Luận án Nghiên cứu quản trị tài chính doanh nghiệp xây dựng trong quân đội phù hợp với điều kiện thực tế Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI HOÀNG THỊ KHÁNH VÂN NGHIÊN CỨU QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI PHÙ HỢP VỚI ĐIỀU KIỆN THỰC TẾ VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý xây dựng Mã số: 9580302 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Hà Nội – Năm 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI HOÀNG THỊ KHÁNH VÂN NGHIÊN CỨU QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI PHÙ HỢP VỚI ĐIỀU KIỆN THỰC TẾ VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý xây dựng Mã số: 9580302 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS. TS. ĐINH ĐĂNG QUANG 2. GS.TS. NGUYỄN ĐĂNG HẠC Hà Nội – Năm 2023 i HOÀNG THỊ KHÁNH VÂN LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn trong Luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của Luận án không trùng với các công trình khoa học khác đã công bố. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 TÁC GIẢ ii LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và cảm ơn chân thành đối với PGS.TS. NGƯT Đinh Đăng Quang và GS.TS.NGND Nguyễn Đăng Hạc, đã nhiệt tâm hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án, giúp tôi có cơ hội có được cái nhìn đầy đủ, mới mẻ về lĩnh vực nghiên cứu. Tôi rất cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Xây dựng Hà Nội, phòng Quản lý Đào tạo, Khoa Kinh tế & Quản lý xây dựng, các đơn vị liên quan đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi góp phần hoàn thành được khóa học cũng như bảo vệ thành công luận án. Tôi chân thành cảm ơn lãnh đạo và các đồng nghiệp tại Viện Kỹ thuật Công trình Đặc biệt, Học viện Kỹ thuật Quân sự nơi tôi công tác và đặc biệt cảm ơn Bộ môn Xây dựng Nhà và Công trình công nghiệp đã giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua. Bên cạnh đó, tôi rất biết ơn sự giúp đỡ của các chuyên gia, các nhà khoa học, bạn bè đồng nghiệp đã chia sẻ những kinh nghiệm, giúp đỡ tôi trong nghiên cứu, lý luận khoa học và thực tiễn. Cuối cùng, tôi vô cùng biết ơn bố mẹ, chồng và các con, những người thân đã luôn ở bên cạnh, động viên và giúp đỡ tôi hoàn thành luận án nghiên cứu này. Tôi xin chân thành cảm ơn. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................... viii DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................... xi DANH MỤC HÌNH VẼ ................................................................................................ xiii MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ............................................................................... 1 2. MỤC ĐÍCH VÀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ............................................................ 2 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ............................................................ 3 4. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIẾN CỦA LUẬN ÁN ..................................... 3 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................................ 4 6. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ........................................................... 5 7. KẾT CẤU LUẬN ÁN ................................................................................................. 5 TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI ....................... 6 1.1 NHỮNG VẤN ĐỀ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC NGHIÊN CỨU ............................................................................................................ 6 1.1.1 Lý thuyết chung về quản trị tài chính doanh nghiệp .......................................... 6 1.1.2 Nghiên cứu một số nội dung cụ thể của quản trị tài chính doanh nghiệp .......... 9 1.1.3 Nghiên cứu về quản trị tài chính doanh nghiệp xây dựng ............................... 13 1.1.4 Nghiên cứu về doanh nghiệp quân đội ............................................................. 13 1.1.5 Nghiên cứu về quản trị tài chính doanh nghiệp xây dựng trong quân đội ....... 14 1.2 XÁC ĐỊNH KHOẢNG TRỐNG NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ DỰ ĐỊNH ĐI SÂU NGHIÊN CỨU................................................................................. 15 1.2.1 Nhận xét tổng hợp về các công trình nghiên cứu ở trong và ngoài nước ........ 15 1.2.2 Xác định khoảng trống nghiên cứu .................................................................. 16 1.2.3 Những vấn đề luận án dự định đi sâu nghiên cứu ............................................ 16 1.3 KHUNG NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN ........................................................ 