Luận án Nghiên cứu tác động của quản trị công ty tới chi phí vốn cổ phần của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------***---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA QUẢN TRỊ CÔNG TY TỚI CHI PHÍ VỐN CỔ PHẦN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN VĂN CƯỜNG Hà Nội – 2024 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG ----------***---------- LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA QUẢN TRỊ CÔNG TY TỚI CHI PHÍ VỐN CỔ PHẦN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Ngành: Quản trị Kinh doanh Mã ngành: 9340101 Nghiên cứu sinh: Nguyễn Văn Cường Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Việt Dũng Hà Nội – 2024 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là nội dung của công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Toàn bộ số liệu được thu thập và dùng phân tích trong luận án này có nguồn gốc rõ ràng, đã được công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu, nhận định và đánh giá trong luận án này do chính tôi tự phân tích, đảm bảo tính trung thực và các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu của tác giả khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2024 Tác giả Nguyễn Văn Cường ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến người hướng dẫn khoa học PGS, TS Nguyễn Việt Dũng đã tận tình định hướng, hướng dẫn, giúp đỡ và động viên tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và viết luận án. Bên cạnh đó, Tôi cũng xin trân trọng gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, Khoa Tài chính Ngân hàng, Khoa Sau Đại học, Khoa Quản trị Kinh doanh của Trường Đại học Ngoại thương, các cơ quan, đơn vị và các Thầy giáo, Cô giáo, các Nhà khoa học, các tác giả nghiên cứu về lĩnh vực chuyên môn có liên quan trực tiếp và gián tiếp đến đề tài luận án đã hỗ trợ, cung cấp thông tin, cung cấp cho tôi những kiến thức làm nền tảng cho quá trình thực hiện luận án. Đặc biệt, Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân và bạn bè, đồng nghiệp đã khích lệ, ủng hộ nhiệt tình, tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Hà Nội, ngày tháng năm 2024 Tác giả Nguyễn Văn Cường iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG......................................................................................... x DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ................................................................. xii PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu.......................................................................................... 3 3. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 3 5. Khái quát phương pháp nghiên cứu ................................................................ 5 6. Đóng góp mới của luận án ................................................................................ 7 7. Kết cấu luận án ...................................................................................................... 7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TÁC ĐỘNG CỦA QUẢN TRỊ CÔNG TY ĐẾN CHI PHÍ VỐN CỔ PHẦN ........................................ 9 1.1. Tác động của các yếu tố thuộc đặc điểm Hội đồng quản trị đến chi phí vốn cổ phần ................................................................................................................ 10 1.2. Tác động của công bố thông tin đến chi phí vốn cổ phần ........................... 12 1.3. Tác động của cấu trúc sở hữu đến chi phí vốn cổ phần ............................. 15 1.4. Tác động của ủy ban kiểm toán/kiểm toán nội bộ đến chi phí vốn cổ phần ............................................................................................................................. 16 1.5. Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................ 24 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ......................................................................................... 25 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ CÔNG TY, VỀ CHI PHÍ VỐN CỔ PHẦN VÀ VỀ TÁC ĐỘNG CỦA QUẢN TRỊ CÔNG TY TỚI CHI PHÍ VỐN CỔ PHẦN ................................................................................................................ 26 2.1. Cơ sở lý luận về quản trị công ty ................................................................. 26 2.1.1. Nguồn gốc và định nghĩa về quản trị công ty .......................................... 