Luận án Nghiên cứu mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI Nguyễn Thị Mỹ Hạnh NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH CHUỖI CUNG ỨNG VẬT TƯ KỸ THUẬT CỦA NHÀ THẦU THI CÔNG XÂY DỰNG TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý xây dựng Mã số: 9580302 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Hà Nội – Năm 2024 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI Nguyễn Thị Mỹ Hạnh NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH CHUỖI CUNG ỨNG VẬT TƯ KỸ THUẬT CỦA NHÀ THẦU THI CÔNG XÂY DỰNG TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý xây dựng Mã số: 9580302 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS Lê Hồng Thái Hà Nội – Năm 2024 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án “Nghiên cứu mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng tại Việt Nam” là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu và nội dung trích dẫn được sử dụng trong Luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của Luận án không trùng với các công trình khoa học khác đã công bố. Hà Nội, ngày 30 tháng 5 năm 2024 Tác giả luận án Nguyễn Thị Mỹ Hạnh ii LỜI CẢM ƠN Luận án được Nghiên cứu sinh thực hiện tại Bộ môn Tổ chức Kế hoạch, Khoa Kinh tế và Quản lý xây dựng, Trường Đại học Xây dựng Hà Nội. Trong thời gian thực hiện Luận án “Nghiên cứu mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng tại Việt Nam”, Nghiên cứu sinh đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ, hướng dẫn chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, các nhà khoa học, các cơ quan, ban ngành, đồng nghiệp. Lời đầu tiên, Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Lê Hồng Thái – Người hướng dẫn khoa học, đã tận tâm chỉ bảo và giúp đỡ về chuyên môn trong suốt quá trình học tập và thực hiện Luận án. Nghiên cứu sinh xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và các Thầy cô giáo tại Khoa Kinh tế và Quản lý xây dựng, Bộ môn Tổ chức Kế hoạch - Trường Đại học Xây dựng Hà Nội – là đơn vị nơi Nghiên cứu sinh đang công tác, đã tạo nhiều điều kiện tốt nhất cho Nghiên cứu sinh trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành Luận án. Nghiên cứu sinh xin trân trọng cảm ơn tới Ban giám hiệu, Phòng Quản lý đào tạo – Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, các nhà khoa học đã tận tình giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu đồng thời đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp Nghiên cứu sinh hoàn thành Luận án này. Nghiên cứu sinh xin chân thành cảm ơn sự hỗ trợ, giúp đỡ nhiệt tình từ các cá nhân, tổ chức đã tạo điều kiện giúp đỡ trong quá trình thu thập số liệu, tài liệu phục vụ cho mục đích nghiên cứu. Nghiên cứu sinh xin chân thành cảm ơn gia đình và đồng nghiệp là những người luôn ở bên cạnh, hỗ trợ về mặt tinh thần và chia sẻ những lúc khó khăn trong quá trình học tập, nghiên cứu. Nghiên cứu sinh xin trân trọng cảm ơn! iii MỤC LỤC Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................................... ii MỤC LỤC .......................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................... x DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................................ xi DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ....................................................................................xii MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án ................................................................................... 1 2. Mục đích, mục tiêu của luận án .................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án ............................................................ 2 3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án ............................................................................... 2 3.2. Phạm vi nghiên cứu của luận án ................................................................................... 2 4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu của luận án .............................................. 2 4.1. Cách tiếp cận của luận án ............................................................................................. 2 4.2. Phương pháp nghiên cứu của luận án .......................................................................... 3 5. Cơ sở khoa học và thực tiễn của luận án......................................................................... 3 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án .................................................................... 3 7. Đóng góp mới của luận án .............................................................................................. 4 8. Kết cấu của luận án ......................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ MÔ HÌNH CHUỖI ................. 5 CUNG ỨNG VẬT TƯ KỸ THUẬT CỦA NHÀ THẦU THI CÔNG XÂY DỰNG .... 5 1.1. Các vấn đề chính liên quan đến mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật ................. 5 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................ 6 1.2.1. Các nghiên cứu trong nước liên quan đến đề tài ...................................................... 6 1.2.1.1. Các nghiên cứu chung về chuỗi cung ứng, chuỗi cung ứng xây dựng và chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật ....................................................................................................... 6 1.2.1.2. Nghiên cứu về mô hình chuỗi cung ứng và chuỗi cung ứng trong xây dựng ..... 7 1.2.1.3. Các nghiên cứu về tổ chức vận hành và duy trì chuỗi cung ứng xây dựng ......... 9 1.2.1.4. Các nghiên cứu về thúc đẩy áp dụng và hướng cải thiện chuỗi cung ứng xây dựng ..................................................................................................................................... 10 1.2.2. Tổng quan các nghiên cứu ngoài nước có liên quan đến đề tài ............................ 11 iv 1.2.2.1. Các nghiên cứu chung về chuỗi cung ứng xây dựng và chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật ..................................................................................................................................... 11 1.2.2.2. Các nghiên cứu về mô hình chuỗi cung ứng xây dựng ...................................... 13 1.2.2.3. Các nghiên cứu về tổ chức vận hành chuỗi cung ứng xây dựng ....................... 16 1.2.2.4. Các nghiên cứu về cải thiện chuỗi cung ứng trong xây dựng ............................ 