựa chọn đề tài “Huy động VĐT cho PTDL tỉnh Nghệ An” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Huy động VĐT cho PTDL đang là vấn đề được rất nhiều nhà nghiên cứu, các chuyên gia kinh tế trong và ngoài nước quan tâm đặc biệt. Cho đến nay, đã có một số đề tài, công trình nghiên cứu được công bố nghiên cứu liên quan đến PTDL và huy 3 động VĐT cho PTDL. Trong quá trình nghiên cứu viết luận án, NCS đã tìm hiểu và đọc nhiều tài liệu tiêu biểu như sau: 2.1. Các công trình nghiên cứu về phát triển du lịch Phạm Thị Thu Hà (2018), Luận án tiến sĩ kinh tế “Sử dụng công cụ tài chính vĩ mô PTDL Việt Nam” [34]. Luận án đã nghiên cứu lý luận về PTDL, sử dụng các công cụ tài chính vĩ mô cho PTDL: thuế, chi NSNN và tín dụng nhà nước. Công trình cũng đã nghiên cứu thực trạng du lịch Việt Nam giai đoạn 2011-2016; đánh giá kết quả đạt được và đồng thời chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân PTDL Việt Nam, đặc biệt những công cụ tài chính vĩ mô mà ngành du lịch Việt Nam đã sử dụng nhưng hiệu quả chưa cao. Trên cơ sở phân tích thực trạng, công trình đã đề xuất được những giải pháp căn bản có tính đồng bộ, khả thi nhằm hoàn thiện sử dụng các công cụ tài chính vĩ mô cho PTDL. Tuy nhiên luận án cũng chỉ mới nghiên cứu về các công cụ tài chính vĩ mô cho PTDL Việt Nam nói chung mà chưa đi sâu vào huy động VĐT cho PTDL cho một địa phương cụ thể. Chu Văn Yêm (2004), Luận án tiến sĩ kinh tế “Các giải pháp tài chính nhằm PTDL Việt Nam đến năm 2010” [107]. Công trình đã hệ thống hoá được cơ sở lý luận cơ bản về khái niệm, vai trò của tài chính đối với PTDL. Phân tích tác động tích cực và hạn chế của việc sử dụng các giải pháp tài chính như: chính sách thu chi NSNN, chính sách tiền tệ, tín dụng và bảo hiểm đối với PTDL Việt Nam giai đoạn 1996-2002. Trên cơ sở thực trạng, công trình đã đề xuất định hướng, giải pháp tài chính quan trọng như: tăng cường đầu tư NSNN cho du lịch, giải pháp về tín dụng, bảo hiểm nhằm PTDL Việt Nam đến năm 2010. Công trình đã đưa ra được các giải pháp tài chính có ý nghĩa đối với PTDL Việt Nam, tuy nhiên, các giải pháp này chỉ phù hợp trong phạm vi quốc gia Việt Nam chứ không phải cho phạm vi một địa phương cụ thể cũng chưa đi sâu vào huy động VĐT cho PTDL cho một địa phương cụ thể. Nguyễn Tư Lương (2016), Luận án tiến sĩ “Chiến lược PTDL bền vững tỉnh Nghệ An đến năm 2020” [48]. Công trình đã làm rõ Nghệ An là một vùng đất có tiềm năng PTDL tương đối thuận lợi với nhiều tiềm năng PTDL. Trong công trình này tác giả đã đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng các điều kiện nhằm xây dựng chiến lược PTDL bền vững tỉnh Nghệ An, đánh giá được các quan điểm, nhận thức về PTDL của 4 tỉnh Nghệ An cũng như đánh giá được các mục tiêu về khách du lịch, về thu nhập du lịch và đóng góp của du lịch vào GDP của tỉnh cũng như các mục tiêu về xã hội, môi trường của tỉnh. Bên cạnh đó, công trình cũng đưa ra cái nhìn khái quát về công tác xác định thị trường khách du lịch cũng như công tác xác định tiềm năng của tỉnh kết hợp cùng việc phân tích thuận lợi và khó khăn trong hoạt động du lịch của tỉnh Nghệ An. Ngoài ra, luận án phân tích thực trạng công tác xây dựng và thực hiện hoạt động du lịch trên các lĩnh vực phát triển thị trường và phát triển sản phẩm, dịch vụ du lịch, công tác xúc tiến, quảng bá du lịch, công tác đầu tư PTDL, phát triển NNL phục vụ du lịch, PTDL theo lãnh thổ, tổ chức quy hoạch du lịch, xây dựng cơ chế, chính sách PTDL, công tác quản lý nhà nước về du lịch; từ đó đưa ra những kết luận về những thành tựu đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của hạn chế. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng, đề tài đưa ra quan điểm xây dựng chiến lược PTDL bền vững của tỉnh Nghệ An và đề xuất các giải pháp trong đó có giải pháp đẩy mạnh thu hút đầu tư để PTDL Nghệ An theo hướng bền vững. Có thể thấy, luận án rất có ý nghĩa đối với sự phát triển ngành du lịch Nghệ An, tuy nhiên, các giải pháp này chỉ phù hợp trong phạm vi quốc gia Việt Nam chứ không phải cho phạm vi một địa phương cụ thể cũng chưa đi sâu vào huy động VĐT cho PTDL cho một địa phương cụ thể. Lê Đức Viên (2017), Luận án tiến sĩ kinh tế với đề tài “PTDL thành phố Đà Nẵng theo hướng bền vững” [103]. Luận án đã hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn có liên quan đến PTDL theo hướng bền vững như: khái niệm PTDL bền vững đầy đủ hơn; các tiêu chí đánh giá về du lịch theo hướng bền vững; các nhân tố ảnh hưởng đến PTDL bền vững làm cơ sở phân tích, đánh giá, bao gồm: (1) Nhân tố thuộc điều kiện kinh tế; (2) Nhân tố thuộc điều kiện xã hội; (3) Nhân tố thuộc điều kiện môi trường; (4) Nhân tố thuộc về công tác quản lý Nhà nước; vận dụng mô hình SWOT để đánh giá những điểm mạnh, điểm yếu cũng như thời cơ và thách thức đối với PTDL theo hướng bền vững tại Đà Nẵng, tạo cơ sở để xây dựng hệ thống các giải pháp một cách khách quan và khoa học. Luận án đã vận dụng các mô hình hồi quy dãy số thời gian (time series regression) cho dự báo khách du lịch đến Đà Nẵng vào năm 2020 và đưa ra các giải