Luận án Nghiên cứu hoàn thiện quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ khu vực phía Bắc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI ĐOÀN THANH KỲ NGHIÊN CỨU HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH ĐƯỜNG BỘ KHU VỰC PHÍA BẮC LUẬN ÁN TIẾN SĨ Hà Nội - 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI ĐOÀN THANH KỲ NGHIÊN CỨU HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH ĐƯỜNG BỘ KHU VỰC PHÍA BẮC LUẬN ÁN TIẾN SĨ Ngành: Quản lý xây dựng Mã số: 9.58.03.02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Phạm Văn Vạng Hà Nội - 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tác giả luận án cam đoan bản luận án này là công trình khoa học độc lập của riêng tác giả. Các số liệu, kết quả nghiện cứu nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Tác giả luận án Đoàn Thanh Kỳ ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................. i MỤC LỤC ............................................................................................................................ ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................................. vi DANH MỤC HÌNH .......................................................................................................... viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ...................................................................................................................................... 6 1.1. Nghiên cứu yếu tố ảnh hưởng đến công tác QLCL trong lĩnh vực xây dựng ....................................................................................................................... 6 1.1.1. Các yếu tố ảnh hưởng phản ánh vai trò quản lý và giám sát nhà nước ............... 6 1.1.2. Yếu tố ảnh hưởng phản ánh vai trò chuỗi cung ứng xây dựng ............................ 7 1.1.3. Yếu tố ảnh hưởng phản ánh vai trò của các chủ thể tham gia trực tiếp dự án xây dựng ............................................................................................................................... 8 1.1.4. Yếu tố ảnh hưởng phản ánh vai trò điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội địa phương ..................................................................................................................................... 13 1.2. Nghiên cứu các giải pháp hoàn thiện, nâng cao công tác QLCL trong lĩnh vực xây dựng công trình ..................................................................................... 14 1.3. Hệ thống văn bản pháp lý và cơ chế chính sách về chất lượng, QLCLXD công trình dưới góc độ QLNN ............................................................................ 18 1.3.1. Tại Việt Nam ..................................................................................................... 18 1.3.2. Quy định quốc tế ................................................................................................ 21 1.4. Tổng quan về vùng nghiên cứu ................................................................... 22 1.5. Tổng hợp nghiên cứu tổng quan và xác định khoảng trống nghiên cứu ..... 24 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU .......................... 25 2.1. Chất lượng và quản lý chất lượng ............................................................... 25 2.1.1. Chất lượng ......................................................................................................... 25 2.1.2. Chất lượng xây dựng công trình đường bộ ........................................................ 29 2.1.3. Quản lý chất lượng ............................................................................................. 34 2.1.4. Quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ ........................................... 39 iii 2.2. Các bên tham gia quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ .... 42 2.3. Nội dung quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ .................. 45 2.4. Đặc điểm dự án đầu tư xây dựng công trình đường bộ ............................ 49 2.5. Hệ thống quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ .................. 52 2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chất lượng xây dựng .......... 56 2.6.1. Vai trò nhà nước ................................................................................................ 56 2.6.2. Năng lực và văn hóa chất lượng của các tổ chức xây dựng ............................... 58 2.6.3. Năng lực chuỗi cung ứng xây dựng ................................................................... 60 2.6.4. Các điều kiện tự nhiên, kinh tế, chính trị, xã hội địa phương ............................ 62 2.7. Kinh nghiệm về quản lý chất lượng xây dựng công trình ở các nước và bài học cho Việt Nam ................................................................................................. 