Luận án Nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng chính phủ điện tử tại Việt Nam trong lĩnh vực dịch vụ đăng ký kinh doanh trực tuyến

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN THU HẰNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC SỬ DỤNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ TẠI VIỆT NAM TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ ĐĂNG KÝ KINH DOANH TRỰC TUYẾN LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI - 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN THU HẰNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC SỬ DỤNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ TẠI VIỆT NAM TRONG LĨNH VỰC ĐĂNG KÝ KINH DOANH TRỰC TUYẾN Chuyên ngành: QUẢN LÝ CÔNG Mã số: 9310110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. TRẦN THỊ VÂN HOA 2. TS. ĐÀM SƠN TOẠI HÀ NỘI - 2023 i LỜI CAM KẾT Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng luận án này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật.” Hà Nội ngày tháng năm 2023 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thu Hằng ii MỤC LỤC LỜI CAM KẾT ...............................................................................................................i MỤC LỤC ..................................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................................ v DANH MỤC HÌNH ......................................................................................................vi DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... vii MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................................................ 10 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến Chính phủ điện tử ....................... 10 1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến việc sử dụng dịch vụ của Chính phủ điện tử ........................................................................................................................ 12 1.3. Các công trình nghiên cứu về đăng ký kinh doanh trực tuyến .................... 15 1.4. Các công trình nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ công trực tuyến .................................................................................................................. 17 1.4.1. Các nghiên cứu quốc tế .............................................................................................. 18 1.4.2. Các nghiên cứu trong nước ........................................................................................ 20 1.4.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng Chính phủ điện tử và dịch vụ công trực tuyến ............................................................................................................................... 29 1.5. Đánh giá tổng quan nghiên cứu và khoảng trống nghiên cứu ...................... 32 Tóm tắt chương 1 ......................................................................................................... 33 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỬ DỤNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ TRONG LĨNH VỰC ĐĂNG KÝ KINH DOANH.................................................................... 34 2.1. Chính phủ điện tử ............................................................................................. 34 2.1.1. Định nghĩa .................................................................................................................. 34 2.1.2. Một số đặc điểm của Chính phủ điện tử ................................................................... 35 2.2. Dịch vụ đăng ký kinh doanh trực tuyến ......................................................... 39 2.2.1. Dịch vụ hành chính công và dịch vụ hành chính công trực tuyến .......................... 39 2.2.2. Đăng ký kinh doanh trực tuyến ................................................................................. 41 2.3. Một số mô hình, lý thuyết nghiên cứu về sử dụng Chính phủ điện tử ......... 43 2.3.1. Mô hình chấp nhận công nghệ (Technology Acceptance Model - TAM) ............. 43 iii 2.3.2. Thuyết hành vi dự định (Theory of Planned Behavior - TPB) ............................... 44 2.3.3. Các nhân tố tác động đến việc sử dụng CPĐT ......................................................... 45 2.3.4. Mô hình nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến sử dụng Chính phủ điện tử .............. 53 Tóm tắt chương 2 ......................................................................................................... 54 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ VÀ SỬ DỤNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ TRONG LĨNH VỰC ĐĂNG KÝ KINH DOANH TRỰC TUYẾN ...... 55 3.1. Thực trạng Chính phủ điện tử tại Việt Nam .................................................. 55 3.1.1. Thực trạng chung Chính phủ điện tử tại Việt Nam.................................................. 55 3.1.2. Thực trạng ứng dụng CNTT - TT trong phát triển CPĐT tại Bộ Kế hoạch và Đầu tư và 05 Thành phố trực thuộc Trung ương ........................................................................ 