Luận án Kế toán quản trị chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam

Hiện nay, vấn đề môi trường được coi là cốt lõi trong phát triển bền vững của mỗi quốc gia và mọi tổ chức trong nền kinh tế. Để hướng tới phát triển bền vững, các doanh nghiệp phải đảm bảo hài hòa giữa hiệu quả kinh tế và hiệu quả môi trường. Do đó, ngoài việc phải đổi mới quy trình sản xuất, tăng cường nghiên cứu và phát triển các sản phẩm thân thiện với môi trường nhằm đáp ứng nhu cầu của khách hàng, yêu cầu của các bên liên quan và nâng cao hình ảnh của doanh nghiệp thì các doanh nghiệp còn phải chấp hành các quy định liên quan đến bảo vệ môi trường ngày càng chặt chẽ, khắt khe hơn của cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng dân cư. Chính những điều này dẫn đến làm tăng các khoản chi phí môi trường đối với các doanh nghiệp và việc bỏ qua hoặc cung cấp không chính xác thông tin chi phí môi trường sẽ ảnh hưởng đến các quyết định trong kinh doanh. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về thông tin của nhà quản trị và các bên liên quan và giúp doanh doanh nghiệp thực hiện quản trị chi phí hiệu quả thì vai trò của kế toán rất quan trọng, đòi hỏi hệ thống kế toán cũng cần đổi mới, phát triển hoàn thiện hơn. Vào những năm 1970 của thế kỷ XX, vai trò của kế toán trong phát triển bền vững đã được chỉ ra và đã có những nỗ lực đầu tiên để kết hợp thông tin môi trường vào hệ thống kế toán và đó là nền tảng ban đầu cho việc phát triển kế toán môi trường. Vào cuối những năm 1980, mặc dù kế toán môi trường chưa được công nhận là hình thái kế toán chính thống nhưng thực tiễn cho thấy các tổ chức có sự quan tâm nhất định đến thông tin về chi phí môi trường trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của mình và hệ thống kế toán đã sử dụng một số công cụ của kế toán quản trị nhằm thu thập, phân bổ chi phí môi trường (Kaiser, 2017). Tuy nhiên, kế toán quản trị tuyền thống đã bộc lộ rất nhiều hạn chế trong việc nhận diện và phân bổ chi phí môi trường trong các hoạt động của doanh nghiệp. Theo hệ thống kế toán truyền thống, chi phí môi trường thường bị “ẩn” trong chi phí sản xuất chung (UNDSD, 2001; Rikhardsson và cộng sự, 2005; Schaltegger và cộng sự, 2006). Vì thế, hệ thống này đưa ra một cách nhìn không cụ thể về quy mô, phạm vi phát sinh chi phí môi trường và tác động môi trường từ các hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, dẫn đến thông tin không được cung cấp một cách đầy đủ và chính xác (IFAC, 2005). Đây chính là nguyên nhân thúc đẩy cho sự phát triển và hoàn thiện của kế toán truyền thống gắn với môi trường. Cơ quan bảo vệ môi trường Hoa Hỳ (USEPA,1995) được coi là tổ chức đầu tiên ban hành tài liệu chính thống hướng dẫn nhận diện, phân loại,2 xác định chi phí môi trường và đánh dấu cho sự phát ra đời của kế toán quản trị chi phí môi trường (ECMA). Kế toán quản trị chi phí môi trường được định nghĩa là quá trình thu thập, ghi nhận, xử lý và cung cấp thông tin chi phí môi trường cho việc ra quyết định (Savage, 2001; Jing & SongQing, 2011; Mokhtar & cộng sự, 2016). Mặc dù ECMA được cho là khắc phục được hạn chế của kế toán môi trường truyền thống và việc áp dụng ECMA có thể dẫn đến các cơ hội tiết kiệm chi phí (Jasch, 2003; Gale, 2006), giảm thiểu rủi ro về môi trường và xã hội (Burritt và cộng sự, 2009) cải thiện hiệu suất chất lượng, tăng cường lợi thế cạnh tranh (Dunk, 2007; Latan & cộng sự, 2018); Thu hút nguồn nhân lực và nâng cao uy tín của công ty (Bennett & cộng sự 200; Hansen & Mowen, 2005) Tuy nhiên, EMCA chủ yếu mới được áp dụng ở các quốc gia phát triển như Mỹ, Châu Âu, Úc, Nhật Bản, còn ở các nước đang phát triển bao gồm cả Việt Nam thì mức độ áp dụng ECMA còn nhiều hạn chế.

