Luận án Nâng cao hiệu quả quản trị Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

i LỜI CAM ĐOAN Luận án là công trình nghiên cứu độc lập của tác giả, mọi trích dẫn, tài liệu sử dụng đều minh bạch. Các kết quả phân tích chưa được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Tác giả luận án Trần Thị Vinh Thương ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu luận án tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của nhiều cá nhân, tập thể. Tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt tới hai thầy cô hướng dẫn khoa học TS. Phạm Thanh Bình, TS. Tô Thị Ánh Dương. Cảm ơn Ban lãnh đạo Viện Chiến lược Phát triển cùng các Ban, Phòng đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong thời gian học tập và nghiên cứu tại Viện. Tôi xin gửi lời cảm ơn Ban lãnh đạo, các cán bộ và nhân viên Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam, Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam, Ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội Việt Nam, Hiệp hội ngân hàng Việt Nam, Tạp chí Kinh tế và Dự báo đã nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn thành luận án. Đồng thời, tôi xin chân thành cảm ơn Khoa Ngân hàng, Ban Giám hiệu và các Phòng ban của trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình tôi tham gia làm nghiên cứu sinh. Cuối cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã chia sẻ, động viên tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện công trình này. Tác giả Trần Thị Vinh Thương iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Tiếng Việt TCTD : Tổ chức tín dụng NHTM : Ngân hàng thương mại NHTMCP : Ngân hàng thương mại cổ phần BĐH : Ban điều hành HĐQT : Hội đồng quản trị NHNN : Ngân hàng Nhà nước NSNN : Ngân sách Nhà nước Vietcombank : Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam Agribank : Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thông Việt Nam BIDV : Ngân hàng thương mại cổ phần đầu tư và phát triển Việt Nam Vietinbank : Ngân hàng thương mại cổ phần công thương Việt Nam Techcombank : Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ thương Việt Nam Tiếng Anh ADB : Ngân hàng phát triển Châu Á IMF : Quỹ tiền tệ quốc tế OECD : Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế IFC : Tập đoàn tài chính quốc tế ROA : Tỷ suất sinh lời trên tài sản ROE : Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu NIM : Biên lãi ròng iv NNM : Chênh lệch ròng ngoài lãi NOM : Chênh lệch hoạt động ròng CEO : Tổng giám đốc điều hành ODA : Vốn hợp tác phát triển chính thức FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài CAR : Tỷ lệ an toàn vốn NPL : Tỷ lệ nợ xấu FSIs : Bộ chỉ số lành mạnh tài chính v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. iii MỤC LỤC .................................................................................................................. v DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... xi DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ............................................................................ xii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ ...................................... 9 1.1. Tổng quan về quản trị ngân hàng thương mại ...................................................... 9 1.1.1. Về quan niệm quản trị ngân hàng thương mại ............................................... 9 1.1.1.1. Công trình trong nước ................................................................................ 9 1.1.1.2. Công trình nước ngoài ............................................................................. 11 1.1.2. Về bản chất của quản trị ngân hàng thương mại .......................................... 14 1.1.2.1. Công trình trong nước .............................................................................. 14 1.1.2.2. Công trình nước ngoài ............................................................................. 15 1.1.3. Về vai trò của quản trị ngân hàng thương mại ............................................. 15 1.1.3.1. Công trình trong nước .............................................................................. 15 1.1.3.2. Công trình nước ngoài ............................................................................. 17 1.2. Tổng quan về hiệu quả quản trị và đánh giá hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại ...................................................................................................................... 18 1.2.1. Tổng quan về hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại ............................... 18 1.2.1.1. Công trình trong nước .............................................................................. 18 1.2.1.2. Công trình nước ngoài ............................................................................. 19 1.2.2. Tổng quan về đánh giá hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại ................ 21 1.2.2.1. Công trình trong nước .............................................................................. 21 vi 1.2.2.2. Công trình nước ngoài ............................................................................. 26 1.3. Tổng quan về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại ............................................................................................................................ 28 1.3.1. Công trình trong nước .................................................................................. 28 1.3.2. Công trình nước ngoài ................................................................................. 29 1.4. Đánh giá kết quả tổng quan ................................................................................ 31 1.4.1. Những điểm có thể kế thừa .......................................................................... 31 1.4.2. Những vấn đề chưa được nghiên cứu hoặc mới được nghiên cứu sơ bộ luận án cần đi sâu nghiên cứu .............................................................................. 31 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ ................................................................................................................ 33 2.1. Những vấn đề cơ bản về quản trị ngân hàng thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ..................................................................................................... 33 2.1.1. Quản trị ngân hàng thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế .... 33 2.1.1.1. Khái niệm ................................................................................................. 