Luận án Ðổi mới hoạt ñộng thị trường mở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

i LI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan bn Lun án này là công trình nghiên cu khoa hc nghiêm túc ca riêng tôi. Các kt qu và s liu ca Lun án là trung thc và có ngun gc rõ ràng. Nghiên cu sinh ðoàn Phương Tho ii LI CÁM ƠN Trưc ht, tôi xin chân thành cám ơn các Thy, Cô khoa Ngân hàng Tài chính Trưng ði hc Kinh t Quc dân ñã gi ý cho tôi v ñ tài nghiên cu ca Lun án này. Tôi cũng chân thành cám ơn PGS.TS ðào Văn Hùng ñã tn tình giúp ñ và hưng dn tôi trong quá trình bi dưng tri thc, xác ñnh ni dung khoa hc ca Lun án, xác ñnh phương hưng khc phc nhng khó khăn, tìm kim các gii pháp v mt lý thuyt, thc tin ñ Lun án ñt ñưc nhng ni dung cơ bn ca nhng vn ñ nghiên cu. Tôi xin gi li cám ơn sâu sc ti nhng chuyên gia ñã ñóng góp nhiu ý kin quý báu vi tư cách là nhng phn bin khoa hc ñ Lun án ñt ñưc nhng ni dung phong phú và ngày càng có xu hưng tip cn nhanh ti nhng lý lun tiên tin, thc tin nóng bng ca hoàn cnh và thc t phát trin kinh t tin t nưc ta hin nay. Tôi xin gi li cám ơn to ln ti lãnh ño Trưng ði hc Kinh t Quc dân, lãnh ño Khoa Ngân hàng – Tài chính ñã to ñiu kin và ht lòng ñng viên ñ tôi hoàn thành tt Lun án này. Tôi thc s cm ñng gi li cám ơn chân thành ti các cơ quan như: Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam, Qu Tin t Quc t, Tng cc Thng kê, Vin Kinh t Th gii, Thư vin Quc gia Vit Nam ñã giúp tôi nhiu tài liu, s liu quý báu cũng như nhng gi ý, góp ý v chuyên môn trong quá trình tôi thc hin Lun án. Tôi gi li cám ơn chân thành ti bn bè, ñng nghip trong và ngoài Trưng ñã ñng viên, giúp ñ và to ñiu kin trong công tác, ging dy ñ tôi có ñiu kin hoàn thành tt Lun án này. Cui cùng, tôi không th không bit ơn gia ñình và nhng ngưi thân ñã ht lòng ñng viên và giúp ñ tôi trong sut quá trình làm nghiên cu sinh và hoàn thành tt Lun án này. iii MC LC DANH MC CÁC CH VIT TT............................................................................ iii DANH MC HÌNH V, BNG.....................................................................................v DANH MC SƠ ð, BIU ð ..................................................................................vi M ðU .........................................................................................................................1 Chương 1. HOT ðNG TH TRƯNG M CA NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG.........8 1.1. TNG QUAN V NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG.................................................... 8 1.1.1. S ra ñi ca Ngân hàng Trung ương ..................................................................... 8 1.1.2. Chc năng ca Ngân hàng Trung ương .................................................................. 9 1.1.3. Hot ñng cơ bn ca Ngân hàng Trung ương ....................................................11 1.1.4. Mô hình t chc ca Ngân hàng Trung ương.......................................................14 1.2. HOT ðNG TH TRƯNG M CA NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG ..........16 1.2.1. Quan nim v hot ñng th trưng m ................................................................16 1.2.2. Cơ ch tác ñng ca hot ñng th trưng m......................................................18 1.2.3. Vai trò ca hot ñng th trưng m ñi vi Ngân hàng Trung ương...............20 1.2.4. Ni dung hot ñng th trưng m ........................................................................25 1.3. KINH NGHIM ðIU HÀNH HOT ðNG TH TRƯNG M CA NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG MT S NƯC TRÊN TH GII......................................35 1.3.1. Hot ñng th trưng m ca mt s nưc phát trin..........................................36 1.3.2. Hot ñng th trưng m ca mt s nưc trong khu vc ..................................44 1.3.3. Bài hc kinh nghim rút ra cho Vit Nam ............................................................50 KT LUN CHƯƠNG 1..............................................................................................55 Chương 2. THC TRNG HOT ðNG TH TRƯNG M CA NGÂN HÀNG NHÀ NƯC VIT NAM .............................................................................................56 2.1. KHÁI QUÁT V NGÂN HÀNG NHÀ NƯC VIT NAM...................................56 2.1.1. Quá trình hình thành và phát trin Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam..................56 2.1.2. V trí, chc năng ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam........................................57 2.1.3. Nhim v và quyn hn ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam........................57 iv 2.2. THC TRNG HOT ðNG TH TRƯNG M CA NGÂN HÀNG NHÀ NƯC VIT NAM.................................................................................................................60 2.2.1. Cơ s pháp lý ...........................................................................................................60 2.2.2. Cơ cu t chc .........................................................................................................67 2.2.3. Hàng hoá giao dch..................................................................................................70 2.2.4. Ch th tham