Luận án Nghiên cứu hoàn thiện mô hình tổ chức quản lý của ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI ĐÀO QUỐC VIỆT NGHIÊN CỨU HOÀN THIỆN MÔ HÌNH TỔ CHỨC QUẢN LÝ CỦA BAN QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CHUYÊN NGÀNH TẠI VIỆT NAM Ngành: Quản lý Xây dựng Mã số: 9580302 LUẬN ÁN TIẾN SỸ Hà nội - Năm 2024 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI ĐÀO QUỐC VIỆT NGHIÊN CỨU HOÀN THIỆN MÔ HÌNH TỔ CHỨC QUẢN LÝ CỦA BAN QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CHUYÊN NGÀNH TẠI VIỆT NAM Ngành: Quản lý Xây dựng Mã số: 9580302 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS. TS. NGUYỄN THẾ QUÂN 2. GS. TSKH. NGUYỄN MẬU BÀNH Hà nội - Năm 2024 i LỜI CAM ÐOAN Tác giả xin cam đoan đề tài Luận án “Nghiên cứu hoàn thiện mô hình tổ chức quản lý của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành tại Việt Nam” là công trình nghiên cứu độc lập của tác giả dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Thế Quân và GS.TSKH Nguyễn Mậu Bành. Công trình được nghiên cứu trong quá trình học tập tại Trường Đại học Xây dựng Hà Nội. Các tài liệu và số liệu mà tác giả sử dụng có nguồn trích dẫn hợp lý, không vi phạm quy định của pháp luật. Kết quả nghiên cứu của Luận án chưa được công bố trên bất kỳ ấn phẩm, công trình nghiên cứu nào. Tác giả xin cam đoan những điều nêu trên là đúng sự thật; nếu sai, tác giả xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tác giả NCS. Đào Quốc Việt ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng kính trọng và cảm ơn các Thầy GS. TSKH Nguyễn Mậu Bành và PGS.TS Nguyễn Thế Quân đã nhiệt tình chỉ bảo và hướng dẫn Nghiên cứu sinh trong suốt quá trình học tập và công tác tại Trường Đại học Xây dựng Hà Nội. Nghiên cứu sinh xin được gửi lời cảm ơn đến các Thầy giáo, Cô giáo, các Nhà khoa học khoa Kinh tế và Quản lý Xây dựng, Phòng Quản lý đào tạo đã tạo điều kiện thuận lợi nhất để hoàn thành tốt luận án tiến sĩ của mình. Nghiên cứu sinh xin cảm ơn các Thầy giáo, Cô giáo trong Hội đồng đã chia sẻ và đóng góp những ý kiến rất thiết thực để luận án từng bước được hoàn thiện. Nghiên cứu sinh cũng xin gửi lời cảm ơn đến Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng chuyên ngành – Bộ Xây dựng đã nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp thông tin để hoàn thành luận án. Cuối cùng, Nghiên cứu sinh xin gửi lời cảm ơn các anh chị, bạn bè, đồng nghiệp và gia định đã giúp đỡ, chia sẻ, động viên trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu này. Trân trọng cảm ơn. iii MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN ..........i LỜI CẢM ƠN....ii MỤC LỤC.............iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU..........xi DANH MỤC CÁC BẢNG ......xii DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ.........xiv MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích và mục tiêu nghiên cứu .................................................................... 3 2.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................................ 3 2.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3 3.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 3 4. Cơ sở khoa học của đề tài ................................................................................ 4 5. Phương pháp và khung nghiên cứu .................................................................. 4 5.1. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 4 5.2. Khung nghiên cứu .................................................................................... 6 6. Những đóng góp mới của Luận án ................................................................... 7 6.1. Về mặt lý luận .......................................................................................... 7 6.2. Về mặt thực tiễn ....................................................................................... 7 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án ..................................................... 7 7.1. Ý nghĩa khoa học ..................................................................................... 7 7.2. Ý nghĩa thực tiễn ...................................................................................... 7 8. Cấu trúc của Luận án ....................................................................................... 8 CHƯƠNG 1 ........................................................................................................... 9 TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ MÔ HÌNH TỔ CHỨC QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG SỬ DỤNG VỐN NHÀ NƯỚC ........................... 9 iv 1.1. Tổng quan các quan điểm cơ bản về mô hình tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng ............................................................................................................. 9 1.1.1. Các quan điểm về tổ chức ................................................................... 9 1.1.2. Các quan điểm về mô hình trong bối cảnh các nghiên cứu về tổ chức . 9 1.2. Tổng quan các nghiên cứu về mô hình Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng..... ............................................................................................................. 10 1.2.1. Các nghiên cứu trong nước ............................................................... 10 1.2.2. Các nghiên cứu ngoài nước ............................................................... 12 1.3. Tổng quan các nghiên cứu có liên quan đến mô hình tổ chức bộ máy quản lý dự án đầu tư xây dựng ................................................................................... 13 1.3.1. Các nghiên cứu trong nước ............................................................... 13 1.3.2. Các nghiên cứu ngoài nước ............................................................... 15 1.4. Tổng quan các nghiên cứu về tổ chức hoạt động quản lý dự án đầu tư xây dựng ........................................................................................ ...................18 1.4.1. Các nghiên cứu ở trong nước ............................................................ 18 1.4.2. Các nghiên cứu ở ngoài nước ............................................................ 19 1.5. Nghiên cứu về động lực thay đổi đối với tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng.. ............................................................................................................ 