Luận án Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và thị trường chứng khoán tại Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT NGUYỄN THỊ PHƯƠNG NHUNG MỐI QUAN HỆ GIỮA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT NGUYỄN THỊ PHƯƠNG NHUNG MỐI QUAN HỆ GIỮA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế học Mã số chuyên ngành: 62.31.01.01 Phản biện 1. PGS.TS Ngô Hướng Phản biện 2. PGS.TS Nguyễn Hồng Nga Phản biện 3. PGS.TS Hạ Thị Thiều Dao NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS Nguyễn Văn Luân Phản biện độc lập 1. PGS.TS Sử Đình Thành Phản biện độc lập 2. TS Nguyễn Văn Thuận Phản biện độc lập 3. PGS.TS Trần Phước Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2016 -i- LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả được nêu trong luận án là chính xác và trung thực. Các nguồn dữ liệu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ luận án nào khác. Tác giả luận án -ii- MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VÀ THUẬT NGỮ ANH VIỆT ------------------------- i DANH MỤC BẢNG -------------------------------------------------------------------------- v DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ------------------------------------------------------------ 1 MỞ ĐẦU --------------------------------------------------------------------------------------- 1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ------------------------------------ 1 2. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ------------------------------------------ 4 2.1. Mục tiêu nghiên cứu ------------------------------------------------------------------ 4 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ----------------------------------------------------------------- 5 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ------------------------------------------ 6 3.1. Đối tượng nghiên cứu ----------------------------------------------------------------- 6 3.2. Phạm vi nghiên cứu ------------------------------------------------------------------- 6 3.2.1. Về nội dung --------------------------------------------------------------------- 6 3.2.2. Về không gian ------------------------------------------------------------------ 7 3.2.3. Về thời gian --------------------------------------------------------------------- 7 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU -------------------------------------------------------- 7 5. NHỮNG ĐIỂM MỚI TRONG LUẬN ÁN --------------------------------------------- 8 6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN ------------------------ 9 6.1. Về mặt lý luận ------------------------------------------------------------------------- 9 6.2. Về mặt thực tiễn ----------------------------------------------------------------------- 9 7. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN ------------------------------------------------------------- 9 Chương 1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ------------------------------------------------------------------------------ 13 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI --- 13 1.1.1. Những công trình nghiên cứu ở nước ngoài ---------------------------------- 13 1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước ------------------------------------- 20 1.1.3. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài ---- 26 1.1.4. Những điểm kế thừa và hướng đi cho nghiên cứu của Tác giả ------------ 28 1.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU -------------------------------------------------- 42 1.2.1. Câu hỏi nghiên cứu -------------------------------------------------------------- 43 -iii- 1.2.2. Phương pháp nghiên cứu -------------------------------------------------------- 44 1.2.3. Cách thu thập dữ liệu ------------------------------------------------------------ 62 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 63 Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN .......... 65 2.1 . THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VÀ VAI TRÒ CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN ĐỐI VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ .................................................... 65 2.1.1. Khái niệm thị trường chứng khoán ............................................................... 65 2.1.2. Các chỉ tiêu đo lường sự phát triển thị trường chứng khoán ....................... 68 2.1.3. Vai trò của thị trường chứng khoán đối với tăng trưởng kinh tế ................. 71 2.1.4. Kinh nghiệm quản lý chứng khoán ở một số nước Châu Á ......................... 75 2.2 . TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ VAI TRÒ CỦA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ĐỐI VỚI THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN .......................................................... 81 2.2.1. Khái niệm về tăng trưởng kinh tế ................................................................. 81 2.2.2. Chỉ tiêu đo lường tăng trưởng ...................................................................... 