Luận án Phát triển chăn nuôi lợn ở tỉnh Thừa Thiên Huế

ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN THANH HÙNG PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI LỢN Ở TỈNH THỪA THI N HUẾ LU N ÁN TIẾN S KINH TẾ NÔNG NGHIỆP HUẾ, NĂM 2017 ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN THANH HÙNG PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI LỢN Ở TỈNH THỪA THI N HUẾ CHUY N NGHÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Mã số: 62 62 01 15 LU N ÁN TIẾN S KINH TẾ NÔNG NGHIỆP NGƢỜI HƢ NG D N: PGS TS HOÀNG H U H A HUẾ, NĂM 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan Luận án tiến sĩ kinh tế này do chính tôi nghiên cứu và thực hiện. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong luận án này hoàn toàn trung thực và chính xác. Tất cả những sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án đã được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả luận án Nguyễn Thanh Hùng i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của các cơ quan, các cấp lãnh đạo và các cá nhân. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn đến Ban Giám đốc Đại học Huế, Ban Đào tạo Sau đại học – Đại học Huế, Ban Giám hiệu trường Đại học Kinh tế, Phòng Đào tạo Sau đại học, Khoa Kinh tế và phát triển, các phòng ban chức năng và tập thể các nhà Khoa học của trường Đại học Kinh tế đã hỗ trợ, tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Hoàng Hữu Hòa đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn đến lãnh đạo Sở NN & PTNT, Cục Thống kê tỉnh Thừa Thiên Huế, Chi cục Thú y, Chăn nuôi, Trung tâm Khuyến nông - Lâm - Ngư nghiệp tỉnh Thừa Thiên Huế, Phòng Nông nghiệp và Phòng Thống kê thị xã Hương Thủy, huyện Quảng Điền và Nam Đông và các hộ gia đình chăn nuôi lợn trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đã nhiệt tình đóng góp ý kiến, cung cấp tài liệu và thông tin cần thiết để tôi hoàn thành luận án này. Cuối cùng, tôi xin chân thành bày tỏ lòng cảm ơn sự giúp đỡ, động viên của gia đình, bạn bè và đồng nghiệp trong suốt thời gian qua. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận án Nguyễn Thanh Hùng ii DANH MỤC CÁC CH VIẾT TẮT BQ Bình quân BCN Bán công nghiệp CN Chăn nuôi CN – XD Công nghiệp – Xây dựng CP Cổ phần DT Diện tích DKQH Dự kiến quy hoạch ĐBSH Đồng bằng Sông Hồng ĐNB Đông Nam Bộ ĐVT Đơn vị tính GT Giá trị GTSX Giá trị sản xuất HQ Hiệu quả HQKT Hiệu quả kinh tế HTX Hợp tác xã MC Móng Cái NQ Nghị quyết NLN Nông lâm nghiệp NC Nghiên cứu NN Nông nghiệp NN & PTNT Nông nghệp và phát triển nông thôn TĐPT BQ Tốc độ phát triển bình quân SX Sản xuất TACN Thức ăn chăn nuôi TG Thời gian TP Thành phố TS Thủy sản TT Truyền thống TT.Huế Thừa Thiên Huế TW Trung ương TX Thị xã UBND Ủy ban nhân dân XD Xây dựng VSATTP Vệ sinh an toàn thực phẩm iii MỤC LỤC Lời cam đoan ............................................................................................................... i Lời cảm ơn .................................................................................................................. i Danh mục các chữ viết tắt .......................................................................................... ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Danh mục các bảng ................................................................................................... vi Danh mục các biểu đồ, sơ đồ .................................................................................. viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................... 2 3. Các câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 5. Những đóng góp mới của luận án ........................................................................... 4 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LU N VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI LỢN ................................................................................................................. 7 1.1. Cơ sở lý luận về phát triển chăn nuôi lợn ............................................................ 7 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................................... 7 1.1.2. Vai trò của phát triển chăn nuôi lợn ................................................................ 10 1.1.3. Đặc điểm của phát triển chăn nuôi lợn ............................................................ 12 1.1.4. Nội dung nghiên cứu phát triển chăn nuôi lợn ................................................ 16 1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển chăn nuôi lợn ................................... 19 1.2. Tổng quan nghiên cứu về phát triển chăn nuôi lợn ............................................ 24 1.2.1. Nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................................ 