Luận án Nghiên cứu giải pháp quản lý dự án định hướng giá trị cho dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn Nhà nước tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI Nguyễn Hải Lộc NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ CHO DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG SỬ DỤNG VỐN NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM Ngành: Quản lý xây dựng Mã số: 9.58.03.02 Hà Nội - Năm 2024 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI Nguyễn Hải Lộc NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ CHO DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG SỬ DỤNG VỐN NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM Ngành: Quản lý xây dựng Mã số: 9.58.03.02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS. TS Nguyễn Thế Quân 2. GS. TS Nguyễn Huy Thanh Hà Nội - Năm 2024 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài luận án tiến sĩ “Nghiên cứu giải pháp quản lý dự án định hướng giá trị cho dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước tại Việt Nam” là thành quả của quá trình học tập, nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn sử dụng của Luận án hoàn toàn thu thập từ thực tế, chính xác, đáng tin cậy, có nguồn gốc rõ ràng và được xử lý trung thực, khách quan. Kết quả nghiên cứu không trùng với các công trình khoa học khác đã công bố. Hà Nội, ngày tháng 01 năm 2024 Tác giả luận án Nguyễn Hải Lộc ii LỜI CẢM ƠN Luận án được Nghiên cứu sinh thực hiện tại Bộ môn Quản lý dự án và Pháp luật, Khoa Kinh tế và Quản lý xây dựng, Trường Đại học Xây dựng Hà Nội. Lời đầu tiên, Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn chân thành đối với PGS. TS Nguyễn Thế Quân và GS. TS Nguyễn Huy Thanh giảng viên Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, đã tận tâm hướng dẫn và chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm trong suốt quá trình học tập và thực hiện, giúp Nghiên cứu sinh hoàn thành nội dung luận án. Nghiên cứu sinh xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, Phòng Quản lý Đào tạo, Khoa Kinh tế và Quản lý xây dựng, các thầy giáo, cô giáo trong Bộ môn Quản lý dự án và pháp luật đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ để Nghiên cứu sinh hoàn thành luận án. Bên cạnh đó, Nghiên cứu sinh xin trân trọng cám ơn các nhà khoa học, các chuyên gia, bạn bè đồng nghiệp đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp nghiên cứu sinh kịp thời bổ sung, hoàn chỉnh nội dung luận án. Nghiên cứu sinh xin chân thành cám ơn gia đình, người thân đã luôn đồng hành hỗ trợ về mặt tinh thần, động viên và chia sẻ những khó khăn trong quá trình học tập, nghiên cứu. Nghiên cứu sinh trân trọng cảm ơn./. Tác giả Nguyễn Hải Lộc iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU CHỮ VIẾT TẮT ....................................................... ix DANH MỤC BẢNG ................................................................................................. xii DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ ............................................................................ xiii MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1 2. Mục đích và mục tiêu của luận án ....................................................................... 3 2.1. Mục đích ....................................................................................................... 3 2.2. Mục tiêu ........................................................................................................ 3 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu .................................................... 3 3.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 3 4. Cách tiếp cận, trình tự và phương pháp nghiên cứu của luận án ........................ 4 4.1. Cách tiếp cận, giả thuyết và trình tự các bước nghiên cứu của luận án ....... 4 4.2. Phương pháp nghiên cứu của luận án ........................................................... 6 5. Cơ sở khoa học của nghiên cứu ........................................................................... 6 6. Đóng góp mới của luận án ................................................................................... 7 7. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài ................................................ 7 8. Kết cấu của luận án .............................................................................................. 8 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ ................................. 9 1.1. Các chủ đề chính liên quan đến vấn đề quản lý dự án định hướng giá trị đối với các dự án đầu tư xây dựng ................................................................................. 9 1.2. Tổng quan các nghiên cứu ngoài nước có liên quan đến chủ đề nghiên cứu . 10 1.2.1. Nghiên cứu ngoài nước về quản lý dự án đầu tư xây dựng ..................... 