Luận án Nghiên cứu khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ Việt Nam nhằm đẩy mạnh xuất khẩu

1 – Lý do chọn đề tài nghiên cứu Gốm mỹ nghệ Việt Nam là một mặt hàng đặc biệt phản ánh văn hóa truyền thống lâu đời của dân tộc Việt Nam. Gốm mỹ nghệ Việt Nam đã được thị trường nước ngoài ưa chuộng, điều đó phản ánhqua kim ngạch xuất khẩu ngày càng tăng cao từ 22,4 triệu USD kim ngạch xuất khẩu năm 1995 đã tăng liên tục và đạt mức 147,5 triệu USD vào năm 2004. Thị trường xuất khẩu củangành gốm mỹ nghệ cũng không ngừng được mở rộng từ chỗ chỉ xuất khẩu theo Nghị định thư vào các thị trường Xã hội Chủ nghĩa trong thời kỳ bao cấp, ngày nay gốm mỹ nghệ Việt Nam đã xuất hiện tại hầu hết các thị trường lớn có yêu cầu cao, như: Hoa Kỳ, Châu Âu, Nhật Bản, các nước Trung Đông và Bắc Mỹ.vv. Nhờ sự phát triển tích cực này đã thu hút đầu tư mở rộng sản xuất một cách mạnh mẽ tại các vùng sản xuất lớn như tại Bát Tràng, Bình Dương, Đồng Nai, Vĩnh Long.vv, và đã tạo ra nhiều công ăn việc làm cho người lao động.Đẩy mạnh xuất khẩu gốm mỹ nghệ còn có ý nghĩa quan trọng là quảng bá văn hoá truyền thống của Việt Nam trên trường quốc tế và là cầu nối giao lưu văn hoá vớicác dân tộc khác trên thế giới, giúp Việt Nam nhanh chóng hội nhập với các nền kinh tế trong khu vực và thế giới. Tuy nhiên, ngành gốm ViệtNam hiện đang phải cạnh tranh với các sản phẩm cùng loại được sản xuất bởi các đối thủ cạnh tranh lớn, như: Trung Quốc, là nước có kỹ thuật sản xuất cao và thương hiệu đã được khẳng định, Thái lan, Malaysia, Indonesia vv , là những quốc gia cũng có ngành sản xuất gốm phát triển, đã thâm nhập và thiết lập được mối quan hệ thương mại rộng tại các thị trường lớn như Châu Âu, Hoa Kỳ trước chúng ta khá lâu. Vì vậy, sự phát triển của ngành gốm mỹ nghệ Việt Nam tuy phát triển mạnh nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng của đất nước và sự phát triển hiện nay cũng chưa bền vững do những yếu tố bất cập trong nội bộ ngành, hơn nữa chúng ta cũng chưa tạo ra được một dòng gốm mang đậm nét văn hoá Việt Nam để có thể khẳng định mộtthế đứng vững chắc trên thị trường. Là một người có thời gian lâu dài gắn bó với lĩnh vực sản xuất, kinh doanh xuất khẩu gốm mỹ nghệ, tác giả nhận thấy nguyên nhân chủ yếu của tình trạng trên là do khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ Việt Nam thấp hơn các đối thủ cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu. Do đó, với hoài bão ứng dụng những kiến thức đã tiếp thu từ nhà trường và những kinh nghiệm, hiểu biết quý giá đúc kết từ thực tiễn công tác liên tục hơn 20 năm điều hành sản xuất, kinh doanh xuất khẩu gốm mỹ nghệ, để xây dựng và đề xuất những giải pháp cấp thiết góp phầnlàm gia tăng khả năng cạnh tranh cho ngành gốmmỹ nghệ Việt Nam, tácgiả đã chọn đề tài: “Nghiên cứu khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ Việt Nam nhằm đẩy mạnh xuất khẩu” làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sĩ của mình. 2 – Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án Đối tượng nghiên cứu : Trên thực tế căn cứ theocông năng và những đặc tính lý hoá, có nhiều loại sản phẩm gốm và sứ khác nhau, nhưng nhận thấy gốm mỹ nghệ là ngành hàng có tiềm năng, lợi ích xuất khẩu cao của Việt Nam nên luận án chỉ nghiên cứu về gốm mỹ nghệ. Trên 3 cấp độ cạnh tranh là khả năng cạnh tranh quốc gia, khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp, khả năng cạnh tranh của sản phẩm. Luận án nghiên cứu ở cấp độ khả năng cạnh tranh của sản phẩm gốm mỹ nghệViệt Nam. Phạm vi nghiên cứu : - Về không gian: Luận án không nghiên cứu tản mạn tại những địa phương, những làng nghề sản xuất gốm nhỏ lẻ rải rác nhiều nơi, mà chỉ tập trung nghiên cứu thực địa tại những vùng sản xuất chủ lực của ViệtNam, như: Bát Tràng, Bình Dương, Đồng Nai, Vĩnh Long, vì ngành sản xuất gốm mỹ nghệ tại những địa phương này đã đóng góp tới hơn 95% kim ngạch xuất khẩu gốm của cả nước. Song song với việc nghiên cứu sản xuất kinh doanh gốm mỹ nghệ trong nước, để có thể định vị được khả năng cạnh tranh của ngành gốmmỹ nghệ Việt Nam, luận án còn nghiên cứu và so sánh với các đối thủ cạnh tranh chủ yếu tại nước ngoài, như: Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia, chứ không so sánh với tất cả các quốc gia khác trên thế giới cũng có ngành sản xuất gốm mỹ nghệ phát triển. - Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu hoạt động sản xuất – kinh doanh xuất khẩu gốm mỹ nghệ Việt Nam trong vòng 5 năm gần đây, kể từ năm 1999 đến hết năm 2004. 