26 2.1.2. Các mô hình quản trị công ty .................................................................. 29 2.1.3. Nội dung và các nguyên tắc quản trị công ty ........................................... 32 iv 2.2. Cơ sở lý luận về chi phí vốn cổ phần ........................................................... 35 2.2.1. Khái niệm về chi phí vốn cổ phần ........................................................... 35 2.2.2. Đo lường chi phí vốn cổ phần ................................................................. 36 2.2.2.1. Mô hình định giá tài sản vốn (CAPM) .............................................. 37 2.2.2.2. Mô hình chiết khấu cổ tức ................................................................ 38 2.2.2.3. Mô hình chiết khấu thu nhập thặng dư (RIM) ................................... 40 2.2.2.4. Mô hình Ohlson và Juettner-Nauroth ............................................... 40 2.2.2.5. Mô hình sử dụng chỉ số PEG............................................................ 41 2.3. Lý thuyết nền tảng ....................................................................................... 41 2.3.1. Lý thuyết đại diện ................................................................................... 41 2.3.1.1. Nội dung lý thuyết ............................................................................ 41 2.3.1.2. Vận dụng lý thuyết vào nghiên cứu................................................... 43 2.3.2. Lý thuyết thông tin bất cân xứng ............................................................. 44 2.3.2.1. Nội dung lý thuyết ............................................................................ 44 2.3.2.2. Vận dụng lý thuyết vào nghiên cứu................................................... 45 2.3.3. Lý thuyết tín hiệu .................................................................................... 46 2.3.3.1. Nội dung lý thuyết ............................................................................ 46 2.3.3.2. Vận dụng lý thuyết vào nghiên cứu................................................... 47 2.3.4. Lý thuyết hành vi quản lý ........................................................................ 47 2.3.4.1. Nội dung lý thuyết ............................................................................ 47 2.3.4.2. Vận dụng lý thuyết vào nghiên cứu................................................... 49 2.3.5. Lý thuyết quản lý .................................................................................... 49 2.3.5.1. Nội dung lý thuyết ............................................................................ 49 2.3.5.2. Vận dụng lý thuyết vào nghiên cứu................................................... 50 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ......................................................................................... 51 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................... 52 3.1. Quy trình nghiên cứu ................................................................................... 52 3.2. Dữ liệu của nghiên cứu ................................................................................ 54 3.3. Xây dựng biến và giả thuyết nghiên cứu .................................................. 56 3.3.1. Biến phụ thuộc ........................................................................................ 56 3.3.2. Biến độc lập ............................................................................................ 58 3.3.2.1. Qui mô hội đồng quản trị ................................................................. 59 v 3.3.2.2. Tính độc lập của hội đồng quản trị .................................................. 60 3.3.2.3. Tần suất họp của hội đồng quản trị .................................................. 62 3.3.2.4. Kiêm nhiệm chức danh ..................................................................... 63 3.3.2.5. Yếu tố công bố thông tin .................................................................. 65 3.3.2.6. Tỉ lệ sở hữu của thành viên hội đồng quản trị .................................. 67 3.3.2.7. Tỉ lệ sở hữu của cổ đông lớn ............................................................ 69 3.3.2.8. Uỷ ban kiểm toán ............................................................................. 71 3.3.3. Biến kiểm soát ........................................................................................ 74 3.3.3.1. Qui mô công ty ................................................................................. 