pdf244 trang | Chia sẻ: thuylinhk2 | Ngày: 27/12/2022 | Lượt xem: 705 | Lượt tải: 4download
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Kế toán quản trị chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN ĐĂNG HỌC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ MÔI TRƯỜNG TRONG CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT THỨC ĂN CHĂN NUÔI TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KẾ TOÁN HÀ NỘI – 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN ĐĂNG HỌC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ MÔI TRƯỜNG TRONG CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT THỨC ĂN CHĂN NUÔI TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Kế toán, kiểm toán và phân tích Mã số: 9340301 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Đặng Thị Loan HÀ NỘI – 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm quy định liêm chính học thuật trong nghiên cứu khoa học của Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Nghiên cứu sinh Nguyễn Đăng Học ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i MỤC LỤC ..................................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................................vi DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... vii DANH MỤC SƠ ĐỒ ....................................................................................................ix DANH MỤC HÌNH ....................................................................................................... x MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ MÔI TRƯỜNG .............................................................................................................. 7 1.1 Tổng quan nghiên cứu về kế toán quản trị chi phí môi trường ....................... 7 1.1.1 Tổng quan nghiên cứu trên thế giới ................................................................. 7 1.1.2 Tổng quan nghiên cứu trong nước ................................................................. 12 1.2 Tổng quan nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến áp dụng kế toán quản trị chi phí môi trường .................................................................................................... 17 1.2.1 Tổng quan nghiên cứu nước ngoài ................................................................ 17 1.2.2 Tổng quan trong nước ................................................................................... 23 1.3 Tổng quan nghiên cứu về tác động của kế toán quản trị chi phí môi trường đến hiệu quả hoạt động doanh nghiệp .................................................................... 29 1.4 Khoảng trống nghiên cứu ................................................................................... 34 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ MÔI TRƯỜNG VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ MÔI TRƯỜNG .................................................................................................... 37 2.1 Khái niệm chi phí môi trường............................................................................ 37 2.2 Khái niệm kế toán quản trị môi trường ............................................................ 40 2.3 Khái niệm kế toán quản trị chi phí môi trường ............................................... 42 2.4 Nội dung kế toán quản trị chi phí môi trường ................................................. 44 2.4.1 Nhận diện và phân loại chi phí môi trường ................................................... 44 2.4.2 Xây dựng định mức và lập dự toán chi phí môi trường ................................ 54 2.4.3 Xác định chi phí môi trường .......................................................................... 57 2.4.4 Cung cấp thông tin chi phí môi trường .......................................................... 64 2.5 Lợi ích của kế toán quản trị chi phí môi trường .............................................. 68 iii 2.5.1 Cải thiện hạn chế của kế toán quản trị truyền thống trong cung cấp thông tin chi phí môi trường, hỗ trợ quá trình ra quyết định ................................................. 68 2.5.2 Nâng cao uy tín, hình ảnh và lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp ............... 69 2.6 Cơ sở lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng kế toán quản trị chi phí môi trường ........................................................................................................... 70 2.6.1 Lý thuyết thể chế ........................................................................................... 70 2.6.2 Lý thuyết hợp pháp ........................................................................................ 72 2.6.3 Lý thuyết các bên liên quan ........................................................................... 73 2.6.4 Lý thuyết bất định .......................................................................................... 