17 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ................................................................................................ 19 iv CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI ........................................... 20 2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP ................ 20 2.1.1 Khái niệm, mục tiêu và vai trò của quản trị tài chính doanh nghiệp ............... 20 Khái niệm về tài chính doanh nghiệp và quản trị tài chính doanh nghiệp ... 20 Mục tiêu của quản trị tài chính doanh nghiệp .............................................. 21 Vai trò của quản trị tài chính doanh nghiệp ................................................. 22 2.1.2 Tổ chức bộ máy quản trị tài chính doanh nghiệp ............................................. 23 2.1.3 Nội dung của quản trị tài chính doanh nghiệp ................................................. 25 Quản trị đầu tư dài hạn của doanh nghiệp ................................................... 26 Quản trị tài trợ tài chính và quản trị vốn kinh doanh của doanh nghiệp...... 29 Quản trị doanh thu, chi phí .......................................................................... 39 Quản trị phân phối lợi nhuận ....................................................................... 41 2.1.4 Các chỉ tiêu phản ánh tình hình tài chính doanh nghiệp .................................. 44 2.1.5 Mô hình đánh giá tình trạng tài chính của doanh nghiệp ................................. 46 2.2 CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI.................................................................................... 48 2.2.1 Khái niệm và vai trò doanh nghiệp xây dựng quân đội ................................... 48 2.2.2 Khái niệm và hệ thống pháp lý về quản trị tài chính các doanh nghiệp xây dựng trong quân đội .................................................................................................. 51 2.2.3 Các đặc điểm và các nhân tố ảnh hưởng đến quản trị tài chính doanh nghiệp xây dựng trong quân đội............................................................................................ 53 Các đặc điểm của quản trị tài chính doanh nghiệp xây dựng trong quân đội .. ...................................................................................................................... 53 Các nhân tố ảnh hưởng đến quản trị tài chính doanh nghiệp xây dựng trong quân đội ..................................................................................................................... 56 v TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ................................................................................................. 60 THỰC TRẠNG VỀ QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI .......................................................... 61 3.1 QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI .......................................................................... 61 3.2 THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH CỦA DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI.................................................................................... 62 3.2.1 Thực trạng tổ chức bộ máy quản trị tài chính tại các doanh nghiệp xây dựng trong quân đội ........................................................................................................... 62 3.2.2 Thực trạng quản trị tài chính của doanh nghiệp xây dựng trong quân đội theo nội dung quản trị tài chính ........................................................................................ 64 Quản trị đầu tư dài hạn của doanh nghiệp ................................................... 64 Quản trị tài trợ tài chính và quản trị vốn kinh doanh của doanh nghiệp...... 67 Quản trị doanh thu, chi phí .......................................................................... 81 Quản trị phân phối lợi nhuận ....................................................................... 88 3.2.3 Các chỉ tiêu phản ánh năng lực hoạt động, khả năng thanh toán và khả năng sinh lợi của các doanh nghiệp xây dựng trong quân đội ........................................... 92 Các chỉ tiêu phản ánh năng lực hoạt động ................................................... 92 Các chỉ tiêu phản ánh khả năng thanh toán .................................................. 97 Chỉ tiêu phản ánh khả năng sinh lợi ............................................................. 99 3.2.4 Đánh giá tình trạng tài chính của các doanh nghiệp xây dựng trong quân đội .... ............................................................................................................... 101 3.2.5 Sử dụng mô hình kinh tế lượng để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến quản trị tài chính tại các doanh nghiệp xây dựng trong quân đội .................................... 