74 3.3.3.2. Đòn bẩy tài chính............................................................................. 75 3.3.3.3. Tỷ số giá trị thị trường trên sổ sách ................................................ 76 3.3.3.4. Chỉ số ngành ................................................................................... 77 3.4. Mô hình nghiên cứu ..................................................................................... 77 3.5. Các bước kiểm định trong luận án .............................................................. 81 3.5.1. Kiểm định đa cộng tuyến ........................................................................ 81 3.5.2. Kiểm định F-test ..................................................................................... 81 3.5.3. Kiểm định Hausman ............................................................................... 81 3.5.4. Kiểm định phương sai thay đổi ............................................................... 82 3.5.5. Kiểm định tự tương quan ........................................................................ 82 3.5.6. Kiểm định nội sinh trong mô hình ........................................................... 83 3.5.7. Kiểm định S-GMM ................................................................................. 84 3.5.8. Kiểm định sau mô hình GMM................................................................. 84 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ......................................................................................... 86 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ TÁC ĐỘNG CỦA QUẢN TRỊ CÔNG TY ĐẾN CHI PHÍ VỐN CỔ PHẦN ...................................... 87 4.1. Thống kê mô tả ............................................................................................. 87 4.1.1. Thống kê mô tả chi phí vốn cổ phần ........................................................ 88 4.1.2. Thống kê mô tả các yếu tố thuộc đặc điểm quản trị công ty..................... 89 4.1.2.1. Yếu tố qui mô hội đồng quản trị ....................................................... 89 4.1.2.2. Yếu tố tính độc lập hội đồng quản trị ............................................... 89 4.1.2.3. Yếu tố tần suất họp hội đồng quản trị ............................................... 90 4.1.2.4. Yếu tố kiêm nhiệm chức danh ........................................................... 91 vi 4.1.2.5. Yếu tố công bố thông tin .................................................................. 92 4.1.2.6. Yếu tố sở hữu thành viên hội đồng quản trị ...................................... 93 4.1.2.7. Yếu tố sở hữu cổ đông lớn ................................................................ 94 4.1.2.8. Yếu tố ủy ban kiểm toán ................................................................... 95 4.1.3. Thống kê mô tả biến kiểm soát ................................................................ 95 4.1.3.1. Qui mô của doanh nghiệp ................................................................ 95 4.1.3.2. Chỉ số đòn bẩy tài chính .................................................................. 96 4.1.3.3. Giá trị thị trường trên giá trị sổ sách ............................................... 97 4.1.3.4. Chỉ số ngành .................................................................................... 97 4.2. Kết quả kiểm định khuyết tật của mô hình................................................. 98 4.2.1. Kiểm định đa cộng tuyến ........................................................................ 98 4.2.2. Kiểm định về sự tương quan ................................................................... 99 4.2.3. Kiểm định F-test ....................................................................................100 4.2.4. Kiểm định Hausman ..............................................................................101 4.2.5. Kiểm định phương sai thay đổi ..............................................................101 4.2.6. Kiểm định tự tương quan .......................................................................101 4.2.7. Kiểm định nội sinh trong mô hình ..........................................................102 4.3. Kết quả mô hình S-GMM ...........................................................................114 4.4. Kết quả kiểm định sau mô hình GMM ......................................................118 TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 ........................................................................................121 CHƯƠNG 5: THẢO LUẬN KẾT QUẢ VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................122 5.1. Thảo luận kết quả .......................................................................................122 5.1.1. Qui mô hội đồng quản trị và chi phí vốn cổ phần ...................................122 5.1.2. Tính độc lập hội đồng quản trị và chi phí vốn cổ phần ...........................122 5.1.3. Tần suất họp hội đồng quản trị và chi phí vốn cổ phần ...........................123 5.1.4. Sự kiêm nhiệm chức danh và chi phí vốn cổ phần ..................................124 5.1.5. Công bố thông tin và chi phí vốn cổ phần ..............................................126 5.1.6. Sở hữu của thành viên hội đồng quản trị và chi phí vốn cổ phần ............126 5.1.7. Sở hữu của cổ đông lớn và chi phí vốn cổ phần .....................................127 5.1.8. Các yếu tố liên quan đến ủy ban kiểm toán và chi phí vốn cổ phần ........128 5.2. Thảo luận về tình hình quản trị công ty và các quy định hiện hành ........128 5.3. Các khuyến nghị nhằm tối ưu hóa chi phí vốn cổ phần ............................133 vii 5.3.1. Đối với cơ quan chức năng.....................................................................133 5.3.1.1.Cải thiện khuôn khổ pháp lý quy định về quản trị công ty ................133 5.3.1.2. Bổ sung quy định về công tác đào tạo, nâng cao nhận thức về quản trị công ty .........................................................................................................134 5.3.1.3. Bổ sung quy định chính sách quản lý về công bố thông tin ..............135 5.3.1.4. Bổ sung một số quy định nâng cao tính độc lập của HĐQT.............136 5.3.1.5. Bổ sung quy định về ủy ban kiểm toán, kiểm toán nội bộ .................137 5.3.2. Đối với các doanh nghiệp niêm yết ........................................................139 5.3.2.1. Phát huy tối đa vai trò của các yếu tố hội đồng quản trị .................139 5.3.2.2. Duy trì thường xuyên các hoạt động hội đồng quản trị ...................142 5.3.2.3. Công bố thông tin trung thực, minh bạch ........................................143 5.3.2.4. Xây dựng ủy ban kiểm toán phù hợp, nâng cao chất lượng kiểm toán nội bộ trong doanh nghiệp ...........................................................................143 TIỂU KẾT CHƯƠNG 5 ........................................................................................146 KẾT LUẬN.............................................................................................................147 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ..........................................................................................149 TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................150 PHỤ LỤC ...............................................................................................................163 Phụ lục 1: Đo lường chi phí vốn cổ phần của doanh nghiệp theo mô hình định giá tài sản vốn CAPM ........................................................................................163 Phụ lục 2: Kết quả mô hình hồi quy .................................................................172 viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa Tiếng Anh Nghĩa Tiếng Việt BCTC Financial Statement Báo cáo tài chính BCTN Annual Report Báo cáo thường niên BĐH Executive Board Ban điều hành BKS Board of Supervisors Ban kiểm soát BQL Management Board Ban quản lý CAPM Capital Asset Pricing Model Mô hình định giá tài sản vốn CBTT Information Disclosure Công bố thông tin CFO Chief Finance Officer Giám đốc tài chính CPVCP Cost of equity Chi phí vốn cổ phần CQCN State Management Agency Cơ quan chức năng ĐHĐCĐ General Meeting of Shareholders Đại hội đồng cổ đông DN Company Doanh nghiệp DNNY Listed Company Doanh nghiệp niêm yết DV Service Dịch vụ FEM FEM Mô hình hiệu ứng cố định FGLS Feasible Generalized Least Squares Bình phương nhỏ nhất tổng quát HĐQT Board of Directors Hội đồng quản trị HNX Hanoi Stock Exchange Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố HOSE Ho Chi Minh City Stock Exchange Hồ Chí Minh IFC International Finance Corporation Tổ chức tài chính quốc tế IV Instrument Variable Biến công cụ KTNB Internal Audit Kiểm toán nội bộ MHHQ Regression Model Mô hình hồi quy NĐT Investor Nhà đầu tư Organization for Economic OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế Cooperation and Development PEG Price/Earnings to Growth Chỉ số PEG Pooled Pooled Ordinary Least Square Mô hình hồi quy bậc nhất đơn giản OLS QTCT Corporate Governance Quản trị công ty REM REM Mô hình hiệu ứng ngẫu nhiên State Secretariat for Economic SECO Cục Kinh tế Liên bang Thụy Sỹ Affairs SHCĐL Blockholder Ownership Sở hữu cổ đông lớn SHHĐQT Director Ownership Sở hữu hội đồng quản trị SSC State Securities Commission Ủy ban chứng khoán nhà nước ix Từ viết tắt Nghĩa Tiếng Anh Nghĩa Tiếng Việt SXKD Production and Business Sản xuất kinh doanh TGĐ Chief Executive Officer Tổng Giám đốc TTCK Stock Market Thị trường chứng khoán UBKT Audit Commitee Ủy ban kiểm toán VIF Variance Inflation Factor Hệ số phóng đại phương sai x DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Tổng kết các công trình nghiên cứu về các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT tác động tới CPVCP ....................................................................................................... 19 Bảng 3.1 Thống kê dữ liệu của các công ty ............................................................... 56 Bảng 3.2 Khái niệm và cách đo lường các biến trong mô hình nghiên cứu ................ 79 Bảng 4.1 Thống kê mô tả .......................................................................................... 87 Bảng 4.2 Chi phí vốn cổ phần của doanh nghiệp ....................................................... 88 Bảng 4.3 Yếu tố qui mô HĐQT ................................................................................. 89 Bảng 4.4 Yếu tố tính độc lập của HĐQT ................................................................... 90 Bảng 4.5 Yếu tố tần suất họp của HĐQT................................................................... 91 Bảng 4.6 Yếu tố kiêm nhiệm chức danh .................................................................... 91 Bảng 4.7 Yếu tố công bố thông tin ............................................................................ 92 Bảng 4.8 Yếu tố sở hữu cổ phần của thành viên HĐQT ............................................ 93 Bảng 4.9 Yếu tố sở hữu cổ phần của cổ đông lớn ...................................................... 94 Bảng 4.10 Yếu tố ủy ban kiểm toán ........................................................................... 95 Bảng 4.11 Chỉ số đòn bẩy tài chính ........................................................................... 96 Bảng 4.12 Kiểm định hệ số phóng đại phương sai (VIF) ........................................... 98 Bảng 4.13 Ma trận tương quan .................................................................................. 99 Bảng 4.14 Kết quả kiểm định mô hình .....................................................................100 Bảng 4.15 Kết quả kiểm tra nội sinh biến qui mô công ty .........................................103 Bảng 4.16 Kết quả kiểm tra nội sinh biến tính độc lập HĐQT ..................................104 Bảng 4.17 Kết quả kiểm tra nội sinh biến tần suất họp HĐQT..................................105 Bảng 4.18 Kết quả kiểm tra nội sinh biến kiêm nhiệm chức danh .............................106 Bảng 4.19 Kết quả kiểm tra nội sinh biến công bố thông tin .....................................107 Bảng 4.20 Kết quả kiểm tra nội sinh biến sở hữu HĐQT ..........................................108 Bảng 4.21 Kết quả kiểm tra nội sinh biến sở hữu cổ đông lớn ..................................109 Bảng 4.22 Kết quả kiểm tra nội sinh biến ủy ban kiểm toán .....................................110 Bảng 4.23 Kết quả kiểm tra nội sinh biến qui mô công ty .........................................111 Bảng 4.24 Kết quả kiểm tra nội sinh biến đòn bẩy doanh nghiệp ..............................112 Bảng 4.25 Kết quả kiểm tra nội sinh biến giá trị thị trường ......................................113 Bảng 4.26 Kết quả kiểm tra nội sinh biến chỉ số ngành ............................................114 Bảng 4.27 Kết quả kiểm định mô hình S-GMM .......................................................115 xi Bảng 4.28 Kiểm định sau mô hình GMM .................................................................118 Bảng 4.29 Kết luận kết quả mô hình.........................................................................119 xii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 3.1 Mô tả quy trình nghiên cứu ......................................................................... 