Luận án Những nhân tố ảnh hưởng đến quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường của các khách sạn ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ------------------------------ NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THẢO NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CỦA CÁC KHÁCH SẠN Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ------------------------------- NGUYỄN THỊ PHƯƠNG THẢO NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CỦA CÁC KHÁCH SẠN Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: KINH TẾ DU LỊCH Mã số: 9310110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. ĐỒNG XUÂN ĐẢM 2. PGS.TS. NGUYỄN VIẾT THÁI HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi nhận thức được các hành vi vi phạm sự trung thực bị nghiêm cấm trong nghiên cứu và học thuật. Tôi xin cam đoan rằng luận án này do tôi tự thực hiện và thỏa mãn các yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Phương Thảo ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................... i MỤC LỤC ...................................................................................................................... ii DANH MỤC BẢNG ...................................................................................................... v DANH MỤC SƠ ĐỒ ................................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH ................................................................................................... viii PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUYẾT ĐỊNH ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG KINH DOANH KHÁCH SẠN .................................................................... 11 1.1. Hướng nghiên cứu về hoạt động bảo vệ môi trường trong kinh doanh khách sạn .................................................................................................................. 11 1.2. Tổng quan nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường trong kinh doanh khách sạn .......................... 14 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................ 17 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ..................... 18 2.1. Một số khái niệm cơ bản .................................................................................. 18 2.1.1. Phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.................................................... 18 2.1.2. Khách sạn xanh ............................................................................................. 19 2.1.3. Các biện pháp bảo vệ môi trường trong kinh doanh khách sạn ................... 22 2.2. Các mô hình ra quyết định trong doanh nghiệp ............................................ 26 2.2.1. Khái niệm “Ra quyết định”........................................................................... 26 2.2.2. Các mô hình ra quyết định ............................................................................ 28 2.2.3. Các lý thuyết sử dụng trong nghiên cứu ....................................................... 32 2.3 Sự ảnh hưởng của các nhân tố đến quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường trong các khách sạn ............................................................................. 38 2.3.1. Áp lực thể chế ............................................................................................... 38 2.3.2. Động cơ của việc áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường ....................... 40 2.3.3. Thái độ của nhà quản lý đối với các vấn đề môi trường .............................. 45 2.3.4. Các đặc điểm của tổ chức ............................................................................. 48 2.4. Mô hình nghiên cứu lý thuyết và giả thuyết ................................................... 50 iii Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................ 55 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 56 3.1. Lựa chọn phương pháp nghiên cứu ................................................................ 56 3.2. Quy trình nghiên cứu ..................................................................................... 56 3.3. Nghiên cứu định tính ........................................................................................ 58 3.3.1. Chọn mẫu .................................................................................................... 58 3.3.2. Phiếu câu hỏi phỏng vấn sâu ..................................................................... 59 3.3.3. Quá trình thu thập và xử lý dữ liệu ........................................................... 59 3.3.4. Kết quả nghiên cứu định tính .................................................................... 59 3.4. Nghiên cứu định lượng ..................................................................................... 68 3.4.1. Chọn mẫu .................................................................................................... 68 3.4.2. Bảng hỏi và quá trình thu thập dữ liệu ..................................................... 69 3.4.3. Tiêu chí đo lường các biến trong mô hình ............................................... 69 3.4.4. Công cụ đo lường cho mô hình .................................................................... 75 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................ 79 CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG ....................................... 80 4.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu chính thức .................................................. 80 4.1.1. Thực trạng các khách sạn tại bốn điểm đến .................................................. 80 4.1.2. Mô tả mẫu nghiên cứu .................................................................................. 80 4.2. Thực trạng áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường của các khách sạn tại Việt Nam ................................................................................................................... 83 4.3. Đánh giá sơ bộ thang đo bằng phân tích Cronbach Alpha ........................... 87 4.3.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo “Áp lực thể chế” ..................................... 88 4.3.2. Đánh giá độ tin cậy của thang đo “Động cơ áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường” ............................................................................................................. 93 4.3.3. Đánh giá độ tin cậy của thang đo “Thái độ đối với các vấn đề môi trường của nhà quản lý” ..................................................................................................... 