Từ ngàn năm nay, con người đã biết sử dụng cây cỏ và nguồn nguyên liệu từ
thiên nhiên để làm thuốc phòng và chữa bệnh. Trong suốt hơn 200 năm qua đã có rất
nhiều cây thuốc được nghiên cứu về thành phần hóa học, về tác dụng dược lý trên thực
nghiệm để giải thích cho công dụng trong y học cổ truyền, đồng thời cung cấp cơ sở
khoa học cho việc nghiên cứu và phát triển sản phẩm, thuốc theo hướng hiện đại. Tuy
nhiên, đến nay vẫn còn phần nhiều cây thuốc chưa được nghiên cứu về thực vật, thành
phần hóa học cũng như chưa có dẫn chứng khoa học để minh chứng công dụng của
chúng trong y học cổ truyền.
Chi Polygala là chi lớn nhất thuộc họ Viễn chí (Polygalaceae), phân bố ở khắp
mọi nơi trên thế giới ngoại trừ Bắc Cực, Nam Cực và New Zealand [78], [176], [184].
Một số loài thuộc chi này như P. japonica, P. tenuifolia, P. senega, P. paniculata, P.
sabulosa, P. arillata.được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền ở nhiều quốc gia để
làm thuốc bổ, điều trị ho, cải thiện trí nhớ và các chứng bệnh liên quan đến viêm. Tác
dụng dược lý của cao chiết cũng như các hợp chất phân lập được từ những loài này
cũng đã được các nhà khoa học nghiên cứu trên nhiều mô hình thực nghiệm [78].
Viễn chí hoa vàng có tên khoa học là Polygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don,
thuộc họ Viễn chí (Polygalaceae) là cây thuốc phân bố ở một số quốc gia Châu Á như
Việt Nam, Ấn Độ, Myanma, Trung Quốc.Ở nước ta, một số tài liệu có ghi chép rễ cây
Viễn chí hoa vàng được dùng với tác dụng khư đàm lợi khiếu, an thần ích trí, hạ sốt
[2], [5]. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu điều tra thấy đồng bào dân tộc Dao đỏ và Mông
tại Sa Pa còn dùng rễ cây Viễn chí hoa vàng chữa đau nhức xương khớp, làm thuốc bổ,
chữa suy nhược cơ thể [12]. Ở Trung Quốc, rễ và vỏ cây Viễn chí hoa vàng được sử
dụng để chữa các bệnh đau nhức xương khớp, tê thấp, dùng làm thuốc bổ, chữa cảm
mạo, kinh nguyệt không đều, viêm gan, cải thiện trí nhớ, các bệnh về lao phổi [2],
[68], [79]. Mặc dù là một cây thuốc được sử dụng từ lâu trong y học cổ truyền để điều
trị nhiều chứng bệnh (đặc biệt là các chứng bệnh liên quan đến đau nhức xương khớp),
tuy nhiên cho đến nay không những ở Việt Nam mà cả trên thế giới cũng có ít nghiên
cứu về thành phần hóa học và đặc biệt là các nghiên cứu dược lý trên thực nghiệm của
loài Polygala arillata đã được báo cáo
241 trang |
Chia sẻ: thientruc20 | Lượt xem: 439 | Lượt tải: 1
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Nghiên cứu thành phần hóa học và một số tác dụng sinh học của loài viễn chí hoa vàng polygala arillata buch. - Ham. ex d. don, họ viễn chí (polygalaceae), để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
VIỆN DƯỢC LIỆU
ĐOÀN THÁI HƯNG
NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ MỘT
SỐ TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA LOÀI VIỄN CHÍ
HOA VÀNG POLYGALA ARILLATA BUCH.-HAM.
ex D. DON, HỌ VIỄN CHÍ (POLYGALACEAE)
LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC
HÀ NỘI - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
VIỆN DƯỢC LIỆU
ĐOÀN THÁI HƯNG
NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ MỘT
SỐ TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA LOÀI VIỄN CHÍ
HOA VÀNG POLYGALA ARILLATA BUCH.-HAM.
ex D. DON, HỌ VIỄN CHÍ (POLYGALACEAE)
LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC
Chuyên ngành: Dược học cổ truyền
Mã số: 972.02.06
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS. P ư T ệ T ư
2. PGS. TSKH. Nguyễn Minh Khởi
HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn
khoa học của PGS.TS. Phương Thiện Thương và PGS.TSKH. Nguyễn Minh Khởi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.
