Luận án Nghiên cứu bài tập phát triển sức bền chuyên môn cho vận động viên bóng đá nữ U17 quốc gia

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HOÁ, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN KHOA HỌC THỂ DỤC THỂ THAO TRẦN HUY ĐỨC NGHIÊN CỨU BÀI TẬP PHÁT TRIỂN SỨC BỀN CHUYÊN MÔN CHO VẬN ĐỘNG VIÊN BÓNG ĐÁ NỮ U17 QUỐC GIA LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC Hà Nội - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HOÁ, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN KHOA HỌC THỂ DỤC THỂ THAO TRẦN HUY ĐỨC NGHIÊN CỨU BÀI TẬP PHÁT TRIỂN SỨC BỀN CHUYÊN MÔN CHO VẬN ĐỘNG VIÊN BÓNG ĐÁ NỮ U17 QUỐC GIA Tên ngành: Giáo dục học Mã ngành: 9140101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS Nguyễn Xuân Sinh 2. PGS.TS Ngô Trang Hưng Hà Nội - 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Tác giả luận án Trần Huy Đức MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. MỤC LỤC .......................................................................................................... DANH MỤC KÝ HIỆU VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN ............................. DANH MỤC CÁC BIỂU BẢNG, BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN ÁN ................ MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 5 Chương 1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .......................... 6 1.1. Các quan điểm của Đảng, Nhà nước, Ngành TDTT về thể thao thành tích cao ...................................................................................................... 6 1.1.1. Quan điểm của Đảng, Nhà nước, Ngành TDTT về thể thao thành tích cao ............................................................................................ 6 1.1.2. Vị trí, vai trò của môn bóng đá ....................................................... 9 1.2. Khái niệm và phân loại sức bền ........................................................... 12 1.2.1. Khái niệm sức bền......................................................................... 12 1.2.2. Phân loại sức bền ............................................................................ 13 1.2.3. Sức bền chuyên môn trong thi đấu bóng đá.................................. 15 1.2.4. Một số khái niệm có liên quan ...................................................... 19 1.3. Vai trò của sức bền chuyên môn trong bóng đá hiện đại .................. 20 1.4. Cơ sở về các hệ thống năng lượng liên quan đến diễn biến sinh lý của VĐV trong thi đấu bóng đá .................................................................. 26 1.4.1. Diễn biến sinh lý của VĐV trong thi đấu bóng đá ....................... 26 1.4.2. Cơ sở sinh lý về các hệ thống năng lượng của cơ thể ................... 28 1.5. Các nội dung và phương pháp huấn luyện tố chất sức bền .............. 30 1.5.1. Sức bền ưa khí và yếm khí ............................................................ 30 1.5.2. Sức mạnh tốc độ ............................................................................ 36 1.5.3. Sức bền tốc độ ............................................................................... 38 1.6. Chương trình huấn luyện cho nữ vận động viên bóng đá U17 ......... 40 1.6.1. Yêu cầu và nhiệm vụ ..................................................................... 40 1.6.2. Nội dung huấn luyện cho nữ vận động viên bóng đá U17 ........... 41 1.6.3. Nội dung huấn luyện thể lực ......................................................... 42 1.7. Đặc điểm tâm sinh lý của VĐV bóng đá nữ U17 ................................ 44 1.8. Tình hình nghiên cứu ............................................................................. 47 1.8.1. Ở nước ngoài ................................................................................. 47 1.8.2. Ở trong nước ................................................................................. 