Luận án Nghiên cứu hoàn thiện các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực sản xuất lâm nghiệp

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ CÔNG NGÂN NGHIÊN CỨU HOÀN THIỆN CÁC TIÊU CHÍ XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC SẢN XUẤT LÂM NGHIỆP LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH HÀ NỘI - 2022 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ CÔNG NGÂN NGHIÊN CỨU HOÀN THIỆN CÁC TIÊU CHÍ XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC SẢN XUẤT LÂM NGHIỆP Ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9 34 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS BÙI VĂN HUYỀN 2. PGS.TS NGUYỄN QUANG HỒNG HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Luận án này được tác giả nghiên cứu và thực hiện bằng sự nỗ lực của bản thân dưới sự hướng dẫn của hai giáo viên hướng dẫn. Các tài liệu được trích dẫn đầy đủ và rõ ràng. Các số liệu và thông tin đưa ra trong luận án đảm bảo tính trung thực và khách quan. Những kết quả nghiên cứu của luận án và các công trình công bố của tác giả không trùng với bất kỳ công trình nào./. TÁC GIẢ Lê Thị Công Ngân ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và thực hiện luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ và chỉ bảo tận tình của tập thể, cá nhân trong và ngoài Học viện Khoa học Xã hội. Trước tiên, tôi xin cảm ơn sâu sắc tới thầy PGS.TS. Bùi Văn Huyền và PGS.TS. Nguyễn Quang Hồng , những người thầy đã nhiệt tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi để tôi có thể hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Khoa học Xã hội, Ban Chủ nhiệm và tập thể cán bộ giảng viên Khoa Khoa học Quản lý, đặc biệt là các thầy cô thuộc bộ môn Quản trị kinh doanh; Ban Lãnh đạo và tập thể cán bộ Khoa Sau Đại học đã giúp đỡ để tôi hoàn thành quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Tổng cục lâm nghiệp, Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn; các công ty lâm nghiệp tại các tỉnh; các cơ quan, tổ chức, cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi thu thập số liệu, tư liệu phục vụ cho việc nghiên cứu và thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Lâm nghiệp, các cán bộ viên chức Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh nơi tôi công tác đã ủng hộ, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Cuối cùng xin cảm ơn gia đình, những người thân và bạn bè, luôn động viên, ủng hộ, giúp đỡ tôi tập trung nghiên cứu và hoàn thành luận án của mình. Tôi xin trân trọng cảm ơn ! Tác giả Lê Thị Công Ngân iii MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .................................................................................... 18 1.1. Các công trình nghiên cứu nƣớc ngoài ..................................................... 18 1.1.1. Các nghiên cứu về tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp ............... 18 1.1.2. Các nghiên cứu về phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp ..... 21 1.2. Các công trình nghiên cứu trong nƣớc ..................................................... 24 1.2.1.Những nghiên cứu về tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp .... 24 1.2.2. Những nghiên cứu về phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp lâm nghiệp nói riêng .......................... 29 1.3. Kết quả đạt đƣợc và khoảng trống rút ra từ các nghiên cứu ................. 32 1.3.1. Một số kết quả rút ra từ các công trình ........................................... 32 1.3.2. Những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu .................................. 34 Tiểu kết chƣơng 1 ............................................................................................... 37 Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÁC TIÊU CHÍ XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP TRONG LÂM NGHIỆP ............ 38 2.1. Cơ sở lý luận về các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp .................... 38 2.1.1. Khái niệm về tiêu chí và tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp ..... 38 2.1.2. Đối tượng để áp dụng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp ........ 41 2.1.3. Vai trò của các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp .................... 41 2.1.4. Các phương pháp và tiêu chí sử dụng khi xác định giá trị doanh nghiệp .............................................................................................. 42 2.1.5. Nội dung các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp Nhà nước ..... 48 2.2. Cơ sở thực tiễn về các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp ................................................................................................................. 51 2.2.1. Nội dung các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực sản xuất lâm nghiệp ........................................................... 51 iv 2.