99 4.3.4. Đánh giá độ tin cậy của thang đo “Quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường” ........................................................................................................... 102 4.4. Phân tích nhân tố khám phá EFA ................................................................. 106 4.5. Phân tích hồi quy nhị phân (Binary Logistic) và kiểm định các giả thuyết ... 113 4.5.1. Kết quả hồi quy Logistic............................................................................. 113 iv 4.5.2. Kết quả kiểm định giả thuyết ...................................................................... 114 4.6. Phân tích hồi quy tuyến tính OLS và kiểm định các giả thuyết ..................... 119 4.6.1. Kết quả hồi quy tuyến tính OLS ................................................................. 119 4.6.2. Kết quả kiểm định giả thuyết ...................................................................... 121 4.6.3. Sự tác động của yếu tố đặc điểm tổ chức đến mức độ áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường của các khách sạn tại Việt Nam ............................................. 123 Tiểu kết chương 4 ...................................................................................................... 125 CHƯƠNG 5 THẢO LUẬN KẾT QUẢ VÀ HÀM Ý NGHIÊN CỨU .................. 126 5.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu ....................................................................... 126 5.1.1. Quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường trong kinh doanh khách sạn............................................................................................................... 126 5.1.2. Về ảnh hưởng của áp lực thể chế ................................................................ 128 5.1.3. Về ảnh hưởng của động cơ áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường ...... 131 5.1.4. Về ảnh hưởng của thái độ của nhà quản lý với các vấn đề môi trường ............ 134 5.2. Hàm ý nghiên cứu .......................................................................................... 137 5.2.1 Xác định biện pháp bảo vệ môi trường phù hợp ......................................... 137 5.2.2. Thiết lập thể chế môi trường thống nhất .................................................... 138 5.2.3. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức môi trường .................... 140 5.3. Các khuyến nghị .............................................................................................. 142 5.4. Đóng góp của luận án ..................................................................................... 143 5.5. Những hạn chế và gợi ý hướng nghiên cứu tiếp theo .................................. 144 Tiểu kết chương 5 ...................................................................................................... 146 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 147 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .......................................................................................................... 149 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 150 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 165 v DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tổng hợp hướng nghiên cứu về các hoạt động bảo vệ môi trường trong kinh doanh khách sạn ........................................................................................... 13 Bảng 2.1. Phân loại doanh nghiệp xanh theo chiến lược thực hiện .............................. 20 Bảng 2.2. Phân loại các biện pháp bảo vệ môi trường trong lĩnh vực khách sạn ......... 24 Bảng 2.3. Các biện pháp bảo vệ môi trường trong lĩnh vực khách sạn ......................... 25 Bảng 2.4. Các loại áp lực từ môi trường thể chế ........................................................... 34 Bảng 2.5. Kết quả nghiên cứu về yếu tố của áp lực thể chế tác động đến các hành vi bảo vệ môi trường ........................................................................................ 39 Bảng 2.6. Kết quả nghiên cứu về các động cơ bảo vệ môi trường của các khách sạn .. 44 Bảng 2.7. Tổng hợp kết quả nghiên cứu về ảnh hưởng của thái độ của nhà quản lý khách sạn ...................................................................................................... 47 Bảng 3.1. Mô tả mẫu nghiên cứu .................................................................................. 60 Bảng 3.2. Thực trạng áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường ở các khách sạn phỏng vấn định tính ................................................................................................. 62 Bảng 3.3. Thang đo “Quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường” ............. 70 Bảng 3.4. Thang đo “Áp lực thể chế” ........................................................................... 71 Bảng 3.5. Thang đo động cơ áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường ...................... 72 Bảng 3.6. Thang đo thái độ đối với các vấn đề môi trường .......................................... 74 Bảng 3.7. Chỉ báo của các phân tích định lượng ........................................................... 77 Bảng 4.1. Số lượng các khách sạn theo thứ hạng .......................................................... 80 Bảng 4.2. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu ............................................................. 81 Bảng 4.3. Đặc điểm của người tham gia khảo sát ......................................................... 82 Bảng 4.4. Thực trạng áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường của các khách sạn tại Việt Nam ...................................................................................................... 84 Bảng 4.5. Kết quả đánh giá thang đo của yếu tố “Áp lực thể chế” ............................... 88 Bảng 4.6. Kết quả đánh giá lại thang đo của yếu tố “Áp lực thể chế” .......................... 90 Bảng 4.7. Kết quả đánh giá thang đo của yếu tố “Động cơ áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường” ............................................................................................. 93 Bảng 4.8. Kết quả đánh giá lại thang đo của yếu tố “Động cơ áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường” ...................................................................................... 96 Bảng 4.9. Kết quả đánh giá thang đo của yếu tố “Thái độ đối với các vấn đề môi trường của nhà quản lý” ............................................................................... 99 vi Bảng 4.10. Kết quả đánh giá thang đo của yếu tố “Quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường” .................................................................................... 102 Bảng 4.11. Kết quả đánh giá lại thang đo của yếu tố “Quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường” ............................................................................ 104 Bảng 4.12. Kết quả phân tích hệ số Cronbach Alpha .................................................. 105 Bảng 4.13. Kết quả hệ số KMO và Bartlett’s với biến độc lập ................................... 106 Bảng 4.14. Kết quả hệ số KMO và Bartlett’s với biến phụ thuộc ............................... 106 Bảng 4.15. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA với các biến độc lập ............... 107 Bảng 4.16. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA với biến phụ thuộc ................. 110 Bảng 4.17. Tổng hợp các thang đo của các khái niệm ................................................ 111 Bảng 4.18. Tổng hợp các thông số đánh giá mức độ phù hợp của mô hình hiệu chỉnh 01 ..............................................................................................113 Bảng 4.19. Tổng hợp các thông số đánh giá mức độ phù hợp của mô hình hiệu chỉnh 02 ..............................................................................................114 Bảng 4.20. Kết quả hồi quy Logistic của mô hình hiệu chỉnh 01 về mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng tới quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường ưu tiên ............................................................................................. 115 Bảng 4.21. Kết quả hồi quy Logistic của mô hình hiệu chỉnh 01 về mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng tới quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường tăng cường ...................................................................................... 116 Bảng 4.22. Tổng hợp kết quả kiểm định giả thuyết về mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng tới quyết định áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường ............... 117 Bảng 4.23. Tổng hợp các thông số đánh giá mức độ phù hợp của hồi quy OLS mô hình hiệu chỉnh 01 .............................................................................................. 120 Bảng 4.24. Tổng hợp các thông số đánh giá mức độ phù hợp của hồi quy OLS mô hình hiệu chỉnh 02 .............................................................................................. 121 Bảng 4.25. Tổng hợp kết quả kiểm định giả thuyết về mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng tới mức độ áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường.................... 121 Bảng 4.26. Tổng hợp kết quả hồi quy đánh giá tác động của các yếu tố đặc điểm tổ chức tới mức độ áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường ...................... 124 Bảng 5.1. Tổng hợp kết quả nghiên cứu theo câu hỏi nghiên cứu .............................. 136 vii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Quá trình ra quyết định (Simon, 1947; Brim và cộng sự, 1962).................. 28 Sơ đồ 2.2. Quá trình ra quyết định của Mintzberg và cộng sự (1976) .......................... 29 Sơ đồ 2.3. Mô hình ra quyết định hợp lý có giới hạn của Simon (1957) ...................... 31 Sơ đồ 2.4. Mô hình ra quyết định theo quyền lực (Allison, 1971) ................................ 32 Sơ đồ 2.5. Mô hình lý thuyết quản lý cấp cao (Hambrick và Mason, 1984) ................ 37 viii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Mô hình nghiên cứu lý thuyết ....................................................................... 51 Hình 2.2. Mô hình nghiên cứu đề xuất .......................................................................... 54 Hình 3.1. Sơ đồ quy trình nghiên cứu ........................................................................... 57 Hình 4.1. Mô hình nghiên cứu hiệu chỉnh 01 .............................................................. 112 Hình 4.2. Mô hình nghiên cứu hiệu chỉnh 02 .............................................................. 112 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu - Sự cần thiết về lý luận Về mặt lý luận, một vài lý thuyết đã được vận dụng để giải thích quyết định áp dụng biện pháp bảo vệ môi trường tại các khách sạn như các lý thuyết dựa trên hiệu quả (như lý thuyết tân cổ điển - Neoclassical Theory, lý thuyết chi phí giao dịch - Transaction Costs Theory), lý thuyết các bên liên quan - Stakeholder theory, lý thuyết thể chế mới - Neo - Institutional theory, . Dưới góc nhìn của các lý thuyết dựa trên hiệu quả, các hành động của doanh nghiệp được hướng tới mục đích là tối đa hóa lợi nhuận (Neo-classical economics), hoặc để giảm thiểu chi phí giao dịch (Transaction cost economics) (Coase, 1937; Williamson, 1985; Simon, 1957). Tuy nhiên các lý thuyết này lại dựa trên giả định rằng các nhà quản lý đưa ra quyết định duy lý và họ có kỳ vọng rõ ràng về chi phí cũng như lợi ích của quyết định trong tương lai. Như vậy, nếu các nhà quản lý không thể định lượng lợi nhuận của chính sách, hoặc hành động của doanh nghiệp là để phục vụ các mục tiêu phi lợi nhuận, quyết định của doanh nghiệp sẽ được giải thích như thế nào? Rõ ràng, các lý thuyết dựa trên hiệu quả cung cấp ít trợ giúp trong việc giải quyết tình huống này. Trái ngược với lý thuyết dựa trên hiệu quả, các nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp cho rằng, ngoài mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận, các doanh nghiệp còn hành động vì các trách nhiệm xã hội khác (Preston, 1975). Mặc dù vậy, cách tiếp cận này bị chỉ trích vì thiếu một khung lý thuyết mạch lạc để thu thập và diễn giải dữ liệu. Thay vào đó, lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder theory) có thể cung cấp một khung lý thuyết thích hợp lý giải thích vấn đề này (Clarkson, 1995). Lý thuyết các bên liên quan cho rằng trong quá trình ra quyết định của doanh nghiệp có xem xét đến nhu cầu của nhiều bên liên quan khác nhau. Các bên liên quan bao gồm “bất kỳ nhóm hoặc cá nhân nào có thể ảnh hưởng hoặc bị ảnh hưởng bởi các mục tiêu của tổ chức” (Freeman, 1984, tr.46). Áp dụng quan điểm đó, một số nghiên cứu đã phân tích và khẳng định ảnh hưởng của các bên liên quan như hiệp hội, nhân viên, khách du lịch, công ty du lịch, chính phủ, NGOs... đến các cam kết bảo vệ môi trường của các khách sạn (Brown, 1996; Kirk, 1998; Cheyne và