Luận án Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HỒ THỊ DUNG PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN NAY Ngành: CNDVBC & CNDVLS Mã số: 9.22.90.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đinh Ngọc Thạch PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Thủy HÀ NỘI - 2024 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Đinh Ngọc Thạch và PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Thủy. Những kết quả và nội dung nêu trong luận án là trung thực, các tài liệu tham khảo từ thực tế, số liệu sử dụng có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn theo quy định. HàNội, ngày tháng năm 2024 Tác giả Hồ Thị Dung MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................................................................. 6 1.1. Những công trình nghiên cứu về dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân ............... 6 1.2. Những công trình nghiên cứu về thực trạng phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở xã, phường tỉnh Đồng Nai ............................................................... 15 1.3. Những công trình nghiên cứu về giải pháp phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai .................................... 20 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................. 26 Chương 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA. NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG ........... 28 2.1. Quan niệm về dân chủ ................................................................................. 28 2.2. Chủ thể, nội dung, phương thức và tiêu chí đánh giá việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân ......................................................................................... 48 2.3. Một số nội dung cơ bản về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở phường, xã ................................................................................. 55 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................. 66 Chương 3. THỰC TRẠNG PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG TỈNH ĐỒNG NAI HIỆN NAY ............................................................................................................................. 68 3.1. Khái quát về điều kiện kinh tế - văn hóa - xã hội và sự tác động của nó đến việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay ...................................................................................... 68 3.2. Thành tựu và nguyên nhân của nó trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay ...................... 76 3.3. Hạn chế và nguyên nhân của nó trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở xã, phường tỉnh Đồng Nai ............................................................... 93 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................... 106 Chương 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY QUYỀN LÀM CHỦ CỦA NHÂN DÂN TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG TỈNH ĐỒNG NAI TRONG THỜI GIAN TỚI ..................................................... 108 4.1. Một số quan điểm nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới ......................... 108 4.2. Các giải pháp nhằm phát huy hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới ............................ 113 Tiểu kết chương 4 ........................................................................................... 132 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 134 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ................................ 136 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 137 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 147 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN BCH Ban Chấp hành BTV Ban Thường vụ CNH – HĐH CNDV Công nghiệp hóa, hiện đại hóa Chủ nghĩa duy vật DCCS Dân chủ cơ sở HĐND Hội đồng nhân dân HTCT Hệ thống chính trị KCN Khu công nghiệp MTTQ Mặt trận Tổ quốc QCDC Quy chế dân chủ UBMT Ủy ban Mặt trận UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa CNXH Chủ nghĩa xã hội 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu Dân chủ là một giá trị phổ biến của toàn nhân loại, là khát vọng chính đáng và là mục tiêu trong lịch sử hình thành và phát triển của xã hội loài người. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp thu và vận dụng sáng tạo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về dân chủ vào điều kiện, hoàn cảnh của Việt Nam. Người đã đưa ra những tư tưởng sâu sắc, đúng đắn về dân chủ và thực hiện dân chủ. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, dân chủ là của quý báu nhất của nhân dân, nó được hình thành trong quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Đồng thời, nó phản ánh mối quan hệ cơ bản giữa Nhà nước và nhân dân trong chế độ chính trị - xã hội nhất định. Luận điểm của Người cho đến ngày nay vẫn giữ nguyên giá trị khoa học và ý nghĩa nhân văn, là định hướng cho nhận thức hoạt động thực tiễn của Đảng và nhân dân ta trong công cuộc đổi mới. Trong toàn bộ hoạt động của mình, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn “lấy dân làm gốc”, xây dựng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động. Thực hiện dân chủ là một trong những thành tố quan trọng của mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” ở Việt Nam. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng nhấn mạnh: “Tiếp tục cụ thể hóa, hoàn thiện thể chế thực hành dân chủ... bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Thực hiện đúng đắn, hiệu quả dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện, đặc biệt là dân chủ ở cơ sở. Thực hiện tốt, có hiệu quả phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” [31, tr.172 -173]. Hiến pháp năm 2013 và hệ thống pháp luật Việt Nam khẳng định rõ các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội. Trên thực tế, ý thức về quyền và nghĩa vụ công dân, năng lực làm chủ, tham gia quản lý xã hội của nhân dân, ý thức về dân chủ trong xã hội đã được nâng lên. Việc thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn có bước tiến bộ nhất định. Tuy nhiên, quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở nước ta chưa được phát huy 2 đúng mức xét ở cả góc độ nhận thức cũng như góc độ thực tiễn. Trong suốt những năm đổi mới vừa qua, quá trình phát huy quyền làm chủ của nhân dân cơ bản vẫn còn dựa trên cơ sở từ thực tế, vừa làm vừa rút kinh nghiệm. Do vậy tính tổng thể, tính đồng bộ và hiệu quả của việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân còn bị hạn chế. Đặc biệt tại địa bàn xã, phường, tình trạng vi phạm quyền làm chủ của nhân dân vẫn còn khá phổ biến. Tỉnh Đồng Nai nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, diện tích tự nhiên 5.907,2 km², có 11 đơn vị hành chính cấp huyện, bao gồm 2 thành phố và 9 huyện, với 170 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm 40 phường, 8 thị trấn và 122 xã. Tỉnh có diện tích lớn thứ nhì ở Đông Nam Bộ (sau Bình Phước). Tính đến năm 2019, dân số toàn tỉnh Đồng Nai đạt 3.097.107 người, mật độ dân số đạt 516,3 người/km², dân số thành thị chiếm 48.4%, dân số nông thôn chiếm 51.6%. Đây cũng là tỉnh đông dân nhất vùng Đông Nam Bộ với hơn 3 triệu dân (sau Thành phố Hồ Chí Minh). Đồng Nai là khu vực phát triển mạnh về kinh tế, chủ yếu là ngành công nghiệp và trở thành “thủ phủ công nghiệp” của vùng Đông Nam bộ. Bên cạnh thuận lợi về nguồn lực phát triển, những năm gần đây đang tiềm ẩn nguy cơ bất ổn trong đời sống chính trị, xã hội, văn hóa, sinh hoạt tôn giáo, nhiều vấn đề gắn với lợi ích của các tầng lớp nhân dân không được giải quyết một cách hiệu quả, trong đó có quyền làm chủ của nhân dân. Tại một số địa phương trong tỉnh, việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở phường xã vẫn còn mang tính hình thức, chưa thực sự đáp ứng yêu cầu; ban thanh tra nhân dân chưa phát huy hết vai trò của mình, chưa chủ động kiểm tra, giám sát; nhiều người chưa nhận thức đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân; phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” tại xã, phường vẫn chưa có đủ những căn cứ pháp lý để đảm bảo sự lãnh đạo trực tiếp và toàn diện của Đảng và đảm bảo việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Hạn chế đó đang tác động bất lợi đến phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở xã, phường, đến giữ vững ổn định chính trị, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Xuất phát từ lý do trên, tôi chọn đề tài “Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong 3 thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay” làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành CNDVBC & DVLS của mình. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích và làm rõ những vấn đề lý luận và thực trạng của việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay, luận án đề xuất một số quan điểm và giải pháp nhằm tiếp tục phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Một là, tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án. Hai là, làm rõ một số vấn đề lý luận về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường hiện nay. Ba là, làm rõ thực trạng phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay. Bốn là, đề xuất quan điểm, và một số giải pháp nhằm phát huy hơn nữa quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai trong thời gian tới. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận án là phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai từ năm 2015 đến nay, tập trung vào 3 nội dung: thứ nhất, quyền làm chủ của nhân dân trong chính trị; thứ hai, quyền làm chủ của nhân dân trong kinh tế; thứ ba, quyền làm chủ của nhân dân trong đời sống văn hóa - xã hội và các lĩnh vực khác. 4 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận nghiên cứu đề tài luận án là quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước và pháp luật, về vai trò của quần chúng nhân dân và dân chủ. Đặc biệt là quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong quá trình thực hiện dân chủ cơ sở. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu đề tài luận án tác giả sử dungh các phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội liên ngành như: Phương pháp phân tích và tổng hợp: Phương pháp này nhằm xác định và phân tích các báo cáo số liệu, biểu mẫu thống kê về tình hình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương nơi khảo sát, các các nhân tố ảnh hưởng đến việc phát huy quyền làm chủ của người dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường. Phương pháp này dùng để nghiên cứu cả lý luận và thực trạng. Phương pháp chuyên gia: Phương pháp này nhằm lấy ý kiến của những người có kinh nghiệm, am hiểu cả lý luận và thực tiễn về lĩnh vực mà đề tài nghiên cứu: các nhà khoa học, nhà quản lý, nhà hoạch định chính sách, nhà hoạt động thực tiễn tại địa phương. Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Phương pháp này nhằm nhận diện cụ thể các lĩnh vực đã phát huy quyền làm chủ của người dân, hoặc đang có vấn đề đặt ra hay các yếu tố tác động đến việc thực hiện và phát huy quyền làm chủ của người dân ở các xã, phương tỉnh Đồng Nai; từ đó có thể khái quát bức tranh về hiện trạng phát huy quyền làm chủ của người dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Phương pháp quan sát: Phương pháp này nhằm thu thập những dữ liệu về những khía cạnh khác nhau trong thực tế thực hiện phát huy quyền làm chủ của người dân tại cơ sở. Đôi khi những vấn đề của nhận thức nằm sâu trong tâm lý, phương cách giải quyết sự việc của người dân. Bên cạnh đó, yếu tố văn hóa địa 5 phương cũng chi phối cách triển khai và thực hiện dân chủ ở xã, phường tại tỉnh Đồng Nai. Do vậy, phương pháp quan sát sẽ bổ sung nhằm nghiên cứu thực trạng phát huy quyền làm chủ của người dân ở xã, phường tỉnh Đồng Nai. 5. Những đóng góp mới của luận án Thứ nhất, bổ sung, phát triển lý thyết, lý luận về dân chủ và làm rõ thêm thực trạng phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay. Thứ hai, đề xuất một số quan điểm và giải pháp nhằm tiếp tục phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường tỉnh Đồng Nai hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận án Thứ nhất, luận án góp phần làm sáng tỏ thêm lý luận về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện quy chế dân chủ ở xã, phường. Thứ hai, luận án góp phần cung cấp cơ sở lý luận, khoa học cho việc hoạch định chính sách, pháp luật về phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong thực hiện dân chủ ở xã, phường của tỉnh Đồng Nai hiện nay nói riêng và ở Việt Nam hiện nay nói chung. Thứ ba, luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ việc nghiên cứu, giảng dạy các chuyên đề liên quan đến vấn đề dân chủ, quyền làm chủ và thực hiện dân chủ ở xã, phường tại Đồng Nai nói riêng và Việt Nam nói chung. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Danh mục các công trình của tác giả đã được công bố và bản phụ lục thì luận án gồm 4 chương, 12 tiết. 6 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Những công trình nghiên cứu về dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân Cùng với quá trình đổi mới, xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN, yêu cầu phát huy dân chủ trong các lĩnh vực của đời sống xã hội đặt ra hết sức cấp bách ở nước ta. Vì vậy, các hoạt động nghiên cứu để tìm ra các giải pháp hữu hiệu đảm bảo thực hiện dân chủ nói chung và dân chủ ở cơ sở nói riêng đã và đang được thực hiện ở nước ta trong những năm gần đây. Các nghiên cứu được công bố dưới nhiều dạng khác nhau: báo cáo tổng hợp và kiến nghị của các đề tài nghiên cứu các cấp, các bài báo khoa học, các luận án và luận văn trong các lĩnh vực, chuyên ngành Luật học, hành chính học, xã hội học, chính trị học, tư tưởng Hồ Chí Minh. Các công trình ấy có liên quan đến đề tài nghiên cứu của luận án vì nó đề cập đến các vấn đề lý luận về dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân; lý luận về nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; vai trò của hệ thống chính trị trong việc bảo đảm thực hiện quyền dân chủ của công dân. Đây là