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp ...................................................................................... 61 2.2.3. Một số kinh nghiệm Quốc tế liên quan đến các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp và bài học rút ra cho Việt Nam ........................ 66 Tiểu kết chƣơng 2 ............................................................................................... 75 Chƣơng 3 THỰC TRẠNG CÁC TIÊU CHÍ XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC TRONG LĨNH VỰC LÂM NGHIỆP ....... 76 3.1. Khái quát tình hình các doanh nghiệp nhà nước trong lình vực lâm nghiệp .......................................................................................................... 76 3.1.1. Tình hình đổi mới và phát triển của các công ty lâm nghiệp trong những năm qua ................................................................................. 76 3.1.2. Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các công ty lựa chọn nghiên cứu ......................................................................................... 85 3.2. Thực trạng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp của các Công ty lâm nghiệp đƣợc lựa chọn nghiên cứu ......................................................... 90 3.2.1. Thực trạng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp của của công ty TNHH Lâm nghiệp Yên Sơn ........................................................ 90 3.2.2. Thực trạng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp của của công ty TNHH MTV lâm nghiệp Quy Nhơn. ........................................... 94 3.2.3. Thực trạng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp của công ty TNHH MTV lâm nghiệp La Ngà .......................................................... 97 3.2.4. Các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp của công ty TNHH lâm nghiệp Nguyễn Văn Trỗi khi tiến hành cổ phần hóa ........................ 100 3.2.5. Đánh giá của các chuyên gia về sự phù hợp của các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp................................................ 103 3.3. Phân tích các yếu tố ảnh hƣớng đến các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp ................................................................................. 109 3.3.1. Ảnh hưởng của các yếu tố chung .................................................. 109 v 3.3.2. Ảnh hưởng của các yếu tố về đặc điểm sản xuất của các công ty lâm nghiệp ........................................................................................................ 113 3.4. Đánh giá chung thực trạng xác định giá trị doanh nghiệp của các công ty lâm nghiệp ........................................................................................... 120 3.4.1. Những thành công.......................................................................... 120 3.4.2. Những hạn chế ............................................................................... 122 3.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế ................................................... 124 Tiểu kết chƣơng 3 ............................................................................................. 126 Chƣơng 4: ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC TIÊU CHÍ XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP NHÀ NƢỚC TRONG SẢN XUẤT LÂM NGHIỆP ....................................................................................... 127 4.1. Bối cảnh, quan điểm và định hƣớng hoàn thiện các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp tại Việt Nam .................................... 127 4.1.1. Bối cảnh về phát triển sản xuất lâm nghiệp .................................. 127 4.12. Quan điểm hoàn thiện các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp tại Việt Nam .............................................................. 128 4.2. Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp nhà nƣớc trong sản xuất lâm nghiệp ................................................. 129 4.2.1. Đề xuất hoàn thiện các tiêu chí chung xác định giá trị cho các công ty lâm nghiệp................................................................................... 129 4.2.2. Đề xuất hoàn thiện các tiêu chí chi tiết ......................................... 139 Tiểu kết chƣơng 4 ............................................................................................. 153 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 154 NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ ......................................................... 