Luận án Nguyên nhân tử vong do một số bệnh tim mạch và biện pháp cải thiện chất lượng thống kê tử vong tại trạm y tế xã ở tỉnh Bắc ninh và Hà Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI TRẦN QUỐC BẢO NGUYÊN NHÂN TỬ VONG DO MỘT SỐ BỆNH TIM MẠCH VÀ BIỆN PHÁP CẢI THIỆN CHẤT LƯỢNG THỐNG KÊ TỬ VONG TẠI TRẠM Y TẾ XÃ Ở TỈNH BẮC NINH VÀ HÀ NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG HÀ NỘI - 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI TRẦN QUỐC BẢO NGUYÊN NHÂN TỬ VONG DO MỘT SỐ BỆNH TIM MẠCH VÀ BIỆN PHÁP CẢI THIỆN CHẤT LƯỢNG THỐNG KÊ TỬ VONG TẠI TRẠM Y TẾ XÃ Ở TỈNH BẮC NINH VÀ HÀ NAM : Y tế cô cộ : 62720301 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG ười ướ dẫ k oa ọc: 1. PGS.TS Lê Trầ oa 2. TS. Tô T a Lịc HÀ NỘI - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi l Trầ Qu c Bảo, iê cứu i k óa 32, Trườ Đại ọc Y H ội, c uyê Y tế cô cộ , xi cam đoa : 1. Đây l luậ á do bả t â tôi trực tiếp t ực iệ dưới ự ướ dẫ của T ầy Lê Trầ oa v T ầy Tô T a Lịc 2. Cô trì y k ô trù lặp với bất kỳ iê cứu o k ác đ được cô b tại Việt am 3. Các liệu v t ô ti tro iê cứu l o to c í xác, tru t ực v k ác qua , đ được xác ậ v c ấp t uậ của cơ ở ơi iê cứu Tôi xi o to c ịu trác iệm trước p áp luật về ữ cam kết này. Hà Nội, ngày tháng năm 2019. ười viết cam đoa ký v i rõ ọ tê MỤC LỤC ĐẶT VẤ ĐỀ ....................................................................................................................... 1 Mục tiêu: .......................................................................................................................... 2 C ươ 1. T G Q ...................................................................................................... 3 1.1. Thực trạng tử vong do bệnh tim mạch ...................................................................... 3 1.1.1. Phân loại bệnh tim mạch .................................................................................. 3 1.1.2. Thực trạng tử vong do bệnh tim mạch trên thế giới ......................................... 4 1.1.2.1. Thực trạng tử vong do bệnh tim mạch nói chung .......................................... 4 1.1.2.2. Thực trạng tử vong do một s bệnh tim mạch phổ biến ................................ 7 1.1.3. Thực trạng tử vong do bệnh tim mạch tại Việt Nam ...................................... 10 1.1.3.1. S liệu, báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới .................................................. 10 1.1.3.2. Nghiên cứu gánh nặng bệnh tật và chấ t ươ tại Việt Nam .................... 11 1.1.3.3. S liệu th ng kê tại các bệnh viện ............................................................... 12 1.1.3.4. Tử vong bệnh tim mạch tại cộ đồng qua một s nghiên cứu ................... 14 1.2. Các p ươ p áp điều tra, giám sát tử vong ........................................................... 17 1.2.1. Báo cáo s liệu từ hệ th đă ký ộ tịch qu c gia .................................... 18 1.2.2. Hệ th ng báo cáo từ các cơ ở y tế ................................................................. 19 1.2.2.1. Báo cáo từ trạm y tế xã ................................................................................ 19 1.2.2.2. Hệ th ng báo cáo bệnh viện ........................................................................ 21 1.2.3. Hệ th ng theo dõi/ giám sát tử vong trọ điểm (Sentinel). .......................... 22 1.2.4. Điều tra tử vong chọn mẫu ............................................................................. 24 1.2.5. Điều tra dân s ................................................................................................ 25 1.2.6. Nghiên cứu các trường hợp tử vong tại cộ đồng ........................................ 25 1.3. Nghiên cứu nguyên nhân tử vong tại cộ đồng bằng công cụ Phỏng vấn chẩ đoá nguyên nhân TV ....................................................................................................... 29 1.3.1. Công cụ Phỏng vấn chẩ đoá uyê â TV (Verbal autop y) ................... 