Luận án Nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI **********&*********** ĐỖ MINH THUỶ NÂNG CAO NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA GIÁM ĐỐC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THANH HÓA LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội, năm 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI **********&*********** ĐỖ MINH THUỶ NÂNG CAO NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA GIÁM ĐỐC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 9.31.01.10 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Mai Thanh Lan 2. TS. Trần Thị Hoàng Hà Hà Nội, năm 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết luận nghiên cứu trong chuyên đề này là trung thực không trùng lặp với đề tài khác. Mọi số liệu được sử dụng đã được trích dẫn đầy đủ trong danh mục tài liệu tham khảo. Tác giả Đỗ Minh Thuỷ ii LỜI CẢM ƠN Luận án được hoàn thành là kết quả của sự nỗ lực nghiên cứu nghiêm túc của tác giả, cùng sự hướng dẫn chỉ bảo tận tình của người hướng dẫn khoa học, sự hợp tác của các cơ quan hữu quan, doanh nghiệp và sự động viên đáng quý của gia đình và bạn bè. Đầu tiên tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả Quý Thầy Cô giáo và Nhà khoa học Trường Đại học Thương mại đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập và thực hiện nghiên cứu. Tác giả bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với tập thể giảng viên hướng dẫn khoa học PGS. TS. Mai Thanh Lan và TS. Trần Thị Hoàng Hà đã định hướng, chỉ dẫn và tạo điều kiện tốt nhất cho tác giả trong suốt quá trình học và nghiên cứu luận án. Tác giả xin chân thành cảm ơn lãnh đạo các Sở, Ban ngành, Hiệp hội doanh nghiệp, Giám đốc các doanh nghiệp nhỏ và vừa, Nhà khoa học trong và ngoài nước đã hợp tác, hỗ trợ tác giả trong quá trình nghiên cứu. Tác giả xin cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè đã luôn động viên khuyến khích và ủng hộ tinh thần và vật chất để tác giả yên tâm học tập nghiên cứu. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót nhất định khi thực hiện nghiên cứu. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của Quý Thầy Cô giáo, Nhà khoa học và Bạn đọc gần xa. Một lần nữa, tác giả xin trân trọng cảm ơn! Thanh Hóa, tháng 9 năm 2022 Tác giả Đỗ Minh Thuỷ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. ii MỤC LỤC ..................................................................................................................... iii DANH MỤC BẢNG BIỂU .............................................................................................. v DANH MỤC BIỂU ĐỒ ................................................................................................. vii DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ .................................................................................. viii DANH MỤC VIẾT TẮT ................................................................................................ ix PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Đặt vấn đề ..................................................................................................................... 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 4 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của nghiên cứu ............................................................. 6 5. Kết cấu luận án ............................................................................................................. 7 Chương 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ NÂNG CAO NĂNG LỰC QUẢN LÝ ...... 8 CỦA GIÁM ĐỐC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ..................................................... 8 1.1 Tổng quan nghiên cứu về năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa 8 1.2 Tổng quan nghiên cứu về nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên phạm vi địa phương. ............................................................................. 14 1.3 Khoảng trống và định hướng nghiên cứu ................................................................. 20 Chương 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ NÂNG CAO NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA ......... 23 GIÁM ĐỐC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở ĐỊA PHƯƠNG ................................ 23 2.1 Giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa ......................................................................... 23 2.2 Năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa ....................................... 28 2.3 Nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên phạm vi địa phương cấp tỉnh. ............................................................................................................. 35 2.4 Kết quả nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên phạm vi địa phương cấp tỉnh. ......................................................................................... 