33 2.1.1.2. Các mô hình quản trị ngân hàng thương mại .......................................... 35 2.1.2. Quan hệ giữa đổi mới quản trị và hiệu quả kinh doanh của Ngân hàng thương mại ................................................................................................................ 41 2.1.2.1. Đổi mới quản trị ngân hàng thương mại .................................................. 41 2.1.2.2. Hiệu quả kinh doanh của ngân hàng thương mại .................................... 43 2.1.2.3. Mối quan hệ giữa đổi mới quản trị và hiệu quả kinh doanh của ngân hàng thương mại ............................................................................................... 44 2.2. Hiệu quả và nâng cao hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ............................................................................................ 47 2.2.1. Quan niệm về hiệu quả và nâng cao hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại ...................................................................................................................... 47 2.2.1.1. Quan niệm về hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại .......................... 47 2.2.1.2. Quan niệm về nâng cao hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại .......... 49 vii 2.2.2. Đánh giá hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại ...................................... 49 2.2.2.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh doanh ......................................... 50 2.2.2.2. Nhóm chỉ tiêu hiệu quả của đổi mới quản trị .......................................... 52 2.2.2.3. Chỉ tiêu phản ánh tương quan giữa đổi mới quản trị và hiệu quả kinh doanh ngân hàng thương mại ............................................................................. 54 2.2.2.4. Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản trị theo nguyên tắc và chuẩn mực quốc tế (Chỉ số BGRI) .......................................................................................... 55 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị ngân hàng thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ...................................................................................... 57 2.3.1. Bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ................................................................ 57 2.3.2. Mô hình phát triển kinh tế quốc gia ............................................................. 58 2.3.3. Chính sách Nhà nước và môi trường pháp lý .............................................. 58 2.3.4. Thị trường và cạnh tranh .............................................................................. 59 2.3.5. Mô hình quản trị ngân hàng thương mại ...................................................... 60 2.3.6. Năng lực và nghệ thuật quản lý, điều hành của Hội đồng quản trị và Ban điều hành ngân hàng ............................................................................................ 61 2.3.7. Năng lực kiểm tra, giám sát, kiểm soát và đánh giá .................................... 61 2.3.8. Toàn cầu hóa ................................................................................................ 62 2.4. Khảo cứu kinh nghiệm nâng cao hiệu quả quản trị Ngân hàng thương mại ...... 63 2.4.1. Trường hợp thành công trong việc nâng cao hiệu quả quản trị của một số ngân hàng lớn tại Trung Quốc ..................................................................... 63 2.4.2. Trường hợp thất bại trong hoạt động quản trị của Ngân hàng thương mại cổ phần Nhà Hà Nội (Habubank) ..................................................................... 65 2.4.3. Bài học kinh nghiệm cho Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam .............................................................................................................. 65 Tiểu kết chương 2...................................................................................................... 68 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2015- 2020 ........................................................................................................................... 69 viii 3.1. Khái quát Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam trong hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam........................................................................ 69 3.1.1. Hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam ................................................. 69 3.1.2. Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam ............................ 71 3.2. Thực trạng hiệu quả quản trị Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam .................................................................................................................... 73 3.2.1. Tình hình hiệu quả kinh doanh của Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam giai đoạn 2015-2020 ....................................................... 73 3.2.2. Thực trạng hiệu quả quản trị và nâng cao hiệu quả quản trị của Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam ............................................... 80 3.2.2.1. Khái quát tình hình đổi mới mô hình quản trị tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam ............................................................. 80 3.2.2.2. Thực trạng hiệu quả quản trị và nâng cao hiệu quả quản trị của Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam ......................................... 82 3.2.3. Nhận định chung về hiệu quả quản trị của Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam ................................................................................ 97 3.2.3.1. Những kết quả chủ yếu và nguyên nhân .................................................. 97 3.2.3.2. Những hạn chế chủ yếu và nguyên nhân ............................................... 101 3.2.3.3. Thách thức chủ yếu đặt ra đối với việc nâng cao hiệu quả quản trị của Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam ............................... 109 Tiểu kết chương 3.................................................................................................... 111 CHƯƠNG 4. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN TRỊ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ .......................................................... 