Luận án Mối liên hệ giữa quá trình học hỏi và kết quả hoạt động của tổ chức: Nghiên cứu thực nghiệm tại các trường đại học ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ---------------------------------- TRẦN QUANG HUY MỐI LIÊN HỆ GIỮA QUÁ TRÌNH HỌC HỎI VÀ KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC: NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản trị nhân lực Mã số: 62340404 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội, năm 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng cá nhân tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án này là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Trần Quang Huy Trần Quang Huy ii LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân trọng cảm ơn tập thể lãnh đạo, các giảng viên Khoa Kinh tế và Quản lý nguồn nhân lực; Viện đào tạo sau đại học - Trường đại học Kinh tế Quốc dân đặc biệt là Tiến sĩ Phạm Thị Bích Ngọc và Phó giáo sư Tiến sĩ Phạm Thúy Hương đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu. Luận án được hoàn thành với sự hỗ trợ về nguồn số liệu và các ý kiến đóng góp quý báu của ban Lãnh đạo, các cán bộ quản lý và giảng viên của 139 trường đại học trên cả nước với tổng số hơn 1000 thầy, cô giáo đã trả lời bảng hỏi khảo sát và tham gia các cuộc phỏng vấn, thảo luận nhóm. Ngoài ra, trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận án tác giả đã nhận được sự hướng dẫn, định hướng nghiên cứu và đăng tải kết quả nghiên cứu của các thầy cô giáo thuộc Viện nghiên cứu Châu Á Thái Bình Dương, Viện quản trị kinh doanh, Tạp chí Kinh tế và Phát triển - Đại học Kinh tế Quốc dân. Tác giả xin trân trọng cảm ơn sự hướng dẫn, hỗ trợ và cộng tác của các thầy cô giáo, các cán bộ quản lý các trường đại học trên cả nước giúp hoàn thành luận án này. Một số nội dung của luận án được tác giả thực hiện trong quá trình thực tập nghiên cứu tại Hoa Kỳ, tác giả xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của Giáo sư Robert Kling và các giáo sư trường đại học tiểu bang Colorado (CSU) cùng ban điều hành đề án 911 của Trường đại học Kinh tế Quốc dân đã hỗ trợ trong suốt thời gian thực tập nghiên cứu tại nước ngoài. Cuối cùng, tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã luôn ủng hộ, tạo điều kiện và chia sẻ khó khăn trong quá trình học tập và nghiên cứu. Trân trọng cảm ơn! Tác giả Trần Quang Huy iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................ vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ..................................................................................... viii DANH MỤC HÌNH VẼ ............................................................................................ ix PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1.1. Lý do lựa chọn đề tài .................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................................... 2 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 3 1.4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................. 4 1.5. Những đóng góp mới của luận án................................................................................ 5 1.6. Bố cục của luận án ........................................................................................................ 5 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ QUÁ TRÌNH HỌC HỎI CỦA TỔ CHỨC TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC ............................................................... 7 1.1. Quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học ................................................. 7 1.1.1. Học hỏi của tổ chức ...................................................................................... 7 1.1.2. Đặc điểm về học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ............................ 9 1.1.3. Quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học ..................................... 14 1.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới quá trình học hỏi của tổ chức ...................................... 19 1.3. Ảnh hưởng của học hỏi của tổ chức tới kết quả hoạt động ..................................... 21 1.4. Tóm tắt chương 1 ........................................................................................................ 26 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HỌC HỎI CỦA TỔ CHỨC TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC ............................................................................................... 27 2.1. Cơ sở lý thuyết về học hỏi của tổ chức ...................................................................... 27 2.1.1. Giới thiệu chung ......................................................................................... 27 2.1.2. Một số cách tiếp cận về học hỏi của tổ chức ................................................ 