63 2.7.1. Kinh nghiệm của các nước................................................................................. 64 2.7.2. Bài học cho Việt Nam ........................................................................................ 65 2.8. Kết luận chương 2 ........................................................................................ 66 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................. 68 3.1. Khung nghiên cứu của luận án.............................................................................. 68 3.2. Hướng tiếp cận và các bước nghiên cứu ............................................................... 68 3.3. Thiết kế nghiên cứu định tính ..................................................................... 70 3.3.1. Các bước nghiên cứu định tính .......................................................................... 70 3.3.2. Dữ liệu miêu tả về mẫu chuyên gia ................................................................... 72 3.3.3. Kỹ thuật phân tích dữ liệu .................................................................................. 73 3.4. Thiết kế nghiên cứu định lượng .................................................................. 75 3.4.1. Phát triển thang đo ............................................................................................. 75 3.4.2. Kích thức mẫu và thủ tục thu thập dữ liệu ......................................................... 77 3.4.3. Kỹ thuật phân tích số liệu .................................................................................. 78 3.5. Kết luận chương 3 ........................................................................................ 84 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................................ 86 4.1. Đánh giá công tác quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ khu vực phía Bắc ......................................................................................................... 86 4.1.1. Kết quả đạt được ................................................................................................ 86 4.1.2. Các tồn tại .......................................................................................................... 89 iv 4.2. Kết quả phỏng vấn chuyên gia về các tồn tại trong quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ khu vực phía Bắc ................................................... 94 4.2.1. Tồn tại trong công tác QLCL vật liệu, sản phẩm, cấu kiện, máy móc thiết bị sử dụng cho công trình xây dựng ..................................................................................... 96 4.2.2. Tồn tại trong công tác QLCL xây dựng của nhà thầu trong quá trình thi công xây dựng công trình ............................................................................................................ 96 4.2.3. Tồn tại trong công tác QLCL giám sát, kiểm tra và nghiệm thu xây dựng của chủ đầu tư ........................................................................................................................... 96 4.2.4. Tồn tại trong công tác quản lý chất lượng giám sát tác giả của nhà thầu thiết kế ..................................................................................................................................... 97 4.2.5. Tồn tại trong công tác quản lý chất lượng thí nghiệm đối chứng, thí nghiệm thử tải và kiểm định xây dựng công trình .......................................................................... 97 4.2.6. Tồn tại trong công tác QLCL nghiệm thu .......................................................... 98 4.2.7. Tồn tại trong công tác QLCL lập, lưu trữ hồ sơ hoàn thành xây dựng và bàn giao công trình đường bộ ..................................................................................................... 98 4.2.8. Tồn tại trong công tác QLCL tổ chức thực hiện quản lý, giám sát của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền .............................................................................................. 98 4.2.9. Tồn tại trong công tác quản lý tiến độ thi công xây dựng ................................. 99 4.2.10. Tồn tại trong công tác quản lý chi phí, giá thành thi công xây dựng .............. 99 4.2.11. Tồn tại trong công tác quản lý an toàn lao động, bảo vệ môi trường trong thi công xây dựng .............................................................................................................. 99 4.3. Kết quả phỏng vấn chuyên gia về thách thức, khó khăn đối với quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ khu vực phía Bắc ....................... 102 4.3.1. Thách thức, khó khăn liên quan đến hệ thống văn bản pháp lý ....................... 102 4.3.2. Thách thức, khó khăn liên quan đến công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát nhà nước ........................................................................................................................... 