63 3.2. Thực trạng sử dụng Chính phủ điện tử trong lĩnh vực dịch vụ đăng ký kinh doanh trực tuyến ...................................................................................................... 72 3.2.1. Đặc điểm, tình hình chung của các phòng đăng ký kinh doanh.............................. 72 3.2.2. Thực trạng sử dụng Chính phủ điện tử trong lĩnh vực dịch vụ đăng ký kinh doanh trực tuyến ............................................................................................................................... 74 Tóm tắt chương 3 ......................................................................................................... 79 CHƯƠNG 4. PHÂN TÍCH NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC SỬ DỤNG CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ TẠI VIỆT NAM TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ ĐĂNG KÝ KINH DOANH TRỰC TUYẾN .......................................................................... 80 4.1. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu ................................................................... 80 4.2. Lựa chọn nhân tố và phát triển thang đo ....................................................... 83 4.2.1. Lựa chọn các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ................. 83 4.2.2. Phát triển và kiểm định thang đo về các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ......................................................................................................................... 89 4.2.3. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu chính thức ............................................................ 97 4.3. Kết quả phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ........ 99 4.3.1. Kiểm định giá trị trung bình bằng phương pháp One-way Anova đối với các biến định tính ................................................................................................................................. 99 4.3.2. Kết quả phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ... 101 4.3.3. Kết quả kiểm định mức độ phù hợp của mô hình .................................................. 117 4.4. Đánh giá chung ................................................................................................ 121 Tóm tắt chương 4 ....................................................................................................... 126 iv CHƯƠNG 5. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ NHẰM TĂNG CƯỜNG TỶ LỆ SỬ DỤNG DỊCH VỤ ĐĂNG KÝ KINH DOANH TRỰC TUYẾN TẠI VIỆT NAM ................................................................................................................. 127 5.1. Quan điểm, định hướng của Nhà nước về phát triển dịch vụ đăng ký kinh doanh trực tuyến tại Việt Nam ............................................................................. 127 5.1.1. Bối cảnh trong nước và tình hình quốc tế ............................................................... 127 5.1.2. Quan điểm, định hướng chung về phát triển Chính phủ điện tử ........................... 129 5.1.3. Quan điểm, định hướng về phát triển dịch vụ đăng ký kinh doanh trực tuyến130 5.2. Một số đề xuất, khuyến nghị nhằm tăng cường tỷ lệ sử dụng dịch vụ ĐKKDTT . 131 5.2.1. Nhóm đề xuất, khuyến nghị cho các nhân tố ......................................................... 131 5.2.2. Một số đề xuất, khuyến nghị về công tác triển khai nhằm tăng cường tỷ lệ sử dụng dịch vụ đăng ký kinh doanh trực tuyến ............................................................................. 133 5.2.3. Một số đề xuất, khuyến nghị liên quan đến cơ chế, chính sách ............................ 136 5.3. Những đóng góp, hạn chế của luận án và hướng nghiên cứu tiếp theo ..... 138 5.3.1. Những đóng góp của luận án ................................................................................... 138 5.3.2. Những mặt hạn chế của luận án .............................................................................. 138 5.3.3. Hướng nghiên cứu tiếp theo .................................................................................... 139 Tóm tắt chương 5 ....................................................................................................... 