10 1.2.2. Nghiên cứu ngoài nước về nâng cao/cải tiến giá trị dự án đầu tư xây dựng ........................................................................................................................... 12 1.2.3. Nghiên cứu ngoài nước về phương thức triển khai dự án đầu tư xây dựng ........................................................................................................................... 15 1.3. Tổng quan các nghiên cứu trong nước có liên quan đến chủ đề nghiên cứu . 17 iv 1.3.1. Nghiên cứu trong nước về quản lý dự án đầu tư xây dựng ..................... 17 1.3.2. Nghiên cứu trong nước về nâng cao/cải tiến giá trị dự án đầu tư xây dựng ........................................................................................................................... 23 1.3.3. Nghiên cứu trong nước về các phương thức triển khai dự án đầu tư xây dựng ................................................................................................................... 27 1.4. Khoảng trống nghiên cứu và định hướng nhiệm vụ nghiên cứu của luận án . 28 1.4.1. Khoảng trống nghiên cứu ........................................................................ 28 1.4.2. Định hướng mục tiêu nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án . 29 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ VÀ KHUNG LÝ THUYẾT CỦA LUẬN ÁN ................ 30 2.1. Cơ sở lý luận về dự án đầu tư xây dựng, giá trị dự án đầu tư xây dựng ........ 30 2.1.1. Dự án, dự án đầu tư xây dựng và quản lý dự án đầu tư xây dựng. .......... 30 2.1.2. Giá trị, hệ giá trị dự án đầu tư xây dựng .................................................. 37 2.1.3. Giá trị dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước theo quan điểm của đề tài luận án ...................................................................................................... 40 2.2. Cơ sở lý luận về phương thức triển khai dự án đầu tư xây dựng ................... 43 2.2.1. Tổng quan về phương thức triển khai dự án đầu tư xây dựng ................. 43 2.2.2. Phương thức Thiết kế - Đấu thầu – Thi công .......................................... 43 2.2.3. Phương thức Thiết kế - Xây dựng ........................................................... 44 2.2.4. Phương thức Triển khai dự án tích hợp ................................................... 45 2.3. Cơ sở lý luận về quản lý dự án đầu tư xây dựng định hướng giá trị .............. 47 2.3.1. Quản lý dự án đầu tư xây dựng định hướng giá trị theo quan điểm đề tài ........................................................................................................................... 47 2.3.2. Các nguyên tắc của quản lý dự án định hướng giá trị ............................. 49 2.3.3. Đặc điểm và yêu cầu của quản lý dự án đầu tư xây dựng định hướng giá trị đối với dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước tại Việt Nam ............ 51 2.3.4. Kỹ thuật quản lý giá trị trong dự án đầu tư xây dựng.............................. 54 2.3.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến triển khai quản lý dự án định hướng giá trị 57 2.3.6. Một số công cụ và kỹ thuật hỗ trợ quản lý dự án định hướng giá trị ...... 59 2.4. Cơ sở lý luận về quản lý tri thức trong dự án đầu tư xây dựng ...................... 63 2.4.1. Khái niệm, phân loại và vai trò của tri thức trong dự án đầu tư xây dựng ........................................................................................................................... 63 2.4.2. Khái niệm quản lý tri thức trong dự án đầu tư xây dựng ........................ 64 v 2.4.3. Nội dung quản lý tri thức trong dự án đầu tư xây dựng .......................... 64 2.5. Khung lý thuyết về quản lý dự án định hướng giá trị trong các dự án đầu tư xây dựng ................................................................................................................ 67 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG TẠI VIỆT NAM DƯỚI GÓC ĐỘ QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ ................... 69 3.1. Thực trạng quản lý dự án đầu tư xây dựng tại Việt Nam xem xét dưới góc độ quản lý dự án định hướng giá trị trong các dự án nói chung ................................. 69 3.1.1. Thực trạng triển khai các kỹ thuật quản lý giá trị trong các dự án .......... 70 3.1.2. Tìm hiểu thực trạng triển khai các kỹ thuật quản lý giá trị thông qua một số dự án điển hình .............................................................................................. 71 3.1.3. Đánh giá chung về thực trạng tổng quát về quản lý dự án đầu tư xây dựng tại Việt Nam xem xét dưới góc độ quản lý dự án định hướng giá trị ................ 72 3.2. Thực trạng quản lý dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước tại Việt Nam xem xét dưới góc độ quản lý dự án định hướng giá trị ......................................... 