21 1.5.1. Công nghệ thông tin với thay đổi tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng. ......................................................................................................... 21 1.5.2. Phát triển bền vững với thay đổi tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng. ......................................................................................................... 22 1.6. Đánh giá về các kết quả nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài. ............................................................................................................. 23 1.6.1. Đánh giá những giá trị có thể tiếp thu ............................................... 23 1.6.2. Khoảng trống nghiên cứu trong tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ................................................................................... 24 1.7. Định hướng nghiên cứu ............................................................................. 26 CHƯƠNG 2 ......................................................................................................... 27 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ MÔ HÌNH TỔ CHỨC QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CỦA BAN QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CHUYÊN NGÀNH .............................................................................................................................. 27 v 2.1. Cơ sở lý luận về dự án đầu tư xây dựng .................................................... 27 2.1.1. Khái niệm dự án đầu tư xây dựng ..................................................... 27 2.1.2. Phân loại dự án đầu tư xây dựng ....................................................... 28 2.1.3. Trình tự đầu tư xây dựng .................................................................. 29 2.2. Cơ sở lý luận về quản lý dự án đầu tư xây dựng ........................................ 29 2.2.1. Khái niệm quản lý dự án đầu tư xây dựng ......................................... 29 2.2.2. Mục tiêu của hoạt động quản lý dự án đầu tư xây dựng .................... 30 2.2.3. Nội dung quản lý dự án đầu tư xây dựng .......................................... 32 2.2.4. Quản lý dự án đầu tư xây dựng theo nhóm quá trình ......................... 34 2.2.5. Các đơn vị tham gia quản lý dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước..... ......................................................................................................... 35 2.3. Cơ sở lý luận về mô hình tổ chức của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành .................................................................................................... 36 2.3.1. Khái niệm, phân loại, đặc trưng và môi trường của tổ chức Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ........................................................ 36 2.3.1.1. Khái niệm về tổ chức và mô hình tổ chức của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ............................................................................ 36 2.3.1.2. Các cách tiếp cận khác nhau về mô hình tổ chức quản lý dự án và mô hình phù hợp với Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ............. 38 2.3.1.3. Đặc trưng của tổ chức Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành.... ........................................................................................................ 41 2.3.2. Tổ chức bộ máy của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành.... ........................................................................................................ 43 2.3.2.1. Khái niệm về tổ chức bộ máy Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................................ 43 2.3.2.2. Các thuộc tính cơ bản của tổ chức bộ máy Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................. 45 2.3.2.3. Các lựa chọn trong tổ chức bộ máy ................................................... 47 2.3.2.4. Các dấu hiệu thể hiện tổ chức bộ máy Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành chưa phù hợp ................................................................. 51 2.3.3. Tổ chức hoạt động quản lý của Ban quản lý án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................................ 52 vi 2.3.3.1. Khái niệm về tổ chức hoạt động quản lý của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................. 52 2.3.3.2. Phân loại các quá trình hoạt động của tổ chức ................................... 54 2.3.3.3. Thành phần quá trình hoạt động của tổ chức ..................................... 55 2.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến mô hình tổ chức quản lý của Ban quản lý dự án chuyên ngành ...................................................................................... 56 2.3.4.1. Các yếu tố bên trong ảnh hưởng đến mô hình tổ chức quản lý của Ban quản lý dự án chuyên ngành .......................................................................... 56 2.3.4.2. Các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến mô hình tổ chức quản lý của Ban quản lý dự án chuyên ngành .......................................................................... 60 2.3.5. Môi trường dự án đầu tư xây dựng mà các Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành tham gia quản lý ...................................................... 64 2.3.5.1. Sự hình thành dự án và môi trường dự án ......................................... 64 2.3.5.2. Loại hình dự án do các Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành tham gia quản lý ................................................................................. 66 2.3.5.3. Các chủ thể chính tham gia các dự án mà các Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành tham gia quản lý ...................................................... 67 2.3.5.4. Trách nhiệm của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành trong quản lý dự án đầu tư xây dựng ............................................................. 69 2.4. Quản lý tri thức và quản lý thay đổi trong quản lý dự án đầu tư xây dựng . 70 2.4.1. Quản lý tri thức trong quản lý dự án đầu tư xây dựng ....................... 