28 2.1.3. Định nghĩa học hỏi của tổ chức ................................................................... 34 2.2. Ảnh hưởng của hoạt động quản trị nguồn nhân lực tới quá trình học hỏi của tổ chức ..... 36 2.2.1. Hoạt động quản trị nguồn nhân lực ............................................................. 36 iv 2.2.2. Tuyển dụng có chọn lọc và quá trình học hỏi của tổ chức ........................... 38 2.2.3. Đào tạo bồi dưỡng và quá trình học hỏi của tổ chức .................................... 42 2.2.4. Sự tham gia của nhân viên và quá trình học hỏi của tổ chức ........................ 44 2.3. Mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động trong trường đại học ................................................................................................................................... 47 2.3.1. Kết quả hoạt động của trường đại học ......................................................... 47 2.3.2. Quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả chuyên môn ................................. 50 2.3.3. Quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả tài chính ...................................... 51 2.3.4. Kết quả chuyên môn và kết quả tài chính .................................................... 52 2.4. Mô hình và các giả thuyết nghiên cứu ...................................................................... 53 2.5. Tóm tắt chương 2 ........................................................................................................ 57 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................... 58 3.1. Quy trình nghiên cứu ................................................................................................. 58 3.2. Nghiên cứu khám phá về học hỏi của tổ chức tại 1 trường đại học công lập ........ 61 3.2.1. Giới thiệu tóm tắt về Học viện công nghệ Bưu chính Viễn thông ................ 61 3.2.2. Mục tiêu và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 64 3.2.3. Kết quả nghiên cứu khám phá ..................................................................... 64 3.3. Thiết kế mẫu nghiên cứu ............................................................................................ 66 3.3.1. Tổng thể mẫu .............................................................................................. 66 3.3.2. Phương pháp chọn mẫu ............................................................................... 68 3.3.3. Tổng hợp dữ liệu cá nhân cho phân tích tổ chức ......................................... 70 3.4. Phát triển thang đo ..................................................................................................... 71 3.4.1. Quy trình phát triển thang đo ...................................................................... 71 3.4.2. Thang đo hoạt động quản trị nguồn nhân lực .............................................. 73 3.4.3. Thang đo quá trình học hỏi của tổ chức ....................................................... 75 3.4.4. Thang đo kết quả hoạt động của trường đại học .......................................... 77 3.5. Thiết kế bảng hỏi khảo sát và thu thập dữ liệu ........................................................ 78 3.5.1. Thiết kế bảng hỏi khảo sát .......................................................................... 78 3.5.2. Thu thập dữ liệu khảo sát từ các trường đại học .......................................... 79 3.6. Phân tích dữ liệu ......................................................................................................... 80 3.6.1. Phân tích thống kê mô tả ............................................................................. 80 3.6.2. Kiểm định thang đo ..................................................................................... 81 3.6.3. Kết quả phân tích nhân tố khám phá ........................................................... 83 v 3.6.4. Kết quả phân tích nhân tố khẳng định ......................................................... 87 3.6.5. Kiểm định giả thuyết nghiên cứu bằng mô hình cấu trúc tuyến tính ............ 96 3.7. Tóm tắt chương 3 ........................................................................................................ 97 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................ 98 4.1. Bối cảnh nghiên cứu ................................................................................................... 98 4.2. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu ............................................................................. 103 4.3. Kết quả kiểm định dạng phân phối của các thang đo ........................................... 106 4.4. Hiện trạng quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học ở Việt Nam ...... 108 4.4.1. Thống kê mô tả cán nhân tố trong mô hình nghiên cứu ............................. 108 4.4.2. Đánh giá quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học .............. 