73 3.2.1. Mục tiêu của khảo sát tìm hiểu thực trạng ............................................... 73 3.2.2. Thu thập và phân tích dữ liệu thông qua bảng hỏi khảo sát .................... 73 3.2.3. Thực trạng về quan điểm về giá trị dự án đầu tư xây dựng của các chuyên gia trong các dự án sử dụng vốn nhà nước ở Việt Nam .................................... 77 3.2.4. Thực trạng các hoạt động về giá trị dự án được thực hiện trong các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ở Việt Nam ......................................... 79 3.2.5. Thực trạng các công cụ, kỹ thuật, phương pháp để đảm bảo/nâng cao giá trị dự án đã được sử dụng trong thực tế ............................................................. 82 3.2.6. Thực trạng các phương thức triển khai dự án được sử dụng và ảnh hưởng đến quản lý dự án định hướng giá trị ................................................................. 86 3.3. Thực trạng các quy định pháp luật về quản lý dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn Nhà nước tại Việt Nam trên góc độ quản lý dự án định hướng giá trị ........... 87 3.3.1. Hệ thống quy định pháp luật về quản lý dự án đầu tư xây dựng và các chủ đề phân tích trên góc độ quản lý dự án định hướng giá trị ................................ 87 3.3.2. Thực trạng các quy định pháp luật dưới góc độ tạo môi trường pháp lý cho quản lý dự án định hướng giá trị ........................................................................ 90 3.4. Đánh giá mức độ sẵn sàng, thuận lợi và khó khăn đối với việc áp dụng quản lý dự án định hướng giá trị trong các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước tại Việt Nam.............................................................................................................. 106 vi 3.4.1. Đánh giá mức độ sẵn sàng đối với việc áp dụng quản lý dự án định hướng giá trị trong các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ...................... 106 3.4.2. Các thuận lợi, tồn tại và khó khăn khi áp dụng quản lý dự án định hướng giá trị trong các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ở Việt Nam ... 109 CHƯƠNG 4. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐỊNH HƯỚNG GIÁ TRỊ CHO CÁC DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG SỬ DỤNG VỐN NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM........................................................................................................................ 112 4.1. Bối cảnh của hoạt động quản lý dự án hiện nay, trong thời gian tới và định hướng giải pháp quản lý dự án định hướng giá trị cho các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ở Việt Nam ...................................................................... 112 4.1.1. Xu hướng đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ở Việt Nam hiện nay và giai đoạn tiếp theo ............................................................................................ 112 4.1.2. Sự thay đổi về quan niệm giá trị dự án trong bối cảnh mới .................. 113 4.1.3. Sự chuyển đổi sang nền công nghiệp 4.0 của ngành xây dựng ............. 114 4.1.4. Định hướng đề xuất giải pháp quản lý dự án định hướng giá trị cho các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ở Việt Nam .................................. 115 4.2. Xây dựng giải pháp tổng quát quản lý dự án định hướng giá trị cho các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước tại Việt Nam ......................................... 116 4.2.1. Tổ chức bộ máy thực hiện hoạt động quản lý dự án định hướng giá trị 117 4.2.2. Giải pháp xác định yếu tố môi trường cho quản lý dự án định hướng giá trị ...................................................................................................................... 119 4.2.3. Giải pháp xác định Hệ giá trị cho dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ................................................................................................................. 122 4.2.4. Giải pháp xác định các thời điểm phù hợp triển khai quản lý dự án định hướng giá trị ..................................................................................................... 127 4.2.5. Giải pháp tổ chức các hội thảo quản lý giá trị ....................................... 128 4.2.6. Đề xuất quy trình ra quyết định trong quản lý dự án định hướng giá trị ......................................................................................................................... 130 4.3. Giải pháp cụ thể xác định các thời điểm cứng triển khai quản lý dự án định hướng giá trị trong dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước theo các phương thức triển khai dự án khác nhau........................................................................... 131 4.3.1. Đối với dự án triển khai theo phương thức Thiết kế - Đấu thầu – Thi công ......................................................................................................................... 