Luận án Phát triển dịch vụ ngân hàng xanh tại ngân hàng thương mại cổ phần đầu tư và phát triển Việt Nam

NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN NGÂN HÀNG TRẦN THỊ KIM LIÊN PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ NGÂN HÀNG XANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN NGÂN HÀNG TRẦN THỊ KIM LIÊN PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ NGÂN HÀNG XANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 9.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Mai Thanh Quế 2. TS. Hoàng Thị Minh Châu HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của cá nhân tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả Trần Thị Kim Liên ii LỜI CẢM ƠN Luận án được hoàn thành với sự nỗ lực học hỏi nghiêm túc của tôi tại Học viện Ngân hàng. Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của các cơ quan, các cấp lãnh đạo và các cá nhân. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả các tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Mai Thanh Quế, TS. Hoàng Thị Minh Châu, các nhà khoa học đã luôn nhiệt tình, ân cần hướng dẫn cho tôi ngay từ bước đầu cụ thể hóa hướng nghiên cứu đến nhận xét góp ý trong nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn trân trọng tới Học viện Ngân hàng, đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại Học viện thông qua những khóa học và trao đổi về phương pháp nghiên cứu, các buổi hội thảo khoa học, những buổi chia sẻ kinh nghiệm nghiên cứu thực tiễn và những dịp sinh hoạt khoa học có liên quan khác. Tôi xin dành lời cảm ơn chân thành tới Lãnh đạo Nhà Trường, khoa Tài chính – Ngân hàng, nơi tôi công tác và bạn bè, đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn đến Qúy Lãnh đạo Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam, các nhà quản lý, những nhà nghiên cứu khoa học cùng lĩnh vực nghiên cứu đã hỗ trợ cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi cũng khắc ghi tình cảm và sự biết ơn sâu sắc tới gia đình thân yêu đã luôn là nguồn động viên lớn lao để tôi có thể tập trung nghiên cứu và quyết tâm hoàn thành luận án một cách tốt nhất. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót nhất định khi thực hiện Luận án. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý Thầy, Cô giáo và bạn đọc. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 8 năm 2022 Tác giả luận án Trần Thị Kim Liên iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................. vii DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ ix DANH MỤC HÌNH ................................................................................................. xi DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ........................................................................... xii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu, câu hỏi và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án .......................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 4 4. Cách tiếp cận và khung nghiên cứu ........................................................................ 5 5. Phương pháp nghiên cứu của luận án ..................................................................... 6 6. Những đóng góp mới của luận án ........................................................................... 8 7. Kết cấu của luận án ................................................................................................. 9 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN PHÁT TRIỂN NGÂN HÀNG XANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI .......................................................................................... 10 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu nƣớc ngoài ........................................ 10 1.1.1. Các nghiên cứu tiêu biểu về nội hàm ngân hàng xanh ................................... 10 1.1.2. Các nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến phát triển ngân hàng xanh .......... 11 1.1.3. Các nghiên cứu liên quan đến phát triển tín dụng xanh .................................. 13 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nƣớc ........................................ 16 1.2.1. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu về nội hàm ngân hàng xanh .................. 16 1.2.2. Các công trình nghiên cứu về phát triển ngân hàng xanh ............................... 17 1.2.3. Các công trình nghiên cứu về phát triển dịch vụ ngân hàng xanh .................. 18 1.3. Những giá trị đạt đƣợc và khoảng trống cần nghiên cứu ............................ 20 1.3.1. Những giá trị đạt được .................................................................................... 20 1.3.2. Khoảng trống cần nghiên cứu ......................................................................... 20 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................ 22 iv CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ NGÂN HÀNG XANH CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI .......................................... 23 2.1. Tổng quan về ngân hàng xanh và dịch vụ ngân hàng xanh ......................... 23 2.1.1. Ngân hàng xanh ............................................................................................... 23 2.1.2. Dịch vụ ngân hàng xanh .................................................................................. 30 2.2. Phát triển dịch vụ ngân hàng xanh của ngân hàng thƣơng mại .................. 35 2.2.1. Quan niệm về phát triển dịch vụ ngân hàng xanh của ngân hàng thương mại ............................................................................................................................. 35 2.2.2. Chỉ tiêu đánh giá sự phát triển dịch vụ ngân hàng xanh của NHTM .............. 36 2.2.3. Nhân tố ảnh hưởng đến phát triển dịch vụ ngân hàng xanh của Ngân hàng thương mại ................................................................................................................ 41 2.3. Kinh nghiệm phát triển dịch vụ ngân hàng xanh của một số ngân hàng thƣơng mại nƣớc ngoài và bài học đối với Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam .............................................................................. 45 2.3.1. Kinh nghiệm phát triển dịch vụ ngân hàng xanh của ngân hàng nước ngoài .......................................................................................................................... 