103 3.3 ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI ........................................................ 106 3.3.1 Những kết quả đạt được ................................................................................. 106 3.3.2 Những tồn tại hạn chế .................................................................................... 107 vi 3.3.3 Nguyên nhân của những tồn tại hạn chế ........................................................ 109 Nguyên nhân khách quan ........................................................................... 109 Nguyên nhân chủ quan ............................................................................... 109 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ............................................................................................... 111 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI ......................................... 112 4.1 CƠ SỞ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI ............................... 112 4.2 MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP XÂY DỰNG TRONG QUÂN ĐỘI ........................................................ 117 4.2.1 Hoàn thiện tổ chức bộ máy quản trị tài chính ................................................ 118 Thành lập bộ phận quản trị tài chính trong mô hình tổ chức doanh nghiệp .... .................................................................................................................... 118 Tăng cường vai trò của giám đốc tài chính trong doanh nghiệp................ 119 Nâng cao trình độ đội ngũ nhân sự quản trị tài chính ................................ 121 4.2.2 Hoàn thiện công tác phân tích và lập kế hoạch tài chính ............................... 122 Hoàn thiện công tác phân tích tài chính ..................................................... 122 Hoàn thiện công tác lập kế hoạch tài chính ............................................... 124 4.2.3 Hoàn thiện quản trị các khoản phải thu .......................................................... 127 Lựa chọn chủ đầu tư và dự án .................................................................... 127 Thỏa thuận hình thức thanh toán và các biện pháp bảo đảm thanh toán ... 127 Theo dõi thu hồi công nợ ........................................................................... 128 Biện pháp phòng ngừa rủi ro đối với các khoản phải thu khó đòi ............. 129 4.2.4 Hoàn thiện quản trị đầu tư tài sản dài hạn ...................................................... 129 4.2.5 Hoàn thiện công tác xây dựng hệ thống định mức và dự toán chi phí ........... 133 Hoàn thiện hệ thống định mức hao phí nội bộ doanh nghiệp .................... 133 Hoàn thiện công tác lập dự toán chi phí xây dựng .................................... 134 vii 4.2.6 Hoàn thiện công nghệ quản lý theo hướng đầu tư áp dụng công nghệ thông tin phục vụ quản trị tài chính doanh nghiệp ................................................................. 135 4.2.7 Hoàn thiện chỉ tiêu Vốn chủ sở hữu trên Tổng tài sản theo hướng nâng cao năng lực tự tài trợ và tái cấu trúc các khoản nợ phù hợp hoàn cảnh từng doanh nghiệp ............................................................................................................... 141 4.3 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ...................................................................................... 144 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................... 146 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 147 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ..................................................................... 150 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 151 viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nguyên nghĩa BCTC Báo cáo tài chính BQP Bộ Quốc phòng CFO Giám đốc tài chính CCDC Công cụ dụng cụ CMCN Cách mạng công nghiệp CNTT Công nghệ thông tin CP Cổ phần CSH Chủ sở hữu CT Công ty CTCP Công ty cổ phần CTNC Công trình nghiên cứu DN Doanh nghiệp DNCP Doanh nghiệp cổ phần DNCPXD Doanh nghiệp cổ phần xây dựng DNNN Doanh nghiệp Nhà nước DNQĐ Doanh nghiệp quân đội DNXD Doanh nghiệp xây dựng DNXDCP Doanh nghiệp xây dựng cổ phần trong quân đội DNXDNN Doanh nghiệp xây dựng nhà nước trong quân đội DNXDQĐ Doanh nghiệp xây dựng trong quân đội DTT Doanh thu thuần ĐTXD Đầu tư xây dựng EBIT Lợi nhuận trước thuế và lãi vay EOQ Mô hình lượng đặt hàng hiệu quả hay phương pháp cổ điển (Economic Ordering Quantity) EPS Thu nhập trên một cổ phần (Earnings per Share) ERP Hệ thống quản trị doanh nghiệp (Enterprise Resource Planning) ix HTK Hàng tồn kho JIT Mô hình cung cấp đúng lúc hay dự trữ bằng 0 (Just in time) KHCN Khoa học công nghệ LATS Luận án tiến sĩ MTV Một thành viên NCS Nghiên cứu sinh NN Nhà nước