Luận án Nghiên cứu tác động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đến hành vi tiêu dùng: Trường hợp sản phẩm nước uống giải khát không cồn khu vực đồng bằng sông Cửu Long

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH TRÀ VINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH ISO 9001:2015 NGUYỄN HOÀNG KHỞI NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP ĐẾN HÀNH VI TIÊU DÙNG: TRƯỜNG HỢP SẢN PHẨM NƯỚC UỐNG GIẢI KHÁT KHÔNG CỒN KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH TRÀ VINH, NĂM 2022 ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH TRÀ VINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH NGUYỄN HOÀNG KHỞI NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP ĐẾN HÀNH VI TIÊU DÙNG: TRƯỜNG HỢP SẢN PHẨM NƯỚC UỐNG GIẢI KHÁT KHÔNG CỒN KHU VỰC ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG Ngành: Quản trị kinh doanh Mã ngành: 9430101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Dương Ngọc Thành TRÀ VINH, NĂM 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam kết rằng nội dung đề tài “Nghiên cứu tác động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đến hành vi tiêu dùng: trường hợp sản phẩm nước uống giải khát không cồn khu vực Đồng bằng sông Cửu Long” là công trình do bản thân tôi thực hiện. Tất cả số liệu, nội dung trong luận án là trung thực, các nghiên cứu trước đây đều được trích dẫn đầy đủ. Tôi xin cam đoan luận án không sao chép từ bất kỳ nội dung nghiên cứu nào. Nghiên cứu sinh Nguyễn Hoàng Khởi ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành mục tiêu học thuật của luận án này, tôi đã nhận được nhiều sự hỗ trợ giúp đỡ của Trường ĐH Trà Vinh, Lãnh đạo Cơ quan, quý Thầy Cô, gia đình, bạn học, đồng nghiệp, và nhiều đơn vị, cá nhân. Tôi xin biết ơn và luôn ghi nhớ sâu sắc những sự hỗ trợ, giúp đỡ, động viên trong thời gian qua. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn đến Thầy PGS. TS. Dương Ngọc Thành, Thầy đã hết lòng giúp đỡ, hướng dẫn, động viên, khuyến khích và tạo động lực giúp cho tôi hoàn thành nội dung luận án. Tiếp theo, tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu Trường ĐH Trà Vinh, Quý Thầy Cô Khoa Kinh tế - Luật, Phòng Đào tạo SĐH Trường ĐH Trà Vinh đã hỗ trợ nhiều mặt giúp tôi hoàn thành chương trình đào tạo. Tôi xin cảm ơn các Thầy, Cô tham gia Hội đồng đánh giá đề cương luận án, Hội đồng đánh giá Tiểu luận tổng quan và các chuyên đề tiến sĩ, Hội đồng đánh giá luận án cấp cơ sở đã góp ý, bổ sung thêm cho tôi những tri thức mới trong tiến trình thực hiện đề tài. Tôi xin cảm ơn Quý Thầy, Cô đã góp ý cho tôi trong các Hội thảo nghiên cứu khoa học các cấp mà tôi đã tham gia trong tiến trình thực hiện công trình này. Tôi xin cảm ơn các Thầy, Cô giảng dạy các học phần nghiên cứu sinh, đã hướng dẫn và truyền cảm hứng cho tôi thực hiện đề tài. Tôi xin cảm ơn đến anh chị nghiên cứu sinh đã chia sẽ những kinh nghiệm, khó khăn của mình để tôi được học hỏi thêm. Tôi xin cảm ơn những nhà khoa học, nhà quản lý, người tiêu dùng tham gia thảo luận, tham gia khảo sát trong tiến trình thực hiện đề tài. Tôi cũng xin cảm ơn Lãnh đạo Cơ quan công tác đã tạo hỗ trợ cho tôi về các mặt để tôi hoàn thành chương trình nghiên cứu sinh. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn cha mẹ gia đình hai bên, vợ, và con đã ủng hộ, động viên tôi hoàn thành luận án. iii MỤC LỤC Lời cam đoan.................................................................................................... i Lời cảm ơn ....................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................ iii Danh mục bảng ................................................................................................ vii Danh mục hình ................................................................................................. ix Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................... x Tóm tắt ............................................................................................................. xi CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ................................................. 1 1.1 Tình hình nghiên cứu ................................................................................. 1 1.1.1 Tình hình thực tiễn .................................................................................. 1 1.1.2 Tình hình lý thuyết .................................................................................. 4 1.2 Tổng quan tài liệu ...................................................................................... 7 1.2.1 Tổng quan các nghiên cứu về chủ đề CSR ............................................. 7 1.2.2 Tổng quan nghiên cứu thực nghiệm liên quan đề tài nghiên cứu ........... 10 1.2.2.1 Thu thập và chọn lọc tài liệu ................................................................ 10 1.2.2.2 Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm có liên quan ở trong nước .... 15 1.2.2.3 Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm có liên quan ở ngoài nước ... 