18 1.2.3. Đánh giá tổng quan các nghiên cứu trong và ngoài nước về mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật .............................................................................................................. 20 1.3. Khoảng trống nghiên cứu được tổng quan và những vấn đề luận án tập trung nghiên cứu ....................................................................................................................................... 22 1.3.1. Khoảng trống nghiên cứu ........................................................................................ 22 1.3.2. Xác định các vấn đề luận án tập trung nghiên cứu ................................................ 23 1.4. Khung nghiên cứu của luận án ................................................................................... 23 1.5. Phương pháp nghiên cứu và thu thập số liệu của luận án ......................................... 24 1.5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ........................................................................ 24 1.5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ......................................................................... 25 1.5.2.1. Phương pháp chọn mẫu điều tra thu thập dữ liệu ............................................... 25 1.5.2.2. Phương pháp chuyên gia ...................................................................................... 26 1.5.2.3. Phương pháp thu thập số liệu ............................................................................... 27 1.5.2.4. Phương pháp xử lý số liệu .................................................................................... 28 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ MÔ HÌNH CHUỖI CUNG ỨNG VẬT TƯ KỸ THUẬT CỦA NHÀ THẦU THI CÔNG XÂY DỰNG ................................................. 30 2.1. Chuỗi cung ứng xây dựng ........................................................................................... 30 2.1.1. Khái quát về chuỗi cung ứng xây dựng .................................................................. 30 2.1.1.1. Khái niệm chuỗi cung ứng và chuỗi cung ứng xây dựng ................................... 30 2.1.1.2. Thành phần của chuỗi cung ứng xây dựng .......................................................... 32 2.1.2. Phân loại chuỗi cung ứng xây dựng ........................................................................ 33 2.1.2.1. Theo các lớp thành phần tham gia chuỗi cung ứng xây dựng ............................ 33 2.1.2.2. Theo phạm vi của chuỗi cung ứng xây dựng ...................................................... 34 2.1.2.3. Theo mặt hàng/nguồn lực được cung cấp trong chuỗi cung ứng xây dựng ...... 34 2.1.2.4. Theo tính chất hoạt động trong chuỗi cung ứng xây dựng ................................. 35 2.1.2.5. Theo vai trò trung tâm của chuỗi cung ứng xây dựng ........................................ 36 2.2. Chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ............................. 38 v 2.2.1. Vật tư kỹ thuật và công tác cung ứng vật tư kỹ thuật trong xây dựng .................. 38 2.2.1.1. Các khái niệm về vật tư kỹ thuật ......................................................................... 38 2.2.1.2. Công tác cung ứng vật tư kỹ thuật trong xây dựng ............................................ 40 2.2.2. Khái niệm chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ........ 42 2.2.3. Vai trò của chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật đối với nhà thầu thi công xây dựng . 44 2.2.4. Đặc điểm của chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ... 45 2.3. Mô hình cấu trúc chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng 47 2.3.1. Khái niệm mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ............................................................................................................................................. 47 2.3.2. Cấu trúc chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ........... 48 2.3.3. Các mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng .... 50 2.3.3.1. Mô hình chuỗi khi vật tư kỹ thuật được cung cấp bởi bộ phận sản xuất kinh doanh của chính nhà thầu thi công xây dựng.................................................................... 50 2.3.3.2. Mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật khi mua trực tiếp từ nhà sản xuất ...... 51 2.3.3.3. Mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật khi mua qua các kênh phân phối ...... 52 2.3.3.4. Mô hình hỗn hợp chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật ............................................... 54 2.3.3.5. Mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật mà luận án dự kiến nghiên cứu ......... 54 2.3.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành và áp dụng chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ................................................................................ 55 2.4. Tổ chức và vận hành chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ............................................................................................................................................. 59 2.4.1. Hình thức cung ứng trong chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng .............................................................................................................................. 59 2.4.1.1. Nguyên lý tổ chức cung cấp vật tư kỹ thuật trong chuỗi .................................... 59 2.4.1.2. Dòng vật tư kỹ thuật trong chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng .............................................................................................................................. 59 2.4.1.3. Tổ chức/đơn vị cung cấp đồng bộ trong chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ....................................................................................................... 61 2.4.2. Lựa chọn nhà cung cấp vật tư kỹ thuật trong chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật .... 63 2.4.2.1. Quy trình lựa chọn nhà cung cấp vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ............................................................................................................................................. 63 2.4.2.2. Các tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá lựa chọn nhà cung cấp vật tư kỹ thuật ........... 63 vi 2.4.2.3. Các phương pháp đánh giá, lựa chọn nhà cung cấp vật tư kỹ thuật .................. 64 2.4.3. Thiết lập mối quan hệ hợp tác trong chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ............................................................................................................... 