74 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 75 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 76 3.1 Khung lý thuyết ................................................................................................... 76 3.2 Phát triển mô hình nghiên cứu và thang đo ..................................................... 78 3.2.1 Mô hình nghiên cứu và giả thuyết ................................................................. 78 3.2.2 Thang đo các biến trong mô hình .................................................................. 81 3.3 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 90 3.3.1 Nghiên cứu định tính ..................................................................................... 90 3.3.2 Nghiên cứu định lượng .................................................................................. 92 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 .............................................................................................. 99 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................ 100 4.1 Tổng quan về ngành sản xuất thức ăn chăn nuôi và doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam ............................................................................. 100 4.2 Đặc điểm bộ máy quản lý và quy trình sản xuất của các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi ........................................................................................... 105 4.2.1 Đặc điểm chung về bộ máy quản lý tại các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi được điều tra ........................................................................................ 105 4.2.2 Quy trình sản xuất và các loại phát thải trong sản xuất thức ăn chăn nuôi . 107 4.3 Thực trạng kế toán quản trị chi phí môi trường tại các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam .................................................................... 112 4.3.1 Thống kê mô tả mức độ áp dụng kế toán quản trị chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam ................................. 112 4.3.2 Thực trạng nhận diện và phân loại chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam .................................................. 116 iv 4.3.3 Thực trạng xây dựng định mức và lập dự toán chi phí môi trường ............. 124 4.3.4 Thực trạng xác định chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam ............................................................................ 125 4.3.5 Thực trạng cung cấp thông tin chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam .............................................................. 127 4.4 Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ áp dụng kế toán quản trị chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam .......................................................................................................................... 129 4.4.1 Thống kê mô tả ảnh hưởng của các biến độc lập đến mức độ áp dụng kế toán quản trị chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam ............................................................................................................... 129 4.4.2 Định lượng ảnh hưởng của các yếu tố đến mức độ áp dụng kế toán quản trị chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam ............... 136 4.4.3 Kết quả phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ áp dụng kế toán quản trị chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam ...................................................................................................................... 145 4.5 Tác động của kế toán quản trị chi phí môi trường đến hiệu quả tài chính và lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp ............................................................................. 153 4.5.1 Thống kê mô tả tác động của kế toán quản trị chi phí môi trường đến hiệu quả tài chính và lợi thế cạnh tranh ........................................................................ 153 4.5.2 Phân tích định lượng tác động của kế toán quản trị chi phí môi trường đến hiệu quả tài chính và lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp .................................. 155 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................ 159 CHƯƠNG 5: GIẢI PHÁP VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................... 160 5.1 Giải pháp hoàn thiện kế toán quản trị chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam ................................................. 160 5.1.1 Hoàn thiện nhận diện và phân loại chi phí môi trường ............................... 160 5.1.2 Hoàn thiện xây dựng định mức và lập dự toán chi phí môi trường ................. 163 5.1.3 Hoàn thiện phương pháp xác định và phân bổ chi phí môi trường ................. 