17 1.3 Khoảng trống nghiên cứu .......................................................................... 28 1.4. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ............................................................... 31 1.4.1 Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 31 1.4.2 Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................. 31 1.5 Đối tượng nghiên cứu và đối tượng khảo sát ............................................. 31 1.5.1 Đối tượng nghiên cứu ............................................................................. 31 1.5.2 Đối tượng khảo sát .................................................................................. 32 1.6 Phạm vi giới hạn nghiên cứu ..................................................................... 32 1.6.1 Phạm vi về nội dung ............................................................................... 32 1.6.2 Phạm vi về địa bàn nghiên cứu ............................................................... 32 1.7 Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 33 1.7.1 Nghiên cứu sơ bộ .................................................................................... 33 1.7.1.1 Nghiên cứu định tính ........................................................................... 33 iv 1.7.1.2 Nghiên cứu định lượng sơ bộ ............................................................... 34 1.7.2 Nghiên cứu chính thức ............................................................................ 34 1.8 Điểm mới của luận án ................................................................................ 35 1.9. Kết cấu luận án .......................................................................................... 36 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ............. 38 2.1. Lý thuyết nền liên quan ............................................................................. 38 2.1.1. Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder theory) ................................. 38 2.1.2 Lý thuyết trao đổi xã hội (Social exchange theory-SET) ....................... 40 2.1.3 Lý thuyết nhận dạng xã hội (Social identity theory-SIT) ....................... 41 2.1.4 Lý thuyết hành vi hợp lý (Theory of Reasoned Action - TRA) ............. 42 2.1.5 Lý thuyết hành vi có kế hoạch (Theory of Planned Behavior-TPB) ...... 44 2.2 Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ....................................................... 45 2.2.1 Khái niệm ................................................................................................ 45 2.2.2 Các giai đoạn phát triển về khái niệm CSR ............................................ 47 2.2.3 Các thành phần trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ........................... 49 2.3 Danh tiếng doanh nghiệp ........................................................................... 51 2.4 Niềm tin thương hiệu ................................................................................. 53 2.5 Truyền miệng điện tử (eWOM) ................................................................. 54 2.6 Hành vi tiêu dùng ....................................................................................... 55 2.7 Giả thuyết nghiên cứu và mô hình nghiên cứu lý thuyết ........................... 58 CHƯƠNG 3. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ....................................................... 66 3.1 Quy trình nghiên cứu ................................................................................. 66 3.2 Nghiên cứu định tính khám phá ................................................................. 69 3.2.1 Mục tiêu .................................................................................................. 69 3.2.2 Kết quả nghiên cứu khám phá ................................................................ 69 3.3 Nghiên cứu định tính điều chỉnh thang đo ................................................. 72 3.3.1 Mục tiêu .................................................................................................. 72 3.3.2 Kết quả của nghiên cứu điều chỉnh thang đo .......................................... 73 3.3.2.1 Thang đo sơ bộ trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp ........................ 74 3.3.2.2 Thang đo sơ bộ danh tiếng doanh nghiệp ............................................ 76 3.3.2.3 Thang đo sơ bộ niềm tin thương hiệu .................................................. 77 v 3.3.2.4 Thang đo sơ bộ truyền miệng điện tử .................................................. 78 3.3.2.5 Thang đo sơ bộ hành vi tiêu dùng ........................................................ 79 3.4 Nghiên cứu định lượng sơ bộ ..................................................................... 80 3.4.1 Mục tiêu ................................................................................................. 80 3.4.2 Xây dựng nghiên cứu định lượng sơ bộ .................................................. 