158 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 159 vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Nguyên nghĩa BCTC Báo cáo tài chính BTC Bộ tài chính CP Cổ phần CPH Cổ phần hóa CTLN Công ty Lâm nghiệp DCF Chiết khấu dòng tiền DDM Chiết khấu dòng cổ tức DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp nhà nước DNLN Doanh nghiệp Lâm nghiệp ĐTDH Đầu tư dài hạn ĐTNH Đầu tư ngắn hạn FCFE Dòng tiền vốn chủ GTDN Giá trị doanh nghiệp GTTSVH Giá trị tài sản vô hình GT Giá trị GW Lợi thế kinh doanh LN Lâm nghiệp LNST Lợi nhuận sau thuế MTV Một thành viên NĐ-CP Nghị định – Chính phủ NQ/TW Nghị quyết/Trung ương P/E Giá trị thị trường trên thu nhập PV Lợi nhuận thuần QSDĐ Quyền sử dụng đất SXKD Sản xuất kinh doanh TSCĐ Tài sản cố định TSLĐ Tài sản lưu động TSHH Tài sản hữu hình VLĐ Vốn lưu động VCSH Vốn chủ sở hữu UBND Ủy ban nhân dân XĐGT Xác định giá trị XDCB Xây dựng cơ bản vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Biểu 01: Dung lượng mẫu điều tra .................................................................. 12 Biểu 3.1: Số lượng công ty lâm nghiệp theo diện tích. ....................................... 78 Biểu 3.2. Số lượng các CTLN theo phân cấp quản lý .......................................... 79 Biểu 3.6: Kết quả xác định giá trị doanh nghiệp của Công ty TNHH Lâm nghiệp Yên Sơn năm 2017 - 2019 .................................................................................... 91 Biểu 3.7: Kết quả xác định giá trị doanh nghiệp của Công ty TNHH lâm nghiệp Quy Nhơn (2017-2019) ........................................................................................ 96 Biểu 3.8: Kết quả xác định giá trị doanh nghiệp của Công ty TNHH lâm nghiệp La Ngà năm 2017-2019 ........................................................................................ 98 Biểu 3.9: Giá trị doanh nghiệp tại thời điểm xác định ....................................... 101 Biểu 3.10: Đánh giá các tiêu chí sử dụng trong định giá DNLN ....................... 104 Biểu 3.11. Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc môi trường vĩ mô ............................................................................................................................ 110 Biểu 3.11. Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc môi trường vi mô ............................................................................................................................ 112 Biểu 3.12. Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc đặc điểm sản xuất của doanh nghiệp lâm nghiệp ............................................................................. 113 Biểu 4.1. Kết quả xác định giá trị Công ty lâm nghiệp Yên Sơn ....................... 132 Biểu 4.2. Kết quả xác định lại giá trị công ty TNHH lâm nghiệp Quy Nhơn theo phương pháp tài sản. .......................................................................................... 135 Biểu 4.3. Kết quả xác định lại giá trị Công ty TNHH MTV lâm nghiệp La Ngà theo phương pháp tài sản.................................................................................... 138 Phụ biểu 3.7: Kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty TNHH LN Yên Sơn từ năm 2017-2019 ................................................................................................... 173 Phụ biểu 3.8: Kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty TNHH MTV LN Quy Nhơn từ năm 2017-2019 .................................................................................... 174 Phụ biểu 3.9: Kết quả hoạt động kinh doanh của Công ty TNHH MTV LN La Ngà từ năm 2017-2019 ....................................................................................... 175 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chúng ta biết rằng tất cả các quyết định sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp đều liên quan đến việc sử dụng các tiêu chí để xác định giá trị doanh nghiệp. Đối với nội bộ các doanh nghiệp, khi tiến hành lập dự toán ngân sách đều cần xem xét những ảnh hưởng của các hoạt động cụ thể tới giá trị doanh nghiệp, hoặc khi lập các kế hoạch chiến lược cần xem xét giá trị doanh nghiệp sẽ bị ảnh hưởng như thế nào bởi các kế hoạch hoạt động đó. Còn đối với xã hội thì các nhà đầu tư cũng cần phải sử dụng các tiêu chí để xác định giá trị doanh nghiệp làm cơ sở cho các quyết định kinh doanh của họ. Với các thông tin về tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp, các nhà đầu tư có thể biết được giá trị thị trường của các tài sản cao hơn hay thấp hơn so với giá trị thực của nó, để từ đó có các quyết định mua hay bán một cách đúng đắn. Việc sử dụng các tiêu chí xác định giá doanh nghiệp cũng vô cùng cần thiết trong quá trình thực hiện cổ phần hóa, sáp nhập hay giải thể doanh nghiệp. Tất cả các doanh nghiệp này cũng như các đối tượng có liên quan đều phải tiến hành sử dụng các tiêu chí để xác định giá trị doanh nghiệp trước khi thực hiện các quyết định cổ phần hóa, sáp nhập hay giải thể. Ngay cả đối với nhà cung cấp tín dụng có thể không quan tâm một cách rõ ràng tới việc xác định giá trị tiêu chí vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp, nhưng ít nhất họ cũng phải ngầm quan tâm tới tiêu chí giá trị vốn chủ sở hữu nếu họ muốn phòng tránh rủi ro trong hoạt động cho vay. Tuy