49 1.9. Tiểu kết ................................................................................................... 60 Chương 2. PHƯƠNG PHÁP VÀ TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU .................. 62 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 62 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................... 62 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 62 2.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 62 2.2.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu ................................. 62 2.2.2. Phương pháp phỏng vấn, tọa đàm ................................................. 63 2.2.3. Phương pháp quan sát sư phạm .................................................... 63 2.2.4. Phương pháp kiểm tra y sinh ........................................................ 64 2.2.5. Phương pháp kiểm tra sư phạm .................................................... 70 2.2.6. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ............................................. 81 2.2.7. Phương pháp toán thống kê .......................................................... 81 2.3. Tổ chức nghiên cứu ............................................................................... 82 2.3.1. Thời gian nghiên cứu .................................................................... 82 2.3.2. Địa điểm nghiên cứu ..................................................................... 83 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ........................... 84 3.1. Nghiên cứu đặc điểm phát triển sức bền chuyên môn của nữ cầu thủ U17 quốc gia ........................................................................................... 84 3.1.1. Xác định đặc điểm phát triển sức bền chuyên môn của nữ cầu thủ U17 quốc gia ................................................................................. 84 3.1.2. Lựa chọn test và xây dựng tiêu chuẩn đánh giá sức bền chuyên môn của nữ cầu thủ U17 quốc gia......................................................... 89 3.1.3. Thực trạng sức bền chuyên môn của nữ cầu thủ U17 quốc gia .... 97 3.1.4. Bàn luận ...................................................................................... 109 3.2. Nghiên cứu lựa chọn bài tập phát triển sức bền chuyên môn của nữ cầu thủ U17 quốc gia ........................................................................... 113 3.2.1. Tổ chức lựa chọn bài tập ............................................................. 113 3.2.2. Kết quả lựa chọn bài tập ............................................................. 116 3.2.3. Bàn luận ...................................................................................... 141 3.3. Nghiên cứu xác định hiệu quả các bài tập đã lựa chọn trong thực tiễn huấn luyện vận động viên Bóng đá nữ U17 quốc gia ....................... 128 3.3.1. Tổ chức thực nghiệm sư phạm .................................................... 128 3.3.2. Kết quả thực nghiệm ................................................................... 127 3.3.3. Bàn luận ...................................................................................... 141 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 145 A. Kết luận ................................................................................................... 145 B. Kiến nghị ................................................................................................. 