24 1.2.2. Nghiên cứu ở Việt Nam .................................................................................. 28 1.3. Cơ sở thực tiễn về phát triển chăn nuôi lợn ....................................................... 34 1.3.1. Tình hình phát triển và kinh nghiệm chăn nuôi lợn trên thế giới ................... 34 1.3.2. Tình hình phát triển và kinh nghiệm chăn nuôi lợn ở Việt Nam .................... 37 1.3.3. Bài học kinh nghiệm rút ra từ phát triển chăn nuôi lợn .................................. 41 iv CHƢƠNG 2 ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHI N CỨU ..... 44 2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế và xã hội ở Thừa Thiên Huế ................................... 44 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 44 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................ 45 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 48 2.2.1. Tiếp cận nghiên cứu ........................................................................................ 48 2.2.2. Khung phân tích .............................................................................................. 49 2.2.3. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................... 51 2.2.4. Phương pháp tổng hợp, xử lý và tính toán tài liệu .......................................... 55 2.2.5. Phương pháp phân tích .................................................................................... 55 2.2.6. Phương pháp chuyên gia ................................................................................. 56 2.2.7. Phương pháp ma trận SWOT .......................................................................... 56 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu phát triển chăn nuôi lợn (Phụ lục 2) ................... 56 CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI LỢN Ở TỈNH THỪA THI N HUẾ ............................................................................................... 57 3.1. Đánh giá sự phát triển chăn nuôi lợn ở tỉnh Thừa Thiên Huế ........................... 57 3.1.1. Quy mô, tăng trưởng và cơ cấu chăn nuôi lợn ................................................ 57 3.1.2. Mối quan hệ phát triển giữa CN lợn với ngành chăn nuôi và ngành NN ....... 67 3.1.3. Quy hoạch và cơ sở hạ tầng phát triển chăn nuôi lợn ..................................... 70 3.1.4. Thị trường đầu vào và thị trường tiêu thụ sản phẩm ....................................... 81 3.1.5. Hiệu quả chăn nuôi lợn ................................................................................... 88 3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển chăn nuôi lợn ......................................... 101 3.2.1. Nhóm yếu tố bên ngoài ................................................................................. 101 3.2.2. Nhóm yếu tố bên trong .................................................................................. 108 3.3. Những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức và vấn đề cần ưu tiên giải quyết trong phát triển chăn nuôi lợn ở tỉnh Thừa Thiên Huế ................................. 114 3.3.1. Điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển chăn nuôi lợn ở Thừa Thiên Huế ...................................................................................................... 114 v 3.3.2. Những vấn đề cần ưu tiên giải quyết trong phát triển chăn nuôi lợn ở Thừa Thiên Huế ................................................................................................................ 117 CHƢƠNG 4 ĐỊNH HƢ NG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI LỢN Ở TỈNH THỪA THI N HUẾ .................................................................... 119 4.1. Các quan điểm, định hướng và mục tiêu phát triển chăn nuôi lợn ở tỉnh Thừa Thiên Huế ................................................................................................................ 119 4.1.1. Quan điểm ..................................................................................................... 119 4.1.2. Định hướng.................................................................................................... 120 4.1.3. Mục tiêu ........................................................................................................ 121 4.2. Các giải pháp chủ yếu phát triển chăn nuôi lợn ở tỉnh Thừa Thiên Huế ......... 123 4.2.1. Nhóm giải pháp về quy hoạch ....................................................................... 123 4.2.2. Nhóm giải pháp về kỹ thuật .......................................................................... 125 4.2.3. Nhóm giải pháp thị trường tiêu thụ ............................................................... 131 4.2.4. Nhóm giải pháp về chính sách ...................................................................... 132 4.2.5. Nhóm giải pháp về phát triển các hình thức tổ chức sản xuất ...................... 