29 1.3.1.1 Bộ câu hỏi Phỏng vấn chẩ đoá uyê â TV ........................................ 32 1.3.1.2. Bộ tiêu chí chẩ đoá uyê â tử vong ............................................... 32 1.3.1.3. Danh mục nguyên nhân TV theo ICD-10 sử dụ c o PVCĐTV .............. 32 1.3.1.4. Xác định nguyên nhân tử vong chính .......................................................... 33 1.3.2. Sử dụng sổ A6/YTCS của trạm y tế xã trong th ng kê tử vong ..................... 35 1.3.2.1. Chất lượng s liệu tử vong trong sổ A6/YTCS ........................................... 37 1.3.2.2. Tí đầy đủ của ghi chép tử vong trong sổ A6/YTCS ................................ 37 1.3.2.3. Tính khả t i v ă lực ghi chép sổ A6/YTCS.......................................... 37 1.3.2.4. Độ tin cậy của hoạt động báo cáo, ghi chép A6/YTCS ............................... 38 1.3.3. Tập huấn về điều tra Phỏng vấn chẩ đoá uyê â TV để ghi nhận nguyên nhân tử vong tại cộ đồng ..................................................................................... 39 1.4. T ô ti về tỉnh Bắc Ninh và Hà Nam .................................................................. 40 C ươ 2. PH G PHÁP GHI C ...................................................................... 43 2.1. Địa bàn và thời gian nghiên cứu ............................................................................. 43 2.2. Đ i tượ iê cứu.............................................................................................. 44 2.3. T iết kế iê cứu ................................................................................................. 45 2.4. Mẫu iê cứu ....................................................................................................... 46 2.4.1. T ực iệ mục tiêu 1 ...................................................................................... 46 2.4.2. T ực iệ mục tiêu 2 ...................................................................................... 48 2.5. Biến s và công cụ nghiên cứu ............................................................................... 51 2.5.1. Các nhóm nguyên nhân tử vong do bệnh tim mạch ....................................... 51 2.5.2. Biến s và công cụ th ng kê TV từ trạm y tế ................................................. 52 2.5.3. Bộ công cụ c o điều tra PVCĐTV ................................................................. 54 2.5.3.1. Tài liệu ướng dẫ điều tra viên .................................................................. 54 2.5.3.2. Tài liệu ướng dẫ các bác ĩ c ẩ đoá ồi cứu ........................................ 55 2.5.3.3. Bộ câu hỏi Phỏng vấn chẩ đoá uyê â tử vong ................................ 56 2.6. Quy trình thu thập thông tin .................................................................................... 57 2. .1. T ực iệ mục tiêu 1 ...................................................................................... 57 2.6.2. T ực iệ mục tiêu 2: ..................................................................................... 58 2.7. Biện pháp kh ng chế sai s ..................................................................................... 62 2. . P â tíc liệu ...................................................................................................... 63 2.8.1. Kiểm tra tính logic và mã hóa s liệu: ............................................................ 63 2.8.2. Cách mã hóa, xử lý s liệu ............................................................................. 63 2. .3. P â tíc liệu .............................................................................................. 64 2.9. Đạo đức trong nghiên cứu ....................................................................................... 67 C ươ 3. KẾT QUẢ .......................................................................................................... 