nhiên, trong thực tế, hệ thống văn bản pháp lý liên quan đến công tác xử lý tài chính và các loại tài sản để xác định giá trị doanh nghiệp vẫn còn những bất cập, nhất là liên quan đến tiêu chí giá trị quyền sử dụng đất hay tiêu chí lợi thế vị trí địa lý, tiêu chí giá trị thương hiệu, những quy định tổ chức đấu thầu chọn tổ chức tư vấn xác định giá trị, các quy định về xác định giá trị 2 thị trường của tài sản. Với những bất cập hạn chế đó thì thời gian qua các doanh nghiệp đã tiến hành xác định giá trị doanh nghiệp đã không chính xác, không đầy đủ gây thất thoát tài sản lớn về tài sản đặc biệt là trong quá trình cổ phần hóa và chuyển nhượng hay giải thể doanh nghiệp. Các nhà nghiên cứu chính sách và người làm thực tiễn quản lý kinh doanh đều thống nhất rằng: Việc sử dụng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp là vấn đề phức tạp và thực sự có tầm quan trọng. Tính phức tạp ấy không phải chỉ riêng nước ta mà đối với tất cả các nước có nền kinh tế thị trường phát triển và các nước chuyển sang nền kinh tế thị trường. Do đó cần phải có những tiêu chí và phương pháp để thẩm định giá trị tài sản mang tính chuẩn mực giúp xác định đúng giá trị tài sản của doanh nghiệp. Việc sử dụng các tiêu chí để xác định giá trị doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực lâm nghiệp những năm qua cũng như hiện nay còn rất nhiều bất cập. Đặc biệt các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực lâm nghiệp gặp rất khó khăn bởi tính đặc thù của ngành như chu kỳ sản xuất dài, sản xuất phức tạp, địa bàn hoạt động lại phân bổ trên các vùng nông thôn miền núi và tư liệu sản xuất cơ bản là đất đai. Các doanh nghiệp Nhà nước trong lâm nghiệp khi tiến hành đổi mới thì việc sử dụng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp cũng chưa chính xác và chưa hợp lý, gây nhiều vướng mắc cho quá trình đổi mới sắp xếp lại các công ty lâm nghiệp, đặc biệt là tiêu chí giá trị đất và giá trị rừng. Mặc dù giá trị đất đai của các công ty lâm nghiệp là rất lớn tuy nhiên hiện nay các công ty chưa tính toán để xác định giá trị quyền sử dụng đất đai vào giá trị tài sản của doanh nghiệp, các công ty lựa chọn hình thức thuê đất trả tiền hàng năm cùng với những chính sách ưu đãi của Nhà nước cho các doanh nghiệp lâm nghiệp để không phải cộng giá trị đất vào tổng giá trị tài sản của doanh nghiệp. 3 Bên cạnh đó, hầu hết các công ty lâm nghiệp hiện nay đều đưa tiêu chí giá trị rừng chưa đến tuổi khai thác vào tiêu chí hàng tồn kho như vậy là không phù hợp vì rừng chưa đến tuổi khai thác có những đặc thù khác so với các sản phẩm dở dang, thành phẩm thông thường khác. Chu kỳ sản xuất trong lâm nghiệp có thời gian dài, chi phí đầu tư vào rừng trồng kéo dài, phải đầu tư trong nhiều năm nên cần phải tách ra thành một tiêu chí riêng và theo dõi khác so với hàng tồn kho thông thường. Ngoài những vấn đề mang tính lý thuyết về hình thành một phương pháp tiếp cận khoa học cho vấn đề này thì trên các diễn đàn tranh luận của các chuyên gia tài chính có rất nhiều vấn đề liên quan đến công tác xác định giá doanh nghiệp được đưa ra như: về cơ chế định giá, tổ chức định giá, kiểm soát quá trình định giá, lựa chọn tổ chức định giá, phương pháp định giá, các tiêu chí xác định, cách thức bán giá trị doanh nghiệp, tỷ lệ nắm giữ cổ phần nhà nước... Song chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống cả về cơ sở lý thuyết lẫn những yêu cầu thực tiễn đối với hoàn thiện các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực sản xuất lâm nghiệp. Nhận thức được tính chất quan trọng của vấn đề, với mong muốn từng bước giải quyết những vấn đề vướng mắc trong việc sử dụng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp, nghiên cứu sinh nhận thấy cần phải có một công trình nghiên cứu để đánh giá một cách khách quan, toàn diện về sử dụng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp. Xuất phát từ những vấn đề trên đây tác giả đã lựa chọn vấn đề : “Nghiên cứu hoàn thiện các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp Nhà nước trong lĩnh vực sản xuất lâm nghiệp” làm đề tài luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng, phân tích yếu tố ảnh hưởng đến các 4 tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp lâm nghiệp hiện nay, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp Nhà nước trong lĩnh vực sản xuất lâm nghiệp trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 1. Góp phần hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp Nhà nước trong lâm nghiệp 2. Đánh giá thực trạng các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp Nhà nước trong lâm nghiệp ở Việt Nam 3. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp Nhà nước trong lâm nghiệp ở Việt Nam 4. Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện các tiêu chí xác định giá trị doanh nghiệp Nhà nước trong lĩnh vực sản xuất lâm nghiệp trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là cơ sở lý luận và thự