Luận án Huy động vốn đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng Kinh tế - Xã hội tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHẠM HOÀI NAM HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KẾT CẤU HẠ TẦNG KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2022 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHẠM HOÀI NAM HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KẾT CẤU HẠ TẦNG KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 9.34.04.10 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Tập thể hƣớng dẫn khoa học: Ngƣời hƣớng dẫn 1: PGS.TS. Trần Đình Tuấn Ngƣời hƣớng dẫn 2: PGS.TS. Đỗ Thị Thúy Phƣơng THÁI NGUYÊN - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập, các thông tin, số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực, các trích dẫn trong luận án đã đƣợc chỉ rõ ràng nguồn tài liệu. Các kết quả nghiên cứu của luận án đƣợc tác giả công bố trên các tạp chí khoa học chuyên ngành và không trùng lặp với các công trình khác đã công bố. Thái Nguyên, tháng 02 năm 2022 Tác giả luận án Phạm Hoài Nam ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Quản lý - Luật kinh tế, Phòng Đào tạo, Trƣờng Đại học Kinh tế và QTKD - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án tiến sĩ. Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Trần Đình Tuấn và PGS.TS. Đỗ Thị Thúy Phƣơng đã luôn quan tâm, hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành tốt luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo Sở Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tƣ, Sở Tài nguyên và Môi trƣờng, Cục Thuế tỉnh, Kho bạc Nhà nƣớc tỉnh, Sở Giao thông vận tải, Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Y tế, Sở Thông tin và Truyền thông, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hiệp hội doanh nghiệp tỉnh Thái Nguyên và lãnh đạo các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong việc cung cấp các tài liệu, số liệu để thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè và gia đình đã luôn kịp thời động viên, chia sẻ và tạo điều kiện tốt nhất trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Thái Nguyên, tháng 02 năm 2022 Tác giả luận án Phạm Hoài Nam iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. viii DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................... ix DANH MỤC CÁC HÌNH .......................................................................................... xi MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 4. Những đóng góp mới và ý nghĩa của Luận án ........................................................ 4 5. Bố cục của Luận án ................................................................................................. 5 Chƣơng 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................................................................................. 6 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu ngoài nƣớc ............................................... 6 1.1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến kết cấu hạ tầng KT - XH ................ 6 1.1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ........................................................................... 7 1.1.3. Các công trình nghiên cứu về đánh giá các nhân tố ảnh hƣởng đến huy động vốn đầu tƣ ........................................................................................................... 9 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nƣớc ............................................. 10 1.2.1. Các công trình nghiên cứu về kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ....................... 10 1.2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ......................................................................... 11 1.3. Những kết quả đạt đƣợc qua nghiên cứu các công trình có liên quan đến luận án ....................................................................................................................... 18 1.3.1. Những kết quả nghiên cứu đạt đƣợc về lý luận .............................................. 18 1.3.2. Những kết quả nghiên cứu đạt đƣợc về thực tiễn ........................................... 19 1.4. Những vấn đề có thể kế thừa, vận dụng vào luận án và định hƣớng nghiên cứu của luận án .............................................................................................. 20 iv 1.4.1. Về mặt lý luận ................................................................................................. 20 1.4.2. Về mặt thực tiễn .............................................................................................. 20 1.4.3. Những khoảng trống và vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu của luận án ....................................................................................................................... 20 Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KẾT CẤU HẠ TẦNG KINH TẾ - XÃ HỘI ............... 22 2.1. Lý luận chung về kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ............................................. 22 2.1.1. Khái niệm, đặc điểm kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ..................................... 22 2.1.2. Phân loại kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ....................................................... 25 2.1.3. Vai trò của kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ..................................................... 26 2.2. Vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ....................................... 28 2.2.1. Các khái niệm cơ bản ...................................................................................... 28 2.2.2. Đặc điểm của vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội .............. 30 2.3. Huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ....................... 31 2.3.1. Sự cần thiết phải huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ................................................................................................................... 31 2.3.2. Các khái niệm cơ bản ...................................................................................... 