82 2.2.3. Các nhân tố của sự tăng trưởng kinh tế ....................................................... 83 2.2.4 Hiệu quả sử dụng các nguồn lực đầu vào ...................................................... 87 2.2.5. Lý thuyết nền về tăng trưởng kinh tế giải thích mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và sự phát triển thị trường chứng khoán ......................................... 89 2.2.6. Vai trò của tăng trưởng kinh tế đối với thị trường chứng khoán .................. 91 2.3 MỐI QUAN HỆ GIỮA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN .......................................................................................................................... 94 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ................................................................................................. 101 Chương 3. THỰC TRẠNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ SỰ PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ................................................................................... 105 3.1. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ...................................................................................................... 105 3.1.1.Sự hình thành, hoạt động và phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam105 3.1.2. Thực trạng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 1991-2013 -iv- ............................................................................................................................. 128 3.2. KẾT QUẢ BẢNG KHẢO SÁT VÀ PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA HOẠT ĐỘNG TRÊN TTCK VÀ KHẢO SÁT CÁC CÔNG TY PHÁT HÀNH CHỨNG KHOÁN ....................................................................................................................................... 139 3.2.1. Kết quả bảng khảo sát và phỏng vấn chuyên gia hoạt động trên TTCK ..... 139 3.2.2. Kết quả khảo sát công ty phát hành chứng khoán ...................................... 148 3.3. ĐÁNH GIÁ MỐI QUAN HỆ GIỮA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ SỰ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ............................................... 160 3.3.1. Đặc điểm của chuỗi dữ liệu thời gian .......................................................... 160 3.3.2. Tính dừng của chuỗi dữ liệu ........................................................................ 163 3.3.3. Đồng liên kết bằng Kiểm định Johansen-Juselius ....................................... 165 3.3.4. Mô hình vectơ hiệu chỉnh sai số (VECM) ................................................... 168 3.3.5. Kiểm định nhân quả Granger cho mô hình nghiên cứu ............................... 173 3.3.6. Tăng trưởng kinh tế và sự phát triển TTCK ................................................ 174 3.3.7. Hàm phản ứng sung ..................................................................................... 177 3.3.8. Phân rã phương sai ...................................................................................... 178 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ................................................................................................. 180 Chương 4. NHỮNG GIẢI PHÁP CƠ BẢN THÚC ĐẨY SỰ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN GẮN VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ TẠI VIỆT NAM .............................................................................................................................. 184 4.1. QUAN ĐIỂM VÀ MỤC TIÊU CỤ THỂ CỦA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 ....... 184 4.1.1. Quan điểm và mục tiêu cụ thể về tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2020 ....................................................................................................................... 184 4.1.2. Quan điểm và mục tiêu cụ thể về phát triển thị trường chứng khoán đến năm 2020 ............................................................................................................... 186 4.2. CƠ SỞ CHO VIỆC ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY SỰ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN GẮN VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ............... 189 4.3. NHỮNG GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY SƯ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN GẮN KẾT VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ TẠI VIỆT NAM .................... 195 -v- 4.3.1. Nhóm giải pháp đối với cơ quan quản lý Nhà Nước ................................... 195 4.3.2. Nhóm giải pháp đến từ phía cung ................................................................ 205 4.3.3. Nhóm Giải pháp đến từ phía cầu (đối với các Nhà Đầu Tư) ....................... 208 4.4. NHỮNG HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TRONG TƯƠNG LAI ................................................................................................................. 