136 KẾT LU N VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 139 1. Kết luận ............................................................................................................... 139 2. Kiến nghị ............................................................................................................. 141 2.1. Đối với nhà nước và chính quyền địa phương ................................................. 141 2.2. Đối với các cơ sở chăn nuôi ............................................................................. 142 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 143 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHI N CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LI N QUAN ĐẾN LU N ÁN ....................................................................... 151 PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Số lượng và cơ cấu mẫu khảo sát ........................................................ 54 Bảng 3.1. Quy mô và tăng trưởng đàn lợn tỉnh TT. Huế giai đoạn 2005-2015 .. 58 Bảng 3.2. Sản lượng và giá trị sản lượng thịt lợn tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2005-2015 ............................................................................ 60 Bảng 3.3. Năng suất chăn nuôi lợn thịt tỉnh Thừa Thiên Huế, vùng Bắc Trung bộ và cả nước giai đoạn 2010-2015 ......................................................... 62 Bảng 3.4. Cơ cấu đàn lợn tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2005-2015 ................ 64 Bảng 3.5. Số lượng gia trại, trang trại chăn nuôi lợn ở tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010-2015 ............................................................................ 65 Bảng 3.6. Số lượng và cơ cấu đàn lợn tỉnh Thừa Thiên Huế theo v ng sinh thái giai đoạn 2005-2015 ............................................................................ 67 Bảng 3.7. Quy mô và cơ cấu GO của ngành chăn nuôi lợn trong ngành nông nghiệp và chăn nuôi T.T. Huế giai đoạn 2005-2015 ........................... 68 Bảng 3.8. Mối quan hệ giữa chăn nuôi lợn và sản xuất lương thực .................... 70 Bảng 3.9. Tỷ lệ về số lượng đàn lợn thực tế so với dự kiến quy hoạch năm 2015 ở tỉnh Thừa Thiên Huế ........................................................................ 71 Bảng 3.10. Kết quả tiêm phòng cho đàn lợn ở Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010-2015 ............................................................................ 76 Bảng 3.11. Số lượng các cơ sở dịch vụ chăn nuôi ở Thừa Thiên Huế giai đoạn 2005-2015 ............................................................................ 77 Bảng 3.12. Tác động vốn đầu tư NN, LN TS đến tăng trưởng GTSX chăn nuôi lợn ở Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010-2015 ....................................... 80 Bảng 3.13. Nguồn cung giống lợn của các cơ sở điều tra ..................................... 81 Bảng 3.14. Nguồn cung thức ăn của các cơ sở điều tra trong chăn nuôi lợn ........ 82 Bảng 3.15. Tình hình nhập, xuất và giết mổ lợn thịt ở Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010- 2015 ........................................................................... 83 Bảng 3.16. Mức sản suất và tiêu d ng thịt lợn ở Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010 - 2015 .......................................................................... 84 vii Bảng 3.17. Đóng góp của ngành chăn nuôi lợn trong phát triển kinh tế của tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2005-2015................................... 88 Bảng 3.18. Kết quả và hiệu quả chăn nuôi lợn thịt của các cơ sở điều tra phân theo quy mô chăn nuôi .............................................................. 90 Bảng 3.19. Kết quả và hiệu quả chăn nuôi lợn thịt của các cơ sở điều tra phân theo phương thức chăn nuôi ............................................................... 91 Bảng 3.20. Kết quả và hiệu quả chăn nuôi lợn nái sinh sản phân theo quy mô .... 92 Bảng 3.21. Kết quả và hiệu quả chăn nuôi lợn nái sinh sản phân theo phương thức chăn nuôi ............................................................................................. 93 Bảng 3.22. Kết quả chăn nuôi nái sinh sản với các suất chiết khấu khác nhau ..... 94 Bảng 3.23. Tình hình thu nhập và cơ cấu thu nhập của các cơ sở điều tra ........... 96 Bảng 3.24. Tình hình giảm nghèo ở tỉnh Thừa Thiên Huế .................................... 97 Bảng 3.25. Quản lý chất thải chăn nuôi lợn tại các cơ sở điều tra ........................ 99 Bảng 3.26. Kiểm định giả thuyết không có sự tồn tại phi hiệu quả kỹ thuật trong hàm sản xuất biên ngẫu nhiên .................................................. 