31 2.3.3. Phân loại huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng KT - XH ............... 33 2.3.4. Phƣơng thức huy động và mối quan hệ giữa các nguồn vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ......................................................................... 34 2.3.5. Nội dung quản lý nhà nƣớc về huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội .............................................................................................. 38 2.3.6. Các nhân tố ảnh hƣởng đến huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ................................................................................................. 40 2.4. Kinh nghiệm huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng KT - XH ............ 43 2.4.1. Kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới .............................................. 43 2.4.2. Kinh nghiệm của một số địa phƣơng của Việt Nam ....................................... 46 2.4.3. Bài học kinh nghiệm đối với tỉnh Thái Nguyên .............................................. 49 Chƣơng 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................................................... 51 3.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 51 3.2. Khung phân tích luận án .................................................................................... 51 3.3. Phƣơng pháp tiếp cận ......................................................................................... 53 3.3.1. Phƣơng pháp tiếp cận hệ thống ....................................................................... 53 v 3.3.2. Phƣơng pháp tiếp cận hai khu vực kinh tế công - tƣ ....................................... 53 3.3.3. Phƣơng pháp tiếp cận theo lĩnh vực đầu tƣ và loại hình đầu tƣ ...................... 53 3.3.4. Phƣơng pháp tiếp cận có sự tham gia ............................................................. 54 3.4. Phƣơng pháp thu thập số liệu ............................................................................. 54 3.4.1. Thu thập số liệu thứ cấp .................................................................................. 54 3.4.2. Thu thập số liệu sơ cấp .................................................................................... 54 3.5. Phƣơng pháp phân tích, xử lý số liệu ................................................................. 57 3.5.1. Phƣơng pháp thống kê so sánh ........................................................................ 57 3.5.2. Phƣơng pháp thống kê mô tả ........................................................................... 57 3.5.3. Phƣơng pháp phân tích dãy số theo thời gian ................................................. 57 3.5.4. Phƣơng pháp phân tích nhân tố khám phá ...................................................... 58 3.6. Hệ thống tiêu chí đánh giá huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ................................................................................................... 63 3.6.1. Sự biến động của vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ........ 63 3.6.2. Cơ cấu huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ......... 65 3.6.3. Mức độ đáp ứng nhu cầu vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ......................................................................................................................... 65 Chƣơng 4: THỰC TRẠNG HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KẾT CẤU HẠ TẦNG KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH THÁI NGUYÊN ................ 67 4.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên ........................................ 67 4.1.1. Vị trí địa lý và đặc điểm tự nhiên .................................................................... 67 4.1.2. Đặc điểm kinh tế, xã hội tỉnh Thái Nguyên .................................................... 68 4.2. Hiện trạng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên ............ 70 4.2.1. Hệ thống giao thông ........................................................................................ 70 4.2.2. Hệ thống thủy lợi ............................................................................................. 71 4.2.3. Hệ thống các công trình cấp điện .................................................................... 71 4.2.4. Hệ thống bƣu chính, viễn thông ...................................................................... 72 4.2.5. Hệ thống cấp nƣớc và xử lý rác thải, nƣớc thải .............................................. 72 4.2.6. Các cơ sở giáo dục, đào tạo ............................................................................. 73 4.2.7. Các cơ sở y tế .................................................................................................. 73 4.2.8. Các cơ sở văn hóa, thể thao ............................................................................. 74 4.3. Thực trạng hoạt động huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên ............................................................................. 74 vi 4.3.1. Mục tiêu phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015 - 2019 ................................................................................................ 74 4.3.2. Đánh giá tình hình thực hiện kế hoạch kỳ trƣớc, dự báo nhu cầu và khả năng cân đối vốn đầu tƣ phát triển ............................................................................ 75 4.3.3. Xây dựng kế hoạch huy động vốn đầu tƣ phát triển ....................................... 77 4.3.4. Tổ chức triển khai thực hiện huy động vốn đầu tƣ phát triển ......................... 82 4.3.5. Kiểm tra, giám sát công tác huy động vốn đầu tƣ phát triển .......................... 89 4.4. Kết quả huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên theo nguồn vốn ............................................................................. 90 4.4.1. Vốn đầu tƣ phát triển của Nhà nƣớc ............................................................... 93 4.4.2. Vốn đầu tƣ phát triển của tƣ nhân và dân cƣ ................................................ 