Tôi xin chịu trách nhiệm về các kết quả nghiên cứu của mình.
Tác giả
Đoà T á Hư
LỜI CẢM ƠN
Luận án tiến sĩ này được thực hiện tại Viện Dược liệu dưới sự hướng dẫn khoa
học của PGS.TS. Phương Thiện Thương và PGS.TSKH. Nguyễn Minh Khởi. Tôi xin
bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới các thầy đã định hướng nghiên cứu, tận tình hỗ trợ,
chỉ bảo, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các nhà khoa học, các tác giả của những công trình
khoa học đã trích dẫn trong luận án vì đã cung cấp nguồn tư liệu quý báu, những kiến
thức liên quan trong quá trình nghiên cứu hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo, các Khoa, Phòng và các đồng nghiệp
tại Viện Dược liệu, Trường Đại học Dược Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học và Công
nghệ Việt Nam, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên-Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt
tình giúp đỡ, tạo điều kiện và cộng tác để giúp tôi hoàn thành công trình này.
Cuối cùng xin cảm ơn những người thân yêu trong gia đình, cảm ơn những bạn
bè thân thiết đã dành cho tôi những tình cảm, sự động viên chí tình trong suốt thời gian
qua.
Đoà T á Hư
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH
NỘI DUNG Trang
ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................................................. 1
CHƯƠNG T NG QUAN.......................................................................... 3
1.1. T NG QUAN VỀ CHI POLYGALA.. 3
1.1.1. V o ự à ố ủ Polygala.. 3
. . . . ị trí phân loại của chi Polygala 3
. . .2. Đặc điểm thực vật của chi Polygala. 4
. . .3. Phân bố của chi Polygala. 4
. . .4. Các loài thuộc chi Polygala và sự phân bố ở iệt Nam... 4
1.1.2. Thành phần hóa học của chi Polygala................................. 7
1.1.2.1. Các hợp chất xanthon... 7
1.1.2.2. Các hợp chất saponin 12
1.1.2.3. Các hợp chất oligosaccharid. 18
1.1.2.4. Các nhóm hợp chất khác.. 23
1.1.3. Công dụng của một số loài thuộc chi Polygala trong y học cổ
truyền...
27
1.1.4. Tác dụng sinh học của cao chiết và các hợp chất phân l ược
từ một số loài thuộc chi Polygala.......
29
1.2. T NG QUAN VỀ CÂY VIỄN CHÍ HOA VÀNG. 37
1.2.1. V trí phân lo m thực v t, phân bố và sinh thái của cây
Viễn chí hoa vàng Polygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don
37
1.2.1.1. Vị trí phân loại của cây Viễn chí hoa vàng... 37
.2. .2. Đặc điểm thực vật của cây Viễn chí hoa vàng.. 37
1.2.1.3. Phân bố và sinh thái của cây Viễn chí hoa vàng... 38
1.2.2. Thành phần hóa học của cây Viễn chí hoa vàng Polygala arillata
Buch.-Ham. ex D. Don
38
1.2.2.1. Các hợp chất xanthon... 38
1.2.2.2. Các hợp chất saponin 39
1.2.2.3 Các hợp chất phenolic glycosid. 39
1.2.2.4. Các hợp chất khác. 40
1.2.3. Một số công dụng và tác dụng sinh học của cây Viễn chí hoa
vàng Polygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don..