139 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 140 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TT Ký hiệu “Nội dung từ viết tắt trong Tiếng Việt” Nội dung từ viết tắt trong Tiếng Anh (nếu có) 1. Bộ KH và ĐT “Bộ Kế hoạch và Đầu tư” 2. CNTT “Công nghệ Thông tin” Information Technology - IT 3. CNTT - TT “Công nghệ Thông tin và Truyền thông” Information Communication Technology - ICT 4. CPĐT “Chính phủ điện tử” E-government (E-gov) 5. CQNN Cơ quan nhà nước 6. DN “Doanh nghiệp” 7. DVC “Dịch vụ công 8. DVCTT “Dịch vụ công trực tuyến” 9. DVHCC “Dịch vụ hành chính công” 10. DVHCCTT “Dịch vụ hành chính công trực tuyến” 11. ĐKKD “Đăng ký kinh doanh” 12. ĐKKDTT “Đăng ký kinh doanh trực tuyến” 13. EGDI “Chỉ số phát triển Chính phủ điện tử” “E-government Development Index” 14. ICT Index “”Chỉ số sẵn sàng cho phát triển và ứng dụng CNTT - TT”” “Information Communication Technology Index” 15. TAM “Mô hình chấp nhận công nghệ” “The technology acceptance model (TAM)” 16. TPB “Thuyết hành vi dự định” “The theory of planned behavior (TPB)” vi DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Mô hình chấp nhận công nghệ TAM.......................................................................... 44 Hình 2.2: Thuyết hành vi dự định - TPB ..................................................................................... 45 Hình 2.3: Mô hình nghiên cứu đề xuất ........................................................................................ 54 Hình 3.1: Chỉ số Phát triển CPĐT (EGDI) của Việt Nam qua các năm ................................... 57 Hình 3.2: Tỷ lệ máy vi tính trên tổng số cán bộ, công chức ...................................................... 58 Hình 3.3: Tỷ lệ máy vi tính có kết nối Internet ........................................................................... 58 Hình 3.4: Tỷ lệ Ứng dụng CNTT trong doanh nghiệp ............................................................... 59 Hình 3.5: Nguồn nhân lực CNTT - TT tại các Bộ, cơ quan ngang Bộ ..................................... 61 Hình 3.6: Chỉ số sẵn sàng cho ứng dụng và phát triển CNTT của Bộ KH & ĐT .................... 63 Hình 3.7: Chỉ số sẵn sàng ứng dụng CNTT - TT của các Thành phố trực thuộc Trung ương năm 2020 ....................................................................................................................................... 65 Hình 3.8: Điểm Chỉ số Hạ tầng kỹ thuật CNTT năm 2020 của các thành phố trực thuộc Trung ương .................................................................................................................................... 66 Hình 3.9: Chỉ số hạ tầng nhân lực của xã hội CQNN tại các Thành phố trực thuộc Trung ương ..... 68 Hình 3.10: Mức độ chỉ số DVCTT tại các Thành phố trực thuộc Trung ương năm 2020 ..... 72 Hình 4.1: Mô hình nghiên cứu và các giả thuyết nghiên cứu .................................................... 83 Hình 4.1: Kết quả phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính SEM ............................................... 119 vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Các lĩnh vực nghiên cứu việc chấp nhận và sử dụng dịch vụ của CPĐT ................ 13 Bảng 1.2: Một số lý thuyết và mô hình về sự sẵn lòng/chấp nhận sử dụng CPĐT ....... 18 Bảng 1.3: Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ công cung cấp bởi Chính phủ điện tử sử dụng mô hình TAM, TPB và một số mô hình khác ..... 22 Bảng 1.4: Tóm tắt một số nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ công trực tuyến từ phía người dùng ..................................................................................... 29 Bảng 2.1: Sự khác nhau cơ bản giữa Chính phủ truyền thống và CPĐT ...................... 36 Bảng 3.1: Nguồn nhân lực CNTT - TT tại các tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương qua các năm................................................................................................ 61 Bảng 3.2: Thống kê số lượng DVCTT tại Việt Nam qua các năm ............................... 62 Bảng 3.3: Chỉ số sẵn sàng ứng dụng CNTT - TT của các Thành phố trực thuộc Trung ương qua các năm ...................................................................................... 65 Bảng 3.4: Chỉ số Hạ tầng kỹ thuật CNTT của các Thành phố trực thuộc Trung ương qua các năm ...................................................................................................... 66 Bảng 3.5: Chỉ số Hạ tầng kỹ thuật CNTT của các CQNN tại các Thành phố trực thuộc Trung ương ................................................................................................ 67 Bảng 3.6: Chỉ số Hạ tầng nhân lực CNTT tại các Thành phố trực thuộc Trung ương . 68 Bảng 3.7: Chỉ số Hạ tầng nhân lực CNTT của các CQNN tại các Thành phố trực thuộc Trung ương ................................................................................................ 69 Bảng 3.8: Chỉ số Ứng dụng CNTT tại các Thành phố trực thuộc Trung ương ............. 70 Bảng 3.9: Chỉ số Ứng dụng CNTT nội bộ các CQNN tại các Thành phố trực thuộc Trung ương ................................................................................................ 71 Bảng 3.10: Chỉ số DVCTT tại các thành phố trực thuộc Trung ương .......................... 71 Bảng 3.11: Tổng số lượng hồ sơ giao dịch Đăng ký kinh doanh qua các năm ............. 77 Bảng 4.1: Tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT . 80 Bảng 4.2: Thang đo và biến quan sát sử dụng trong nghiên cứu .................................. 