52 Hình 3.2 Mô hình nghiên cứu .................................................................................... 78 Hình 4.1 Kết quả mô hình nghiên cứu ......................................................................120 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Chi phí vốn cổ phần (CPVCP) là suất sinh lời yêu cầu của các cổ đông để bù đắp rủi ro khi sở hữu cổ phiếu của doanh nghiệp. Như vậy các cổ đông đánh giá rủi ro đầu tư càng cao thì sẽ đưa ra mức lợi suất yêu cầu càng lớn, tức là CPVCP càng cao. CPVCP cũng phản ánh lợi suất kỳ vọng của nhà đầu tư (NĐT) để bù đắp những rủi ro xuất hiện trong quá trình đầu tư. Do đó, nếu NĐT đánh giá cơ hội đầu tư có mức độ rủi ro càng cao thì CPVCP càng lớn và ngược lại. CPVCP là một trong những chỉ số rất quan trọng về tài chính để cho các NĐT lựa chọn doanh nghiệp mà họ sẽ đầu tư vốn. CPVCP chính là rào cản mà công ty đó phải vượt qua trước khi nó tạo ra giá trị và được sử dụng một cách rộng rãi trong quy trình phân tích đánh giá về mặt tài chính về tính khả thi và hiệu quả của dự án. CPVCP sẽ giúp các NĐT đánh giá rủi ro về vốn cổ phần của doanh nghiệp và qua đó sẽ cân nhắc lựa chọn các cơ hội đầu tư tốt nhất. Ngoài ra, CPVCP hỗ trợ công việc định giá doanh nghiệp. Cả NĐT và nhà quản trị doanh nghiệp luôn kỳ vọng kiểm soát CPVCP một cách hiệu quả và giữ chi phí này ở mức thấp nhất. Để ban lãnh đạo được chấp thuận triển khai các chiến lược kinh doanh có rủi ro, các NĐT sẽ đưa ra lợi suất yêu cầu cao, điều này làm tăng chi phí vốn cổ phần của công ty Poterba và cộng sự (1991). Chính những vấn đề như vậy tạo ra yêu cầu về quản trị công ty (QTCT) tốt và có thể giảm chi phí vốn huy động từ các nguồn vốn bên ngoài (La Porta và cộng sự, 1996). Các NĐT hoàn toàn có thể sử dụng các quy trình QTCT để bảo vệ các khoản đầu tư của họ khỏi những tổn thất có thể phát sinh từ việc quản trị lợi nhuận, tức là làm giảm rủi ro hay nói cách khác là làm giảm chi phí vốn của công ty (La Porta và cộng sự, 2000). Nhiều nghiên cứu thực nghiệm đã cho thấy QTCT tốt sẽ làm giảm CPVCP, giảm thiểu rủi ro hệ thống, làm giảm rủi ro đặc thù của công ty, từ đó được hưởng CPVCP thấp hơn trên thị trường. Các nghiên cứu về QTCT cũng đã chứng minh là chi phí vốn sẽ giảm đi đáng kể khi áp dụng các cơ chế quản trị có mức độ chặt chẽ cao hơn (Sanjeev và Partha, 2003). Theo lý thuyết đại diện, rủi ro của vấn đề đại diện tăng lên đáng kể khi QTCT kém và do đó dòng tiền của công ty kém chắc chắn hơn, khiến công ty kém hấp dẫn hơn (Sanjeev và Partha, 2003; Jensen và Meckling, 1976). Mục tiêu của QTCT nhằm đảm 2 bảo hài hòa lợi ích của các bên liên quan trong công ty. Những doanh nghiệp có hội đồng quản trị (HĐQT) thống nhất cao trong việc ra quyết định và truyền đạt các quyết định một cách minh bạch và kịp thời cho tất cả những người có liên quan sẽ mang lại cho NĐT niềm tin lớn hơn vào một công ty đó, qua đó làm giảm nhận thức về rủi ro và cuối cùng làm giảm CPVCP (Ali Shah và Butt, 2009). Các quy tắc QTCT có vai trò quan trọng đối với tất cả các công ty vì nó củng cố lòng tin của các cổ đông và tất cả các bên liên quan đối với các hoạt động của công ty. Anwar và cộng sự (2019a) cho rằng thực tiễn quản trị tốt hơn sẽ có tác động làm cho chi phí vốn thấp hơn cho các doanh nghiệp niêm yết (DNNY), tương đồng với đánh giá của (Ashbaugh và cộng sự, 2004). Đối với Việt Nam, là quốc gia áp dụng bộ quy tắc QTCT dựa trên cơ sở bộ nguyên tắc của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) và sẽ rất hữu ích nếu hiểu được cách thức QTCT đã ảnh hưởng đến CPVCP. Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới, WorldBank (2020), Việt Nam là một trong các thị trường đang phát triển có nhiều tiềm năng trong khu vực Đông Nam Á, tập trung nhiều doanh nghiệp trẻ, năng động và đa dạng. Theo Đoàn Thị Mỹ Hương (2015), để đạt được mức tăng trưởng kinh tế kỳ vọng, thị trường chứng khoán (TTCK) còn trẻ tuổi của Việt Nam trở thành một kênh huy động vốn được quan tâm lớn và phải làm như thế nào để thị trường đó có thể có sức hút lớn hơn để thu hút đầu tư cả trong nước và nước ngoài. Các doanh nghiệp trên TTCK Việt Nam đã có những cải thiện chất lượng QTCT trên một số mặt nhất định như cải thiện trong công bố thông tin, báo cáo vai trò đối với các bên liên quan, trong cách thực hành bảo vệ quyền cổ đông, trong các thay đổi về thành phần và cấu trúc HĐQT (Deloitte, 2020). Để đánh giá được những tác động của QTCT tới CPVCP của các DNNY tại TTCK Việt Nam thì có một số câu hỏi được đặt ra là các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT có tác động đến suất sinh lời kỳ vọng của NĐT trên TTCK như thế nào? Các DNNY trên TTCK Việt Nam đã thực hành QTCT như thế nào để giảm thiểu CPVCP nhằm thu hút vốn từ NĐT? Xuất phát từ lý luận và thực tiễn đó, tác giả lựa chọn đề tài “Nghiên cứu tác động của quản trị công ty tới chi phí vốn cổ phần của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” để nghiên cứu và làm luận án Tiến sĩ chuyên ngành Quản trị kinh doanh. 