146 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ PHỤ LỤC .................................................................................................... DANH MỤC KÝ HIỆU VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN CB Chuẩn bị CLB Câu lạc bộ CM Chuyên môn HLV Huấn luyện viên HV Hậu vệ LVĐ Lượng vận động KSVN Khoáng sản Việt Nam SBC Sức bền chung SBCM Sức bền chuyên môn SMTĐ Sức mạnh tốc độ TDTT Thể dục thể thao TĐ Thi đấu TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh TS Tham số TV Tiền vệ VĐV Vận động viên XPC Xuất phát cao XPT Xuất phát thấp DANH MỤC CÁC BIỂU BẢNG, BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN ÁN TT NỘI DUNG BẢNG TRANG Bảng 2.1 Dữ liệu quy chuẩn VO2max cho Nữ (Theo Heywood, 1998) 63 Bảng 2.2 Tiêu chuẩn đánh giá cho nữ VĐV 17 tuổi 71 Bảng 2.3 Bảng xếp loại Illinois Agility Test 75 Bảng 3.1 Kết quả phỏng vấn các đặc điểm ưu tiên phát triển sức bền chuyên môn trong mô hình VĐV bóng đá U17 (n = 26) 84 Bảng 3.2 Kết quả phỏng vấn các đặc điểm ưu tiên phát triển sức bền chuyên môn trong mô hình VĐV bóng đá U17 (n = 26) 87 Bảng 3.3 Kết quả phỏng vấn các chỉ số, test đặc trưng phù hợp đặc điểm phát triển sức bền chuyên môn cho nữ VĐV bóng đá U17 (n = 26) 90 Bảng 3.4 Kết quả kiểm định Wilconxon theo cặp giữa 2 lần phỏng vấn 91 Bảng 3.5 Kết quả kiểm định độ tin cậy của các test đánh giá sức bền chuyên môn cho nữ VĐV bóng đá U17 quốc gia (n = 21) 92 Bảng 3.6 Mối tương quan giữa các test đánh giá sức bền chuyên môn cho nữ VĐV bóng đá U17 quốc gia (n = 21) 93 Bảng 3.7 Phân tích phương sai ANOVA về sự khác biệt thành tích kiểm tra giữa các vị trí thi đấu cho nữ VĐV bóng đá U17 quốc gia (n = 21) 95 Bảng 3.8 Tiêu chuẩn đánh giá sức bền chuyên môn cho nữ VĐV bóng đá U17 quốc gi Bảng 3.9 Thành tích kiểm tra giữa các vị trí thi đấu cho nữ VĐV bóng đá U17 quốc gia (n = 21) 96 Bảng 3.10 Phân tích phương sai ANOVA về sự khác biệt thành tích kiểm tra giữa các vị trí thi đấu cho nữ VĐV bóng đá U17 quốc gia (n = 21) Bảng 3.11 Thực trạng sức bền chuyên môn nữ VĐV bóng đá U17 quốc gia theo tiêu chuẩn đã xây dựng 97 Bảng 3.12 Thực trạng sử dụng các bài tập phát triển sức bền chuyên môn cho nữ VĐV bóng đá tại một số câu lạc bộ, trung tâm ở Việt Nam 99 Bảng 3.13 Thực trạng phân chia thời gian trong các giai đoạn huấn luyện 106 Bảng 3.14 Thực trạng phân chia nội dung trong các giai đoạn huấn luyện 108 Bảng 3.15 Kết quả phỏng vấn lựa chọn bài tập lần 1 (n = 35) 115 Bảng 3.16 Kết quả phỏng vấn lựa chọn bài tập lần 2 (n = 35) 116 Bảng 3.17 Kết quả phỏng vấn lựa chọn bài tập lần 2 theo nhóm (n = 35) 117 Bảng 3.18 Phân tích phương sai ANOVA kết quả phỏng vấn lựa chọn bài tập lần 2 (n = 35) 118 Bảng 3.19 Mục đích bài tập và tỷ lệ ứng dụng trong thực tiễn huấn luyện 125 Bảng 3.20 Phân bổ bài tập qua các thời kỳ cho nữ VĐV bóng đá U17 Sau 129 Bảng 3.21. Giá trị trung bình của Cooper Test (m) theo vị trí chơi (n=7) 128 Bảng 3.22 Giá trị trung bình của 5x30m Repeated Sprint Test (s) theo vị trí chơi (n=7) Bảng 3.23 Giá trị trung bình của Countermovement Jump test (cm) theo vị trí chơi (n=7) 129 Bảng 3.24 Giá trị trung bình của Illinois Agility Test (s) theo vị trí chơi (n=7) 130 Bảng 3.25 Giá trị trung bình của The Yo-Yo Intermittent Endurance Test Level 2 (m) theo vị trí chơi (n=7) Bảng 3.26 Giá trị trung bình chỉ số VO2 max theo vị trí thi đấu 133 Bảng 3.27 Kiểm định sự khác biệt của chỉ số VO2 max theo vị trí thi đấu Bảng 3.28 Kết quả xếp loại chỉ số VO2 max theo vị trí thi đấu 135 Bảng 3.29 So sánh giá trị VO2 max giữa thử nghiệm trong phòng thí nghiệm và test đánh giá tại hiện trường (n = 9) 137 Bảng 3.30 So sánh hiệu quả bài tập ứng dụng thông qua kết quả xếp loại giữa VĐV U17 năm 2018 và đối tượng thực nghiệm BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1 Kết phỏng vấn các đặc điểm ưu tiên phát triển sức bền chuyên môn trong mô hình VĐV bóng đá U17 85 Biểu đồ 3.2 Kết phỏng vấn các đặc điểm ưu tiên phát triển sức bền chuyên môn trong mô hình VĐV bóng đá U17 87 Biểu đồ 3.2 Mối tương quan giữa các test đánh giá sức bền chuyên môn cho nữ VĐV bóng đá U17 quốc gia 949 Biểu đồ 3.3 Cấu trúc đối tượng phỏng vấn lựa chọn bài tập 114 Biểu đồ 3.4 Kết quả phỏng vấn lựa chọn bài tập lần 1 115 Biểu đồ 3.5 Kết quả phỏng vấn lựa chọn bài tập lần 2 117 Biểu