Luận án Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----------œ---------- CAO VĂN KẾ N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông Vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp x©y dùng ë viÖt nam hiÖn nay LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----------œ---------- CAO VĂN KẾ N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông Vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp x©y dùng ë viÖt nam hiÖn nay Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng Mã số : 62.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. NGUYỄN THỊ HOÀI LÊ 2. PGS, TS. LÊ HOÀNG NGA HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản Luận án là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong Luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học nêu trong Luận án chưa từng ai được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Cao Văn Kế MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng, biểu, hình, hộp, phụ lục MỞ ĐẦU..........................................................................................................................1 Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................................6 1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .................. 6 1.1.1. Các nghiên cứu trong nước............................................................................ 6 1.1.2. Các nghiên cứu nước ngoài ......................................................................... 12 1.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................................... 14 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU...................................................................................... 16 1.4. Ý NGHĨA NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN .................................................................. 17 1.4.1. Ý nghĩa khoa học của luận án...................................................................... 17 1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận án ...................................................................... 17 Chương 2: LÝ LUẬN CHUNG VỀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG ......................................................19 2.1. ĐẶC ĐIỂM DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG VÀ VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG................................................................. 19 2.1.1. Đặc điểm doanh nghiệp xây dựng ............................................................... 19 2.1.2. Phân loại doanh nghiệp xây dựng................................................................ 20 2.1.3. Khái niệm vốn kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng............................. 22 2.1.4. Đặc trưng vốn kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng ............................. 23 2.1.5. Vai trò của vốn kinh doanh trong doanh nghiệp xây dựng......................... 25 2.1.6. Phân loại vốn kinh doanh trong doanh nghiệp xây dựng ........................... 26 2.1.7. Nguồn vốn kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng................................... 28 2.2. HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG.......................................................................................................... 30 2.2.1. Khái niệm hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh.............................................. 30 2.2.2. Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng .......................................................................................... 33 2.3. PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG ............... 36 2.3.1. Sử dụng các mô hình dự báo ....................................................................... 36 2.3.2. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng.............................................................. 47 2.4. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG............................ 61 2.4.1. Kinh nghiệm quốc tế về nâng cao hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh.......... 61 2.4.2. Bài học kinh nghiệm đối với doanh nghiệp xây dựng ở Việt Nam............ 67 Kết luận chương 2 .................................................................................................. 69 Chương 3: THỰC TRẠNG HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG Ở VIỆT NAM.............................................70 3.1. TỔNG QUAN VỀ DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG THỜI GIAN QUA ........................................................................................................... 70 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển, quy mô của doanh nghiệp xây dựng ...................................................................................................... 70 3.1.2. Tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng ...................... 