100 4.4.3. Nguồn vốn ODA ........................................................................................... 104 4.4.4. Nguồn vốn FDI ............................................................................................. 106 4.5. Kết quả huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên theo lĩnh vực kết cấu hạ tầng ..................................................... 106 4.5.1. Huy động vốn đầu tƣ phát triển hệ thống giao thông .................................... 108 4.5.2. Huy động vốn đầu tƣ phát triển hệ thống thủy lợi ........................................ 109 4.5.3. Huy động vốn đầu tƣ phát triển hệ thống công trình cấp điện ...................... 111 4.5.4. Huy động vốn đầu tƣ phát triển hệ thống bƣu chính, viễn thông ................. 111 4.5.5. Huy động vốn đầu tƣ phát triển hệ thống cấp nƣớc và xử lý rác thải, nƣớc thải .................................................................................................................. 112 4.5.6. Huy động vốn đầu tƣ phát triển cơ sở giáo dục, đào tạo............................... 113 4.6. Các nhân tố ảnh hƣởng đến huy động vốn đầu tƣ phát triển cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên ........................................................................... 116 4.7. Đánh giá chung về thực trạng huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên ................................................................... 123 4.7.1. Những kết quả đạt đƣợc ................................................................................ 123 4.7.2. Những hạn chế và nguyên nhân .................................................................... 125 Chƣơng 5: GIẢI PHÁP HUY ĐỘNG VỐN ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN KẾT CẤU HẠ TẦNG KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH THÁI NGUYÊN .............. 131 5.1. Bối cảnh kinh tế thế giới và trong nƣớc tác động đến phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên .......................................................................................... 131 5.1.1. Bối cảnh kinh tế thế giới ............................................................................... 131 vii 5.1.2. Bối cảnh trong nƣớc ...................................................................................... 132 5.2. Quan điểm huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên .............................................................................................. 134 5.3. Chiến lƣợc phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 .................................................................. 135 5.3.1. Định hƣớng phát triển kết cấu hạ tầng KT - XH tỉnh Thái Nguyên ............. 135 5.3.2. Mục tiêu phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên ........ 139 5.4. Nhu cầu và khả năng huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025 ............................................................ 140 5.4.1. Nhu cầu vốn .................................................................................................. 140 5.4.2. Ƣớc tính khả năng huy động vốn đầu tƣ ....................................................... 141 5.5. Giải pháp huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................................... 142 5.5.1. Nhóm giải pháp tổng thể ............................................................................... 142 5.5.2. Nhóm giải pháp huy động các nguồn vốn đầu tƣ trong nƣớc ....................... 146 5.5.3. Nhóm giải pháp huy động các nguồn vốn đầu tƣ nƣớc ngoài ...................... 155 5.6. Một số kiến nghị ............................................................................................... 158 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 161 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................................... 163 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 164 viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT FDI Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài (Foreign Direct Investment) KCHTKTXH Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội KCHT Kết cấu hạ tầng KCN Khu công nghiệp KTXH Kinh tế xã hội NSĐP Ngân sách địa phƣơng NSNN Ngân sách nhà nƣớc NSTW Ngân sách trung ƣơng ODA Viện trợ phát triển chính thức (Official Development Assistance) PPP Hợp tác công - tƣ (Public Private Partnership) TCTD Tổ chức tín dụng TPCQĐP Trái phiếu chính quyền địa phƣơng TPCP Trái phiếu Chính phủ TTCK Thị trƣờng chứng khoán UBND Ủy ban nhân dân ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Các phƣơng thức phát hành từ năm 2003 - 2018 ..................................... 46 Bảng 3.1: Thang đo Likert 5 cấp độ đánh giá của ngƣời hỏi .................................... 57 Bảng 3.2: Các biến trong mô hình nghiên cứu ......................................................... 58 Bảng 4.1: Tình hình dân số và lao động tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015 - 2019 ......................................................................................................... 68 Bảng 4.2: Vốn đầu tƣ phát triển huy động và nhu cầu vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2010 - 2014 .... 76 Bảng 4.3: Nhu cầu vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015 - 2019 ........................................................ 78 Bảng 4.4: Kết quả đánh giá của các doanh nghiệp về huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên .......................... 86 Bảng 4.5: Kết quả đánh giá của các cán bộ, công chức về huy động vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên .................. 87 Bảng 4.6: Vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng KT - XH tỉnh Thái Nguyên .......... 91 Bảng 4.7: Vốn đầu tƣ phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015 - 2019 phân theo lĩnh vực .................................. 92 Bảng 4.8: Nguồn vốn đầu tƣ phát triển của ngân sách nhà nƣớc để đầu tƣ kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên......................................... 94 Bảng 4.9: Nguồn vốn đầu tƣ phát triển của doanh nghiệp nhà nƣớc để đầu tƣ kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hộ