3 – Mục đích nghiên cứu Xuất phát từ đối tượng và phạm vi đề tài, mục đích nghiên cứu của luận án bao gồm : * Hệ thống lại những học thuyết về cạnh tranh nhằm xác định sự cần thiết phải nâng cao khả năng cạnh tranh cho gốm mỹ nghệ Việt Nam. * Nghiên cứu tổng kết kinhnghiệm nâng cao khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ của một số quốc gia, như : Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia nhằm rút ra những bài học kinh nghiệm có thể áp dụng cho ngành gốm mỹ nghệ Việt Nam. * Đánh giá thực trạng sản xuất kinh doanh gốm mỹ nghệ Việt Nam để khẳng định sự cấp thiết phải nâng cao khả năng cạnh tranh củagốm mỹ nghệ. * Phân tích, đánh giá khả năng cạnh tranh và tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ. * Đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện hiện tại nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh cho gốm mỹ nghệ Việt Nam. 4 – Phương pháp nghiên cứu của luận án Trên cơ sở nghiên cứu các số liệu thứ cấp từ các tài liệu, như: niên giám thống kê, số liệu thống kê từ Bộ Thương mại, từ các địa phương, thông tin trên internet, và các số liệu thông tin sơ cấp vv. Tác giả đã vận dụng hệ thống các phương pháp phân tích định tính kết hợp với định lượng và các phương pháp duy vật biện chứng, logic hình thức, phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp; phương pháp khảo sát điều tra thực địa, phương pháp chuyên gia để thu thập thông tin và phân tích các yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ Việt Nam. Vì số liệu thứ cấp liên quan đến ngành gốmmỹ nghệ rất hạn chế, do đó để thu thập thêm thông tin thực hiện nghiên cứu của mình, đích thân tác giả đã thực hiện 3 cuộc khảo sát thực địa một cách công phu ở trong và ngoài nước như sau: 1- Khảo sát tại Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia: Nhằm mục đích so sánh khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ Việt Nam với các đối thủ chủ yếu và nghiên cứu các kinh nghiệm của họ, tác giả đã thực hiện điều tra khảo sát tại các công ty, xí nghiệp sản xuất kinh doanh gốm mỹ nghệ ở 3 quốc gia (phụ lục số 2), trong đó khảo sát 12 đơn vị các tỉnh Quảng Châu, Phật Sơn, Triều Châu, Thẩm Quyến của Trung Quốc; khảo sát 6 đơn vị tại các tỉnh Chonbury, Chan Lopburi, Lampang, Bangkok của Thái Lan và 4 đơn vị tại tỉnh Ipoh – miền Bắc Malaysia. 2- Khảo sát tại các cơ sở sản xuất,kinh doanh gốm mỹ nghệ trong nước: Nhằm thu thập những số liệu, thông tin để có thể đánh giá khả năng cạnh tranh của ngành gốm mỹ nghệ Việt Nam hiện nay, tácgiả đã tiến hành điều tra xã hội học bằng bảng câu hỏi đốivới 115 cơ sở sản xuất gốm mỹ nghệ trong nước (phụ lục số 3 và 4) tại các vùng sản xuất chủ lực là Bát Tràng, Bình Dương, Đồng Nai, Vĩnh Long. 3- Khảo sát tại các thị trường xuất khẩu: Để định vị khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ Việt Nam so với các đối thủ ngay tại thị trường xuất khẩu, tác giả đã tiến hành trực tiếp thu thập đánh giá của hơn 112 nhà nhập khẩu trong các đợt tham gia Hội chợ Thương mại tại Chicago,Frankfurt, Cologn, HongKong, Melbourn, Birmingham, Tokyo, Osaka và trong các cuộc đàm đàm phán trực tiếp với khách hàng tại trong và ngoài nước. (phụ lục số 5 và 6) 5 – Những đóng góp khoa học mới của luận án Cho đến nay, tại Việt Nam đã có những công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề phát triển xuất khẩu gốm mỹ nghệ như sau : 1 - Công trình nghiên cứukhoa