68 3.1. Thực trạng tử vong do bệnh tim mạch tại tỉnh Hà Nam và Bắc i iai đoạn 2005-2015 ................................................................................................................ 68 3.1.1. Phân b tử vong theo nhóm nguyên nhân ...................................................... 68 3.1.2. Phân b tử vong theo các huyện ở hai tỉnh ..................................................... 70 3.1.3. Diễn biến tử vong bệnh tim mạch theo thời gian từ 2005 - 2015 ................... 72 3.1.4. Diễn biến tử vong bệnh tim mạch theo nhóm tuổi ......................................... 79 3.2. Đá iá độ chính xác, phù hợp của th ng kê tử vong trạm y tế xã tại tỉnh Hà Nam ăm 2015-2016 ........................................................................................................ 82 3.2.1. Tóm tắt s liệu tử vong do trạm y tế xã th ng kê ăm 2015-2016 ................. 82 3.2.2. Độ chính xác, phù hợp của th ng kê tử vong của trạm y tế ........................... 83 3.2.2.1. Mức độ đầy đủ của s liệu tử vong do trạm y tế báo cáo ............................ 83 3.2.2.2. Tính phù hợp, độ nhạy, độ đặc hiệu của th ng kê nguyên nhân tử vong của trạm y tế xã ........................................................................................................ 84 3.2.2.3. So sánh kết quả th ng kê tử vong của trạm y tế xã với kết quả chẩ đoá lâm sàng tại bệnh viện trong lần nhập viện cu i ................................................ 86 3.3. Đá giá hiệu quả đ o tạo cán bộ y tế x để cải thiện chất lượng th ng kê nguyên nhân tử vong do các bệnh tim mạch ........................................................................ 89 3.3.1. Mức độ cải thiện tính phù hợp của th ng kê tử vong tại trạm y tế xã sau tập huấn so với trước tập huấn ................................................................................. 89 3.3.2. Mức độ cải thiệ độ nhậy, độ đặc hiệu của th ng kê tử vong tại trạm y tế xã sau tập huấn so với trước tập huấn..................................................................... 91 3.3.3. Đ i chiếu th ng kê TV của TYT trước và sau tập huấn với kết quả chẩ đoá bằ PVCĐTV ................................................................................................... 92 C ươ 4. BÀN LUẬN ....................................................................................................... 98 4.1. Nghiên cứu phục vụ chiế lược quan trọng của ngành Y tế ................................... 98 4.2. Thực trạng tử vong do bệnh tim mạch tại tỉnh Hà Nam và Bắc Ninh .................. 102 4.2.1. Bệnh tim mạch là nhóm nguyên nhân gây tử vo đầu....................... 102 4.2.2. Bệnh tim mạc tă cao ở các huyện nghèo ................................................ 107 4.2.3. Bệnh tim mạc ia tă a t eo tuổi và thời ia 11 ăm ..................... 109 4.3. Đá iá độ chính xác, phù hợp của th ng kê nguyên nhân tử vong do một s bệnh tim mạch do trạm y tế xã thực hiện ....................................................................... 113 4.3.1. Mức độ đầy đủ của th ng kê s lượng tử vong ............................................ 114 4.3.2. Độ chính xác của th ng kê nguyên nhân tử vong của trạm y tế xã trong nhóm bệnh tim mạch .................................................................................................. 115 4.4. Đá iá iệu quả đ o tạo cán bộ y tế xã về th ng kê nguyên nhân tử vong do các bệnh tim mạch ....................................................................................................... 119 4.5. Triển vọng tiếp tục phát triển nghiên cứu ............................................................. 125 4.5.1. Nghiên cứu ứng dụng các chỉ s mới giám sát bệnh tim mạch .................... 126 4.5.2. Nghiên cứu phát triển phòng bệnh ............................................................... 126 4.5.3. Nghiên cứu phát triể đ o tạo....................................................................... 127 4.6. Một s hạn chế của nghiên cứu ............................................................................. 