những vấn đề thu hút sự quan tâm rất lớn của các học giả nước ngoài - nơi có những tranh luận khoa học sôi nổi về dân chủ trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại. Vì vậy, luận án chỉ tổng quan một số công trình nghiên cứu mang cơ bản nằm trong khả năng thu thập tư liệu của tác giả như sau. Cuốn sách “Dân chủ” của Gioóc-giơ Mác-se - nguyên Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Pháp (Nxb. Sự thật, HN, 1992) [37] gồm 5 phần, có tính luận chiến những vấn đề nóng bỏng và thiết thực liên quan đến nhận thức và thực hiện dân chủ trên thế giới, nhận diện bản chất nền dân chủ tư sản hiện đại, những bài học từ cuộc khủng hoảng mô hình chủ nghĩa xã hội tại Liên Xô và Đông Âu. Từ những thành công và thất bại của CNXH hiện thực, tác giả cho rằng, chủ nghĩa xã hội, nền dân chủ mới không được xác định một lần là xong, mà là một 7 quá trình cải tạo xã hội lâu dài do nhân dân thúc đẩy nhằm sáng tạo những điều kiện của một nền văn minh thực sự của con người. Cuốn sách “Các mô hình quản lý nhà nước hiện đại” của tác giả David Held (bản dịch của Phạm Nguyên Trường; Đinh Tuấn Minh hiệu đính, Nxb Tri Thức, Hà Nội, 2013) [23]. Cuốn sách đã trình bày, phân tích các mô hình dân chủ và những biến thể của nó. Tác giả cho rằng, dân chủ có một lịch sử phức tạp với nhiều quan niệm khác nhau, thậm chí trái ngược nhau, và mô hình dân chủ là rất đa dạng; chúng ta không thể hài lòng với những mô hình dân chủ hiện hữu tại các nước tự coi mình là hình mẫu, bản thân hình mẫu dân chủ cần được thẩm định bởi các tầng lớp xã hội, bởi nhân dân. Cuốn sách “Dân chủ trực tiếp, sổ tay IDEA quốc tế” của Viện quốc tế về dân chủ và hỗ trợ bầu cử (Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014) [130]. Cuốn sách trình bày tổng quan về việc vận dụng dân chủ trực tiếp, nhất là trưng cầu ý dân, sáng kiến công dân, sáng kiến chương trình nghị sự và bãi miễn được thực hiện ở các vùng trên thế giới. Ở đây, dân chủ được tiếp cận theo nghĩa là chế độ chính trị, hệ thống tổ chức quyền lực và cơ chế, quy trình vận hành hệ thống dân chủ. Theo đó, dân chủ trực tiếp được xem là một cơ chế độc đáo khuyến khích sự tham gia của công dân và tự do ngôn luận để thúc đẩy xây dựng nền dân chủ trong các xã hội đang phát triển. Cuốn sách“Dân chủ và tiến bộ đối với sự phát triển kinh tế - xã hội”của tác giả O.T. Bogomolov - Thông tin những vấn đề lý luận (phục vụ lãnh đạo, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) [97]. Trong công trình này, tác giả đã trình bày các nguyên tắc nền tảng của dân chủ; cuộc khủng hoảng của dân chủ Phương Tây; mối quan hệ giữa dân chủ và phát triển ở các nước trên thế giới và ở Nga. Tác giả cho rằng, chính ảnh hưởng của Liên Xô và những thành tựu mà Liên Xô đạt được trong lĩnh vực xã hội đã thúc đẩy sự ra đời của mô hình nhà nước phúc lợi. Theo đó, ở Nga hiện nay, việc xây dựng nhà nước phúc lợi theo mô hình Bắc Âu là phù hợp với tâm lý của nhiều người và phù hợp với kinh nghiệm lịch sử của thời kỳ XHCN. 8 Cuốn sách“Chế độ dân chủ, nhà nước và xã hội”( 2008) của N.M. Voskresenskaia, N.B. Davletshina, Nxb. Tri Thức, Hà Nội [98] trình bày nhiều vấn đề về dân chủ, trong đó phân tích các quan niệm khác nhau về dân chủ; giá trị dân chủ; cơ chế dân chủ; thể chế dân chủ, cấu trúc của chế độ dân chủ. Các tác giả cho rằng, dân chủ XHCN theo mô hình Xô Viết chỉ là một chế độ “toàn trị”, xa lạ với nguyên tắc, giá trị dân chủ nên nó đã thành quá khứ của nước Nga. Lập trường của cuốn sách này có điểm khác biệt với quan điểm phổ biến ở Việt Nam hiện nay, vì cuốn sách đề cao nền dân chủ đa nguyên, điều đó chỉ phù hợp với các nước phương Tây tư bản chủ nghĩa. Các tác giả cuốn “Dân chủ ở xã, phường, thị trấn với các quyền dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” (2003), Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội [128] đã cho rằng, việc thực hiện dân chủ ở xã, phường và thị trấn vẫn còn gặp nhiều khó khăn; không phải nơi nào, lúc nào cũng thực hiện được dân chủ; vẫn còn nhiều điều bức xúc trong nhân dân; tình trạng khiếu kiện, tố cáo vẫn còn xuất hiện ở nhiều nơi. Nguyên nhân của tình trạng này bắt nguồn từ chỗ, ý thức làm chủ, tính tích cực, chủ động trong nhân dân ở nhiều nơi chưa cao; người dân thiếu thông tin về các vấn đề quan trọng ở địa phương, không hiểu biết về quyền và nghĩa vụ của mình; nhiều cán bộ cấp xã còn hạn chế về chuyên môn, thiếu hiểu biết về pháp luật; sự công khai, minh bạch chưa được bảo đảm một cách vững chắc; nhân dân chưa thực hiện được quyền kiểm tra, giám sát. Các tác giả phần nào đã phản ánh một cách tổng thể về thành tựu và nguyên nhân yếu kém của việc thực hiện dân chủ và đề ra một số giải pháp cơ bản, nhưng những giải pháp đó là những giải pháp chung cho