Luận án Huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----------œ---------- NGUYỄN THỊ THÚY NGA HUY §éNG VèN §ÇU T¦ PH¸T TRIÓN C¥ Së H¹ TÇNG GIAO TH¤NG §¦êNG Bé TR£N §ÞA BµN TØNH H¶I D¦¥NG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----------œ---------- NGUYỄN THỊ THÚY NGA HUY §éNG VèN §ÇU T¦ PH¸T TRIÓN C¥ Së H¹ TÇNG GIAO TH¤NG §¦êNG Bé TR£N §ÞA BµN TØNH H¶I D¦¥NG Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng Mã số : 62.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. PHẠM VĂN LIÊN 2. PGS, TS. LÊ HÙNG SƠN HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Nguyễn Thị Thúy Nga MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng, biểu đồ MỞ ĐẦU .............................................................................................................................1 Chương 1: LÝ LUẬN VỀ CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ VÀ HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ ........................................................................................15 1.1. CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ ..................................................15 1.1.1. Khái niệm cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ ............................................15 1.1.2. Phân loại và đặc điểm của cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ ..................19 1.1.3. Vai trò của cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ ...........................................23 1.2. VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ .............................................................................................................27 1.2.1. Khái niệm vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ...........27 1.2.2. Phân loại vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ...........28 1.2.3. Đặc điểm vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ ..........30 1.3. HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ .............................................................................................32 1.3.1. Nguồn vốn và phương thức huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ .........................................................................32 1.3.2. Phạm vi và vai trò của các nguồn vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ..............................................................................40 1.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ .........................................................................51 1.4. KINH NGHIỆM HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ VÀ BÀI HỌC CHO TỈNH HẢI DƯƠNG............................................................................................................54 1.4.1. Kinh nghiệm trên thế giới..............................................................................54 1.4.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước ........................................65 1.4.3. Bài học kinh nghiệm về huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ đối với tỉnh Hải Dương......................................70 Tiểu kết chương 1.....................................................................................................71 Chương 2: THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG ...................................................................................................................72 2.1. ĐẶC ĐIỂM, ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN KINH TẾ Xà HỘI VÀ CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG .........72 2.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của tỉnh Hải Dương ..............72 2.1.2. Thực trạng cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương ......................................................................................................76 2.2. THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG .........89 2.2.1. Cơ cấu nguồn vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương.........................................................89 2.2.2. Thực trạng huy động vốn từ khu vực nhà nước đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương....................92 2.2.3. Thực trạng huy động vốn từ khu vực ngoài nhà nước đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương........ 104 2.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG........................................................................... 108 2.3.1. Những kết quả đạt được ............................................................................. 108 2.3.2. Những hạn chế ............................................................................................ 111 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế............................................................... 113 Tiểu kết chương 2.................................................................................................. 