80 3.4.3 Phương pháp phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định lượng sơ bộ ....... 81 3.4.3.1 Phương pháp phân tích Cronbach’s α .................................................. 81 3.4.3.2 Phương pháp phân tích nhân tố khám phá ........................................... 82 3.4.4 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ ..................................................... 84 3.4.4.1 Kết quả phân tích Cronbach’s α ........................................................... 85 3.4.4.2 Kết quả phân tích EFA ......................................................................... 90 3.5 Nghiên cứu chính thức ............................................................................... 97 3.5.1. Bảng câu hỏi .......................................................................................... 97 3.5.2 Phương pháp chọn mẫu ........................................................................... 98 3.5.3 Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp ...................................................... 100 3.5.4 Phương pháp phân tích số liệu ở nghiên cứu chính thức ........................ 101 3.5.4.1 Phân tích nhân tố khẳng định (CFA) ................................................... 101 3.5.4.2 Mô hình cấu trúc tuyến tính ................................................................. 103 3.5.4.3 Kiểm định vai trò biến trung gian ........................................................ 103 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ......................... 105 4.1 Kết quả nghiên cứu .................................................................................... 105 4.1.1 Giới thiệu mẫu nghiên cứu ...................................................................... 105 4.1.2 Kiểm định mức tin cậy của thang đo cho nghiên cứu chính thức........... 107 4.1.3 Kết quả EFA cho nghiên cứu chính thức ................................................ 110 4.1.4 Kết quả phân tích CFA ........................................................................... 112 4.1.5 Kiểm định mô hình lý thuyết và các giả thuyết nghiên cứu bằng CB- SEM .......................................................................................................................... 116 4.1.5.1 Kiểm định mô hình lý thuyết ............................................................... 116 4.1.5.2 Kiểm định các giả thuyết ..................................................................... 118 4.1.5.3 Kiểm định ước lượng mô hình lý thuyết bằng Bootstrap .................... 121 4.1.6 Phân tích đa nhóm ................................................................................... 122 vi 4.2 Thảo luận kết quả nghiên cứu .................................................................... 125 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN CỦA NGHIÊN CỨU VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ... 136 5.1 Kết luận ...................................................................................................... 136 5.2 Hàm ý quản trị............................................................................................ 140 5.2.1 Xây dựng chiến lược CSR ...................................................................... 140 5.2.2 Xây dựng chiến lược nâng cao danh tiếng .............................................. 142 5.2.3 Xây dựng chiến lược nâng cao niềm tin thương hiệu ............................. 143 5.2.4 Xây dựng chiến lược nâng cao eWOM................................................... 144 5.3 Đóng góp của nghiên cứu .......................................................................... 145 5.3.1 Đóng góp về mặt lý luận ......................................................................... 145 5.3.2 Đóng góp về mặt thực tiễn ...................................................................... 146 5.4 Hạn chế của luận án và gợi ý hướng nghiên cứu tương lai ....................... 147 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ....................... 158 PHỤ LỤC 1-DÀN BÀI NGHIÊN CỨU KHÁM PHÁ ................................... 1 PHỤ LỤC 2-TỔNG HỢP THANG ĐO GỐC ................................................. 3 PHỤ LỤC 3-DÀN BÀI NGHIÊN CỨU ĐIỀU CHỈNH THANG ĐO ........... 7 PHỤ LỤC 4-DANH SÁCH CHUYÊN GIA ................................................... 10 PHỤ LỤC 5-BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT SƠ BỘ ..................................... 11 PHỤ LỤC 6-BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT CHÍNH THỨC ........................ 15 PHỤ LỤC 7-XỬ LÝ KẾT QUẢ ĐỊNH LƯỢNG SƠ BỘ .............................. 18 PHỤ LỤC 8-XỬ LÝ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHÍNH THỨC.................. 24 PHỤ LỤC 9- KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH BẰNG PLS-SEM .............................. 43 vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 Các nghiên cứu có liên quan ở trong nước ....................................... 11 Bảng 1.2 Các nghiên cứu có liên quan ở ngoài nước ...................................... 