169 5.1.4 Hoàn thiện cung cấp thông tin chi phí môi trường ...................................... 174 5.2 Khuyến nghị nhằm tăng cường áp dụng kế toán quản trị chi phí môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam .................................................... 180 5.2.1 Đối với Chính phủ và các cơ quan quản lý Nhà nước ................................. 180 v 5.2.2 Đối với cơ sở giáo dục và đào tạo ............................................................... 181 5.2.3 Đối với các hiệp hội ..................................................................................... 182 5.2.4 Đối với cộng đồng dân cư và các bên liên quan .......................................... 183 5.2.5 Đối với doanh nghiệp .................................................................................. 184 5.3 Hạn chế của luận án và hướng nghiên cứu tương lai .................................... 185 TÓM TẮT CHƯƠNG 5 ............................................................................................ 187 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 188 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN CỦA TÁC GIẢ .............................................................................................. 190 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 191 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 203 vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải ABC Kế toán chi phí dựa trên hoạt động ALCE Áp lực cưỡng chế ALQP Áp lực quy phạm APBC Áp lực bắt chước CBLQ Các bên liên quan CDDC Cộng đồng dân cư CKLD Cam kết người đứng đầu CLMT Chiến lược môi trường DNSX Doanh nghiệp sản xuất ECMA Kế toán quản trị chi phí môi trường EMA Kế toán quản trị môi trường EPA Cơ quan bảo vệ môi trường HACCP Tiêu chuẩn Phân tích mối nguy và Kiểm soát điểm tới hạn IFAC Liên đoàn kế toán quốc tế ISO14001 Tiêu chuẩn quốc tế quản lý môi trường JMETI Bộ kinh tế công nghiệp Nhật Bản JMOE Bộ môi trường Nhật Bản NVL Nguyên vật liệu PCCC Phòng cháy chữa cháy PLS Partial Least Square (Bình phương nhỏ nhất từng phần) ROA Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên tài sản ROE Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu ROI Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên đầu tư SEM Mô hình cấu trúc tuyến tính SXC Sản xuất chung TĂCN Thức ăn chăn nuôi UNCTAD Hội nghị của Liên hiệp quốc về thương mại và phát triển UNDSD Ủy ban phát triển bền vững của Liên hợp quốc USEPA Cơ quan bảo vệ môi trường Hoa Kỳ vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Tổng hợp cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ áp dụng ECMA .......................................................................................... 26 Bảng 2.1. Các định nghĩa về Kế toán quản trị môi trường ............................................ 40 Bảng 2.2 Báo cáo tổng hợp chi phí môi trường theo yếu tố môi trường ....................... 65 Bảng 2.3: Báo cáo chi phí môi trường theo loại chi phí ................................................ 66 Bảng 3.1. Mức độ áp dụng ECMA trong doanh nghiệp ................................................ 81 Bảng 3.2 Thang đó của biến áp lực cưỡng chế ............................................................. 83 Bảng 3.3: Thang đo biến áp lực quy phạm .................................................................... 84 Bảng 3.4: Thanh đo biến áp lực bắt chước .................................................................... 84 Bảng 3.5 Thang đo biến áp lực cộng đồng dân cư ........................................................ 85 Bảng 3.6. Thang đo biến áp lực các bên liên quan ........................................................ 86 Bảng 3.7. Thanh đo biến chiến lược môi trường tích cực ............................................. 87 Bảng 3.8. Thang đo biến cam kết của người đứng đầu ................................................. 88 Bảng 3.9. Các chỉ báo (thang đo) của Hiệu quả tài chính ............................................. 89 Bảng 3.10. Các chỉ báo (thang đo) của lợi thế cạnh tranh ............................................. 90 Bảng 4.1. Cơ cấu các nhóm sản phẩm TĂCN ............................................................. 101 Bảng 4.2 Sản lượng TĂCN gđ 2015-2020 theo vùng sinh thái (1.000 tấn) ................ 102 Bảng 4.3 Sản lượng TĂCN gđ 2015-2020 theo loại hình doanh nghiệp (1.000 tấn) .. 103 Bảng 4.4 Tổng hợp phát thải môi trường và nguồn phát sinh trong sản xuất thức ăn chăn nuôi ...................................................................................................................... 111 Bảng 4.5. Mức độ áp dụng ECMA trong các DNSX thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam ......... 113 Bảng 4.6 Kiểm định tính đồng nhất phương sai .......................................................... 