127 4.7. Những kết quả mới v ưu điểm của nghiên cứu ................................................... 128 KẾT LUẬN ........................................................................................................................ 131 KIẾN NGHỊ ....................................................................................................................... 133 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ...................................... 134 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 135 DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tử vong do bệnh tim mạch ở một s ước trên thế giới ....................................... 5 Bảng 1.2. Mẫu sổ /YTCS t eo qui định tại Thô tư 27/2014/TT-BYT ................... 36 Bảng 2.1. Tỷ suất TV một s bệnh tim mạch tham khảo cho tính cỡ mẫu .......................... 46 Bảng 3.1. Tử vong do bệnh tim mạch tỉnh Hà Nam cho tổ iai đoạn 2005-2015 phân theo các nhóm bệnh tim mạch ............................................................................................. 68 Bảng 3.2. Tử vong do bệnh tim mạch tỉnh Bắc Ninh cho tổ iai đoạn 2005-2015 phân theo các nhóm bệnh tim mạch ............................................................................................. 69 Bảng 3.3. Tử vong do các bệnh tim mạch tỉnh Hà Nam cho tổ iai đoạn 2011-2015 phân theo huyện ............................................................................................................................ 70 Bảng 3.4. Tử vong do các bệnh tim mạch tỉnh Bắc Ninh cho tổ iai đoạn 2011-2015 phân theo huyện ................................................................................................................... 71 Bảng 3.5. Tử vong do các bệnh tim mạch tỉ H am c o iai đoạn 2005-2015 phân theo giới v t eo ăm ................................................................................................................... 72 Bảng 3.6. Tử vong do các bệnh tim mạch tỉnh Bắc i c o iai đoạn 2005-2015 phân theo giới v t eo ăm ........................................................................................................... 73 Bảng 3.7. Tỷ s chênh của tỷ suất tử vo t eo ăm ở hai tỉ đ i với nhóm bệnh tim thiếu máu cục bộ .......................................................................................................................... 75 Bảng 3.8. Tỷ s chênh của tỷ suất TV t eo ăm tro óm bệnh tim do phổi ................. 76 Bảng 3.9. Tỷ s chênh của tỷ suất TV t eo ăm ở hai tỉ đ i với nhóm bệnh suy tim/ bệnh tim khác ................................................................................................................................ 76 Bảng 3.10. Tỷ s chênh của tỷ suất TV t eo ăm ở hai tỉ đ i với nhóm bệnh mạch máu não ........................................................................................................................................ 77 Bảng 3.11. Tỷ s chênh của tỷ suất TV t eo ăm ở hai tỉ đ i với nhóm bệnh tim mạch 78 Bảng 3.12. Tỷ suất tử vong do các bệnh tim mạch của tỉnh Hà Nam cho tổ iai đoạn 2005-2015 phân theo giới và nhóm tuổi (tỷ suất thô/100.000)............................................ 79 Bảng 3.13. Tỷ suất tử vong do các bệnh tim mạch của tỉnh Bắc Ninh cho tổ iai đoạn 2005-2015 phân theo giới và nhóm tuổi (Tỷ suất TV/100.000) .......................................... 80 Bảng 3.14. Phân b nguyên nhân tử vong bệnh tim mạch do TYT xã th ng kê ................. 82 Bảng 3.15. So sánh s lượng tử vong trạm y tế th ng kê với kết quả điều tra bằng Phỏng vấn chẩ đoá uyê â tử vong ...................................................................................... 83 Bảng 3.16. Tính phù hợp của th ng kê tử vong bệnh tim mạch của trạm y tế xã ............... 84 Bả 3.17. Độ nhạy, độ đặc hiệu của th ng kê nguyên nhân tử vong của trạm y tế xã trong nhóm bệnh tim mạch ............................................................................................................ 