học cấp bộ : “Những giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu gốm sứ mỹ nghệ Việt Nam” do PGS. TS. Đòan Thị Hồng Vân làm chủ nhiệm. Trong đó, trọng tâm nghiên cứu phân tích thực trạng sản xuất - xuất khẩu gốm mỹ nghệ Việt Nam và xác định những nguyên nhân cơ bản kìm hãm tiềm năng xuất khẩu của ngành gốm mỹ nghệ Việt Nam từ đó đề ra những giải pháp nhằm đẩy mạnh xuất khẩu trong thời gian sắp tới. 2 – Đề tài nghiên cứukhoa học cấp tỉnh : “Nghiên cứu xây dựng chiến lược, đề xuất giải pháp thực hiện chương trình hội nhập kinh tế quốc tế của tỉnh Vĩnh Long đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020”do GS. TS. Võ Thanh Thu làm chủ nhiệm đề tài, trong đó đã nghiên cứu và xây dựng các chiếnlược nâng cao khả năng cạnh tranh cho sản phẩm gốm mỹ nghệ của tỉnh Vĩnh Long trong một loạt chiến lược tổng thể nâng cao khả năng cạnh tranh các lực lượng kinh tế của tỉnh Vĩnh Long đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. 3 – Đề án Phát triển ngành gốm mỹ nghệ xuất khẩu Vĩnh Long từ năm 2004 đến năm 2010 do Sở Công nghiệp tỉnh Vĩnh Long nghiên cứu. Nội dung chủ yếu nghiên cứu những đặc điểm cụ thể về ngành gốmmỹ nghệ Vĩnh Long, phân tích các điểm yếu, điểm mạnh, thách thức để đề xuất những biện pháp phát triển ngành gốm mỹ nghệ của riêng Tỉnh Vĩnh Long. 4 - Báo cáo Quy hoạch phát triển ngành gốm mỹ nghệ tỉnh Đồng nai giai đoạn 2001 – 2010 do Sở Công nghiệp tỉnh Đồng Nai soạn thảo. Báo cáo tập trung phân tích sâu về những khó khăn và sự cạnhtranh ngành sẽ gặp phải trong tương lai từ môi trường kinh doanh trong nước. Từ đó, xây dựng định hướng quy hoạch phát triển chung cho ngành gốm địa phương trong giai đoạn từ 2001-2010. 5 – Rất nhiều bài báo, tham luận đượcđăng tải trên các tạp chí chuyên ngành hoặc trên các tờ báo của Trung ương lẫn địa phương liên quanphản ánh tình hình sản xuất – xuất khẩu của ngành gốm của các địa phương trên cả nước cũng như một số khuynh hướng tiêu dùng mới, công nghệ mới .vv . Các công trình nghiên cứu nêu trên đã nghiên cứumột số vấn đề đẩy mạnh xuất khẩu gốm mỹ nghệ ViệtNam thông qua những giải pháp tổng thể phù hợp với trình độ thực tiễn của ngành gốm Việt Nam, nói chung và từng vùng sản xuất nói riêng về công nghệ, nhân lực, vốn.vv . Tuy nhiên, ngành gốmmỹ nghệ Việt Nam vẫn chưa được quan tâm nghiên cứu một cách chuyên sâu hơn về những thách thức do cạnh tranh quốc tế gay gắt mà ngành gốm mỹ nghệ Việt Nam đang đối phó cũng như chưa được nghiên cứu phân tích kỹ lưỡng những điểm yếu cụ thể trong sản xuất, trong marketing xuất khẩu vv đã làm cho khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ Việt Nam kém hơn các đối thủ cạnh tranh. Trên cơ sở nghiên cứunhiều tài liệu, các công trình nghiên cứu khoa học và thực tiễn để thực hiện các nội dung của đề tài đã xác định, có thể tóm tắt một số đóng góp khoa học mới luận án sẽ làm phong phúhơn về lý luận và thực tiễn mở rộng thị trường xuất khẩu qua việc nâng cao khả năng cạnh tranh của ngành gốm mỹ nghệ như sau: 1 . Hệ thống các lý thuyết về cạnh tranh,lợi thế cạnh tranh, khả năng cạnh tranh, các nhân tố ảnh hưởng để làm rõ hơn những luận cứ khoa học về sự cần thiết phải nâng cao khả năng cạnh tranh của gốm mỹ nghệ nhằm giữ vững và mở rộng thị trường xuất khẩu. 2 . Đánh giá được khả năng cạnh tranh và xác định được các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của ngành gốm mỹ nghệ Việt Nam. 3 . Nêu những bài học kinhnghiệm nâng cao khả năng cạnh tranh của các quốc gia, như : Trung Quốc, Thailand, Malaysia, để ngành gốm mỹ nghệViệt Nam có thể học tập nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của mình. 4 . Xây dựng những định hướng phát triển và những giải pháp cụ thể có tính khả thi cao để có thể nhanh chóng nâng cao khả năng cạnh tranh, tậndụng những cơ hội mới của hội nhập, đủ khả năng đối phó với cạnh tranh quốc tế nhằm củng cố thị trường truyền thống và không ngừng mở rộng thị trường xuất khẩu cho ngành gốm mỹ nghệ Việt Nam.