48 2.5 Các yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa. ...................................................................................................................... 51 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................................. 54 Chương 3. QUY TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................... 55 3.1 Quy trình nghiên cứu ................................................................................................ 55 3.2 Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ............................................................... 57 iv 3.3 Phương pháp phân tích dữ liệu ................................................................................. 79 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ................................................................................................. 80 Chương 4. THỰC TRẠNG NÂNG CAO NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA GIÁM ĐỐC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THANH HÓA ................... 81 4.1 Khái quát về doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá ...................... 81 4.2 Giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá ........................... 85 4.4 Thực trạng nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bản tỉnh Thanh Hoá .................................................................................................. 88 4.5 Kết quả nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá ...................................................................................................... 110 4.6 Yếu tố ảnh hưởng đến nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá. ............................................................................. 122 4.7 Đánh giá chung về nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá .................................................................................. 130 TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 ............................................................................................... 134 Chương 5. GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA GIÁM ĐỐC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THANH HOÁ ĐẾN NĂM 2025 TẦM NHÌN 2030 ................................................................................................ 135 5.1 Xu hướng phát triển năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa .... 135 5.2 Định hướng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá đến năm 2025 tầm nhìn 2030 .............................................................................................. 136 5.3 Định hướng nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa Thanh Hoá đến năm 2025 tầm nhìn 2030 ..................................................................... 138 5.4 Đề xuất giải pháp nâng cao năng lực quản lý của giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá đến năm 2025 tầm nhìn 2030 ......................................... 139 5.5 Kiến nghị ................................................................................................................ 147 TIỂU KẾT CHƯƠNG 5 ............................................................................................... 149 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 150 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ................................. 153 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 154 PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 159 Phục lục 1: Tổng hợp khảo sát ý kiến chuyên gia về thang đoError! Bookmark not defined. Phục lục 2: Phiếu khảo sát cán bộ quản lý và chuyên gia Error! Bookmark not defined. Phụ lục 3: Phiếu khảo sát sử dụng cho giám đốc ............. Error! Bookmark not defined. Phụ lục 4: Phiếu khảo sát sử dụng cho nhân viên ............ Error! Bookmark not defined. Phụ lục 5: Kết quả khảo sát thử nghiệm .......................... Error! Bookmark not defined. v Phụ lục 6: Kết quả khảo sát chính thức ........................... Error! Bookmark not defined. DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1. 1 Khung phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 5 Bảng 1. 2: Năng lực quản lý của giám đốc DNNVV ......................................................... 13 Bảng 1. 3: Nâng cao NLQL của GĐDNNVV trên phạm vi địa phương ........................... 18 Bảng 2. 1: Tiêu chí đánh giá hoạt động tuyên truyền 45 Bảng 2. 2: Tiêu chí đánh giá hoạt động đào tạo bồi dưỡng ................................................ 46 Bảng 2. 3: Tiêu chí đánh giá hoạt động tạo lập môi trường ............................................... 47 Bảng 2. 4: Thang đo mức độ đáp ứng NLQL so với yêu cầu quản lý ................................ 51 Bảng 3. 