41
1.2.3.1. Tính vị, tác dụng... 41
1.2.3.2. Công dụng 41
1.2.3.3. Tác dụng sinh học. 41
CHƯƠNG 2 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU... 42
2 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU. 42
2 N uyê ệu ê ứu. 42
2 2 Độ ệ .. 42
2 3 T uố ử ó ấ du ô . 42
2 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................... 43
2 2 N ê ứu ề ự ọ thẩ nh tên khoa học................ 43
2 2 2 N ê ứu ề ó ọ ....................................................................... 43
2.2.2. . Phương pháp định tính.................................................................. 43
2.2.2.2. Phương pháp phân lập các hợp chất............................................. 43
2.2.2.3. Phương pháp xác định cấu trúc hóa học các hợp chất.................. 44
2 2 3 N ê ứu á dụ dượ ý............................................................ 44
2.2.3.1. Chuẩn bị mẫu nghiên cứu............................................................. 44
2.2.3.2. Địa điểm nghiên cứu..................................................................... 45
2.2.3.3. Thiết bị sử dụng trong nghiên cứu tác dụng sinh học................... 45
2.2.3.4. Đánh giá tác dụng giảm đau ngoại vi........................................... 45
2.2.3.5. Đánh giá tác dụng ức chế sự sản sinh NO và độc tế bào.............. 46
2.2.3.6. Đánh giá tác dụng chống viêm cấp............................................... 47
2.2.3.7. Đánh giá tác dụng chống viêm mạn............................................. 49
2 2 4 P ư á xử ý số ệu................................................................. 50
CHƯƠNG 3 THỰC NGHIỆM VÀ KẾT QUẢ........................................... 52
3.1. THẨM ĐỊNH TÊN KHOA HỌC CÂY VIỄN CHÍ HOA VÀNG....... 52
3.1.1 Đ ì á ự .............................................................. 52
3.1.2 Đ ọ .................................................................................. 55
3.1.2. . Đặc điểm vi phẫu thân.................................................................. 55
3.1.2.2. Đặc điểm vi phẫu lá...................................................................... 56
3.1.2.3. Đặc điểm vi phẫu rễ...................................................................... 57
3 2 THÀNH PHẦN HÓA HỌC.... 58
3 2 Đ nh tính các nhóm hợp chất hữu 58
3.2.2. Chiết xuất và phân l p các hợp chất 59
3 2 3 Xá nh cấu trúc hóa học của các hợp chất phân l p từ rễ Viễn
chí hoa vàng.
62
3 3 TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA RỄ VIỄN CHÍ HOA VÀNG... 94
3.3.1. Tác dụng giả u............................................................................ 94
3.3.2. Tác dụng chống viêm. 95
3.3.2.1. Tác dụng ức chế sự sản sinh NO trên đại thực bào RAW264.7 95
3.3.2.2. Tác dụng chống viêm cấp của cao VCE và VCB trên mô hình
gây phù bàn chân chuột bằng carrageenan.......................................................
97
3.3.2.3. Tác dụng chống viêm mạn của cao VCE và VCB trên mô hình
gây u hạt thực nghiệm bằng bông.....................................................................
98
CHƯƠNG 4 BÀN LUẬN.............................................................................. 100
4.1. VỀ THẨM ĐỊNH TÊN KHOA HỌC VIỄN CHÍ HOA VÀNG.......... 100
4.2. VỀ HÓA HỌC........................................................................................ 102
4.2.1. Kết quả nh tính............................................................................. 102
4.2.2. Kết quả phân l à xá nh cấu trúc của các hợp chất. 102
4.3. VỀ TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA RỄ CÂY VIỄN CHÍ HOA
VÀNG..............................................................................................................
110
4.3.1. Về tác dụng giả u 110
4.3.2. Về tác dụng ức chế sự sản sinh NO.. 112
4.3.3. Về tác dụng chống viêm in vivo 113
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 116
TÀI LIỆU THAM KHẢO
CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, TỪ VIẾT TẮT
BuOH: Butanol
COSY: Correlation Spectroscopy
COX: Cyclooxygenase (COX-1; COX-2).
