Luận án Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ở Việt Nam

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
HOµNG QuèC MËU NGHI£N CøU C¸C NH¢N Tè ¶NH H¦ëNG §ÕN HIÖU QU¶ Kinh doanh CñA C¸C DOANH NGHIÖP VËT LIÖU Næ C¤NG NGHIÖP ë VIÖT NAM Chuyªn ngµnh: QU¶N TRÞ KINH DOANH M· sè: 32340102 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. GS.TS.hoµng ngäc viÖt 2. TS. NGUYÔN MINH NGäC Hµ Néi - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này là tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Xác nhận của giáo viên hướng dẫn Tác giả luận án Hoàng Quốc Mậu LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến GS.TS Hoàng Ngọc Việt và TS Nguyễn Minh Ngọc, hai người hướng dẫn khoa học của luận án. Sự hướng dẫn tận tình, tâm huyết và rất trách nhiệm của hai thầy đã giúp tác giả hoàn thành luận án của mình. Tác giả chân thành biết ơn Trường đại học Kinh tế quốc dân, Viện Sau đại học cùng các thầy, cô tham gia giảng dạy chương trình nghiên cứu sinh. Chính những kiến thức, phương pháp mới được tiếp thu từ quá trình nghiên cứu tại trường là hành lang quan trọng giúp tác giả hoàn thành luận án. Xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban lãnh đạo Tổng Cục CNQP, các doanh nghiệp Z113, Z114, Z115, Z121, Z131, Viện Thuốc phóng thuốc nổ, MICCO đã cung cấp dữ liệu giúp tác giả hoàn thành luận án của mình. Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Ban lãnh đạo GAET đã luôn quan tâm và tạo mọi điều kiện trong quá trình học tập cũng như thực hiện luân án. Tác giả trân trọng những chia sẻ, đóng góp của các chuyên gia, bạn bè, đồng nghiệp, khách hàng đã hỗ trợ, giúp tác giả nâng cao tính thực tiễn trong luận án của mình. Cuối cùng, tác giả xin trân trọng cảm ơn những người thân trong gia đình. Chính tình yêu thương và sự quan tâm của gia đình là động lực to lớn cho tác giả hoàn thành luận án. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận án Hoàng Quốc Mậu MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC BIỂU ĐỒ CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI VÀ TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 1 1.1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài ......................................................................... 1 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan tới đề tài ............................ 3 1.2.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ........................................................ 3 1.2.2. Các công trình trong nước ........................................................................... 5 1.2.3. Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................ 9 1.3. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 10 1.3.1. Mục tiêu nghiên cứu chung ....................................................................... 10 1.3.2. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể ....................................................................... 10 1.4. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................ 11 1.5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 11 1.5.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 11 1.5.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 11 1.6. Khung phân tích và phương pháp nghiên cứu ............................................. 12 1.6.1. Khung phân tích ........................................................................................ 12 1.6.2. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 12 1.7. Đóng góp mới của luận án............................................................................. 17 1.8. Kết cấu của luận án ....................................................................................... 18 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1......................................................................................... 19 CHƯƠNG 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP ................... 20 2.1. Hiệu quả kinh doanh và phương pháp đánh giá hiệu quả kinh doanh ....... 20 2.1.1. Hiệu quả kinh doanh và ý nghĩa của hiệu quả kinh doanh đối với các doanh nghiệp ..................................................................................................... 20 2.1.2. Đánh giá hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp ....................................... 22 2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp ......... 30 2.2.1. Ý nghĩa của việc nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh . 30 2.2.2. Phân loại các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp .. 31 2.2.3. Các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp .... 32 2.3. Đặc điểm kinh doanh vật liệu nổ công nghiệp ............................................. 43 2.3.1. Đặc điểm về điều kiện kinh doanh vật liệu nổ công nghiệp ....................... 