117 Chương 3: GIẢI PHÁP HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG ................................................................................................................ 118 3.1. QUAN ĐIỂM, MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG ĐẾN NĂM 2020 VÀ ĐỊNH HƯỚNG ĐẾN NĂM 2030............................................ 118 3.1.1. Quan điểm phát triển .................................................................................. 118 3.1.2. Mục tiêu phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ ........................... 118 3.2. QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG VÀ NHU CẦU VỐN ĐẦU TƯ ...................................................................................................... 119 3.2.1. Quy hoạch phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ tỉnh Hải Dương đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 ............................... 119 3.2.2. Nhu cầu vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương theo các giai đoạn........................................ 125 3.3. QUAN ĐIỂM HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG ...... 126 3.4. GIẢI PHÁP HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG .................. 130 3.4.1. Nhóm giải pháp huy động vốn đầu tư từ khu vực nhà nước.................... 130 3.4.2. Nhóm giải pháp huy động vốn ngoài khu vực nhà nước ......................... 139 3.5. ĐIỀU KIỆN THỨC HIỆN GIẢI PHÁP ............................................................... 145 3.5.1. Nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành và toàn xã hội về vị trí, vai trò của cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trong quá trình phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Hải Dương ............................................ 145 3.5.2. Đẩy mạnh phân cấp quản lý hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ...................................................................................................... 146 3.5.3. Xây dựng và hoàn thiện quy hoạch phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ của tỉnh Hải Dương ......................................................... 146 3.5.4. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và kiện toàn bộ máy quản lý tài chính ....................................................................................................... 147 3.5.5. Ổn định kinh tế vĩ mô................................................................................. 148 Tiểu kết chương 3.................................................................................................. 149 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 150 CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ Đà ĐƯỢC CÔNG BỐ................................................................................................. 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................. 152 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng phát triển Châu Á BOT Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao BTO Xây dựng - Chuyển giao - Kinh doanh BT Xây dựng - Chuyển giao CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CSHT Cơ sở hạ tầng CSHT GTĐB Cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ CNN Cụm công nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước ĐBSH Đồng bằng sông Hồng ĐH Đường huyện ĐT Đường tỉnh FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài GTNT Giao thông nông thôn HHCC Hàng hóa công cộng IMF Quỹ tiền tệ quốc tế KCN Khu công nghiệp KTXH Kinh tế xã hội KH&ĐT Kế hoạch và đầu tư NSĐP Ngân sách địa phương NSTW Ngân sách trung ương NSNN Ngân sách nhà nước ODA Viện trợ phát triển chính thức PPP Hợp tác Nhà nước và tư nhân TPCP Trái phiếu Chính phủ VĐT Vốn đầu tư XDCB Xây dựng cơ bản WB Ngân hàng thế giới WTO Tổ chức Thương mại thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang Bảng 2.1: Tổng hợp hiện trạng đường quốc lộ qua địa bàn tỉnh Hải Dương năm 2014 ...............................................................................................................78 Bảng 2.2: So sánh chỉ tiêu về đường quốc lộ tỉnh Hải Dương với các tỉnh trong vùng và cả nước.....................................................................................................79 Bảng 2.3: Tổng hợp hiện trạng đường tỉnh lộ Hải Dương năm 2014................................80 Bảng 2.4: So sánh chỉ tiêu về đường tỉnh Hải Dương với các tỉnh trong vùng và cả nước....................................................................................................................81 Bảng 2.5: Hiện trạng giao thông nông thôn trên địa bàn tỉnh Hải Dương năm 2014............83 Bảng 2.6: Hiện trạng giao thông nông thôn theo địa giới hành chính trên địa