DEPT: Distortionless Enhancement by Polarization Transfer
DMEM: Dulbecco's Modified Eagle Medium
DMSO: Dimethylsulfoxid
DPPH: 1,1-Diphenyl-2-picrylhydrazyl
ESI-MS: Electron Spray Ionization Mass Spectrometry (Phổ khối lượng ion hóa phun
điện tử)
EtOAc: Ethyl acetat
EtOH: Ethanol
FBS: Fetal Bovine Serum
HIV: Human Immunodeficiency Virus
HMBC: Heteronuclear Multiple Bond Correlation
HPLC: High Perfomance Liquid Chromatography (Sắc ký lỏng hiệu năng cao)
HSQC: Heteronuclear Single Quantum Coherence
Hx: n-hexan
IC50: Inhibitory Concentration 50% (Nồng độ ức chế 50%)
IL: Interleukin
IR: InfraRed (Phổ hồng ngoại)
LPS: Lipopolysacharide
MAPK: Mitogen-Activated Protein Kinase
MTT: 3-(4,5-dimethylthiazol-2-yl)-2,5-diphenyltetrazolium bromid
MeOH: Methanol
Na CMC: Natri Carboxyl Methyl Cellulose
NMR: Nuclear Magnetic Resonance (Phổ cộng hưởng từ hạt nhân)
NO: Nitric Oxide
NOESY: Nuclear Overhauser Effect Spectroscopy
p: Probability (Xác suất)
P/ư: Phản ứng
ROS: Reactive Oxygen Species (Các dạng oxy phản ứng)
SD: Standard Deviation (Độ lệch chuẩn)
SE: Standard Error (Sai số chuẩn)
SOD: Superoxid Dismutase
TNF: Tumor Necrosis Factor (Yếu tố hoại tử khối u)
UV: Ultraviolet (Phổ tử ngoại)
VCB: Cao chiết phân đoạn n-butanol từ rễ cây Viễn chí hoa vàng
VCE: Cao chiết ethanol từ rễ cây Viễn chí hoa vàng
VCEA: Cao chiết phân đoạn ethyl acetat từ rễ cây Viễn chí hoa vàng
VCH: Cao chiết phân đoạn n-hexan từ rễ cây Viễn chí hoa vàng
DANH MỤC BẢNG
Trang
Bả Các loài thuộc chi Polygala ở iệt Nam......................................... 5
Bả 2 Phân bố một số loài thuộc chi Polygala ở iệt Nam.. 6
Bảng 1.3. Các hợp chất xanthon đã phân lập từ chi Polygala. 7
Bảng 1.4. Các hợp chất saponin đã phân lập từ chi Polygala.......................... 12
Bảng 1.5. Các hợp chất oligosaccharid đã phân lập từ chi Polygala... 18
Bảng 1.6. Các nhóm hợp chất khác đã phân lập từ chi Polygala. 23
Bảng 1.7. Tổng hợp tác dụng sinh học của một số loài thuộc chi Polygala.... 30
Bảng 3.1. Kết quả định tính các nhóm chất chính trong rễ cây Viễn chí hoa
vàng bằng các phản ứng hóa học..
58
Bảng 3.2. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC1.............................................. 62
Bảng 3.3. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC2..... 63
Bảng 3.4. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC3...... 64
Bảng 3.5. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC4...... 66
Bảng 3.6. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC5...... 67
Bảng 3.7. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC6...... 68
Bảng 3.8. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC7...... 69
Bảng 3.9. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC8.. 71
Bảng 3.10. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC9.... 72
Bảng 3.11. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC10...... 74
Bảng 3.12. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC11...... 77
Bảng 3.13. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC12...... 79
Bảng 3.14. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC13...... 81
Bảng 3.15. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC14.......................................... 83
Bảng 3.16. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC15...... 85
Bảng 3.17. Dữ liệu phổ NMR của hợp chất VC16...... 89
Bảng 3.18. Ảnh hưởng của cao CE và CB đến số cơn quặn đau của
chuột nhắt.