67 2.4.3.1. Vai trò của hợp tác trong chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng .............................................................................................................................. 67 2.4.3.2. Mức độ hợp tác trong chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật ........................................ 68 2.5. Các vấn đề khi triển khai chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ..................................................................................................................................... 71 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG MÔ HÌNH CUNG ỨNG VẬT TƯ KỸ THUẬT VÀ NHẬN THỨC VỀ CHUỖI CUNG ỨNG VẬT TƯ KỸ THUẬT CỦA CÁC NHÀ THẦU THI CÔNG XÂY DỰNG TẠI VIỆT NAM ....................................................... 73 3.1. Tổng quan về ngành xây dựng Việt Nam và cung - cầu vật tư kỹ thuật xây dựng tại Việt Nam ............................................................................................................................. 73 3.1.1. Vai trò và xu hướng phát triển của ngành xây dựng .............................................. 73 3.1.2. Mạng lưới các doanh nghiệp xây dựng tại Việt Nam ............................................ 73 3.1.3. Thực trạng cung - cầu một số loại vật liệu xây dựng chính tại Việt Nam ............ 74 3.2. Khảo sát thu thập số liệu thực trạng mô hình cung ứng vật tư kỹ thuật và nhận thức về chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ................................ 77 3.2.1. Nội dung khảo sát thu thập số liệu .......................................................................... 77 3.2.2. Quy trình khảo sát thu thập số liệu .......................................................................... 78 3.2.3. Thông tin về đối tượng được khảo sát .................................................................... 79 3.2.3.1. Thông tin về cá nhân người đại diện được khảo sát ........................................... 80 3.2.3.2. Thông tin về nhà thầu thi công xây dựng được khảo sát .................................... 81 3.3. Kết quả khảo sát về thực trạng mô hình cung ứng vật tư kỹ thuật của các nhà thầu thi công xây dựng ............................................................................................................... 83 3.3.1. Kết quả khảo sát về trách nhiệm tổ chức cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ..................................................................................................................... 83 3.3.1.1. Trách nhiệm tổ chức cung ứng vật tư kỹ thuật của tổng thầu/thầu chính ......... 83 3.3.1.2. Trách nhiệm về tổ chức cung ứng vật tư kỹ thuật của thầu phụ ........................ 85 3.3.2. Kết quả khảo sát về tổ chức mô hình cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ..................................................................................................................... 87 vii 3.3.2.1. Bộ phận thực hiện nhiệm vụ cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ..................................................................................................................................... 87 3.3.2.2. Cơ chế cung cấp vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ...................... 88 3.3.2.3. Cách mua vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng................................. 90 3.3.2.4. Hình thức mua – bán vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ............. 91 3.3.2.5. Nhà cung cấp trực tiếp một số loại vật tư kỹ thuật chủ yếu ............................... 92 3.3.2.6. Phương thức mua một số loại vật tư kỹ thuật chủ yếu của nhà thầu thi công xây dựng ..................................................................................................................................... 95 3.3.2.7. Các vấn đề và mức độ thường xuyên xảy ra các vấn đề khi thực hiện hợp đồng cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ............................................... 97 3.3.3. Kết quả khảo sát về tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá lựa chọn nhà cung cấp vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ................................................................................ 98 3.3.4. Kết quả khảo sát về mối quan hệ giữa nhà thầu thi công xây dựng và nhà cung cấp vật tư kỹ thuật ................................................................................................................... 102 3.3.4.1. Chủ trương của nhà thầu thi công xây dựng về mối quan hệ với nhà cung cấp vật tư kỹ thuật ......................................................................................................................... 102 3.3.4.2. Nhân tố và mức độ quan trọng của từng nhân tố đối với việc duy trì mối quan hệ lâu dài của nhà thầu thi công xây dựng với nhà cung cấp ........................................ 103 3.4. Kết quả khảo sát về thực trạng nhận thức của nhà thầu thi công xây dựng về chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật trong xây dựng ........................................................................ 105 3.4.1. Nhận thức về thành phần chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ................................................................................................................................... 105 3.4.2. Nhận thức về các hoạt động thuộc phạm vi chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ..................................................................................................... 106 3.4.3. Nhận thức về vai trò của chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật đối với nhà thầu thi công xây dựng ............................................................................................................................ 108 3.4.4. Nhận thức về sự cần thiết áp dụng mô hình chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ..................................................................................................... 109 3.4.5. Nhận thức về sự cần thiết có đơn vị cung ứng trung gian vật tư kỹ thuật tham gia chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ................................... 110 3.4.6. Nhận thức về vấn đề khi triển khai chuỗi cung ứng vật tư kỹ thuật của nhà thầu thi công xây dựng ................................................................................................................... 110 viii 3.5. Đánh giá thực trạng mô hình cung ứng vật tư