NTT Nguồn tài trợ NVL Nguyên vật liệu Nxb Nhà xuất bản P/E Chỉ số giá trên thu nhập (Price to Earnings) POQ Mô hình đặt hàng theo lô sản xuất (Production Order Quantity) QTTC Quản trị tài chính QTTCDN Quản trị tài chính doanh nghiệp ROE Tỷ suất lợi nhuận vốn chủ sở hữu SPKD Sản phẩm kinh doanh SXKD Sản xuất kinh doanh SXKDDD Sản xuất kinh doanh dở dang TCDN Tài chính doanh nghiệp TCT Tổng công ty TNHH Trách nhiệm hữu hạn TTS Tổng tài sản TSCĐ Tài sản cố định TSCĐHH Tài sản cố định hữu hình TSDH Tài sản dài hạn TSLĐ Tài sản lưu động TSNH Tài sản ngắn hạn TW Trung ương VCĐ Vốn cố định x VCSH Vốn chủ sở hữu VNN Vốn nhà nước VLĐ Vốn lưu động XD Xây dựng xi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU STT Tên bảng biểu Trang Bảng 2.1: Các chỉ tiêu phản ánh tình hình tài chính DN 44 Bảng 2.2: So sánh doanh nghiệp kinh tế quốc phòng với các doanh nghiệp khác 49 Bảng 3.1: Cơ cấu Tổng tài sản của các DNXD trong quân đội. 64 Bảng 3.2: Cơ cấu tài sản dài hạn của các DNXD trong quân đội . 65 Bảng 3.3: Cơ cấu nguồn vốn của các DNXD trong quân đội 68 Bảng 3.4: Tỷ lệ nợ ngắn hạn trên tổng nợ của DNXD trong quân đội . 69 Bảng 3.5: Tỷ lệ trích nộp điều tiết trung bình so với lợi nhuận sau thuế của một số DNXD trong quân đội .. 70 Bảng 3.6: Kết cấu các khoản mục thể hiện khả năng huy động vốn trong nợ ngắn hạn của các DNXDQĐ năm 2019. 71 Bảng 3.7: Kết cấu nợ vay ngân hàng của DNXDQĐ ngày 31/12/2019 73 Bảng 3.8: Tình hình áp dụng phương pháp tính khấu hao 75 Bảng 3.9: Tỷ trọng khoản phải thu ngắn hạn trong TSNH của DNXDQĐ .. 76 Bảng 3.10: Tỷ trọng hàng tồn kho trong TSNH của DNXDQĐ . 78 Bảng 3.11: Kết cấu hàng tồn kho ngày 31/12/2019 của các DNXDQĐ.. 79 Bảng 3.12: Tỷ trọng doanh thu thuần từ bán hàng và cung cấp dịch vụ trong tổng doanh thu của DNXDQĐ. 82 Bảng 3.13: Tỷ trọng lợi nhuận sau thuế so với doanh thu thuần . 83 Bảng 3.14: Tỷ trọng doanh thu từ hoạt động tài chính và thu nhập khác trong tổng doanh thu. 84 Bảng 3.15: Số lượng doanh nghiệp theo kết quả kinh doanh (lãi, lỗ). 89 Bảng 3.16: Tỷ lệ trích lợi nhuận sau thuế vào quỹ đầu tư phát triển và quỹ phát triển KHCN của các DNCPXD trong quân đội 90 Bảng 3.17: Tình hình chi trả cổ tức của các DNCP trong quân đội. 91 Bảng 3.18: Chỉ tiêu hiệu quả sử dụng vốn cố định và tài sản cố định của các DNNN trong quân đội.. 92 xii Bảng 3.19: Chỉ tiêu hiệu quả sử dụng vốn cố định và tài sản cố định của các DNCP trong quân đội 93 Bảng 3.20: Chỉ tiêu vòng quay hàng tồn kho. 93 Bảng 3.21: Chỉ tiêu vòng quay các khoản phải thu. 95 Bảng 3.22: Vòng quay VLĐ và hệ số sinh lời VLĐ của DNXDNN 95 Bảng 3.23: Vòng quay VLĐ và hệ số sinh lời VLĐ của DNXDCP trong quân đội. 96 Bảng 3.24: Chỉ tiêu vòng quay toàn bộ vốn kinh doanh.. 97 Bảng 3.25: Hệ số thanh toán hiện thời. 97 Bảng 3.26: Hệ số thanh toán nhanh. 98 Bảng 3.27: Hệ số thanh toán tức thời. 98 Bảng 3.28: Chỉ tiêu tỉ suất lợi nhuận trên doanh thu thuần. 99 Bảng 3.29: Chỉ tiêu tỉ suất lợi nhuận trên tổng tài sản 100 Bảng 3.30: Chỉ tiêu tỉ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu...... 100 Bảng 3.31: EPS, P/E và P/B của công ty CP – Tổng Công ty 36 ................. 101 Bảng 3.32: Điểm số Z-Score trung bình của các DNXDQĐ giai đoạn 2015- 2019 ..................................................................................... 102 Bảng 3.33: Số lượng DN với điểm số Z-Score ở mức an toàn, cảnh báo và có nguy cơ mất an toàn tài chính giai đoạn 2015-2019 ............... 102 Bảng 3.34: Điểm số Z-Score trung bình của các DNXDQĐ giai đoạn 2015- 2019 phân chia theo Luật doanh nghiệp 2020 .......................... 102 Bảng 4.1: Trách nhiệm theo chức danh của Giám đốc tài chính và kế toán trưởng. 120 xiii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ STT Tên bảng biểu Trang Hình 1.1 Khung nghiên cứu của luận án.. 18 Hình 2.1 Tổ chức bộ phận tài chính độc lập trong mô hình tổ chức 23 Hình 2.2 Tổ chức bộ phận tài chính nằm trong phòng tài chính – kế toán.. 24 Hình 2.3 Các nguồn tài trợ ngắn hạn của doanh nghiệp.. 30 Hình 2.4 Các nguồn tài trợ dài hạn của doanh nghiệp.. 31 Hình 3.1 Mô hình quản trị tài chính tại các doanh nghiệp xây dựng nhà nước trong quân đội 63 Hình 3.2 Mô hình quản trị tài chính tại các doanh nghiệp xây dựng cổ phần trong quân đội 63 Hình 3.3 Doanh thu của các DNXDQĐ giai đoạn 2015-2019. 83 Hình 4.1 Các nhóm giải pháp hoàn thiện QTTC DNXD QĐ được đề xuất ... 118 Hình 4.2 Trình tự phân tích tài chính tại các DNXD trong quân đội.... 122 1 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Doanh nghiệp quân đội (DNQĐ) nói chung và doanh nghiệp xây dựng trong quân đội (DNXDQĐ) nói riêng có vị trí quan trọng trong quân đội và nền kinh tế công nghiệp quốc phòng. DNQĐ phát triển bền vững góp phần quan trọng để duy trì sức mạnh, sẵn sàng chiến đấu của quân đội, đồng thời cải thiện về đời số