1: Diễn giải nội dung trong quy trình nghiên cứu ................................................. 56 Bảng 3. 2: Danh sách chuyên gia phỏng vấn định tính ...................................................... 60 Bảng 3. 3: NLQL của giám đốc DNNVV Thanh Hoá ....................................................... 62 Bảng 3. 4: Tiêu chí đánh giá hoạt động NCNLQL của giám đốc DNNVV ....................... 64 Bảng 3. 5: Tiêu chí đánh giá kết quả QLNN về NCNLQL của giám đốc DNNVV .......... 65 Bảng 3. 6: Yếu tố ảnh hưởng đến NCNLQL của GĐDNNVV .......................................... 66 Bảng 3. 7: Thang đo NLQL của giám đốc DNNVV Thanh Hoá ....................................... 68 Bảng 3. 8: Kiểm định Cronbach’s Alpha biến NLQL của giám đốc DNNVV .................. 70 Bảng 3. 9: Kết quả phân tích nhân tố khẳng định mối liên hệ giữa NLQL và kết quả hoạt động của DNNVV .............................................................................................................. 71 Bảng 3. 10: Kết quả phân tích mối liên hệ giữa hoạt động nâng cao NLQL và mức độ đáp ứng NLQL của giám đốc DNNVV .................................................................................... 72 Bảng 3. 11: Phân bổ chọn mẫu nghiên cứu ........................................................................ 74 Bảng 3. 11: Thống kê mô tả mẫu khảo sát DNNVV .......................................................... 75 Bảng 3. 12: Mô tả đặc điểm mẫu khảo sát giám đốc DNNVV .......................................... 79 Bảng 4. 1: Số lượng và tỷ trọng DNNVV Thanh Hoá ....................................................... 81 Bảng 4. 4: Kết quả thực hiện kế hoạch bồi dưỡng nâng cao NLQL của giám đốc DNNVV trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá ............................................................................................... 93 Bảng 4. 5: Hiệu quả hoạt động tuyên truyền ...................................................................... 96 Bảng 4. 6: Nội dung và hình thức ĐT-BD nâng cao NLQL của giám đốc DNNVV trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá ............................................................................................................ 97 Bảng 4. 7: Hoạt động bồi dưỡng nâng cao NLQL của giám đốc DNNVV ........................ 98 Bảng 4. 8 Thống kê tình hình ĐT-BD giai đoạn 2017 -2021 ............................................. 99 Bảng 4. 9: Số lượng giám đốc DNNVV được đào tạo theo theo lĩnh vực hoạt động giai đoạn 2017-2021 ................................................................................................................ 100 Bảng 4. 10: Kế hoạch bồi dưỡng nâng cao NLQL của giám đốc DNNVV ..................... 101 Bảng 4. 11: Kết quả đánh giá môi trường hỗ trợ DNNVV .............................................. 107 Bảng 4. 12: Đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch hàng năm ........................................... 108 Bảng 4. 13: Điều chỉnh chính sách trong hỗ trợ nâng cao NLQL của ............................. 109 Bảng 4. 14: Kết quả đánh giá tính hiệu lực của QLNN về NCNLQL của GĐDNNVV .. 110 Bảng 4. 15: Kết quả đánh giá tính hiệu quả của QLNN về NCNLQL của GĐDNNVV . 111 vi Bảng 4. 16: Đăng ký thành lập doanh nghiệp các tỉnh Bắc Trung Bộ ............................. 112 Bảng 4. 17: Kết quả đánh giá tính phù hợp của hoạt động QLNN đối với NCNLQL của GĐDNNVV ...................................................................................................................... 116 Bảng 4. 18: Kết quả đánh giá tính bền vững của hoạt động QLNN đối với NCNLQL của GĐDNNVV ...................................................................................................................... 117 Bảng 4. 19: Kết quả phân tích Cronbach's Alpha ............................................................. 122 Bảng 4. 20: Kết quả phân tích mức độ tác động của các nhân tố ..................................... 123 Bảng 4. 21: Tác động của yếu tố môi trường KT - XH đến NCNLQL của GĐDNNVV 126 Bảng 4. 22: Tác động của hệ thống giáo dục nghề nghiệp đến NCNLQL của GĐDNNVV .......................................................................................................................................... 126 Bảng 4. 23: Tác động của yếu tố cán bộ đến NCNLQL của GĐDNNVV ....................... 127 Bảng 4. 24: Tác động của yếu tố thuộc về GĐDNNVV .................................................. 127 Bảng 4. 25: Hình thức học tập NCNLQL của GĐDNNVV ............................................. 129 vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3. 1: Lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp .......................................................... 76 Biểu đồ 3. 2: Loại hình doanh nghiệp ................................................................................ 76 Biểu đồ 3. 3: Số lao động thường xuyên của DN tại thời điểm năm 2020 ......................... 