70 2.4.1.1. Khái niệm, nội dung quản lý tri thức trong dự án đầu tư xây dựng .... 70 2.4.1.2. Công cụ, kỹ thuật quản lý tri thức ..................................................... 71 2.4.1.3. Các cách tiếp cận quản lý tri thức ..................................................... 72 2.4.1.4. Quản lý tri thức trong dự án đầu tư xây dựng .................................... 72 2.4.2. Quản lý thay đổi trong tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng.......... 74 2.4.2.1. Khái niệm thay đổi trong tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng ...... 74 2.4.2.2. Nhân tố thúc đẩy sự thay đổi của tổ chức .......................................... 74 2.4.2.3. Các mô hình thay đổi của tổ chức ..................................................... 78 2.4.2.4. Các cách tiếp cận để tiến hành thay đổi của tổ chức .......................... 80 2.4.2.5. Các cách tiếp cận để chuyển đổi tổ chức đáp ứng sự thay đổi ........... 82 2.5. Khung lý thuyết về tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng ....................... 83 vii CHƯƠNG 3 ......................................................................................................... 86 THỰC TRẠNG MÔ HÌNH TỔ CHỨC QUẢN LÝ CỦA BAN QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CHUYÊN NGÀNH TẠI VIỆT NAM ..................... 86 3.1. Đánh giá tổng quan thực trạng quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ............................................................ 86 3.2. Thiết kế khảo sát thực trạng tổ chức quản lý của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành tại Việt Nam ................................................................ 88 3.3. Thực trạng về các mô hình tổ chức bộ máy quản lý của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành .......................................................................... 89 3.3.1. Thực trạng về việc thành lập Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................................ 89 3.3.2. Thực trạng về chức năng nhiệm vụ Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................................ 91 3.3.3. Thực trạng về cơ cấu tổ chức trong Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................................ 93 3.3.4. Thực trạng về cách huy động nhân lực trong Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................. 94 3.3.5. Thực trạng nguồn nhân lực tại Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................................ 96 3.3.5.1. Thực trạng về số lượng nhân sự tại Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................................................................................................ 96 3.3.5.2. Thực trạng về chất lượng nhân sự tại Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ....................................................................................... 97 3.4. Thực trạng tổ chức hoạt động quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ............................................................ 98 3.4.1. Thực trạng số lượng, nguồn vốn và nhóm dự án của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ...................................................................... 98 3.4.2. Thực trạng loại công trình, cấp công trình của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ............................................................................ 99 3.4.3. Thực trạng tổ chức hoạt động quản lý theo trình tự thực hiện dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ............. 101 viii 3.4.4. Thực trạng về áp dụng mô hình thông tin công trình trong quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành .. 102 3.4.5. Thực trạng về áp dụng tiêu chuẩn, quy trình trong quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................. 106 3.4.6. Thực trạng về chia sẻ tri thức, bài học kinh nghiệm trong quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành .. 106 3.5. Những vấn đề rút ra từ kết quả khảo sát thực trạng tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành tại Việt Nam...... .......................................................................................................... 108 3.5.1. Đặc điểm riêng tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ...................................................... 108 3.5.2. Kết quả trong hoạt động đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành .......................................................................... 109 3.5.3. Các tồn tại trong mô hình tổ chức quản lý của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành .......................................................................... 111 3.5.4. Các nguyên nhân tồn tại do mô hình tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ....................... 112 3.5.4.1. Các nguyên nhân tồn tại do tổ chức bộ máy quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ....................... 112 3.5.4.2. Các nguyên nhân tồn tại do tổ chức hoạt động quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành ................. 114 3.5.5. Đánh giá khoảng trống trong cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng chuyên ngành..... ..................................................................................................... 116 CHƯƠNG 4 ....................................................................................................... 118 ĐỀ XUẤT HOÀN THIỆN MÔ HÌNH TỔ CHỨC QUẢN LÝ CỦA BAN QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CHUYÊN NGÀNH TẠI VIỆT NAM PHÙ HỢP VỚI YÊU CẦU THỰC TẾ HIỆN NAY VÀ XU THẾ PHÁT TRIỂN CỦA NGÀNH XÂY DỰNG ........................................................................................ 118 4.1. Bối cảnh của việc quản lý dự án đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước ở Việt Nam hiện nay và trong thời gian tới ......................................................... 118 ix 4.1.1. Tình hình đầu tư xây dựng sử dụng vốn nhà nước trong thời gian tới......... ....................................................................................................... 118 4.1.2. Xu thế phát triển của ngành xây dựng trên thế giới ảnh hưởng đến hoạt động của các tổ chức quản lý dự án đầu tư xây dựng ................................... 119 4.1.3. Định hướng phát triển của ngành xây dựng Việt Nam......