12 Bảng 1.3 Tổng hợp kết quả CSR và hành vi tiêu dùng .................................... 18 Bảng 1.4 Tổng hợp biến độc lập, biến trung gian, biến phụ thuộc trong sự tác động của CSR đến hành vi tiêu dùng ở các nghiên cứu trước ......................... 27 Bảng 2.1. Tổng hợp một số khái niệm về CSR ............................................... 46 Bảng 2.2 Tổng hợp các thành phần CSR ......................................................... 50 Bảng 2.3 Tổng hợp giả thuyết nghiên cứu đề xuất .......................................... 64 Bảng 3.1 Tổng quan về nhóm nghiên cứu ....................................................... 73 Bảng 3.2 Thang đo sơ bộ CSR ........................................................................ 75 Bảng 3.3. Thang đo sơ bộ danh tiếng doanh nghiệp ........................................ 76 Bảng 3.4 Thang đo sơ bộ niềm tin thương hiệu ............................................... 77 Bảng 3.5 Thang đo sơ bộ truyền miệng điện tử ............................................... 78 Bảng 3.6 Thang đo sơ bộ hành vi tiêu dùng .................................................... 79 Bảng 3.7 Tổng hợp chỉ tiêu kiểm tra mức tin cậy thang đo ............................. 81 Bảng 3.8 Tổng hợp chỉ tiêu kiểm định EFA .................................................... 83 Bảng 3.9 Tổng quan về nhóm nghiên cứu ....................................................... 84 Bảng 3.10 Kết quả kiểm tra mức tin cậy đối với thang đo CSR (lần 1) .......... 85 Bảng 3.11. Kết quả kiểm tra mức tin cậy đối với thang đo CSR (lần 2) ......... 86 Bảng 3.12 Kết quả kiểm tra mức tin cậy đối với thang đo danh tiếng (lần 1) .......................................................................................................................... 86 Bảng 3.13. Kết quả kiểm tra mức tin cậy đối với thang đo danh tiếng (lần 2) .......................................................................................................................... 87 Bảng 3.14. Kết quả kiểm tra mức tin cậy đối với thang đo niềm tin thương hiệu (lần 1) ............................................................................................................... 88 Bảng 3.15 Kết quả kiểm tra mức tin cậy đối với thang đo niềm tin thương hiệu (lần 2) ............................................................................................................... 88 Bảng 3.16 Kết quả kiểm tra mức tin cậy thang đo eWOM ............................. 89 Bảng 3.17 Kết quả kiểm tra mức tin cậy đối với thang đo HV tiêu dùng ....... 89 viii Bảng 3.18 Kết quả EFA đối với thang đo CSR ............................................... 90 Bảng 3.19 Kết quả EFA đối với thang đo danh tiếng ...................................... 91 Bảng 3.20 Kết quả EFA đối với thang đo niềm tin thương hiệu ..................... 92 Bảng 3.21 Kết quả EFA đối với thang đo eWOM ........................................... 93 Bảng 3.22 Phân tích EFA thang đo Hành vi tiêu dùng .................................... 94 Bảng 3.23. Tổng hợp kết quả sau định lượng sơ bộ ........................................ 95 Bảng 3.24 Thống kê dân số ở ĐBSCL............................................................. 99 Bảng 3.25. Tổng hợp chỉ tiêu kiểm định CFA ................................................. 102 Bảng 4.1 Tổng quan về mẫu nghiên cứu ......................................................... 106 Bảng 4.2. Kết quả kiểm tra mức tin cậy đối với thang đo CSR ....................... 107 Bảng 4.3. Kết quả kiểm tra mức tin cậy đối với thang đo danh tiếng (lần 1) .. 108 Bảng 4.4. Kết quả kiểm tra mức tin cậy thang đo danh tiếng (lần 2) .............. 108 Bảng 4.5 Kết quả kiểm tra mức tin cậy thang đo Niềm tin thương hiệu ......... 109 Bảng 4.6 Kết quả kiểm tra mức tin cậy thang đo truyền miệng điện tử .......... 109 Bảng 4.7 Kết quả kiểm tra mức tin cậy thang đo hành vi tiêu dùng ................ 110 Bảng 4.8 Kết quả kiểm định KMO và Bartlett ................................................ 111 Bảng 4.9. Ma trận xoay nhân tố ....................................................................... 111 Bảng 4.10. Hệ số mức tin cậy tổng hợp và phương sai trung bình được trích 115 Bảng 4.11. Hệ số tương quan giữa các biến .................................................... 115 Bảng 4.12 Đánh giá phân phối chuẩn các biến ................................................ 116 Bảng 4.13 Kết quả kiểm định mô hình lý thuyết (chuẩn hóa) ......................... 118 Bảng 4.14 Tác động gián tiếp của danh tiếng doanh nghiệp, niềm tin thương hiệu và truyền miệng điện tử ................................................................................... 119 Bảng 4.15 Tác động trực tiếp, gián tiếp và tổng hợp (chuẩn hóa) ................... 121 Bảng 4.16. Ước lượng Bootstrap với mẫu N = 5.000 ..................................... 122 Bảng 4.17 Phân tích đa nhóm đối với biến giới tính ....................................... 123 Bảng 4.18 Phân tích đa nhóm đối với biến thu nhập ............