3 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu tác động của các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT tới CPVCP của các DNNY trên TTCK Việt Nam, từ đó rút ra các kết luận và khuyến nghị nhằm tối ưu hóa CPVCP trên cơ sở điều chỉnh các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và tình hình nghiên cứu thực nghiệm về QTCT, CPVCP và tác động của các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT tới CPVCP. - Đánh giá CPVCP của các DNNY trên TTCK Việt Nam dựa trên việc sử dụng mô hình định giá tài sản vốn (CAPM). - Nhận diện, xác định và đo lường các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT tác động đến CPVCP của các DNNY trên TTCK Việt Nam. - Đưa ra các khuyến nghị nhằm giảm thiểu CPVCP trên cơ sở điều chỉnh các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT. 3. Câu hỏi nghiên cứu Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu cụ thể như trên, luận án tập trung trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau: i. Có những nghiên cứu nào trước đây đã nghiên cứu về QTCT, CPVCP và tác động của đặc điểm QTCT đến chi phí vốn cổ phần? Khoảng trống nghiên cứu về vấn đề này là gì? ii. Cơ sở lý luận về QTCT, CPVCP và mối quan hệ giữa QTCT và CPVCP? Có những mô hình nào đã được sử dụng trong các nghiên cứu trước đây để đo lường CPVCP của các doanh nghiệp? iii. Chi phí vốn cổ phần của các DNNY trên TTCK Việt Nam giai đoạn 2015 – 2021 như thế nào? Những yếu tố nào thuộc đặc điểm QTCT có tác động đến CPVCP của các DNNY trên TTCK Việt Nam? iv. Khuyến nghị dành cho cơ quan chức năng và DNNY trên TTCK Việt Nam như thế nào nhằm giảm CPVCP ? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận án là nghiên cứu lý luận và thực nghiệm về QTCT, CPVCP và tác động của các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT tới CPVCP tại các DNNY trên TTCK Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Luận án chỉ lựa chọn các DNNY trên Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) và Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX). Lý do là các DNNY trên hai sàn này đều có qui mô vốn đủ lớn, thực hiện QTCT theo các trách nhiệm, nghĩa vụ được quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật cũng như các tiêu chuẩn QTCT do Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) khuyến nghị. Bên cạnh đó, DNNY là những doanh nghiệp có cổ phiếu đã được đã phát hành và niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán, NĐT có thể mua bán giao dịch cổ phiếu một cách công khai. Quyết định mua hay bán cổ phiếu của NĐT một phần chịu ảnh hưởng bởi suất sinh lời mà họ yêu cầu khi nắm giữ cổ phiếu của DNNY (chính là CPVCP). Các thông tin báo cáo tài chính (BCTC) sau kiểm toán và báo cáo thường niên (BCTN) của các DNNY đã được công bố theo quy định, đảm bảo độ tin cậy của dữ liệu thu thập được. Do các tổ chức tài chính như ngân hàng, công ty bảo hiểm, công ty chứng khoán và các định chế tài chính khác có những đặc điểm riêng biệt về cấu trúc tài chính đặc thù và hoạt động theo các quy định chặt chẽ riêng của Chính phủ nên mẫu nghiên cứu của luận án không bao gồm các tổ chức này, mẫu nghiên cứu chỉ bao gồm các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên TTCK Việt Nam. - Về thời gian: Luận án tập trung phân tích và đánh giá các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2021. Cơ sở để luận án lựa chọn năm 2015 là năm bắt đầu của giai đoạn nghiên cứu vì đây là năm mà Luật Doanh nghiệp số 68/2014/QH13 ban hành ngày 26/11/2014 bắt đầu có hiệu lực. Với kỳ vọng với các quy định về công ty cổ phần quy định tại Chương V thì các DNNY sẽ áp dụng đầy đủ hơn các quy định về QTCT. Đến năm 2020, Luật Doanh nghiệp mới ban hành thay thế cho luật Doanh nghiệp 2014. Trong giai đoạn này, các Nghị định 155/2020/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật chứng khoán, Thông tư 96/2020/TT- BTC về công bố thông tin (CBTT) trên