210 4.4.1. Những điểm hạn chế của luận án ................................................................. 210 4.4.2. Hướng nghiên cứu cho tương lai ................................................................. 211 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ................................................................................................. 211 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 215 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC -vi- DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VÀ THUẬT NGỮ ANH- VIỆT Chữ viết tắt Nội dung ASEAN : Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á (The Association of Southest Asian Nations) AGF : Công ty Cổ phần xuất nhập khẩu Thủy sản An Giang ANN : Mô hình mạng thần kinh nhân tạo (Artificial neutral network) BVH : Tập Đoàn Bảo Việt CTCK : Công ty chứng khoán CTCP : Công ty cổ phần CPI : Chỉ số giá tiêu dùng (Consumer price index) CPH : Cổ phần hóa DNNN : Doanh nghiệp Nhà Nước DN : Doanh nghiệp DPM : Tổng Công Ty Phân Bón và Hóa Chất Dầu Khí ETF : Exchange Traded Fund (Quỹ Hoán Đổi Danh Mục) ECM : Mô hình hiệu chỉnh sai số (Error Correction Model) FPT : Công Ty Cổ Phần FPT FDI : Foreign Direct Investment (Đầu tư trực tiếp nước ngoài) FII : Foreign Indirect Investment (Đầu tư gián tiếp nước ngoài) GMD : Công ty Cổ Phần Đại Lý Liên Hiệp Vận Chuyển GDP : Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) GAS : Tổng Công Ty Khí Việt Nam Granger : Kiểm định nhân quả Granger -vii- Causality test HOSE hoặc HSX : Ho Chi Minh Stock Exchange (Sở giao dịch chứng khoán Thành Phố Hồ Chí Minh HNX : Ha Noi Stock Exchange (Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội) HAP : Công ty Cổ phần Tập Đoàn Hapaco HAG : Công Ty Cổ Phần Hoàng Anh Gia Lai IPO : Initial Public Offering (Phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng) ICOR : Hệ số gia tăng vốn- sản lượng (Incremental capital output ratio) IOSCO : Tổ chức quốc tế các Ủy ban chứng khoán KDC : Công ty Cổ phần Kinh Đô MSN : Công Ty Cổ Phần Tập Đoàn Masan MM0U : Biên bản ghi nhớ đa phương M2 : Nguồn cung tiền loại M2 (Money supply) NĐT : Nhà Đầu tư NHNN : Ngân hàng Nhà Nước NIC : Nước công nghiệp mới (Newly Industrialized Country) OTC : Thị trường chứng khoán phi tập trung (Over the counter) ODA : Hỗ trợ phát triển chính thức (Official Development Assistance) PPC : Công Ty Cổ Phần Nhiệt Điện Phả Lại PVD : Công Ty Cổ Phần Khoan và Dịch Vụ Khoan Dầu Khí PPF : Đường giới hạn khả năng sản xuất (Production Possibilities Frontier) PCI : Thu nhập bình quân đầu người (Per Capita Income) -viii- Panel data : Dữ liệu bảng QĐT : Qũy Đầu Tư REE : Công ty Cổ phần Cơ Điện Lạnh SET : Stock Exchange of Thailand (Sở Giao Dịch Chứng Khoán Thái Lan) SEC : Uỷ ban giao dịch chứng khoán (Securities and Exchange Commission) SAM : Công ty Cổ phần Cáp vật liệu viễn thông SGDCK : Sở Giao Dịch Chứng khoán SGX : Singapore Stock Exchange ( Sở Giao Dịch Chứng Khoán Singapore) SSI : Công Ty Cổ Phần Chứng Khoán Sài Gòn STB : Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Sài Gòn Thương Tín SGDCK : Sở Giao Dịch Chứng khoán TMS : Công ty Cổ Phần Transimex-Sài Gòn TSE : Taiwan stock exchange (Sở Giao Dịch Chứng Khoán Đài Loan) TNHH : Trách nhiệm hữu hạn TTLKCK : Trung tâm lưu ký chứng khoán TPCP : Trái Phiếu Chính Phủ TPCP BL : Trái Phiếu Chính Phủ Bảo Lãnh TTCK : Thị trường chứng khoán TTTP : Thị trường trái phiếu TPHCM : Thành Phố Hồ Chí Minh TT : Thị trường -ix- TFP : Năng suất nhân tố tổng hợp (Total factor productivity) TPCQĐP : Trái phiếu chính quyền địa phương TW : Trung Ương UBCKNN : Ủy Ban Chứng Khoán Nhà Nước UPCOM : Unlisted Public company market (Thị trường giao dịch chứng khoán của công ty chưa niêm yết) UBCK ISOCO : Tổ Chức Quốc Tế các Ủy Ban Chứng Khoán được quốc tế công nhận VCB : Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Ngoại Thương Việt Nam VNM : Công Ty Cổ Phần Sữa Việt Nam VSH : Công Ty Cổ Phần Thủy Điện Vĩnh Sơn-Sông Hinh VIC : Tập Đoàn VINGROUP VECM : Mô hình Vectơ hiệu chỉnh sai số(Vector Error Correction Model) VN-Index : Chỉ số giá chứng khoán TTCK TP.HCM (Viet nam Index) VAR : Mô hình tự hồi qui vectơ (Vector Autoregression) World Bank Indicators : Những chỉ số của Ngân hàng thế giới -x- DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Dấu kỳ vọng của các biến ............................................................................... 37 Bảng 1.2. Bảng hướng dẫn phỏng vấn ............................................................................ 46 Bảng 1.3. Các trường hợp xảy ra khi sử dụng kiểm đinh nhân quả Granger .................. 60 Bảng 2.1. Một số thông tin TTCK của một số quốc gia Châu Á năm 2012 ................... 80 Bảng 2.2. Cách xác định tốc độ tăng trưởng kinh tế ....................................................... 83 Bảng 3.1. Kết quả đấu thầu các loại trái phiếu năm 2012-2014 .................................... 109 Bảng 3.2. Khối lượng và giá trị giao dịch cổ phiếu ở sàn HOSE năm 2011-2012 ........ 111 Bảng 3.3.Khối lượng và giá trị giao dịch chứng chỉ quỹ ở HOSE năm 2011-2012 ..... 