43 2.3.2. Đặc điểm về quản lý sản xuất kinh doanh và quản lý thị trường vật liệu nổ công nghiệp ........................................................................................................ 44 2.3.3. Đặc điểm về công nghệ - kỹ thuật sản xuất vật liệu nổ công nghiệp .......... 45 2.3.4. Đặc điểm về cung ứng nguyên liệu cho sản xuất vật liệu nổ công nghiệp .. 46 2.3.5. Đặc điểm về nguồn nhân lực của doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ... 47 2.4. Một số kinh nghiệm về phát huy vai trò và tác động tích cực của các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp .................................. 47 2.4.1. Kinh nghiệm của các doanh nghiệp nước ngoài ........................................ 47 2.4.2. Kinh nghiệm của các doanh nghiệp trong nước ......................................... 51 2.4.3. Một số bài học về hoàn thiện các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp ..................................................................................... 53 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2......................................................................................... 55 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG TÁC ĐỘNG CỦA CÁC NHÂN TỐ TỚI HIỆU QUẢ KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VẬT LIỆU NỔ ................. 56 CÔNG NGHIỆP Ở VIỆT NAM .............................................................................. 56 3.1. Khái quát quá trình hình thành và hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ở Việt Nam ......................................................... 56 3.1.1. Khái quát quá trình hình thành hệ thống doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ở Việt Nam ............................................................................................. 56 3.1.2. Khái quát các nguồn lực kinh doanh chính của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ........................................................................................................ 59 3.1.3. Khái quát thực trạng sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ........................................................................................................ 63 3.2. Thực trạng hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ở Việt Nam giai đoạn 2010 - 2015 ............................................................ 71 3.2.1. Các chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh tổng hợp ................................................ 71 3.2.2. Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sử dụng vốn sản xuất kinh doanh .............. 74 3.2.3. Các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sử dụng lao động của doanh nghiệp .......... 77 3.2.4. Chỉ tiêu phản ánh hiệu quả sử dụng cơ sở vật chất kỹ thuật của doanh nghiệp................................................................................................................. 80 3.3. Thực trạng các nhân tố và tác động của các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ở Việt Nam ..... 81 3.3.1. Thực trạng các nhân tố bên ngoài và tác động của các nhân tố đến hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp .................................. 81 3.3.2. Thực trạng các nhân tố bên trong và tác động của các nhân tố đến hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp .................................. 88 3.3.3. Phân tích định lượng tác động của các nhân tố ........................................ 105 3.4. Đánh giá chung về thực trạng và tác động của các nhân tố tới hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ở Việt Nam .......... 107 3.4.1. Nhân tố bên ngoài doanh nghiệp ............................................................. 107 3.4.2. Nhân tố bên trong doanh nghiệp ............................................................. 108 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3....................................................................................... 111 CHƯƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG NHẰM PHÁT HUY TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC CỦA CÁC NHÂN TỐ TỚI HIỆU QUẢ KINH DOANH VẬT LIỆU NỔ CÔNG NGHIỆP Ở VIỆT NAM ............. 113 4.1. Những căn cứ chủ yếu nghiên cứu đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh doanh vật liệu nổ công nghiệp ................................................................................................................. 113 4.1.1. Bối cảnh kinh doanh vật liệu nổ công nghiệp trong những năm tới ......... 113 4.1.2. Nhu cầu của nền kinh tế về vật liệu nổ công nghiệp ................................ 116 4.1.3. Quy hoạch phát triển ngành vật liệu nổ công nghiệp Việt Nam đến năm 2020 tầm nhìn đến năm 2030. ........................................................................... 