115 4.5. Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ........................................................ 118 4.6. Tóm tắt chương 4 ...................................................................................................... 123 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 125 5.1. Tổng hợp kết quả nghiên cứu .................................................................................. 125 5.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu ................................................................................. 128 5.3. Các kiến nghị với các nhà quản lý giáo dục đại học .............................................. 136 5.4. Những đóng góp của luận án ................................................................................... 140 5.5. Đánh giá các điểm hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo .................................. 141 5.6. Tóm tắt chương 5 ...................................................................................................... 142 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 143 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC DO TÁC GIẢ THỰC HIỆN ........................ 145 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 146 PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH CÁC TRƯỜNG THÍ ĐIỂM TỰ CHỦ ................... 157 PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHẢO SÁT ................ 158 PHỤ LỤC 3: TỔNG HỢP CÁC BIẾN QUAN SÁT ............................................ 163 PHỤ LỤC 4: BẢNG HỎI KHẢO SÁT ................................................................. 166 PHỤ LỤC 5: KẾT QUẢ KIỂM TRA ĐA CỘNG TUYẾN.................................. 170 PHỤ LỤC 6: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH HỒI QUY GIỮA 2 NHÓM TRƯỜNG ĐẠI HỌC ............................................................................................................... 173 PHỤ LỤC 7: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU NGHIÊN CỨU KHÁM PHÁ TẠI HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄNTHÔNG ........................... 176 vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AMOS : Phân tích cấu trúc mô măng (Analysis of Moment Structures) AVE : Giá trị phương sai trích (Average Value Extracted) BSC : Thẻ điểm cân bằng (Balance Scorecards) C.R : Giá trị tới hạn (Critical Ratio) CFA : Phân tích nhân tố khẳng định (Confirmatory Factor Analysis) CFI : Chỉ số thích hợp so sánh (Comparative Fit Index) CMIN : Chi-bình phương CMIN/df : Chi-bình phương điều chỉnh theo bậc tự do CNTT : Công nghệ thông tin CR : Độ tin cậy tổng hợp (Composite Reliability) CSTT : Chia sẻ thông tin CSU : Trường đại học tiểu bang Colorado (Colorado State University) DGTT : Diễn giải tri thức ĐT : Đào tạo EFA : Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis) HHTC : Quá trình học hỏi của tổ chức ICT :Thông tin truyền thông (Information and Communication Technology) KMO : Hệ số KMO (Kraiser – Meyer – Olkin) KPI : Chỉ số đo lường kết quả hoạt động chính (Key Performance Indicator) KQCM : Kết quả chuyên môn KQTC : Kết quả tài chính LGTT : Lưu giữ tri thức NQ-CP : Nghị Quyết của Chính phủ NQ-TW : Nghị Quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng PSU : Trường đại học tiểu Bang Portland QĐ-BGDĐT : Quyết định của Bộ giáo dục và đào tạo QĐ-TTg : Quyết định của Thủ tướng chính phủ RMSEA : Hệ số RMSEA (Root Mean Square Error of Approximation) SE : Sai số chuẩn hóa (Standard Error) SEM : Mô hình cấu trúc tuyến tính (Structure Equation Modelling) vii SPSS : Phần mềm thống kê khoa học xã hội TD : Tuyển dụng TG : Sự tham gia của nhân viên TLI : Chỉ số TLI (Tucker-Lewis Index) TNTT : Tiếp nhận tri thức TQM : Quản lý chất lượng toàn diện (Total Quality Management) TT-BGDĐT : Thông tư của Bộ giáo dục và đào tạo viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Tổng hợp nghiên cứu về học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động ........................ 25 Bảng 2.2. Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu ........................................................................ 56 Bảng 3.1. Quy trình nghiên cứu áp dụng trong luận án ............................................................ 60 Bảng 3.2. Thống kê số lượng trường đại học theo khu vực ..................................................... 66 Bảng 3.3. Bảng mô tả hệ số tải theo cỡ mẫu ............................................................................ 81 Bảng 3.4. Kết quả phân tích nhân tố khám phá – Quản trị nguồn nhân lực ............................. 84 Bảng 3.5. Kết quả phân tích EFA – Quá trình học hỏi của tổ chức ......................................... 85 Bảng 3.6. Kết quả phân tích nhân tố khám phá (EFA) – Kết quả hoạt động ........................... 86 Bảng 3.8. Kết quả phân tích CFA - quá trình học hỏi của tổ chức bậc 1 ................................. 