94
Bảng 3.19. Kết quả sàng lọc tác dụng ức chế sự sản sinh NO của các mẫu
cao chiết từ cây Viễn chí hoa vàng...
95
Bảng 3.20. Tác dụng ức chế sự sản sinh NO của các mẫu chiết từ rễ cây
Viễn chí hoa vàng.
96
Bảng 3.21. Tác dụng của cao VCE và VCB lên mức độ phù chân chuột 97
Bảng 3.22. Ảnh hưởng của cao VCE và VCB lên khối lượng u hạt trên
chuột cống
98
DANH MỤC HÌNH
Trang
Hình 1.1. Công thức cấu tạo của các xanthon đã phân lập từ chi Polygala. 12
Hình 1.2. Công thức cấu tạo các saponin đã phân lập từ chi Polygala... 18
Hình 1.3. Công thức cấu tạo của các oligosaccharid đã phân lập từ chi
Polygala................................
22
Hình 1.4. Công thức cấu tạo các nhóm hợp chất khác đã phân lập từ cây
Viễn chí hoa vàng ....................
40
Hình 2.1. Quy trình thí nghiệm đánh giá tác dụng chống viêm cấp trên mô
hình gây phù bàn chân chuột bằng carrageenan...
48
Hình 2.2. Quy trình thí nghiệm đánh giá tác dụng chống viêm mạn trên mô
hình gây u hạt thực nghiệm bằng viên bông.
50
Hình 3.1. Cơ quan sinh dưỡng của cây Viễn chí hoa vàng (P. arillata
Buch.-Ham.ex D. Don).
53
Hình 3.2. Hoa của cây Viễn chí hoa vàng (P. arillata Buch.-Ham.ex
D.Don)..
54
Hình 3.3. Quả và hạt của cây Viễn chí hoa vàng (P. arillata Buch.- Ham. ex
D. Don)
55
Hình 3.4. Vi phẫu thân cây Viễn chí hoa vàng 56
Hình 3.5. Vi phẫu lá cây Viễn chí hoa vàng 57
Hình 3.6. Vi phẫu rễ cây Viễn chí hoa vàng 58
Hình 3.7. Quy trình phân lập các hợp chất từ phân đoạn EtOAc rễ Viễn chí
hoa vàng
60
Hình 3.8. Quy trình phân lập các hợp chất từ phân đoạn BuOH rễ Viễn chí
hoa vàng
61
Hình 3.9. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC1.... 62
Hình 3.10. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC2.. 64
Hình 3.11. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC3.. 65
Hình 3.12. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC4.. 66
Hình 3.13. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC5.. 68
Hình 3.14. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC6.. 69
Hình 3.15. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC7.. 70
Hình 3.16. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC8...... 71
Hình 3.17. A: Cấu trúc hóa học; B: các tương tác (H→C) trên phổ HMBC
và các tương tác (H↔H) trên phổ COSY của hợp chất VC9...
73
Hình 3.18. A: Cấu trúc hóa học; B: các tương tác (H→C) chính trên phổ
HMBC và các tương tác (H↔H) trên phổ COSY của hợp chất VC10....
75
Hình 3.19. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC11.... 78
Hình 3.20. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC12.... 80
Hình 3.21. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC13.... 82
Hình 3.22. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC14.... 84
Hình 3.23A. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC15..... 87
Hình 3.23B. Các tương tác chính (H→C) trên phổ HMBC và các tương tác
(H↔H) trên phổ COSY (B) của hợp chất VC15.....
88
Hình 3.24A. Cấu trúc hóa học của hợp chất VC16..... 92
Hình 3.24B. Các tương tác chính (H→C) trên phổ HMBC của hợp chất
VC16
92
Hình 4.1. Cấu trúc hóa học của các hợp chất phân lập từ rễ cây Viễn chí hoa
vàng..