117 4.2. Quan điểm, phương hướng hoàn thiện các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh doanh vật liệu nổ công nghiệp ở Việt Nam ............................................... 119 4.2 1. Quan điểm chung .................................................................................... 119 4.2.2. Phương hướng hoàn thiện các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp .................................................. 123 4.3. Những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vật liệu nổ công nghiệp ở Việt Nam ... 124 4.3.1. Nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện các nhân tố bên ngoài doanh nghiệp ... 124 4.3.2. Nhóm giải pháp nhằm hoàn thiện các nhân tố bên trong doanh nghiệp ... 135 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4....................................................................................... 147 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH Đà CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ....................... 1 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 2 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Thuật ngữ tiếng Việt đầy đủ CNQP Công nghiệp quốc phòng GAET Tổng công ty Kinh tế Kỹ thuật công nghiệp quốc phòng HQKD Hiệu quả kinh doanh HĐQT Hội đồng quản trị MICCO Tổng công ty công nghiệp Hóa Chất mỏ PCCC Phòng cháy chữa cháy TNHH Trách nhiệm hữu hạn UBND Ủy ban nhân dân VLXD Vật liệu xây dựng XHCN Xã hội chủ nghĩa SXKD Sản xuất kinh doanh VLN Vật liệu nổ VLNCN Vật liệu nổ công nghiệp VTPTN Viện thuốc phóng thuốc nổ Z113 Công ty TNHH 1 thành viên Cơ khí Hóa chất 13 Z114 Công ty TNHH 1 thành viên Cơ khí Hóa chất 14 Z115 Công ty TNHH 1 thành viên Điện cơ hóa chất 15 Z121 Công ty TNHH 1 thành viên Điện cơ và hóa chất 21 Z131 Công ty TNHH 1 thành viên Điện cơ và vật liệu nổ 31 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Dây chuyền SX VLNCN của các doanh nghiệp năm 2015 ......................... 63 Bảng 3.2. Sản lượng tiêu thụ VLNCN của các doanh nghiệp VLNCN từ năm 2010 - 2015 ....................................................................................................... 66 Bảng 3.3. Doanh thu tiêu thụ VLNCN của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ....................................................................................................... 67 Bảng 3.4. Chi phí sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ....................................................................................................... 68 Bảng 3.5. Lợi nhuận sau thuế của các doanh nghiệp hoạt động trong ngành VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ............................................................................. 70 Bảng 3.6. Doanh lợi theo toàn bộ vốn kinh doanh của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 .................................................................................... 71 Bảng 3.7. Doanh lợi theo vốn tự có của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ....................................................................................................... 72 Bảng 3.8. Doanh lợi theo doanh thu của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ....................................................................................................... 73 Bảng 3.9. Doanh lợi theo chi phí sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ............................................................................. 73 Bảng 3.10. Sức sản xuất của một đồng chi phí kinh doanh của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ............................................................... 74 Bảng 3.11. Sức sinh lời của một đồng vốn cố định của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 .................................................................................... 75 Bảng 3.12. Sức sản xuất của một đồng vốn cố định của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 .................................................................................... 75 Bảng 3.13. Sức sinh lời của một đồng vốn lưu động của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ............................................................................ 76 Bảng 3.14. Sức sản xuất của một đồng vốn lưu động của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ............................................................................. 77 Bảng 3.15. Số vòng luân chuyển vốn lưu động trong kỳ kinh doanh của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 .................................................. 77 Bảng 3.16. Sức sinh lời bình quân của lao động tại các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 .................................................................................... 78 Bảng 3.17. Năng suất lao động tại các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 79 Bảng 3.18. Hiệu suất tiền lương tại các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ....... 