111 Bảng 3.4. Khối lượng và giá trị giao dịch trái phiếu ở HOSE ....................................... 111 Bảng 3.5. Quy mô giao dịch tất cả các loại chứng khoán của NĐT nước ngoài ở HOSE ........................................................................................................................................ 112 Bảng 3.6. Quy mô giao dịch NĐT nước ngoài tại HNX (Đơn vị: nghìn đồng) ........... 113 Bảng 3.7. Vốn hóa thị trường của một số nước ASEAN từ năm 2007-2012 (Đvt: triệu đô la Mỹ) ........................................................................................................................ 114 Bảng 3.8. Giá trị giao dịch cổ phiếu (Đvt: triệu đô la Mỹ) ............................................ 114 Bảng 3.9. Tốc độ luân chuyển cổ phiếu của một số nước ASEAN (Đvt: %) ................ 115 Bảng 3.10. Số lượng các công ty niêm yết trên TTCK của một số nước ASEAN (Đvt: công ty) .......................................................................................................................... 115 Bảng 3.11.Vốn hoá thị trường chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2006-2013 (Đvt: tỷ đồng) .............................................................................................................................. 119 Bảng 3.12. Tiến độ cổ phần hóa DNNN (doanh nghiệp) ............................................... 119 Bảng 3.13. Một số chỉ tiêu đo kích cỡ và độ năng động của TTCK Việt Nam ............. 121 Bảng 3.14. Qui mô thị trường trái phiếu năm 2006-2013 .............................................. 124 Bảng 3.15. Qui mô số lượng công ty niêm yết của TTCK Việt Nam giai đoạn 2006- 2013................................................................................................................................ 126 Bảng 3.16. Tốc độ tăng trưởng kinh tế Việt Nam tổng số và phân theo nhóm ngành ... 130 -xi- Bảng 3.17. GDP giá so sánh phân theo nhóm ngành Nông nghiệp - Lâm nghiệp -Thủy sản (Đvt: tỷ đồng) .......................................................................................................... 132 Bảng 3.18. GDP giá so sánh phân theo nhóm ngành CN-XD (Đvt: tỷ đồng) ............... 133 Bảng 3.19. GDP giá so sánh phân theo các ngành trong nhóm ngành dịch vụ (Đvt: tỷ đồng) .............................................................................................................................. 136 Bảng 3.20. Tỷ lệ nghề nghiệp của các chuyên gia ......................................................... 139 Bảng 3.21. Kết quả khảo sát về mối quan hệ sự phát triển TTCK và phát triển kinh tế 141 Bảng 3.22. Tỷ lệ nghề nghiệp những người khảo sát của công ty phát hành chứng khoán .............................................................................................................................. 148 Bảng 3.23. Thống kê mô tả các biến nghiên cứu trong giai đoạn từ quý I năm 2004- quý IV năm 2013 ........................................................................................................... 160 Bảng 3.24. Kiểm định tính dừng ADF và Phillips – Perron .......................................... 163 Bảng 3.25. Xác định độ trễ của mô hình dựa vào mô hình VAR .................................. 166 Bảng 3.26. Kiểm định đồng liên kết Johansen-Juselius ................................................. 167 Bảng 3.27. Phương trình đồng liên kết .......................................................................... 168 Bảng 3.28. Kết quả chạy mô hình VECM ..................................................................... 170 Bảng 3.29. Hệ số điều chỉnh sai số ECT (Error Correction Term) của mô hình ........... 172 Bảng 3.30. Kiểm định nhân quả Granger dựa vào mô hình VECM .............................. 173 Bảng 3.31. Kiểm định nhân quả Granger giữa STOCKDEV và ECOGROWTH ......... 175 Bảng 3.32. Kiểm định nhân quả Granger giữa MACAP và ECOGROWTH ................ 176 Bảng 3.33. Kiểm định nhân quả Granger giữa TRADEVA và ECOGROWTH ........... 176 Bảng 3.34. Kiểm định nhân quả Granger giữa TRADEMA và ECOGROWTH .......... 176 Bảng 3.35. Phân rã phương sai của ECOGROWTH ..................................................... 178 Bảng 3.36. Phân rã phương sai của sự phát triển TTCK ............................................... 179 Bảng phụ lục 1. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến của các biến giải thích Bảng phụ lục 2. Kiểm định hiện tượng tự tương quan Bảng phụ lục 3. Kiểm định hiện tương phương sai thay đổi Bảng phụ lục 4. Kiểm định phân phối chuẩn của phần dư Bảng phụ lục 5.1. Phương trình đồng liên kết Bảng phụ lục 5.2. Kết quả chạy mô hình VECM -xii- Bảng phụ lục 6. Kiểm định nhân quả Granger Bảng phụ lục 8.1. Hàm phản ứng của ECOGROWTH Bảng phụ lục 8.2. Hàm phản ứng của STOCKDEV Bảng phụ lục 8.3. Hàm phản ứng của INVGDP Bảng phụ lục 8.4. Hàm phản ứng của MOSUPPLY Bảng phụ lục 8.5. Hàm phản ứng của CPI Bảng phụ lục 9.1. Phân rã phương sai của ECOGROWTH Bảng phụ lục 9.2. Phân rã phương sai của STOCKDEV Bảng phụ lục 9.3. Phân rã phương sai củ