TTCK, Thông tư 116/2020/TT-BTC hướng 5 dẫn một số điều về CTCT áp dụng đối với công ty đại chúng được ban hành và có hiệu lực. Việc ban hành và thời điểm có hiệu lực của các văn bản pháp luật này sẽ làm thay đổi trong chế độ kế toán của các DNNY , CBTT cũng như trong việc tổ chức và thực hiện QTCT nhưng sẽ có độ trễ nhất định trong quá trình các công ty áp dụng, do đó, luận án chọn năm kết thúc nghiên cứu là năm 2021 (sau khi ban hành các văn bản pháp luật mới nhất 1 năm). Như vậy, luận án tập trung phân tích các nguồn thông tin thu thập từ BCTC đã được kiểm toán, BCTN của các doanh nghiệp có cổ phiếu niêm yết liên tục trên TTCK Việt Nam trong khoảng thời gian từ 2015 – 2021. - Về nội dung: Nghiên cứu giới hạn trong một số nội dung nghiên cứu như sau: Thứ nhất, luận án sử dụng mô hình định giá tài sản vốn (Capital Asset Pricing Model – CAPM) của Sharpe (1964) và Lintner (1965) để ước lượng CPVCP của DNNY. Mô hình này diễn tả mối quan hệ giữa rủi ro và lợi suất kỳ vọng, trong đó lợi suất kỳ vọng bằng mức lãi suất phi rủi ro (risk – free) cộng với mức bù rủi ro thị trường, tương đương với khoản bù đắp rủi ro dựa trên rủi ro toàn thị trường. Thứ hai, luận án phân tích, đánh giá tác động của 08 yếu tố thuộc đặc điểm QTCT tác động tới CPVCP của các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên TTCK Việt Nam, bao gồm: Qui mô của HĐQT, tính độc lập của HĐQT, tần suất họp của HĐQT, sự kiêm nhiệm, CBTT, sở hữu thành viên HĐQT, sở hữu của cổ đông lớn và ủy ban kiểm toán (UBKT). Thứ ba, nghiên cứu tác động của các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT tác động tới CPVCP sử dụng 4 biến kiểm soát: Qui mô công ty, đòn bẩy tài chính, tỉ số giá trị thị trường và chỉ số ngành. Thảo luận kết quả và đưa ra các khuyến nghị cho cơ quan chức năng và DNNY cải thiện QTCT nhằm giảm thiểu CPVCP. 5. Khái quát phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng với mô hình dữ liệu bảng động (Dynamic Panel Data Model) để kiểm định các giả thuyết đã nêu ra. Trước khi thực hiện nghiên cứu định lượng, tác giả sử dụng các phương pháp kết hợp như sau: Phương pháp tiếp cận hệ thống: Với mục tiêu đánh giá được mối quan hệ giữa QTCT và CPVCP tại các DNNY trên TTCK Việt Nam, tìm ra những yếu tố thuộc đặc điểm QTCT ảnh hưởng đến CPVCP từ đó sử dụng nghiên cứu định lượng để 6 kiểm chứng thực nghiệm mối quan hệ này, tác giả tiến hành tìm hiểu các công trình nghiên cứu trong nước và nước ngoài có liên quan đến nội dung nghiên cứu, tiếp cận hệ thống các văn bản pháp lý, quy định về QTCT tại Việt Nam và trên thế giới, đồng thời nghiên cứu các lý thuyết nền tảng liên quan. Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp lý luận khách quan: Các phương pháp này được sử dụng kết hợp theo từng nội dung cụ thể của luận án. Theo đó, phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng để phân tích, đánh giá các cơ sở lý luận và kết quả nghiên cứu thực nghiệm của các công trình trước về các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT có tác động đến CPVCP từ đó lựa chọn các biến độc lập phù hợp với đối tượng nghiên cứu của luận án. Đồng thời tác giả phân tích, đánh giá các mô hình đo lường CPVCP đã và đang được sử dụng phổ biến hiện nay, so sánh với thực trạng dữ liệu hiện có của các DNNY trên TTCK Việt Nam để lựa chọn mô hình đo lường CPVCP phù hợp nhất. Phương pháp lý luận khách quan: Đây là phương pháp được tác giả sử dụng để lập luận và đưa ra các giả thuyết nghiên cứu, từ đó sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng để kiểm định và giải thích kết quả thực nghiệm. Phương pháp nghiên cứu định lượng: Với mục tiêu kiểm định tác động của các yếu tố thuộc đặc điểm QTCT tới CPVCP của các DNNY trên TTCK Việt Nam, luận án sử dụng mô hình dữ liệu bảng động (Dynamic Panel Data Model). Các bước kiểm định trong luận án như sau: Bước 1: Kiểm định tương quan. Bước 2: Kiểm định đa cộng tuyến để chọn được các biến độc lập phù hợp với mô hình và dự đoán các tương quan trong mô hình ban đầu. Bước 3: Lựa chọn mô hình thích hợp và kiểm định các khuyết tật của mô hình (Phương sai thay đổi, tự tương quan) và kiểm định nội sinh (kiểm định Wu-hausman và Durbin bằng phương pháp hồi quy 2SLS) và quyết định lựa chọn phương pháp kiểm định S-GMM để kiểm tra tác động của các yếu tố thuộc đặc điểm của QTCT tới CPVCP của các DNNY trên TTCK Việt Nam. Bước 4: Kiểm định S-GMM và các kiểm định sau S-GMM để kết luận kết quả mô hình thông qua số liệu ở bước cuối cùng.