79 Bảng 3.19. Hệ số sử dụng công xuất dây chuyền sản xuất VLNCN tại các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ................................................... 80 Bảng 3.20. Nhu cầu sử dụng Amoni Nitrat từ năm 2010 - 2015 ................................. 84 Bảng 3.21 Tốc độ tăng chi phí hàng năm của các doanh nghiệp VLNCN .................. 86 Bảng 3.22. Công nợ của GAET và MICCO tại thời điểm 31/12 giai đoạn 2010 - 2015 ...... 87 Bảng 3.23 Trình độ, độ tuổi của người đứng đầu các doanh nghiệp VLNCN ........... 101 Bảng 4.1. Tổng hợp nhu cầu VLNCN của nền kinh tế đến năm 2030 ...................... 116 Bảng 4.2. Dự báo nhu cầu VLNCN theo 3 miền đến năm 2030 ............................... 118 Bảng 4.3. Đề xuất sửa đổi quy hoạch số lượng dây chuyền sản xuất VLNCN .......... 130 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Vốn chủ sở hữu của các doanh nghiệp VLNCN ..................................... 59 Biểu đồ 3.2. Vốn lưu động của các doanh nghiệp VLNCN ........................................ 60 Biểu đồ 3.3. Vốn cố định của các doanh nghiệp VLNCN........................................... 61 Biểu đồ 3.4. Số lượng lao động trong các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ... 62 Biểu đồ 3.5. Số lượng dây chuyền sản xuất VLNCN tại Việt Nam năm 2015 ............ 63 Biểu đồ 3.6. Sản lượng tiêu thụ của các doanh nghiệp VLNCN từ năm 2010 - 2015 .. 66 Biểu đồ 3.7. Doanh thu của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 .......... 67 Biểu đồ 3.8. Chi phí kinh doanh của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 .. 69 Biểu đồ 3.9. Lợi nhuận sau thuế của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ..... 70 Biểu đồ 3.10. Tốc độ tăng chi phí của các doanh nghiệp VLNCN giai đoạn 2010 - 2015 ... 87 1 CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI VÀ TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài Trong nền kinh tế thị trường, HQKD của doanh nghiệp là một trong những mục tiêu quan trọng nhất của doanh nghiệp, nâng cao HQKD là điều kiện hàng đầu, quyết định sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp. Chỉ những doanh nghiệp hoạt động kinh doanh có hiệu quả mới có thể bù đắp được chi phí kinh doanh, hoàn thành nghĩa vụ đối với nhà nước và đảm bảo thu nhập cho người lao động, có tích lũy để tái đầu tư, mở rộng hoạt động SXKD... Mục tiêu nâng cao HQKD còn giúp các doanh nghiệp luôn đổi mới để phát triển. HQKD của doanh nghiệp chịu sự tác động của nhiều nhân tố, các doanh nghiệp phải nhận diện được các nhân tố, thường xuyên phân tích, đánh giá tác động của các nhân tố để có thể thích ứng với các nhân tố bên ngoài, hoàn thiện các nhân tố bên trong nhằm không ngừng nâng cao HQKD của doanh nghiệp. Vật liệu nổ công nghiệp là một loại hàng hóa đặc biệt, được Nhà nước quy định là mặt hàng hạn chế kinh doanh, do Nhà nước thống nhất quản lý. Tuy nhiên, VLNCN lại là một loại vật tư - hàng hóa không thể thiếu trong nền kinh tế của một quốc gia, đặc biệt là đối với Việt Nam - một đất nước đang phát triển với các ngành kinh tế gắn liền với các hoạt động xây dựng và các hoạt động khai thác các nguồn tài nguyên khoáng sản. Ở nước ta hiện nay công nghệ khai thác nhiều loại khoáng sản, khai thác đá, thi công nhiều loại công trình vẫn bắt buộc phải sử dụng VLNCN vì chưa có công nghệ nào thay thế được và dự kiến trong tương lai, việc sử dụng VLNCN vẫn là một trong những lựa chọn được ưu tiên hàng đầu. Hiện nay, trên toàn quốc có hai doanh nghiệp được phép kinh doanh cung ứng VLNCN cho các doanh nghiệp có nhu cầu và được phép sử dụng VLNCN là MICCO trực thuộc Tập đoàn Than - khoáng sản Việt Nam và GAET trực thuộc Bộ Quốc phòng. Cùng với 2 doanh nghiệp kinh doanh cung ứng VLNCN cả nước hiện có 7 doanh nghiệp được phép sản xuất VLNCN. Việc sản xuất và cung ứng VLNCN những năm qua ở nước ta nhìn chung đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Tuy nhiên do hoạt động của các doanh nghiệp sản xuất, cung ứng VLNCN còn ít nhiều mang tính độc lập nên hệ thống sản xuất và cung ứng VLNCN nhìn chung thiếu sự liên kết, hệ thống cung ứng và kho tàng phân tán, các doanh nghiệp sử dụng và các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh VLNCN tự tìm 2 đến nhau. Hoạt động cung ứng VLNCN được thực hiện thiếu sự chỉ đạo và định hướng chung của một cơ quan chức năng nên hệ thống sản xuất và cung ứng VLNCN còn tồn tại những bất hợp lý cần được khắc phục. Những bất hợp lý này ngoài việc gây lãng phí cho cả doanh nghiệp sản xuất, cung ứng, cả doanh nghiệp sử dụng VLNCN, đồng thời còn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn cho xã hội do những sự cố có thể xảy ra trong quá trình bảo quản, vận chuyển, giao nhận VLNCN, làm giảm HQKD của các doanh nghiệp nói riêng và ảnh hưởng hiệu quả của cả nền kinh tế nói chung. Mặt khác, trong điều kiện hội nhập kinh tế thế giới một