108 Bảng 3.27. Kết quả ước lượng bằng phương pháp MLE hàm sản xuất biên Cobb- Douglas và hàm phi hiệu quả kỹ thuật .............................................. 109 Bảng 3.28. Phân tổ mức hiệu quả kỹ thuật của các cơ sở chăn nuôi lợn thịt ...... 112 Bảng 3.29. Kết quả đánh giá xếp hạng khó khăn ................................................ 118 Bảng 4.1. Dự kiến chỉ tiêu phát triển chăn nuôi lợn của Thừa Thiên Huế đến năm 2020 ........................................................................................... 121 Bảng 4.2. Số lượng trang trại, gia trại chăn nuôi lợn tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2020 ........................................................................................... 122 viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. Sản xuất và tiêu thụ thịt lợn trên thế giới năm 2010 – 2015 ............. 34 Biểu đồ 1.2. Thị phần các quốc gia xuất, nhập khẩu thịt lợn trên thế giới năm 2015 ........................................................................................... 35 Biểu đồ 1.3. Số lượng và tốc độ phát triển số lượng lợn của Việt Nam giai đoạn 2005-2015 .......................................................................... 37 Biểu đồ 1.4. Sản lượng và tốc độ phát triển sản lượng thịt lợn của Việt Nam giai đoạn 2005-2015 .......................................................................... 38 Biểu đồ 1.5. Phân bố đàn lợn ở Việt Nam ............................................................. 38 Biểu đồ 2.1. Giá trị sản xuất nông nghiệp tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2005-2015 .......................................................................... 48 Biểu đồ 3.1. Sản lượng thịt lợn hơi bình quân đầu người tỉnh Thừa Thiên Huế, v ng Bắc Trung bộ và cả nước giai đoạn 2005-2015 ....................... 60 Biểu đồ 3.2. Giá trị sản xuất ngành chăn nuôi tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2005-2015 .......................................................................... 61 Biểu đồ 3.3. Cơ cấu sản lượng sản phẩm gia súc, gia cầm tỉnh Thừa Thiên Huế . 69 Biểu đồ 3.4. Đội ng cán bộ thú ý tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010 -2015 ... 73 Biểu đồ 3.5. Ý kiến đánh giá về mức độ xuất hiện và thiệt hại của các loại dịch bệnh ở lợn .................................................................................. 75 Biểu đồ 3.6. Biến động giá thịt lợn hơi ở thị trường TT Huế qua các năm 2011-2014................................................................................ 106 Biểu đồ 3.7. Phân phối tần suất chỉ số hiệu quả kỹ thuật .................................... 112 SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Khung phân tích phát triển chăn nuôi lợn ở tỉnh Thừa Thiên Huế .......... 50 Sơ đồ 3.1. Kênh tiêu thụ sản phẩm lợn con của các cơ sở điều tra ........................... 85 Sơ đồ 3.2. Kênh tiêu thụ sản phẩm lợn thịt của các cơ sở điều tra ........................... 86 Sơ đồ 3.3. Tình hình xử lý và sử dụng chất thải CN lợn tại các cơ sở điều tra ........ 99 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nền nông nghiệp Việt Nam đã được hình thành từ lâu đời với 2 ngành sản xuất chính là trồng trọt và chăn nuôi. Hai ngành này luôn gắn bó mật thiết với nhau, c ng thúc đẩy lẫn nhau trong quá trình phát triển. Để có một nền nông nghiệp tiên tiến, hiện đại cần phát triển đồng thời cả 2 ngành cân đối và bền vững. Trong cơ cấu ngành nông nghiệp Việt Nam, giá trị sản xuất sản phẩm chăn nuôi chiếm trên 24,6%. Đối với ngành chăn nuôi, chăn nuôi lợn chiếm tỷ trọng lớn nhất, trên 72,4% tổng sản lượng sản phẩm thịt [94]. Trong thời gian qua, ngành chăn nuôi nói chung và chăn nuôi lợn nói riêng luôn nhận được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước. Cụ thể, trong chiến lược phát triển chăn nuôi đến năm 2020 là: “Phát triển ngành chăn nuôi trở thành ngành sản xuất hàng hóa, từng bước đáp ứng nhu cầu thực phẩm cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu...” [7], trong đó nhấn mạnh mục tiêu “Phát triển nhanh quy mô đàn lợn ngoại theo hướng trang trại, công nghiệp ở nơi có điều kiện về đất đai, kiểm soát dịch bệnh và môi trường; duy trì ở quy mô nhất định hình thức chăn nuôi lợn lai, lợn đặc sản phù hợp với điều kiện chăn nuôi của nông hộ và của một số vùng” [7]. Bên cạnh đó Đề án đổi mới chăn nuôi lợn giai đoạn 2007-2020 của Bộ NN PTNT, mục tiêu chung được xác định là: “Phát triển chăn nuôi lợn phù hợp với sự phát triển chăn nuôi các vật nuôi khác trong tổng thể các hoạt động chăn nuôi ở nước ta, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về thịt lợn trong nước và hướng tới xuất khẩu; nâng cao hiệu quả chăn nuôi cùng với năng suất, chất lượng và tính cạnh tranh của sản phẩm; phát triển chăn nuôi lợn bền vững gắn với sự khai thác hợp lý các lợi thế vùng về điều kiện tự nhiên, kinh tế, x