đồ 3.6 Kết quả phỏng vấn lựa chọn bài tập lần 2 theo nhóm 118 Biểu đồ 3.7 Ý nghĩa của sự khác biệt ở chỉ số VO2 max theo vị trí thi đấu 134 Biểu đồ 3.8 Tỷ lệ xếp loại chỉ số VO2 max theo vị trí thi đấu 135 Biểu đồ 3.9 Mối tương quan về chỉ số f giữa các test đánh giá 137 Biểu đồ 3.10 Mối tương quan về chỉ số VO2 max giữa các test đánh giá 138 Biểu đồ 3.11 Mối tương quan về chỉ số VE giữa các test đánh giá HÌNH Hình 2.1 Sơ đồ thực hiện test rê bóng 68 Hình 2.2 Sơ đồ thực hiện test thi đấu nhóm nhỏ 69 Hình 2.3 Sơ đồ thực hiện test Illinois Agility 74 Hình 2.4 Sơ đồ hướng dẫn thực hiện test YoYoIE2 76 1 PHẦN MỞ ĐẦU “Tương lai của bóng đá là nữ giới”, là tuyên bố nổi tiếng của Joseph S. Blatter (Chủ tịch FIFA), phản ánh sự phổ biến ngày càng tăng của trò chơi nữ trên toàn thế giới và nêu bật mục tiêu rõ ràng của FIFA là tiếp tục hỗ trợ tăng trưởng của nó [63]. Hiện tại, khoảng 29 triệu phụ nữ chơi bóng đá, tương ứng với gần 10% tổng số cầu thủ bóng đá nam và nữ trên toàn thế giới [61, 62]. Trong những năm gần đây, ngành Thể dục Thể thao phối hợp cùng các Liên đoàn thể thao đã đẩy mạnh công tác đào tạo VĐV thể thao đỉnh cao và thu được kết quả khả quan. Ngành Thể dục Thể thao căn cứ vào thực tiễn đã xác định các môn thể thao trọng điểm cần đầu tư đặc biệt, trong đó có môn Bóng đá. Chiến lược phát triển thể dục, thể thao đến năm 2020 đã chỉ rõ mục tiêu phát triển thể thao tình tích cao như sau: “Đổi mới và hoàn thiện hệ thống tuyển chọn, đào tạo tài năng thể thao, gắn kết đào tạo các tuyến, các lớp kế cận; thống nhất quản lý phát triển thể thao thành tích cao, thể thao chuyên nghiệp theo hướng tiên tiến, bền vững, phù hợp với đặc điểm thể chất và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của nước ta và đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa, tinh thần của nhân dân; nâng cao thành tích thi đấu, giữ vững vị trí là một trong 3 quốc gia có thành tích thể thao đứng đầu khu vực Đông Nam Á, tiến tới thu hẹp khoảng cách trình độ đối với thể thao châu Á và thế giới. Tăng cường hội nhập quốc tế, tích cực thực hiện chủ trương, đường lối ngoại giao nhân dân của Đảng và Nhà nước”. Trong Chiến lược phát triển Bóng đá Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 đã được Thủ thướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 419/QĐ- TTg ngày 8 tháng 03 năm 2013, xác định quan điểm: “Phát triển bóng đá theo hướng toàn diện và bền vững; chú trọng tới bóng đá phong trào, công tác tuyển chọn và đào tạo tài năng bóng đá”. Mục tiêu của Chiến lược là: “Đổi mới và hoàn thiện hệ thống tuyển chọn, đào tạo tài năng bóng đá; gắn kết đào tạo các tuyến, các lớp vận động viên kế cận nhằm tạo nguồn cho các câu lạc bộ bóng đá 2 chuyên nghiệp và các đội tuyển bóng đá quốc gia”. Như vậy, Chiến lược đã xác định đào tạo bóng đá toàn diện trong đó có bóng đá trẻ. Để thực hiện “Chiến lược phát triển bóng đá Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ra Chỉ thị số 97/CT-BVHTTDL ngày 13 tháng 5 năm 2013 yêu cầu các cơ quan, đơn vị trong toàn ngành thực hiện nghiêm túc, khẩn trương và có hiệu quả 6 nhiệm vụ, trong đó có nhiệm vụ: “Các đơn vị trực thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và Liên đoàn Bóng đá Việt Nam chủ động phối hợp với các đơn vị có liên quan thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an và các bộ, ngành, đoàn thể ở Trung ương, Uỷ ban Olympic Việt Nam và các liên đoàn, hiệp hội thể thao quốc gia xây dựng các chương trình, đề án, dự án trọng điểm theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về các nội dung sau đây: a) Phát triển bóng đá phong trào: Xây dựng, triển khai dự án phát triển bóng đá học đường, bóng đá Futsal, bóng đá bãi biển, bóng đá đường phố, bóng đá cơ sở ở phường, xã, làng, bản, thôn, ấp, khu dân cư, doanh nghiệp, đơn vị vũ trang, tổ chức đoàn thể; b) Đổi mới, hoàn thiện hệ thống tuyển chọn, đào tạo vận