91 Bảng 4.3: Kiểm định giá trị trung bình bằng phương pháp One-way Anova ............. 100 Bảng 4.4: Kết quả kiểm định KMO và Bartlett’s Test ................................................ 102 Bảng 4.5: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) .............................. 103 viii Bảng 4.6: Biến quan sát của thang đo Nhận thức tính hữu dụng đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ............................................................................................ 104 Bảng 4.7: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Nhận thức tính hữu dụng ........................................................................................... 104 Bảng 4.8: Biến quan sát của thang đo Nhận thức tính dễ sử dụng đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ............................................................................................ 105 Bảng 4.9: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Nhận thức tính dễ sử dụng ......................................................................................... 105 Bảng 4.10: Biến quan sát của thang đo Thái độ đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ... 106 Bảng 4.11: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Thái độ .. 106 Bảng 4.12: Biến quan sát của thang đo Tác động của Truyền thông đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT .................................................................................... 107 Bảng 4.13: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Tác động của xã hội ................................................................................................. 107 Bảng 4.14: Biến quan sát của thang đo Tác động của xã hội đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ................................................................................................. 108 Bảng 4.15: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Tác động của xã hội ................................................................................................. 108 Bảng 4.16: Biến quan sát của thang đo Tác động của Chuẩn chủ quan đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT .................................................................................... 109 Bảng 4.17: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Chuẩn chủ quan ................................................................................................... 109 Bảng 4.18: Biến quan sát của thang đo Tác động của Lòng tin vào Internet đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ........................................................................... 110 Bảng 4.19: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Lòng tin vào Internet .............................................................................................. 110 Bảng 4.20: Biến quan sát của thang đo Tác động của Lòng tin vào Chính phủ điện tử đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ........................................................ 110 Bảng 4.21: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Lòng tin vào Chính phủ điện tử .............................................................................. 111 Bảng 4.22: Biến quan sát của thang đo Điều kiện thuận lợi từ phía người dùng đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ...................................................................... 111 ix Bảng 4.23: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Điều kiện thuận lợi từ phía người dùng ............................................................ 112 Bảng 4.24: Biến quan sát của thang đo Điều kiện thuận lợi từ phía Chính quyền đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ...................................................................... 113 Bảng 4.25: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Điều kiện thuận lợi từ phía Chính quyền.......................................................... 113 Bảng 4.26: Biến quan sát của thang đo Nhận thức kiểm soát hành vi đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT .................................................................................... 114 Bảng 4.27: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Điều kiện thuận lợi từ phía Chính quyền.......................................................... 114 Bảng 4.28: Biến quan sát của thang đo Tác động của dịch bệnh đến việc sử dụng dịch vụ ĐKKDTT ............................................................................................ 114 Bảng 4.29: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Tác động của dịch bệnh ........................................................................................... 115 Bảng 4.30: Biến quan sát của thang đo Ý định sử dụng ĐKKDTT ............................ 116 Bảng 4.31: Kết quả kiểm định phân tích nhân tố khám phá (EFA) của thang đo Ý định sử dụng ..........................................................