85 Bảng 3.18. Phân b các trường hợp tử vong theo tình trạng nhập việ trước khi tử vong .. 86 Bảng 3.19. Tính phù hợp của th ng kê tử vong tại trạm y tế xã so với chẩ đoá của cơ ở y tế trước khi tử vong trong nhóm bệnh tim mạch .............................................................. 87 Bả 3.20. Độ nhạy, độ đặc hiệu th ng kê tử vong của trạm y tế xã so với chẩ đoá của cơ ở y tế trước tử vong cho nhóm bệnh tim mạch.............................................................. 88 Bảng 3.21. So sánh tính phù hợp của th ng kê tử vong tại trạm y tế x trước và sau tập huấn trong các bệnh tim mạch ............................................................................................. 90 Bả 3.22. So á độ nhậy, độ đặc hiệu của th ng kê nguyên nhân tử vong tại trạm y tế xã sau tập huấn so với trước tập huấn trong các bệnh tim mạch ......................................... 91 Bả 3.23. Đ i chiếu các trường hợp tử vong th ng kê tại trạm y tế x trước tập huấn so với kết quả chẩn đoá bằ PVCĐTV ................................................................................ 93 Bả 3.24. Đ i chiếu các trường hợp tử vong th ng kê tại trạm y tế xã sau tập huấn so với kết quả chẩ đoá bằ PVCĐTV ....................................................................................... 94 Bảng 4.1. Tóm tắt kết quả phân tích chỉ s kappa, độ nhạy v độ đặc hiệu của th ng kê TV trạm y tế xã ........................................................................................................................ 115 Bảng 4.2. Tóm tắt kết quả phân tích chỉ s kappa, độ nhạy v độ đặc hiệu của th ng kê TV trạm y tế x trước tập huấn và sau tập huấn ...................................................................... 120 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Bả đồ tỉnh Bắc Ninh và tỉnh Hà Nam ................................................................ 42 Hì 3.1. Xu ướng tử vong do bệnh tim mạch và bệnh mạch máu não theo tỉnh và theo các ăm c u c o cả hai giới ............................................................................................. 74 Hì 3.2. Xu ướng tử vong do bệnh tim mạch cho tổ iai đoạn 2005-2015 chung cho cả hai giới, theo tỉnh và theo nhóm tuổi ................................................................................... 81 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DALY PVCĐTV S ăm ng mất đi do bệnh tật (Disability-adjusted life year) Phỏng vấn chẩ đoá uyê â tử vong (Verbal autopsy) KST Ký sinh trùng MMN Mạch máu não TMCB Thiếu máu cục bộ TCYTTG Tổ chức Y tế thế giới TV Tử vong TYT YLL Trạm Y tế S ăm mất đi do c ết sớm (Years of life lost) 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Việt am đa p ải đ i mặt với á ặ y c ia tă của các bệ tim mạc ói riê v bệ k ô lây iễm ói c u . T eo liệu của Tổ c ức Y tế t ế iới (TCYTTG) ăm 2012, các bệ k ô lây iễm c iếm trê 70% tổ tử vo (TV) to qu c, tro đó TV do bệ tim mạc c iếm đầu, tới 33% tổ TV [1]. Đây l t ác t ức đ i ỏi ệ t y tế p ải có ữ điều c ỉ để t íc ứ với tiếp cậ p c bệ k ô lây iễm, đặc biệt p c các bệ tim mạc p ải được coi l ưu tiê đầu tro c ươ trì y tế. Giám át l cấu p ầ k ô t ể t iếu được của c ươ trì p c bệ k ô lây iễm, tro đó iám át TV đó vai tr qua trọ để đo lườ á ặ bệ tật, đá iá iệu quả c ươ trì v để xác đị các ưu tiê ca t iệp [2 . Việt am iệ ay c ưa có ệ t iệu quả để iám át TV do bệ k ô lây iễm ói c u v iám át TV do bệ tim mạc ói riê , vì vậy c t iếu các t ô ti , liệu về mô ì TV do bệ tim mạc - l ữ bệ ây ra á ặ bệ tật v TV lớ ất. Điều đó đ ả ưở iều đế cu cấp bằ c ứ k oa ọc c o lập kế oạc v đá iá iệu quả các ca t iệp p , c bệ tim mạc của qu c ia v các địa p ươ . ột iê cứu đ c o t ấy iám át, t kê uyê â TV dựa v o trạm y tế (TYT) x l iải p áp t ực tiễ p ù ợp với điều kiệ iệ tại bởi vì Việt am có mạ lưới y tế bao p ủ rộ k ắp với 100% x /p ườ có TYT, t eo quy đị các TYT p ải t kê, báo cáo về TV t ô qua ổ A6/YTCS và có trên 90% TYT đ t ực iệ t kê báo cáo liệu TV [3]. Tuy iê cầ có ữ iê cứu, đá iá k oa ọc về tí k ả t i, độ