động viên bóng đá, hình thành hệ thống tổ chức, đào tạo vận động viên bóng đá tại các câu lạc bộ bóng đá chuyên nghiệp; c) Nâng cao chất lượng và thành tích của các đội tuyển bóng đá quốc gia; d) Phát triển bóng đá chuyên nghiệp; hoàn thiện và nâng cao chất lượng các giải thi đấu bóng đá chuyên nghiệp; đ) Phát triển hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ hoạt động bóng đá; e) Phát triển nguồn nhân lực quản lý, điều hành bóng đá; g) Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, y học thể thao trong quản lý, huấn luyện bóng đá; h) Đổi mới cơ chế và nâng cao năng lực, hiệu quả quản lý hoạt động bóng đá; i) Mở rộng hoạt động hợp tác quốc tế về bóng đá”. 3 Bóng đá là một môn thể thao ngoài việc nâng cao sức khỏe thể chất và văn hóa tinh thần cho nhân dân, bóng đá còn là phương tiện hữu hiệu góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân. Thành tích bóng đá ở cấp độ đội tuyển có ý nghĩa quan trọng trong việc phát huy tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, góp phần nâng cao vị thế của đất nước trong quá trình hội nhập quốc tế. Vượt ra ngoài vai trò của một môn thể thao thuần túy, bóng đá đã hội tụ những yếu tố chính trị, xã hội và trở thành môn thể thao có ảnh hưởng sâu, rộng nhất. Trong những năm qua, các đội tuyển Bóng đá quốc gia luôn được Tổng cục Thể dục thể thao và Liên đoàn Bóng đá Việt Nam đặc biệt quan tâm, ưu tiên bố trí kinh phí cho việc tập luyện, thuê chuyên gia giỏi, tạo điều kiện tập huấn nước ngoài và tham gia thi đấu tại các giải quốc tế để cọ xát, nâng cao trình độ. Với sự đầu tư đó, các đội tuyển bóng đá nữ đã đạt được những thành tích tốt, từ năm 2000 đến nay, đội tuyển bóng đá nữ liên tục tham gia đầy đủ các giải trong khu vực Đông Nam Á và Châu Á. Tuy ở cấp độ châu Á, thành tích của bóng đá nữ còn khiêm tốn so với các quốc gia châu Á, song, ở cấp độ khu vực, đội tuyển bóng đá nữ Việt Nam là đội bóng có thành tích ổn định nhất, liên tục vô địch các kỳ SEA Games từ năm 2001 đến nay (năm 2007 đạt huy chương Bạc). Năm 2015 đội tuyển quốc gia nữ xuất sắc lọt vào vòng đấu loại cuối cùng của Olympic 2016 và U14 nữ giành chức vô địch tại giải U14 nữ châu Á – khu vực Đông nam Á. Qua đó thấy được, Bóng đá nữ nói riêng có những bước chuyển mình mạnh mẽ trong công tác đào tạo bóng đá trẻ, Bóng đá trẻ cũng đã bước đầu khẳng định thành tích xuất sắc ở cả cấp độ khu vực và châu lục. Các đội tuyển trẻ được xây dựng trên cơ sở bộ khung của các lớp đào tạo U14, U15, U17 và sau này là các lớp cầu thủ trẻ của Trung tâm Đào tạo bóng đá trẻ của Liên đoàn Bóng đá Việt Nam, kết hợp với việc tuyển chọn các vận động viên khác ở các trung tâm đào tạo bóng đá trẻ của các câu lạc bộ trên toàn quốc và qua các giải trẻ quốc gia, vì vậy, đã quy tụ được những nhân tài bóng đá trong cả nước. Hiện nay, công tác đào tạo vận động viên bóng đá nữ trẻ của Việt Nam được đặc biệt coi trọng, hiện nay tại Trung tâm đào tạo VĐV bóng đá trẻ tổ chức tập 4 trung 03 lứa tuổi U14, U15 và U17 tập luyện thường xuyên nhằm cung cấp nguồn cho đội tuyển quốc gia. Tuy nhiên, bất chấp sự phổ biến và chuyên nghiệp hóa của bóng đá nữ ở Việt Nam và trên khắp thế giới, vẫn còn hạn chế về nghiên cứu khoa học dành riêng cho các cầu thủ nữ so với nam VĐV bóng đá, đặc biệt là về các đặc điểm thể chất, sinh lý của cầu thủ và nhu cầu thể lực cần đáp ứng với thực tế thi đấu [66, 71]. Thực tế huấn luyện và thi đấu môn Bóng đá nữ Việt Nam cho thấy, các nữ cầu thủ của chúng ta có ưu thế về kỹ thuật nhưng hình thể và thể lực, đặc biệt là sức bền chuyên môn lại chưa theo kịp trình độ kỹ, chiến thuật cũng như còn hạn chế so với các quốc gia có nền Bóng đá nữ phát triển trong khu vực như Thái Lan, Myanma, Indonexia Việc xây dựng một nền bóng đá phát triển cần có nền tảng bóng đá trẻ vững chắc. Muốn vậy cần phải khắc phục những điểm yếu của cầu thủ trong quá trình huấn luyện, đặc biệt là vấn