gia......................................................................................................72 2.2.5. Phương thc giao dch ............................................................................................75 2.2.6. Phương thc thc hin............................................................................................77 2.2.7. Thi gian giao dch và thi gian thanh toán..........................................................81 2.2.8. Kỳ hn giao dch......................................................................................................83 2.2.9. Doanh s giao dch trên th trưng m..................................................................83 2.3. KT LUN RÚT RA T PHÂN TÍCH THC TRNG HOT ðNG TH TRƯNG M CA NGÂN HÀNG NHÀ NƯC VIT NAM .....................................85 2.3.1. Kt qu ñt ñưc......................................................................................................85 2.3.2. Hn ch còn tn ti..................................................................................................97 2.3.3. Nguyên nhân ca hn ch.....................................................................................100 KT LUN CHƯƠNG 2.....................................................................................................106 Chương 3. ðI MI HOT ðNG TH TRƯNG M CA NGÂN HÀNG NHÀ NƯC VIT NAM .....................................................................................................107 3.1. XU HƯNG HOT ðNG CA NGÂN HÀNG NHÀ NƯC VIT NAM..107 3.2. XU HƯNG HOT ðNG TH TRƯNG M CA NGÂN HÀNG NHÀ NƯC VIT NAM...............................................................................................................109 3.3. ðI MI HOT ðNG TH TRƯNG M CA NGÂN HÀNG NHÀ NƯC VIT NAM.............................................................................................................................110 3.3.1. Hoàn thin, nâng cao hiu qu hot ñng th trưng m hin có ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam...........................................................................................................110 3.3.2. ði mi hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam..........119 3.3.3. Nâng cao cht lưng kinh doanh, ci thin kh năng tài chính và m rng các thành viên tham gia th trưng m...................................................................................130 3.4. KIN NGH VI NHÀ NƯC ..................................................................................133 v KT LUN CHƯƠNG 3.....................................................................................................138 KT LUN CHUNG ..................................................................................................139 DANH MC CÔNG TRÌNH CA TÁC GI ...........................................................141 TÀI LIU THAM KHO...........................................................................................142 DANH MC TÀI LIU THAM KHO…………………………………………………... 152 vi DANH MC CÁC CH VIT TT BOJ Ngân hàng Trung ương Nht Bn (Bank of Japan) BOT Ngân hàng Trung ương Thái Lan (Bank of Thailand) CSTT Chính sách tin t CSTK Chính sách tài khoá ECB Ngân hàng Trung ương Châu âu (European Central Bank ) FED Cc D tr Liên bang M (Federal Reseve System) GTCG Giy t có giá IMF Qu Tin t Quc t (International Monetary Fund) KBNN Kho bc Nhà nưc NHTƯ Ngân hàng Trung ương NHNN Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam NHTM Ngân hàng thương mi OMOs Hot ñng th trưng m TCTD T chc tín dng vii DANH MC HÌNH V Hình 1.1: Mi quan h gia lãi sut và lưng tin cung ng ........................................20 Hình 1.2: Cu trúc thi gian ñu thu ca OMOs ca ECB..........................................43 DANH MC BNG Bng 1.1: Mô hình lưng tin cung ng ............................................................. 23 Bng 1.2: Hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Trung ương Châu Âu........ 40 Bng 1.3: Hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Trung ương Thái Lan ....... 48 Bng 2.1: Danh mc giy t có giá giao dch trên th trưng m ...................... 71 Bng 2.2: S lưng thành viên tham gia hot ñng th trưng m..................... 73 Bng 2.3: Danh sách thành viên tham gia th trưng m ................................... 74 Bng 2.4: S lưng các phiên giao dch và ñnh kỳ giao dch trên th trưng m.....81 Bng 2.5: Doanh s giao dch trên th trưng m............................................... 84 Bng 2.6: Mi quan h các loi lãi sut .............................................................. 