77 Biểu đồ 3. 4: Vốn kinh doanh của DN tại thời điểm nghiên cứu ....................................... 77 Biểu đồ 3. 5: Kết quả kinh doanh của DN năm 2020 ......................................................... 78 Biểu đồ 4. 1: Quy mô vốn đăng ký DN đến năm 2016 và đến năm 2020 82 Biểu đồ 4. 2: Tỷ lệ DNNVV Thanh Hóa theo ngành nghề và lĩnh vực hoạt động ............ 83 Biểu đồ 4. 3: Doanh thu thuần của DNNVV giai đoạn 2016-2020 .................................... 83 Biểu đồ 4. 4: Mức lợi nhuận trước thuế của DN giai đoạn 2016 - 2020 ............................ 84 Biểu đồ 4. 10: Chỉ số hỗ trợ DN của tỉnh Thanh Hoá ...................................................... 106 Biểu đồ 4. 11: Doanh thu thuần của doanh nghiệp giai đoạn 2016-2020 ........................ 113 Biểu đồ 4. 12: Mức lợi nhuận trước thuế của doanh nghiệp giai đoạn 2016 - 2020 ........ 113 Biểu đồ 4. 13: Đóng góp GRDP và nộp ngân sách khu vực DN giai đoạn 2016 - 2020 . 114 Biểu đồ 4. 14: Kết quả thu hút, tạo việc làm cho người lao động giai đoạn 2016-2020 .. 115 Biểu đồ 4. 15: Kết quả mức độ đáp ứng kiến thức quản lý của giám đốc DNNVV trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá .......................................................................................................... 118 Biểu đồ 4. 16: Kết quả mức độ đáp ứng năng lực tự quản lý của giám đốc DNNVV trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá .................................................................................................... 119 Biểu đồ 4. 17: Kết quả mức độ đáp ứng năng lực quản lý đội ngũ của giám đốc DNNVV trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá ............................................................................................. 120 Biểu đồ 4. 18: Kết quả mức độ đáp ứng năng lực điều hành doanh nghiệp của .............. 120 Biểu đồ 4. 19: Kết quả mức độ đáp ứng năng lực đối mới sáng tạo của giám đốc DNNVV trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá ............................................................................................. 121 Biểu đồ 4. 20: Kết quả mức độ đáp ứng phẩm chất đạo đức doanh nhân của giám đốc DNNVV trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá .............................................................................. 122 Biểu đồ 4. 21: Hình thức tự học tập ................................................................................. 128 viii DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ Hình 1. 1: Mô hình năng lực toàn diện ..................................................................................... 12 Hình 4. 1: Kết quả phân tích mô hình nhân tố ảnh hưởng đến nâng cao NLQL của giám đốc DNNVV trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá ................................................................................... 124 Sơ đồ 2. 1: Nội dung NCNLQL của GĐDNNVV trên địa bàn tỉnh ........................................ 43 Sơ đồ 3. 1: Quy trình nghiên cứu ............................................................................................ 55 ix DANH MỤC VIẾT TẮT Cụm viết tắt Được hiểu là BTC Bộ tài chính CB Cán bộ CNH-HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hoá DN Doanh nghiệp DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa ĐMST Đổi mới sáng tạo ĐT-BD Đào tạo bồi dưỡng GDP Tổng giá trị quốc nội GĐDN Giám đốc doanh nghiệp GĐDNNVV Giám đốc doanh nghiệp nhỏ và vừa GRDP Tổng giá trị sản phẩm trên địa bàn HĐND Hội đồng nhân dân KT-XH Kinh tế xã hội KH & ĐT Kế hoạch và đầu tư NCNLQL Nâng cao năng lực quản lý NCS Nghiên cứu sinh NL Năng lực NLQL Năng lực quản lý NNL Nguồn nhân lực QĐ Quyết định QLNN Quản lý nhà nước QTDN Quản trị doanh nghiệp TTHC Thủ tục hành chính UBND Uỷ ban nhân dân VCCI Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Nghị quyết Đại hội XII của Đảng đã xác định rõ hơn vai trò, vị thế của kinh tế tư nhân trong bối cảnh nước ta đang đẩy mạnh thực hiện đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế gắn với thực hiện ba đột phá chiến lược, cụ thể “Kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể cùng với kinh tế tư nhân là nòng cốt để phát triển một nền kinh tế độc lập, tự chủ”. Trong cơ cấu nền kinh tế tư nhân của nước ta, doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đang đóng góp hơn 45% GDP, 32% tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN), tạo việc làm mới cho hơn 5 triệu lao động mỗi năm và nền tảng quan trọng để phát triển các tập đoàn kinh tế tư nhân lớn mạnh (Tổng cục thống kê, 2020). Vì vậy việc tạo điều kiện thuận lợi về môi trường, thể chế cũng như tập trung nâng cao năng lực quản lý (NLQL) điều hành của giám đốc DNNVV được Nhà nước hết sức quan tâm xem đây là khâu đột phá của chiến lược chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế - xã hội của đất nướ