bàn tỉnh Hải Dương năm 2014....................................................................................84 Bảng 2.7: Hiện trạng đường giao thông nông thôn theo tiêu chí đánh giá nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Hải Dương năm 2014 ..............................................85 Bảng 2.8: Hiện trạng các bến xe khách trên địa bàn tỉnh Hải Dương năm 2014..............87 Bảng 2.9: Cơ cấu nguồn VĐT GTĐB trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2010-2014 ..............................................................................................................89 Bảng 2.10: Cơ cấu nguồn VĐT GTĐB khu vực nhà nước trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2010-2014.................................................................................97 Bảng 2.11: Tổng hợp giải ngân vốn TPCP cho lĩnh vực giao thông giai đoạn 2010-2014 ..............................................................................................................99 Bảng 2.12: Phân tích cơ cấu VĐT GTĐB khu vực nhà nước trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2010-2014 .......................................................................102 Bảng 3.1: Quy hoạch phát triển đường cao tốc qua địa bàn tỉnh Hải Dương đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030...........................................................120 Bảng 3.2: Quy hoạch phát triển GTVT đường bộ Việt Nam đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030, các quốc lộ qua địa bàn tỉnh Hải Dương............120 Bảng 3.3: Quy hoạch phát triển đường tỉnh lộ ...................................................................121 Bảng 3.4: Quy hoạch phát triển giao thông nông thôn......................................................122 Bảng 3.5: Xây dựng bến xe khách, bến đỗ bãi xe tĩnh trên địa bàn tỉnh Hải Dương..........123 Bảng 3.6: Tổng hợp nhu cầu vốn đầu tư phát triển CSHT GTĐB tỉnh Hải Dương...................................................................................................................125 Bảng 3.7: Thu ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2010-2014............................................................................................................134 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu Tên biểu Trang Biểu đồ 1.1: Tác động của đường bộ trong cải thiện khả năng tiếp cận của hộ gia đình ở nông thôn .........................................................................................24 Biểu đồ 2.1: Tỷ lệ phần trăm các loại đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương .................77 Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ phần trăm kết cấu mặt đường Quốc lộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương ........................................................................................................77 Biểu đồ 2.3: Tỷ lệ phần trăm kết cấu mặt đường tỉnh lộ Hải Dương.................................81 Biểu đồ 2.4: Cơ cấu nguồn VĐT GTĐB trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2010-2014..........................................................................................................90 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trải qua gần 3 thập kỷ đổi mới, tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội ở Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể, củng cố tiềm lực và vị trí của Việt Nam trên trường quốc tế. Những mục tiêu cơ bản của Chiến lược phát triển KT-XH giai đoạn 2001-2010 nước ta đã được thực hiện: tăng trưởng GDP bình quân đạt 7,26%/năm, thu nhập bình quân đầu người năm 2010 đạt 1.168 USD [20], nước ta thuộc nhóm các nước có thu nhập trung bình. Đóng góp to lớn vào thành quả này có nhiều yếu tố, trong đó phải kể đến sự phát triển của hệ thống CSHT nói chung và hệ thống CSHT GTĐB nói riêng trong những năm qua. Tăng cường đầu tư phát triển CSHT đã thúc đẩy nhanh quá trình CNH, HĐH đất nước, tiêu biểu nhất là sự phát triển của CSHT GTĐB đã đảm bảo phát huy vai trò kết nối giữa các vùng miền, thúc đẩy kinh tế tăng trưởng nhanh. Trong Chiến lược phát triển KT-XH 2010-2020 đã xác định một trong ba khâu đột phá chiến lược là: “xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ, với một số công trình hiện đại, tập trung vào hệ thống giao thông và hạ tầng đô thị lớn”, đồng thời nêu rõ một trong những nhiệm vụ trọng tâm giai đoạn 2011 - 2015 là“xây dựng đồng bộ hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế, nhất là hệ thống giao thông”[20]. Bối cảnh trong nước và quốc tế hiện nay đang và sẽ tạo ra những cơ hội cũng như thách thức cho việc thực hiện các mục tiêu phát triển KT-XH, đặc biệt là mục tiêu tăng trưởng bền vững. Do vậy, việc xác định khâu đột phá chiến lược xây dựng hệ thống CSHT đồng bộ nhằm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020 là rất cần