77 3.2. HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG.......................................................................................................... 78 3.2.1. Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn kinh doanh (ROA) ............................. 78 3.2.2. Tỷ suất lợi nhuận vốn chủ sở hữu (ROE).................................................... 79 3.2.3. Tỷ suất sinh lời kinh tế của tài sản (BEP) ................................................... 81 3.2.4. Tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên doanh thu (ROS)....................................... 82 3.2.5. Hệ số hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh ..................................................... 84 3.2.6. Hệ số khả năng thanh toán ngắn hạn ........................................................... 85 3.2.7. Hệ số khả năng thanh toán nhanh................................................................ 86 3.2.8. Vòng quay hàng tồn kho.............................................................................. 87 3.2.9. Kỳ thu tiền bình quân................................................................................... 88 3.3. PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG ............... 90 3.3.1. Phân tích theo thang đo Linkert để chỉ ra nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh ............................................................... 90 3.3.2. Phân tích theo phương trình Dupont để chỉ ra các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh............................................. 95 3.4. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG .......................................................................... 97 3.4.1. Kết quả đạt được .......................................................................................... 97 3.4.2. Một số hạn chế ............................................................................................. 98 3.4.3. Nguyên nhân làm ảnh hưởng tới hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng....................................................................... 103 Kết luận chương 3 ................................................................................................ 109 Chương 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG Ở VIỆT NAM ..............110 4.1. BỐI CẢNH KINH TẾ VIỆT NAM VÀ THẾ GIỚI GIAI ĐOẠN 2015 - 2025........ 110 4.1.1. Dự báo bối cảnh kinh tế Việt Nam giai đoạn 2015 - 2025 ....................... 110 4.1.2. Dự báo bối cảnh kinh tế thế giới giai đoạn 2015 - 2025........................... 112 4.2. QUAN ĐIỂM, PHƯƠNG HƯỚNG, MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG........................................................................................ 112 4.2.1. Quan điểm và phương hướng phát triển doanh nghiệp xây dựng ............ 112 4.2.2. Mục tiêu phát triển và nâng cao hiệu qủa sử dụng vốn kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng....................................................................... 114 4.3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG............................................................... 120 4.3.1. Nhóm giải pháp cơ bản .............................................................................. 120 4.3.2. Nhóm giải pháp bổ trợ ............................................................................... 128 4.4. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ.......................................................................................... 142 4.4.1. Đối với Chính phủ...................................................................................... 142 4.4.2. Đối với các bộ, ngành ................................................................................ 148 4.4.3. Đối với Ngân hàng, Kho bạc, Thuế........................................................... 150 Kết luận chương 4 ................................................................................................ 152 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...........................................................................153 DANH MỤC CÔNG TRÌNH Đà CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................................155 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................156 PHỤ LỤC ....................................................................................................................162 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN Chữ viết tắt Chữ nguyên nghĩa BCH Ban chấp hành BEP Tỷ suất sinh lời kinh tế của tài sản BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế CB CNV Cán bộ công nhân viên DA Dự án DATC Công ty mua bán nợ và tài sản tồn đọng DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa DNXD Doanh nghiệp xây dựng DNXDGT Doanh nghiệp xây dựng giao thông DNXDNN Doanh nghiệp xây dựng nhà nước EPS Earning per share - Thu nhập mỗi cổ phần HĐQT Hội đồng quản trị HĐTV Hội đồng thành viên IRR Intenal Rate of Return - Tỷ suất nội hoàn KD Kinh doanh MMTB Máy móc, thiết bị NLSX Năng lực sản xuất NSNN Ngân sách nhà nước ROA Tỷ suất lợi nhuận sau thuế/ vốn kinh doanh ROE Tỷ suất lợi nhuận sau thuế/ vốn chủ sở hữu ROI Tỷ suất hòa vốn đầu tư ROS Tỷ suất lợi nhuận sau thuế/ vốn kinh doanh SX Sản xuất SXKD Sản xuất kinh doanh TCT Tổng công ty TCTXD Tổng công ty xây dựng TCTXDCTGT Tổng công ty xây dựng công trình giao thông TĐKTVN Tập đoàn kinh tế VN TNHH Trách nhiệm hữu hạn TSCĐ Tài sản cố định TSLĐ Tài sản lưu động TSTC Tài sản tài chính TTCK Thị trường chứng khoán VAMC Công ty quản lý và khai thác tài sản Việt Nam VCĐ Vốn cố định VCSH Vốn chủ sở hữu VLĐ Vốn lưu động VN Việt Nam XDCB Xây dựng cơ bản XDCT Xây dựng công trình DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN Số hiệu Nội dung Trang Bảng 2.1: Bảng mô tả bảng hỏi và trả lời ........................................................38 Bảng 3.1: Vốn kinh doanh của DNXD giai đoạn 2008-2013..........................74 Bảng 3.2: Bảng thống kê mô tả dữ liệu............................................................91 Bảng 3.3: Bảng hệ số kiểm định tương quan các biến.....................................91 Bảng 3.4: Bảng hệ số hồi quy bội ....................................................................92 Bảng 3.5: Bảng tính ROE của Tổng công ty XD Sông Đà..............................96 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN ÁN Số hiệu Nội dung Trang Biểu đồ 3.1: Tỷ trọng DNXD theo quy mô vốn kinh doanh thời điểm 31/12/2008...................................................................................75 Biểu đồ 3.2: Tỷ trọng DNXD theo quy mô vốn kinh doanh thời điểm 31/12/2013...................................................................................75 Biểu đồ 3.3: Tỷ suất lợi nhuận sau thuế/ vốn kinh doanh................................79 Biểu đồ 3.4: Tỷ suất lợi nhuận sau thuế/ vốn chủ sở hữu................................80 Biểu đồ 3.5: Tỷ suất sinh lời kinh tế của tài sản ..............................................82 Biểu đồ 3.6: Tỷ suất lợi nhuận sau thuế / doanh thu........................................83 Biểu đồ 3.7: Hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh...............................................85 Biểu đồ 3.8: Khả năng thanh toán ngắn hạn ....................................................86 Biểu đồ 3.9: Khả năng thanh toán nhanh.........................................................87 Biểu đồ 3.10: Vòng quay hàng tồn kho ...........................................................88 Biểu đồ 3.11: Kỳ thu tiền bình quân ................................................................90 Biểu đồ 4.1: Tỷ suất lợi nhuận sau thuế/ Tổng tài sản...................................115 Biểu đồ 4.2: Tỷ suất lợi nhuận sau thuế/nguồn vốn chủ sở hữu....................115 Biểu đồ 4.3: Hệ số khả năng thanh toán ngắn hạn.........................................116 Biểu đồ 4.4: Hệ số khả năng thanh toán nhanh..............................................117 Biểu đồ 4.5: Tổng thu nhập trước thuế/ doanh thu ........................................117 Biểu đồ 4.6: Tổng thu nhập trước thuế/ tổng tài sản......................................118 Biểu đồ 4.7: Tổng thu nhập trước thuế/ nguồn vốn CSH ..............................119 Biểu đồ 4.8: Vòng quay hàng tồn kho ...........................................................119 DANH MỤC CÁC HÌNH, HỘP TRONG LUẬN ÁN Số hiệu Nội dung Trang Hình 2.1: Mô hình, câu hỏi xác định quan điểm trong quản trị tài chính........42 Hình 2.2: Sơ đồ phân tích Dupont trong một DN xây dựng............................46 Hình 4.1: Chi phí sử dụng vốn của doanh nghiệp xây dựng..........................135 Hình 4.2: Mô hình quản trị doanh nghiệp hiện đại ........................................142 Hộp 4.1: Cơ cấu tài sản dài hạn trong DNXD ...............................................131 DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC TRONG LUẬN ÁN Số hiệu Nội dung Trang Phụ lục 01: BẢNG TÍNH TOÁN CÁC CHỈ TIÊU CHƯƠNG 3.......................................163 Phụ lục 02: BẢNG TÍNH TOÁN SỐ LIỆU VÀ MỤC TIÊU NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN CHƯƠNG 4.............................................................175 Phụ lục 03: BẢNG HỎI ĐIỀU TRA KHOA TÀI CHÍNH DN - HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ........182 Phụ lục 04: SỐ LIỆU ĐIỀU TRA VÀ XỬ LÝ SƠ BỘ......................................................185 Phụ lục 05: BẢNG TỔNG HỢP KẾT QUẢ ĐIỀU TRA...................................................191 Phụ lục 06: PHÂN TÍCH SỐ LIỆU ĐIỀU TRA ................................................................202 Phụ lục 07: ỨNG DỤNG MÔ HÌNH VÉC TƠ TỰ HỒI QUY (VAR) ĐỂ CHỈ RA NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHI PHÍ VỐN VÀ NHU CẦU VỐN TRONG DNXD ...................................................................................207 Phụ lục 08: TÍNH TOÁN CÁC CHUỖI WACC CỦA CÔNG TY TỪ QUÝ I/2008 ĐẾN QUÝ 4/2012 ..............................................................................215 Phụ lục 09: BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ ƯỚC LƯỢNG .............................................225 Phụ lục 10: DỰ BÁO CHI PHÍ VỐN TRUNG BÌNH CHO CÁC CÔNG TY NĂM 2015 .....................................................................................................229 Phụ lục 11: KẾT QUẢ TÍNH NHU CẦU VỐN CHO Ở CÁC BẢNG SAU.....................230 Phụ lục 12: BẢNG THỐNG KÊ PHƯƠNG TRÌNH VAR ƯỚC LƯỢNG .......................236 Phụ lục 13: DỰ BÁO NHU CẦU VỐN CHO CÁC CÔNG TY XÂY DỰNG NĂM 2015 .....................................................................................................239 Phụ lục 14: DANH SÁCH CÁC CÔNG TY CP ĐẠI DIỆN TRONG NGÀNH XÂY DỰNG ..................................................................................................240 Phụ lục 15: BẢNG PHÂN TÍCH DOANH THU, CHI PHÍ LÃI VAY .............................241 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Trong nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp xây dựng (DNXD) có vị trí quan trọng trong quá trình tạo ra của cải cho xã hội, là doanh nghiệp tham gia vào khâu khởi đầu của quá trình tạo ra cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật có giá trị cao, đáp ứng nhu cầu sản xuất kinh doanh và đời sống xã hội. Sự phát triển và hoạt động kinh doanh hiệu quả của các DNXD không chỉ đem lại lợi ích cho các chủ sở hữu doanh nghiệp, mà còn tạo công ăn việc làm cho xã hội, góp phần quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Trong những năm vừa qua, dưới tác động của khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu, môi trường kinh tế thế giới và trong nước biến động phức tạp, thị trường bất động sản trầm lắng đã và đang đặt các doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các DNXD nói riêng trước những thách thức to lớn, đặc biệt là áp lực cạnh tranh. Điều đó đòi hỏi tất cả các doanh nghiệp phải không ngừng nâng cao thế và lực của mình, tăng cường khả năng cạnh tranh để tồn tại và phát triển vững mạnh. Trong bối cảnh đó, việc tổ chức sử dụng vốn tiết kiệm, hiệu quả là đòi hỏi tất yếu khách quan, gắn liền với sự tồn tại của mỗi doanh nghiệp. Việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh luôn là yêu cầu và nhiệm vụ được đặt lên hàng đầu trước mỗi quyết định tài chính của doanh nghiệp. Nghiên cứu để đánh giá một cách khoa học và khách quan về hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh của DNXD, chỉ ra những điểm hạn chế và nguyên nhân tồn tại, từ đó có giải pháp phù hợp nhằm hướng tới mục tiêu phát triển bền vững DN. Những năm vừa qua, các DNXD có mức tăng trưởng thấp so với tốc độ phát triển của các ngành sản xuất công nghiệp, nhiều DN không đáp ứng đủ việc làm cho người lao động, tỷ lệ nợ xấu, hàng tồn kho, chi phí sản xuất kinh doanh dở dang tăng dần, việc dùng vốn ngắn hạn đầu tư vào tài sản dài hạn diễn ra phổ biến, đầu tư tài sản cố định trong khi DN thiếu việc làm, dẫn đến rủi ro hoạt động, rủi ro kinh doanh, rủi ro tài chính. Nguồn vốn kinh doanh chủ yếu huy động từ các tổ chức tín dụng, lãi suất cao, chi phí lãi vay ngày càng gia tăng, quá 2 trình quản lý chi phí đầu tư xây dựng, quản lý vốn Nhà nước, công tác thanh quyết toán và thu hồi vốn bị chậm trễ, giảm hiệu quả vòng quay của vốn. Mặt khác, các tổng công ty xây dựng được thành lập theo Quyết định 90, 91 của Chính phủ, mô hình tổ chức ngày càng lớn dần, kinh doanh đa ngành nghề, hình thức công ty mẹ - công ty con dần bộc lộ nhiều điểm chưa phù hợp trong quản lý và điều hành, làm cho hiệu quả sử dụng vốn ngày càng giảm sút. Từ năm 2008 là năm bắt đầu nền kinh tế có dấu hiệu suy giảm, các DNXD có đặc thù vốn đầu tư ban đầu lớn và thời gian thu hồi vốn lâu dài, đã bộc lộ rõ hơn các bất cập về công tác điều hành SXKD, mô hình tổ chức quản lý và quản trị DN, năng lực tài chính, năng lực cạnh tranh, hậu quả là các chỉ tiêu tài chính và hiệu quả kinh doanh của DN giảm sâu so với các năm trước đây. Trước thực trạng đó, việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh là bài toán khó đối với Nhà nước và các DNXD. Để DNXD từng bước khắc phục những tồn tại, việc tìm hiểu, phân tích thực trạng để đưa ra các giải pháp nhằm giúp cho DNXD nâng cao hiệu quả sử dụng vốn là một nhu cầu cấp thiết. Xuất phát từ những lý do nêu trên, việc nghiên cứu một cách có hệ thống tình hình sản xuất kinh doanh (SXKD) của các DNXD, trong đó việc phân tích hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh là vấn đề mang tính thời sự lớn. Chính vì vậy, việc nghiên cứu đề tài: “Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh của doanh nghiệp xây dựng ở Việt Nam hiện nay” là có ý nghĩa thiết thực trên cả phương diện lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích nghiên cứu của luận án - Làm rõ về lý luận các nội dung nghiên cứu về vốn và hiệu quả sử dụng vốn, các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn kinh doanh trong doanh nghiệp xây dựng. - Luận án phân tích thực trạng hiệu quả sử dụng