89 Bng 2.7: Tng hp s liu lưng tin cung ng ròng qua th trưng m, tin d tr ca ngân hàng thương mi, lưng tin cung ng và mt s ch tiêu kinh t vĩ mô... 91 Bng 3.1: Phân nhóm các t chc tín dng....................................................... 124 Bng 3.2: Phiu tham kho ý kin ca các thành viên tham gia th trưng m125 viii DANH MC SƠ ð Sơ ñ 2.1: Mô hình t chc ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam.................................58 Sơ ñ 2.2: Mô hình t chc hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam ...............................................................................................................................68 Sơ ñ 2.3: Mi quan h ph thuc ca chính sách tin t bi chính sách tài khoá.....101 Sơ ñ 3.1: Mô hình d báo hiu qu hot ñng th trưng m ...................................121 Sơ ñ 3.2: Mô hình t chc hot ñng th trưng m mi ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam......................................................................................................................126 Sơ ñ 3.3: Các yu t tác ñng ñn s phát trin hot ñng th trưng m................134 DANH MC BIU ð Biu ñ 2.1: Phương thc ñu thu trên th trưng m....................................... 79 Biu ñ 2.2: Doanh s giao dch trên th trưng m........................................... 85 Biu ñ 2.3: T trng doanh s mua trên th trưng m so vi tng doanh s h tr vn.............................................................................................................. 86 Biu ñ 2.4: Lm phát giai ñon 20072009(%)................................................. 96 1 M ðU 1. Tính cp thit ca Lun án Ch trương “ði mi” ñưa ñt nưc sang mt bưc phát trin mi, mi lĩnh vc ca nn kinh t Vit Nam cn có s thay ñi căn bn. Theo ñó, h thng ngân hàng Vit Nam cũng ñã có nhng thay ñi mang tính cht lch s, ñánh du t Ngh ñnh s 53/HðBT ban hành ngày 26/3/1988 v vic chuyn ñi mô hình h thng ngân hàng t mt cp sang hai cp, Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam là Ngân hàng Trung ương. Theo ñó, hot ñng ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam ñã tng bưc ñưc xác lp li và hoàn thin theo hưng phù hp vi yêu cu mi. ði vi hot ñng ñiu hành chính sách tin t, các công c dn ñưc ñưa vào s dng như công c d tr bt buc, công c lãi sut, ñn tháng 7/2000, hot ñng th trưng m chính thc vn hành. Vi nhng ưu ñim vưt tri, hot ñng th trưng m ñã tr thành công c linh hot và có hiu qu nht ca chính sách tin t, góp phn không nh trong vic kim soát lưng tin cung ng ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam ñt ñưc mc tiêu ñ ra trong tng thi kỳ. Qua mt thi gian vn hành hot ñng th trưng m, Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam ñã có nhiu n lc trong vic t chc, ñiu hành, qun lý th trưng m, tuy nhiên, vic tip tc nghiên cu hot ñng th trưng m nhm ñáp ng trưc nhng thay ñi ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam và hot ñng ca nn kinh t trong ñiu kin hi nhp kinh t quc t vn là mt ñòi hi cp thit, ñ tài “ði mi hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam” ñưc la chn nghiên cu nhm xem xét và ñánh giá quá trình trin khai hot ñng th trưng m t khi thc hin ñn nay, trên cơ s ñó, ñ xut gii pháp mang tính ñi mi hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam. 2. Mc ñích nghiên cu ca Lun án
Nghiên cu nhng ni dung cơ bn ca hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Trung ương và kinh nghim t chc, ñiu hành hot ñng th trưng m ca 2 Ngân hàng Trung ương mt s quc gia, t ñó rút ra bài hc kinh nghim cho Vit Nam.
Nghiên cu thc trng hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam. Trên cơ s ñó, phân tích kt qu ñt ñưc ñng thi ch ra hn ch và nguyên nhân cn khc phc trong thi gian ti.
Nghiên cu và ñ xut các gii pháp, kin ngh nhm ñi mi hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam. 3. ði tưng và phm vi nghiên cu ca Lun án ði tưng nghiên cu ca Lun án là hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Trung ương. Phm vi nghiên cu ca Lun án là hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam giai ñon t khi bt ñu trin khai vào tháng 7/2000 ñn nay. Bên cnh ñó, mt s vn ñ có liên quan ñn hot ñng th trưng m cũng ñưc nghiên cu nhm b sung và h tr quá trình nghiên cu. ðng thi,Lun án s dng s liu và kt qu ca các nghiên cu khác như là bng chng thc nghim. 4. Phương pháp nghiên cu ca Lun án ð phân tích hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Trung ương nói chung và hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam, Lun án s dng mt s phương pháp nghiên cu khoa hc cơ bn, bao gm: (1) phương pháp phân tích và tng hp: trên cơ s phân tích ni dung cơ bn v hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Trung ương, Lun án tng hp chi tit các kt qu nghiên cu v hot ñng th trưng m trên c phương din lý thuyt và thc tin Vit Nam; (2) phương pháp mô t và so sánh: dùng ñ mô t hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam qua các năm, trên cơ s ñó ñưa ra nhng so sánh ñm bo hiu qu ni dung phân tích; (3) phương pháp logic bin chng: ñưc s dng nhm sâu chui nhng vn ñ nghiên cu hot ñng th trưng m mt cách logic t lý thuyt ñn thc tin Vit Nam; (4) phương pháp din gii và quy np: 3 Lun án din gii hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Trung ương, trên cơ s ñó, tng hp vào mô hình nghiên cu; (5) phương pháp thng kê: dùng ñ thu thp s liu v hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam và các s liu khác Vit Nam qua các năm; (6) phương pháp toán hc vi vic s dng mô hình hi quy hai bin và mô hình hi quy bi cho phép phân tích ñnh lưng hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam trong mi quan h vi các ch s kinh t vĩ mô. 5. Ý nghĩa khoa hc và thc tin ca ñ tài nghiên cu
H thng hoá nhng vn ñ lý lun cơ bn v hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Trung ương. Phân tích và c th hoá mi quan h ca hot ñng th trưng m vi các hot ñng khác ca Ngân hàng Trung ương. Trên cơ s ñó, khng ñnh vai trò ca hot ñng th trưng m ñi vi hot ñng qun lý tin t ca Ngân hàng Trung ương.