91 Bảng 3.9. Kết quả phân tích CFA - kết quả hoạt động của tổ chức ......................................... 92 Bảng 3.10. Kết quả kiểm định CFA mô hình nghiên cứu tổng thể ......................................... 94 Bảng 3.11. Kết quả kiểm định độ phân biệt trên mô hình nghiên cứu tổng thể ....................... 95 Bảng 4.1. Kết quả thu thập mẫu điều tra ................................................................................ 104 Bảng 4.2. Thống kê số bảng trả lời trong các trường đại học ................................................ 104 Bảng 4.3. Thống kê dữ liệu theo đối tượng khảo sát .............................................................. 105 Bảng 4.4. Thống kế số liệu theo phân loại các trường đại học ............................................... 105 Bảng 4.5. Mô tả thống kê các thang đo .................................................................................. 106 Bảng 4.6. Ý kiến đánh giá về quá trình học hỏi của tổ chức .................................................. 111 Bảng 4.7. Ý kiến đánh giá về hoạt động quản trị nguồn nhân lực và kết quả hoạt động ....... 113 Bảng 4.8. Kết quả đánh giá sự phù hợp của mô hình nghiên cứu với dữ liệu ........................ 119 Bảng 4.9. Kết quả ước lượng tác động của các biến độc lập lên biến phụ thuộc ................... 120 Bảng 4.10. Bảng tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu .............................. 122 ix DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1. Mô hình nghiên cứu .................................................................................................. 53 Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu tổng quát của luận án ............................................................. 58 Hình 3.2. Mô hình CFA các nhân tố về hoạt động quản trị nguồn nhân lực ............................ 88 Hình 3.3. Mô hình CFA các nhân tố về quá trình học hỏi của tổ chức .................................... 90 Hình 3.4. Mô hình CFA các nhân tố kết quả hoạt động của tổ chức ........................................ 92 Hình 3.5. Mô hình CFA các nhân tố trong mô hình nghiên cứu tổng thể ................................ 93 Hình 4.1. Kết quả phân tích SEM theo mô hình lý thuyết ..................................................... 118 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1.1. Lý do lựa chọn đề tài Gần đây, học hỏi của tổ chức được các học giả trên thế giới quan tâm nghiên cứu theo các cách tiếp cận khác nhau và nhiều kết quả đã được đăng trên các tạp chí khoa học uy tín (Bapuji và Crossan, 2004). Kết quả nghiên cứu đã cho thấy học hỏi của tổ chức liên quan tới nhiều yếu tố khác nhau trong tổ chức như: lãnh đạo, văn hóa, cơ cấu tổ chức, động lực học hỏi và tác động tới sự phát triển của tổ chức. Bên cạnh đó nhiều nghiên cứu đã khẳng định mối liên hệ giữa học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động, sự hài lòng của nhân viên, định hướng nghề nghiệp của nhân viên, sự sáng tạo trong tổ chức, sự hài lòng của khách hàng trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các doanh nghiệp lớn trong ngành ICT và ngành thép ở các quốc gia khác nhau (Pe´rez và cộng sự, 2005; Wan Hooi và cộng sự, 2014). Bên cạnh các nghiên cứu về học hỏi của tổ chức trong các doanh nghiệp, có một số kết quả nghiên cứu về mối liên hệ giữa học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động trong các trường đại học. Các trường đại học là những trung tâm sáng tạo tri thức cho xã hội nhưng theo kết quả nghiên cứu của Dill (1999) thì chưa trở thành một tổ chức học hỏi để chuyển giao tri thức vào chính hoạt động quản trị của nhà trường. Mặc dù Dill (1999) và Bauman (2005) đã chỉ ra lý do hạn chế áp dụng nguồn lực tri thức là do đặc điểm của tổ chức này khi các cá nhân làm việc có tính độc lập rất cao và sự tự do về học thuật nhưng chưa cụ thể các nhân tố phản ánh kết quả hoạt động của trường đại học như nào và mới dừng lại ở kết quả nghiên cứu định tính. Ngoài ra, các kết quả nghiên cứu thực nghiệm (Guţă, 2014; Nafei và cộng sự, 2012; Veisi, 2010) chưa phân tích rõ các yếu tố thuộc hoạt động quản trị nguồn nhân lực tác động tới quá trình học hỏi của tổ chức để làm cơ sở khuyến nghị thúc đẩy quá trình học hỏi của trường đại học. Do đó, về mặt lý thuyết cần có nghiên cứu thực nghiệm về học hỏi của tổ chức trong các trường đại học để làm rõ mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức với kết quả hoạt động giảng dạy, nghiên cứu và kết quả tài chính cũng như xác định rõ các yếu tố thuộc hoạt động quản trị nguồn nhân lực tác động tới quá trình học hỏi của tổ chức. 2 Về thực tiễn, trong môi trường cạnh tranh giáo dục toàn cầu, các trường đại học cần có động lực mạnh mẽ để trở thành các tổ chức học hỏi năng động, tích cực và phát triển hoạt động học hỏi ở cấp độ tổ chức để nâng cao chất lượng giảng