113 Bảng 4.7 Kết quả kiểm định Robust test ..................................................................... 114 Bảng 4.8. Mô tả giá trị trung bình mức độ áp dụng ECMA theo quy mô DN ............ 114 Bảng 4.9. Kết quả điểm định sự khác biệt về MDAD giữa DN trong nước và DN nước ngoài ............................................................................................................................ 115 Bảng 4.10. Kết quả thống kê giá trị trung bình về MDAD theo loại doanh nghiệp ... 116 Bảng 4.11 Trích báo cáo tổng hợp chi phí .................................................................. 128 Bảng 4.12 Thống kê mô tả ảnh hưởng của áp lực cưỡng chế ..................................... 131 Bảng 4.13. Thống kê mô tả ảnh hưởng của áp lực quy phạm ..................................... 132 Bảng 4.14. Thống kê mô tả ảnh hưởng của áp lực bắt chước ..................................... 132 Bảng 4.15. Thống kê mô tả ảnh hưởng của áp lực cộng đồng dân cư ........................ 133 Bảng 4.16. Thống kê mô tả ảnh hưởng của áp lực các bên liên quan ......................... 134 Bảng 4.17. Thống kê mô tả ảnh hưởng của chiến lược môi trường ............................ 135 viii Bảng 4.18. Thống kê mô tả ảnh hưởng của cam kết người đứng đầu ......................... 135 Bảng 4.19. Hệ số tải ngoài Outer loading (lần 1) ........................................................ 136 Bảng 4.20. Hệ số tải ngoài Outer loading (lần 2) ........................................................ 138 Bảng 4.21. Kết quả kiểm định độ tin cậy và tính hội tụ của thang đo ........................ 140 Bảng 4.22. Kết quả kiểm tra tính phân biệt ................................................................. 143 Bảng 4.23. Kết quả kiểm tra đa cộng tuyến ................................................................ 143 Bảng 4.24. Kết quả ước lượng ảnh hưởng của các yếu tố đến áp dụng ECMA ......... 145 Bảng 4.25. Kết luận các giả thuyết nghiên cứu ........................................................... 153 Bảng 4.26. Thống kê mô tả tác động của ECMA đến hiệu quả tài chính ................... 154 Bảng 4.27. Thống kê mô tả tác động của ECMA đến lợi thế cạnh tranh .................... 155 Bảng 4.28. Kết quả đánh giá tác động của ECMA đến hiệu quả tài chính và lợi thế cạnh tranh từ ước lượng mô hình cấu trúc SEM ......................................................... 155 Bảng 5.1 Báo cáo chi phí môi trường theo trung tâm/công đoạn ................................ 175 Bảng 5.2 Báo cáo chi phí môi trường theo sản phẩm ................................................. 176 Bảng 5.3. Báo cáo chi phí môi trường theo dòng vật liệu ........................................... 177 Bảng 5.4 Báo cáo chi phí môi trường theo dự toán và thực hiện ................................ 179 ix DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1 Vai rò của ECMA trong hỗ trợ thông tin cho quá trình ra quyết định .......... 69 Sơ đồ 4.1. Sơ đồ bộ máy tổ chức quản lý của Công ty TNHH Thương mại VIC....... 106 Sơ đồ 4.2. Sơ đồ bộ máy kế toán của Công ty TNHH Thương mại VIC .................... 107 Sơ đồ 4.3 Quy trình sản xuất thức ăn gia súc .............................................................. 108 x DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Phân loại chi phí môi trường theo khả năng đo lường .................................. 46 Hình 2.2. Các loại chi phí môi trường theo phân loại của UNDSD .............................. 47 Hình 2.3 Xác định chi phí theo kế toán truyền thống .................................................... 59 Hình 2.4. Mô hình xác định chi phí môi trường (sửa chữa nhược điểm của phương pháp truyền thống) ......................................................................................................... 61 Hình 2.5. Mô hình xác định chi phí môi trường dựa trên hoạt động (ABC) ................. 61 Hình 3.1. Khung lý thuyết của nghiên cứu .................................................................... 76 Hình 3.2. Mô hình nghiên cứu ....................................................................................... 80 Hình 4.1. Sản lượng TĂCN giai đoạn 2010-2020 ....................................................... 100 Hình 4.2. Cơ cấu số lượng DNSX thức ăn chăn nuôi theo vùng địa lý ...................... 103 Hình 4.3. Top 10 công ty thức ăn chăn nuôi Việt Nam uy tín .................................... 105 Hình 4.4. Thống kê số lượng mẫu theo quy mô và loại hình ...................................... 106 Hình 4.5. Thực trạng nhận diện chi ph

Các file đính kèm theo tài liệu này:

  • pdfluan_an_ke_toan_quan_tri_chi_phi_moi_truong_trong_cac_doanh.pdf
  • pdfcv dang bo ngay 21 thang 11.pdf
  • docLA_NguyenDangHoc_E.doc
  • pdfLA_NguyenDangHoc_Sum.pdf
  • pdfLA_NguyenDangHoc_TT.pdf
  • docxLA_NguyenDangHoc_V.docx
  • pdfQD CS Nguyen Dang hoc 1.pdf
Luận văn liên quan