Nghiên cu kinh nghim t chc, ñiu hành hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Trung ương mt s quc gia trên th gii, t ñó, rút ra mt s bài hc cho Vit Nam.
Phân tích mt cách có h thng và khoa hc thc trng hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam thi gian qua trên cơ s có s kt hp gia phân tích ñnh tính và ñnh lưng, tìm ra nhng nguyên nhân cơ bn gii thích cho nhng hn ch tác ñng ñn s phát trin ca hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam.
Trên cơ s xu hưng hot ñng ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam nói chung và hot ñng th trưng m nói riêng, la chn nhng mc tiêu c th cho vic ñi mi hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam trong nhng năm tip theo. 4
ð xut các gii pháp nhm ñi mi hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam.
Kin ngh vi Chính ph và các cơ quan hu quan h tr và to ñiu kin ñ có th áp dng và thc hin thành công các gii pháp ñi mi hot ñng th trưng m ca Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam. 6. Tng quan nghiên cu Các nghiên cu cho thy hot ñng th trưng m bt ñu ñưc s dng t nhng năm ñu ca th k XX Ngân hàng Trung ương mt s quc gia như M vào nhng năm 20, Anh và Cng hoà Liên bang ðc vào nhng năm 30 và ñưc xem là công c lý tưng trong vic thc thi chính sách tin t. các nưc Châu Âu sau chin tranh th gii ln th hai cũng bt ñu s dng và hot ñng th trưng m. Cũng t ñó, hot ñng này ñưc s dng mt cách ph bin nhiu quc gia trên th gii Trong các báo cáo chính thc ca Ngân hàng Trung ương các nưc trên th gii ñu có phn ñ cp ñn th trưng m. Ngoài ra, cũng có khá nhiu công trình nghiên cu v th trưng m ca Ngân hàng Trung ương ca các nhà nghiên cu kinh t trong vic xem xét, phân tích hot ñng th trưng m trong vai trò là mt công c hu hiu thc thi có hiu qu chính sách tin t. Nhng nghiên cu gn ñây có th thy như nghiên cu ca Juan Ayusof và Rafael Repullo (2000) ñ xut xây dng mt khuôn mu ñi vi th trưng m ca Ngân hàng Trung ương Châu Âu thông qua vic xác ñnh mc lãi sut phù hp ñi vi hàng hoá tham gia th trưng m nhm ñt mc tiêu n ñnh th trưng tài chính trong ngn hn và dài hn. ðng nghiên cu ca Camnpell R.Harvey, trưng ði hc Duke và Roger D.Huang, trưng ði hc Notre Dam (2001), M bng nhng s liu c th hàng ngày thu thp ñưc, ñã ñ cp ñn tác ñng ca th trưng m ca Cc D tr Liên bang M ñi vi th trưng tài chính. Ngoài ra, bng lý lun, áp dng mô hình toán và thc tin nghiên cu ca Mark Toma (2003), khoa Kinh t trưng ði hc Kentucky, M cho thy hot ñng th trưng m ñã góp phn quan trng như th nào trong vic 5 thc thi chính sách tin t ti M t nhng năm 1920 ñn nay. Hoc như nghiên cu ca tp th tác gi Eiji Maeda, Bunya Fujiwara, Aiko Mineshima, Ken Taniguchi (2005), Ngân hàng Trung ương Nht Bn ñã phân tích hot ñng th trưng m như là mt kênh hu hiu – “chính sách d ñnh lưng” giúp các ngân hàng thương mi vưt qua nhng khó khăn thưng ngày ca th trưng tài chính. Vit Nam, Ngân hàng Nhà nưc Vit Nam chính thc ñưa hot ñng th trưng m vào s dng t tháng 7/2000. Tuy nhiên, trưc ñó ñã có nhng nghiên cu v hot ñng th trưng m. Theo