thiết và cấp bách, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược phát triển KT-XH nói chung và hình thành hệ thống GTĐB vững mạnh và hiện đại, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững, tăng cường hội nhập quốc tế, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Nhu cầu vốn phục vụ phát triển kết cấu hạ tầng nói chung, CSHT GTĐB nói riêng tại Việt Nam rất lớn mỗi năm Việt Nam cần từ 16-17 tỷ USD cho phát triển kết cấu hạ tầng, trong khi khả năng đáp ứng theo phương thức truyền thống là từ 2 ngân sách chỉ khoảng 50-60% [2]. Vì thế, huy động vốn bổ sung từ nguồn đầu tư tư nhân trong và ngoài nước là hết sức quan trọng, mà nguồn lực này hiện khá lớn. Chính vì vậy, nghiên cứu, đề xuất các giải pháp huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB là cần thiết đối với các địa phương ở nước ta hiện nay. Hải Dương là tỉnh nằm ở trung tâm đồng bằng sông Hồng, là một trong 7 tỉnh, thành phố trung ương thuộc vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và ở vào vị trí cầu nối của tam giác phát triển Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh. Trong những năm qua, các cấp chính quyền và nhân dân tỉnh Hải Dương đã chú trọng quan tâm huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB và đã góp phần làm thay đổi bộ mặt đời sống KTXH của địa phương. Tuy nhiên, kết quả đem lại còn nhiều hạn chế, hệ thống CSHT GTĐB mặc dù đã được phát triển đáng kể, song với nhu cầu phát triển KTXH của tỉnh ngày càng cao cùng với sự gia tăng dân số, gia tăng các dự án đầu tư, đặc biệt là các dự án có VĐT nước ngoài, hệ thống CSHT GTĐB hiện tại vẫn chưa đáp ứng được đầy đủ các nhu cầu của đời sống KTXH cũng như nhu cầu đầu tư phát triển, phục vụ sự nghiệp CNH, HĐH. Việc huy động VĐT phát triển hệ thống CSHT GTĐB vẫn còn gặp nhiều khó khăn, phát sinh nhiều vấn đề mới cần được giải quyết cả về lý luận cũng như thực tiễn. Xuất phát từ những lý do trên, nghiên cứu sinh đã chọn đề tài: “Huy động vốn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương” làm đề tài luận án bảo vệ học vị tiến sĩ. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu của đề tài luận án là làm rõ các vấn đề: Lý luận về CSHT GTĐB, VĐT phát triển CSHT GTĐB, huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB trong điều kiện hiện nay như thế nào? Thực tiễn về huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB trên địa bàn Hải Dương những thành tựu và hạn chế? Cần có những giải pháp gì, để huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB trên địa bàn Hải Dương giai đoạn 2015-2020 và tầm nhìn đến năm 2030. 3. Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là: các vấn đề lý luận và thực tiễn huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB. 3 Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Luận án nghiên cứu về huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB mang hình thái vật chất trên địa bàn tỉnh Hải Dương nhưng tác giả tiếp cận theo hướng các phương thức huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Về không gian: Luận án nghiên cứu huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB mang hình thái vật chất trên địa bàn tỉnh Hải Dương; Về thời gian: Nghiên cứu tình hình huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB mang hình thái vật chất trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2010- 2014, giải pháp huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB trên địa bàn tỉnh Hải Dương đề xuất áp dụng cho giai đoạn 2015-2020 và tầm nhìn đến năm 2030. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin được sử dụng thống nhất trong quá trình nghiên cứu của luận án. Đồng thời sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án: - Phương pháp thu thập số liệu Trong phạm vi nghiên cứu luận án chủ yếu sử dụng số liệu thứ cấp. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp được sử dụng để chắt lọc, hệ thống hóa, đánh giá cơ sở thực tiễn có liên quan đến đề tài luận án. Ngoài ra, thu thập số liệu thứ cấp về VĐT, phương thức huy động VĐT phát triển CSHT GTĐB tại sở Kế hoạch và Đầu tư, sở Giao thông vận tải, sở Tài chính, cục Thống kê và các phòng ban khác ở tỉnh Hải Dương, số liệu đầu tư từ Quỹ đầu tư phát triển Hải Dương,... Nguồn gốc của các tài liệu này đều được chú thích rõ ràng sau mỗi bảng số liệu. - Phương pháp xử lý số liệu Thông tin và các số liệu sau khi thu thập được sẽ được tác giả cập nhật và tính toán tùy theo mục đích và nội dung nghiên cứu, phân tích của đề tài trên chương trình Excel 2007 của Microsoft, để xử lý thống kê và xem xét mối tương quan giữa các chỉ tiêu nghiên cứu để cung cấp tư liệu cũng như các luận cứ khoa học phục vụ cho công tác tổng hợp nghiên cứu của đề tài. 4 - Phương pháp phân tích đánh giá + Phương pháp thống kê mô tả: Là phương pháp nghiên cứu các hiện tượng kinh tế xã hội vào việc mô tả sự biến động cũng như xu hướng phát triển của hiện