104 4.3.3. Thách thức, khó khăn liên quan đến chuỗi cung ứng ...................................... 106 4.3.4. Thách thức, khó khăn liên quan đến năng lực và văn hóa chất lượng của chủ đầu tư và Ban quản lý dự án ............................................................................................. 106 4.3.5. Thách thức, khó khăn liên quan đến năng lực và văn hóa chất lượng của Nhà thầu ................................................................................................................................... 109 v 4.3.6. Thách thức, khó khăn liên quan đến năng lực và văn hóa chất lượng của các đơn vị tư vấn ..................................................................................................................... 110 4.3.7. Thách thức, khó khăn liên quan đến điều kiện tự nhiên, kinh tế, chính trị, xã hội của địa phương ........................................................................................................... 112 4.3.8. Đánh giá mức độ quan trọng tương đối của các thách thức, khó khăn đối với công tác quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ ở khu vực phía Bắc .............. 113 4.4. Kết quả phân tích, kiểm định mô hình yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ khu vực phía Bắc ............................... 117 4.4.1. Đánh giá các mô hình đo lường kết quả .......................................................... 117 4.4.2. Đánh giá các mô hình đo lường nguyên nhân (MTDP và QLCLXD) ............. 119 4.4.3. Đánh giá mô hình cấu trúc ............................................................................... 122 4.5. Thảo luận kết quả nghiên cứu ................................................................... 126 4.5.1. Năng lực chuỗi cung ứng (CCU) ..................................................................... 126 4.5.2. Năng lực và văn hóa chất lượng của đơn vị tư vấn (TV), chủ đầu tư (CĐT) và nhà thầu (NT) ............................................................................................................. 127 4.5.3. Năng lực thanh tra - kiểm tra - giám sát của cơ quan QLNN và chất lượng hệ thống văn bản pháp lý, quy chuẩn và tiêu chuẩn kỹ thuật liên quan ....................................... 130 4.5.4. Đặc điểm điều kiện môi trường kinh tế - xã hội - chính trị của địa phương .... 131 4.6. Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chất lượng xây dựng công trình đường bộ khu vực phía Bắc .............................................................................. 132 4.6.1. Quy định của pháp luật .................................................................................... 132 4.6.2. Chuyển đổi số trong lĩnh vực QLCL công trình đường bộ .............................. 133 4.6.3. Văn hoá và năng lực của chủ đầu tư, tư vấn và doanh nghiệp xây dựng......... 134 4.6.4. Giải pháp quản lý chuỗi cung ứng cho doanh nghiệp Xây dựng Việt Nam .... 139 4.6.5. Yếu tố địa phương ........................................................................................... 140 4.7. Kết luận Chương 4 ..................................................................................... 141 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................................................................ 146 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 147 PHỤ LỤC vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt ATGT An toàn giao thông CĐT Chủ đầu tư CLXD Chất lượng xây dựng CNTT Công nghệ thông tin DAĐT Dự án đầu tư GPMB Giải phóng mặt bằng GTVT Giao thông vận tải KH&ĐT Kế hoạch và Đầu tư Q-Base Tập hợp các kinh nghiệm quản lý chất lượng QLCL Quản lý chất lượng QLCLXD Quản lý chất lượng xây dựng QLNN Quản lý nhà nước TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam TVGS Tư vấn giám sát VBPL Văn bản pháp lý XDCT Xây dựng công trình PDCA Planning - Do - Check - Action ANSI The American National Standards Institute ASCE The American Society of Civil Engineers ASQ The American Society for Quality ASQC American Society of Quality Control. BOT Build - Operate - Transfer CQM Construction Quality Management EPC Engineering Procurement and Construction FIDIC Federation Internationale des Ingenieurs-Conseils GMP Good Manufacturing Practices HACCP Hazard Analysis and Critical Control Point System ISO The International Organization for Standardization TQM Total quality management DANH MỤC BẢNG BIỂU vii Bảng 1.1. Các hạn chế và giải pháp nâng cao hiệu quả QLCLXD công trình ......... 11 Bảng 1.2. Một số giải pháp được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả QLCL xây dựng...... 18 Bảng 2.1. Tiêu chí đánh giá chất lượng sản phẩm đường bộ .................................... 33 Bảng 2.2. Tiêu chí chất lượng dịch vụ xây dựng công trình đường bộ .................... 