104
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Từ ngàn năm nay, con người đã biết sử dụng cây cỏ và nguồn nguyên liệu từ
thiên nhiên để làm thuốc phòng và chữa bệnh. Trong suốt hơn 200 năm qua đã có rất
nhiều cây thuốc được nghiên cứu về thành phần hóa học, về tác dụng dược lý trên thực
nghiệm để giải thích cho công dụng trong y học cổ truyền, đồng thời cung cấp cơ sở
khoa học cho việc nghiên cứu và phát triển sản phẩm, thuốc theo hướng hiện đại. Tuy
nhiên, đến nay vẫn còn phần nhiều cây thuốc chưa được nghiên cứu về thực vật, thành
phần hóa học cũng như chưa có dẫn chứng khoa học để minh chứng công dụng của
chúng trong y học cổ truyền.
Chi Polygala là chi lớn nhất thuộc họ Viễn chí (Polygalaceae), phân bố ở khắp
mọi nơi trên thế giới ngoại trừ Bắc Cực, Nam Cực và New Zealand [78], [176], [184].
Một số loài thuộc chi này như P. japonica, P. tenuifolia, P. senega, P. paniculata, P.
sabulosa, P. arillata...được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền ở nhiều quốc gia để
làm thuốc bổ, điều trị ho, cải thiện trí nhớ và các chứng bệnh liên quan đến viêm. Tác
dụng dược lý của cao chiết cũng như các hợp chất phân lập được từ những loài này
cũng đã được các nhà khoa học nghiên cứu trên nhiều mô hình thực nghiệm [78].
Viễn chí hoa vàng có tên khoa học là Polygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don,
thuộc họ Viễn chí (Polygalaceae) là cây thuốc phân bố ở một số quốc gia Châu Á như
Việt Nam, Ấn Độ, Myanma, Trung Quốc...Ở nước ta, một số tài liệu có ghi chép rễ cây
Viễn chí hoa vàng được dùng với tác dụng khư đàm lợi khiếu, an thần ích trí, hạ sốt
[2], [5]. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu điều tra thấy đồng bào dân tộc Dao đỏ và Mông
tại Sa Pa còn dùng rễ cây Viễn chí hoa vàng chữa đau nhức xương khớp, làm thuốc bổ,
chữa suy nhược cơ thể [12]. Ở Trung Quốc, rễ và vỏ cây Viễn chí hoa vàng được sử
dụng để chữa các bệnh đau nhức xương khớp, tê thấp, dùng làm thuốc bổ, chữa cảm
mạo, kinh nguyệt không đều, viêm gan, cải thiện trí nhớ, các bệnh về lao phổi [2],
[68], [79]. Mặc dù là một cây thuốc được sử dụng từ lâu trong y học cổ truyền để điều
trị nhiều chứng bệnh (đặc biệt là các chứng bệnh liên quan đến đau nhức xương khớp),
tuy nhiên cho đến nay không những ở Việt Nam mà cả trên thế giới cũng có ít nghiên
cứu về thành phần hóa học và đặc biệt là các nghiên cứu dược lý trên thực nghiệm của
loài Polygala arillata đã được báo cáo. Một vấn đề nữa là theo bản mô tả gốc cũng
2
như các tài liệu về phân loại, Viễn chí hoa vàng - P. arillata Buch.- Ham. ex D. Don có
nhiều đặc điểm rất gần với loài P. fallax Hemsl., một loài cũng được nêu có phân bố ở
Sa Pa, Lào Cai. Do đó, việc thẩm định tên khoa học là cần thiết để làm cơ sở khoa học
cho các nghiên cứu về hóa học và tác dụng dược lý của Viễn chí hoa vàng.
Nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc giải thích công dụng của rễ cây Viễn
chí hoa vàng trong y học cổ truyền và góp phần làm phong phú thêm tri thức khoa học
cho một cây thuốc dân gian Việt Nam, đề tài: “Nghiên cứu thành phần hóa học và
một số tác dụng sinh học của loài Viễn chí hoa vàng Polygala arillata Buch.-Ham.
ex D. Don, họ Viễn chí (Polygalaceae)” được thực hiện với 3 mục tiêu sau:
1. Thẩm định được tên khoa học của cây Viễn chí hoa vàng.
2. Định tính thành phần hóa học; phân lập và xác định cấu trúc hóa học một số
hợp chất từ rễ cây Viễn chí hoa vàng.
3. Đánh giá được một số tác dụng sinh học của cao chiết, các phân đoạn và một số
hợp chất phân lập từ rễ cây Viễn chí hoa vàng.
Để đạt được 3 mục tiêu trên, luận án tiến hành với các nội dung nghiên cứu sau:
Thẩm định tên khoa học
- Mô tả đặc điểm hình thái, phân tích đặc điểm của cơ quan sinh sản (hoa, quả, hạt) để
thẩm định tên khoa học của mẫu Viễn chí hoa vàng nghiên cứu.
- Xác định các đặc điểm vi phẫu của cây Viễn chí hoa vàng.
Nghiên cứu về hóa học
- Định tính các nhóm chất chính có trong rễ Viễn chí hoa vàng.
- Chiết xuất, phân lập và xác định cấu trúc của các hợp chất phân lập được từ rễ Viễn
chí hoa vàng
Nghiên cứu một số tác dụng sinh học
- Đánh giá tác dụng ức chế sự sản sinh NO trên đại thực bào RAW264.7 bị kích thích
bởi LPS của các cao chiết và một số hợp chất phân lập từ rễ cây Viễn chí hoa vàng.
- Đánh giá tác dụng chống viêm (chống viêm cấp và viêm mạn), tác dụng giảm đau
của cao chiết ethanol (VCE) và cao phân đoạn n-butanol (VCB) rễ cây Viễn chí hoa
vàng.
3
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN
1.1. TỔNG QUAN VỀ CHI POLYGALA
1.1.1. V ự ậ ố ủ Polygala
1.1.1.1. của chi Polygala
Chi Polygala thuộc họ Viễn chí (Polygalaceae), bộ Đậu (Fabales), phân lớp Hoa
hồng (Rosidae), lớp Ngọc lan/lớp Hai lá mầm (Magnoliopsida/Dicotyledones), ngành
Ngọc lan/ngành Hạt kín (Magnoliophyta/Angiospermae), giới Thực vật (Plantae) [38],
[132], [160], [176].
Giới: Thực vật (Plantae)
Ngành: Ngọc lan (Magnoliophyta)
Lớp: Ngọc lan (Magnoliopsida)
Phân lớp: Hoa hồng (Rosidae)
Bộ: Bộ Đậu (Fabales)
Họ: Viễn chí (Polygalaceae)
Chi: Polygala
Nghiên cứu về họ Viễn chí (Polygalaceae) trên thế giới lần đầu tiên được công
bố bởi tác giả Chodat R vào năm 1893 [210], [217]. Mười chi thuộc họ Polygalaceae
được liệt kê trong nghiên cứu này bao gồm Bredemeyera Willd., Carpolobia G. Don.,
Monnina Ruiz & Pav., Moutabea Aubl., Mundia Kunth, Muraltia Neck., Polygala,
Salomonia Lour., Securidaca L. và Xanthophyllum Roxb.. Các chi này được xếp vào
03 phân họ là Polygaleae, Moutabeae và Xanthophylleae [210], [217]. Sau này dựa
trên nghiên cứu của Eriksen B và Persson C, nhóm Angiosperm Phylogeny đã liệt kê
21 chi thuộc họ Polygalaceae trong hệ thống phân loại thực vật APG. Các chi trên
được xếp vào 04 phân họ bao gồm 03 phân họ đã đề cập trong nghiên cứu của tác giả
Chodat R và 01 phân h