112 4.1. Bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và ảnh hưởng của nó đến phát triển Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam .................................................. 112 4.1.1. Bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế .............................................................. 112 4.1.2. Bối cảnh trong nước ................................................................................... 115 ix 4.2. Định hướng phát triển Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam đến năm 2030 .................................................................................................... 117 4.2.1. Định hướng đổi mới quản trị Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam đến năm 2030 ............................................................................ 117 4.2.2. Định hướng phát triển và nâng cao hiệu quả quản trị Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam đến năm 2030 ....................................... 119 4.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị của Vietcombank .................................. 121 4.3.1. Giải pháp 1: Hoàn thiện bộ máy và cơ chế hoạt động của Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam ........................................................ 121 4.3.1.1. Nội dung giải pháp................................................................................. 121 4.3.1.2. Điều kiện để thực hiện giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị tại Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam ........................................ 124 4.3.2. Giải pháp 2: Phát triển nhân lực chất lượng cao của Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam ................................................................ 125 4.3.2.1. Nội dung giải pháp................................................................................. 125 4.3.2.2. Điều kiện thực hiện giải pháp ................................................................ 130 4.3.3. Giải pháp 3: Chuyển đổi số và hiện đại hóa quản lý, điều hành tại Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam ............................................. 131 4.3.3.1. Nội dung giải pháp................................................................................. 131 4.3.3.2. Điều kiện thực hiện giải pháp ................................................................ 132 4.3.4. Giải pháp 4: Mở rộng hợp tác quốc tế của Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam .............................................................................. 133 4.3.4.1. Nội dung giải pháp................................................................................. 133 4.3.4.2. Điều kiện thực hiện giải pháp ................................................................ 134 4.4. Một số kiến nghị ............................................................................................... 134 4.4.1. Kiến nghị với Nhà nước ............................................................................. 134 4.4.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước .......................................................... 135 Tiểu kết chương 4.................................................................................................... 137 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 138 x DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN CỦA TÁC GIẢ ......................................................................................... 140 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 141 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 151 xi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Cơ cấu điểm chỉ số BGRI 56 Bảng 3.1. Quy mô của hệ thống NHTM Việt Nam tính đến 31/12/2020 Bảng 3.2. Một số các chỉ tiêu hoạt động kinh doanh cơ bản của Vietcombank giai đoạn 2015-2020 70 74 Bảng 3.3. Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu CAR của Vietcombank giai đoạn 2015- 2020 83 Bảng 3.4. Chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh doanh của Vietcombank giai đoạn 2015-2020...... 88 Bảng 3.5. Môt số chỉ tiêu về thanh khoản của Vietcombank giai đoạn 2015- 2020 91 Bảng 3.6. Một số chỉ tiêu phản ánh hiệu quả của đổi mới quản trị tại Vietcombank 92 Bảng 3.7. Chỉ số tương quan giữa hiệu quả quản trị và hiệu quả kinh doanh của Vietcombank giai đoạn 2015-2020 93 Bảng 3.8. Khung điểm quản trị điều hành BGRI của Vietcombank 96 Bảng 4.1. Một số chỉ tiêu kinh tế của Việt Nam giai đoạn 2021-2030 117 xii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Khung nghiên cứu của luận án 4 Sơ đồ 2.1. Mô hình quản trị tập trung của NHTM 36 Hộp 2.1. Các nguyên tắc tăng cường quản trị công ty cho các tổ chức ngân hàng của Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng 37 Sơ đồ 3.1. Cơ cấu tổ chức của Vietcombank 72 Biểu đồ 3.1. Tăng trưởng vốn chủ sở hữu và vốn điều lệ của Vietcombank giai đoạn 2015-2020 75 Biểu đồ 3.2. Tăng trưởng nguồn vốn huy động của Vietcombank giai đoạn 2015-2020... 76 Biểu đồ 3.3. Tăng trưởng tổng tài sản của Vietcombank giai đoạn 2015-2020 77 Biểu đồ 3.4. Tăng trưởng dư nợ của Vietcombank giai đoạn 2015-2020 78 Biểu đồ 3.5. Tăng trưởng lợi nhuận trước thuế và lợi nhuận sau thuế tại Vietcombank giai đoạn 2015-2020 Sơ đồ 3.2. Mô hình quản trị của Vietcombank 79 80 Biểu đồ 3.6. Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu của Vietcombank giai đoạn 2015- 2020 83 Biểu đồ 3.7. Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu của Vietcombank khi đưa về cùng một cách tính theo Basle II giai đoạn 2015-2020 85 Biểu đồ 3.8. Nợ xấu, nợ quá hạn của Vietcombank giai đoạn 2015-2020 86 Biểu đồ 3.9. Tỷ lệ nợ xấu, tỷ lệ nợ quá hạn của Vietcombank giai đoạn 2015- 2020 86 Biểu đồ 3.10. Tỷ suất sinh lời của Vietcombank giai đoạn 2015-2020 88 Biểu đồ 3.11. Tương quan giữa hiệu quả quản trị và hiệu quả kinh doanh của Vietcombank 93 Hình 4.1. Mô hình mục tiêu chiến lược của Vietcombank đến năm 2025 tầm nhìn 2030 119 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thực tế cho thấy, hệ thống ngân hàng của bất kỳ quốc gia nào cũng đều có vai trò quyết định đến phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia ấy; hiệu quả phát triển của mỗi ngân hàng ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển chung của nền kinh tế, trong đó hiệu quả kinh doanh của ngân hàng thì phụ thuộc cơ bản và trước hết vào việc quản trị đối với một ngân hàng cũng như đối với cả hệ thống ngân hàng. Theo số liệu khảo sát của Neilsen trên toàn cầu vào năm 2013, hơn 70% lãnh đạo các ngân hàng coi việc tuân thủ và t