33 Bảng 2.3. Các kỹ thuật phân tích thống kê ............................................................... 79 Bảng 4.1. Đánh giá so sánh tương đối mức độ quan trọng của các yếu tố khó khăn, thách thức đối với công tác QLCL XDCT đường bộ ở khu vực phía Bắc ............. 113 Bảng 4.2. Chỉ số Cronbach’s alpha đánh giá độ tin cậy nhất quán nội tại ............. 117 Bảng 4.3. Chỉ số Cronbach’s alpha vòng 2 ............................................................. 118 Bảng 4.4. Giá trị phương sai trích trung bình (Average variance extracted - AVE) ...... 119 Bảng 4.5. Giá trị Fornell-Larcker criterion ............................................................. 119 Bảng 4.6. Hệ số phóng đại phương sai - VIF .......................................................... 120 Bảng 4.7. Giá trị trọng số của các biến quan sát MTDP và QLCLXD ................... 121 Bảng 4.8. Giá trị hệ số tải ngoài của biến quan sát MTDP và QLCLXD .............. 121 Bảng 4.9. Chỉ số VIF giữa các cặp biến dự báo ...................................................... 122 Bảng 4.10. Đánh giá hệ số đường dẫn .................................................................... 123 Bảng 4.11. Hệ số tác động f2 .................................................................................. 125 Bảng 4.12. Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ...................................... 125 viii DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Các thành phần của QLCL tổng thể trong quá trình xây dựng ................... 9 Hình 1.2. Bản đồ khu vực phía Bắc .......................................................................... 22 Hình 2.1. Phân biệt QLCL xây dựng công trình với QLCL công trình xây dựng .... 41 Hình 2.2. Giai đoạn thực hiện dự án ......................................................................... 50 Hình 2.3. Một hệ thống đảm bảo CLXD công trình đường bộ ................................. 53 Hình 2.4. Ví dụ một cấu trúc tổ chức QA/QC của nhà thầu xây dựng PARSONS .. 55 Hình 2.5. Sơ đồ mô hình nghiên cứu với 07 biến ẩn độc lập và 01 biến ẩn phụ thuộc . 67 Hình 3.1. Khung nghiên cứu của Luận án ................................................................ 68 Hình 3.2. Các bước nghiên cứu ................................................................................. 69 Hình 3.3. Các bước nghiên cứu định tính ................................................................. 71 Hình 3.4. Tỷ lệ cơ quan công tác .............................................................................. 72 Hình 3.5. Vị trí công tác ............................................................................................ 73 Hình 3.6. Năm kinh nghiệm ...................................................................................... 73 Hình 3.7. Mô hình nghiên cứu ban đầu ..................................................................... 77 Hình 3.8. Mô hình đường dẫn PLS ........................................................................... 80 Hình 4.1. Một số hình ảnh sự cố khi thi công đường vành đai 3 - Hà Nội (Nguồn Internet) ..................................................................................................................... 90 Hình 4.2. Tỷ lệ các tồn tại theo mức độ phổ biến ................................................... 100 Hình 4.3. Biều đồ giá trị trung bình Mean của các tồn tại trong QLCLXD đường bộ khu vực phía Bắc ..................................................................................................... 101 Hình 4.4. Đánh giá mức độ quan trọng tương đối của các yếu tố khó khăn, thách thức đối với công tác QLCL XDCT đường bộ ở khu vực phía Bắc ............................... 115 Hình 4.5. Sơ đồ thách thức, khó khăn đối với QLCLXD công trình đường bộ khu vực phía Bắc ................................................................................................................... 116 Hình 4.6. Kết quả chạy thuật toán PLS của mô hình nghiên cứu ban đầu.............. 117 Hình 4.7. Kết quả chạy lại mô hình bằng PLS Smart 3.0 ....................................... 118 Hình 4.8. Kết quả đánh giá giá trị hội tụ biến MTĐP và QLCLXD ....................... 120 Hình 4.9. Hình chụp kết quả phân tích Bootstrapping trên màn hình máy tính ..... 121 Hình 4.10. Hình chụp kết quả hệ số VIF trên màn hình máy tính .......................... 122 Hình 4.11. Kết quả hệ số đường dẫn mô hình ........................................................ 123 Hình 4.12. Kết quả tần suất mỗi hệ số đường dẫn .................................................. 124 Hình 4.13. Kết quả giá trị R2 .................................................................................. 125 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn Đề tài Đại hội Đảng lần thứ XIII khẳng định kết cấu hạ tầng đường bộ đóng vai trò quan trọ