131 vii 4.3.2. Đối với dự án triển khai theo phương thức Thiết kế - Thi công ............ 135 4.4. Một số giải pháp hỗ trợ triển khai quản lý dự án định hướng giá trị ........... 136 4.4.1 Giải pháp sử dụng mô hình thông tin công trình hỗ trợ triển khai các phiên hội thảo quản lý giá trị ..................................................................................... 136 4.4.2. Giải pháp huy động tri thức hỗ trợ quản lý dự án định hướng giá trị trong các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước .......................................... 141 4.4.3. Giải pháp thúc đẩy để triển khai quản lý dự án định hướng giá trị trong các dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ở Việt Nam ............................. 142 4.5. Kiến nghị ...................................................................................................... 144 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 148 1. Kết quả và đóng góp của luận án..................................................................... 148 a. Đóng góp mới về mặt lý luận....................................................................... 148 b. Đóng góp mới về mặt thực tiễn ................................................................... 149 2. Những hạn chế của nghiên cứu ....................................................................... 149 3. Hướng nghiên cứu tiếp theo của luận án ......................................................... 150 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 152 PHỤ LỤC Phụ lục 01: Xác định các chủ đề nghiên cứu chính liên quan đến vấn đề quản lý dự án định hướng giá trị phục vụ nghiên cứu tổng quan của Luận án ........................ PL1 Phụ lục 02: So sánh giữa các phương thức triển khai dự án .................................. PL4 Phụ lục 03: Một số hoạt động định hướng giá trị được triển khai trong một số dự án được cung cấp thông tin ......................................................................................... PL7 Phụ lục 04: Phiếu khảo sát thực trạng .................................................................... PL9 Phụ lục 05: So sánh quan điểm về giá trị DAĐTXD công trình dân dụng sử dụng VNN của các nhóm chuyên gia tham gia khảo sát .............................................. PL18 Phụ lục 06: So sánh Thực trạng các hoạt động đảm bảo/nâng cao giá trị dự án trong các DA ĐTXD công trình dân dụng sử dụng VNN nhận thức bởi các nhóm chuyên gia tham gia khảo sát ............................................................................................ PL20 viii Phụ lục 07: Kết quả khảo sát về thực trạng các công cụ, kỹ thuật, phương pháp để đảm bảo/nâng cao giá trị dự án đã được sử dụng trong thực tế theo các nhóm đối tượng .................................................................................................................... PL23 Phụ lục 08: Các quy định pháp luật chính về quản lý dự án ĐTXD nhóm theo nội dung ...................................................................................................................... PL25 Phụ lục 09. Các câu hỏi nghiên cứu để đánh giá thực trạng các quy định pháp luật dưới góc độ tạo môi trường pháp lý cho QLDAGT trong các dự án sử dụng vốn nhà nước ...................................................................................................................... PL27 Phụ lục 10. Đánh giá quy định pháp luật về quy hoạch xây dựng dưới góc độ tạo môi trường pháp lý cho quản lý dự án định hướng giá trị ........................................... PL30 Phụ lục 11: Đánh giá quy định pháp luật về đề xuất, thẩm định, phê duyệt chủ trương đầu tư dự án dưới góc độ tạo môi trường pháp lý cho QLDAGT ....................... PL31 Phụ lục 12: Đánh giá quy định pháp luật về đề xuất, thẩm định, phê duyệt dự án dưới góc độ tạo môi trường pháp lý cho QLDAGT ..................................................... PL32 Phụ lục 13. Thông tin chính về các loại thiết kế xây dựng .................................. PL33 Phụ lục 14. Đánh giá quy định pháp luật về thiết kế xây dựng dưới góc độ tạo môi trường pháp lý cho QLDAGT .............................................................................. PL34 Phụ lục 15: Đánh giá tổng hợp quy định pháp luật dưới góc độ tạo môi trường pháp lý cho quản lý dự án định hướng giá trị ............................................................... PL36 Phụ lục 16: Các quy định thực hiện nâng cao giá trị DAĐTXD ......................... PL38 Phụ lục 17: Kết quả đánh giá mức độ sẵn sàng của ngành xây dựng Việt Nam đối với việc áp dụng quản lý dự án định hướng giá trị trong các DAĐTXD sử dụng vốn nhà nước ...................................................................................................................... PL39 Phụ