45 2.3.2. Bài học đối với NHTM cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam .................... 52 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................ 55 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ NGÂN HÀNG XANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ................................................................................................. 56 3.1. Khái quát tình hình phát triển dịch vụ ngân hàng xanh của hệ thống NHTM Việt Nam ..................................................................................................... 56 3.1.1. Khung khổ pháp lý về ngân hàng xanh tại Việt Nam ..................................... 56 3.1.2. Nhận thức về phát triển ngân hàng xanh và xây dựng chiến lược và lộ trình phát triển ngân hàng xanh của hệ thống NHTM Việt Nam .............................. 61 3.1.3. Quản lý rủi ro MTXH trong hoạt động cấp tín dụng của các NHTM ............ 61 3.1.4. Tình hình cấp tín dụng xanh của hệ thống NHTM ......................................... 63 3.2. Phát triển dịch vụ ngân hàng xanh tại Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam ................................................................................................ 67 3.2.1. Khái quát chung về Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam ......... 67 3.2.2. Phát triển dịch vụ ngân hàng xanh tại Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam .......................................................................................... 71 v 3.3. Khảo sát sự hiểu biết của nhà quản lý ngân hàng BIDV về dịch vụ ngân hàng xanh và sự hiểu biết của doanh nghiệp về dịch vụ ngân hàng xanh và nhu cầu sử dụng dịch vụ ngân hàng xanh của họ ................................................ 87 3.3.1. Khảo sát sự hiểu biết của nhà quản lý ngân hàng BIDV về dịch vụ ngân hàng xanh .................................................................................................................. 87 3.3.2. Khảo sát hiểu biết của doanh nghiệp về dịch vụ ngân hàng xanh và nhu cầu sử dụng dịch vụ ngân hàng xanh của họ. ............................................................ 97 3.4. Đánh giá chung về thực trạng phát triển dịch vụ ngân hàng xanh tại Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam ............................................ 107 3.4.1. Những kết quả đạt được ................................................................................ 107 3.4.2. Một số tồn tại và nguyên nhân ...................................................................... 112 CHƢƠNG 4: NHÂN TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ NGÂN HÀNG XANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỐ PHẦN ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ..................................................................... 120 4.1. Mô hình nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ............................................ 120 4.2. Thiết kế nghiên cứu ........................................................................................ 130 4.3. Kết quả khảo sát và thảo luận ....................................................................... 132 4.3.1. Kết quả khảo sát ............................................................................................ 132 4.3.2. Thảo luận ....................................................................................................... 148 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 ...................................................................................... 152 CHƢƠNG 5: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DỊCH VỤ NGÂN HÀNG XANH TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ............................................................................................... 153 5.1. Bối cảnh và định hƣớng, mục tiêu phát triển dịch vụ ngân hàng xanh của Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030. ................................................................. 153 5.1.1. Bối cảnh kinh tế và dự báo xu thế phát triển ngành ngân hàng nói chung và BIDV nói riêng ................................................................................................... 153 5.1.2. Định hướng phát triển dịch vụ ngân hàng xanh tại Ngân hàng BIDV đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 ..................................................................... 155 5.2. Một số giải pháp phát triển dịch vụ ngân hàng xanh tại Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam. ........................................ 161 5.2.1. Xây dựng khung chiến lược và lộ trình phát triển ngân hàng xanh .............. 162 vi 5.2.2. Nâng cao nhận thức của ban lãnh đạo Ngân hàng và nhân viên về các vấn đề liên quan đến ngân hàng xanh và dịch vụ ngân hàng xanh ................................ 166 5.2.3. Nâng cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng ................................................ 167 5.2.4. Hoàn thiện chiến lược Marketing ngân hàng ................................................ 168 5.2.5. Giải pháp phát triển tín dụng xanh tại BIDV ............................................... 169 5.2.6. Giải pháp phát triển dịch vụ ngân hàng điện tử tại BIDV ............................ 178 5.3. Một số khuyến nghị ........................................................................................ 181 5.3.1. Đối với các cơ quan quản lý Nhà nước ......................................................... 181 5.3.2. Đối với các doanh nghiệp.............................................................................. 187 KẾT LUẬN CHƢƠNG 5 ...................................................................................... 187 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 189 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ ................................................................................................. 191 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 193 PHỤ LỤC ............................................................................................................. PL.1 vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ viết đầy đủ ADB Ngân hàng phát triển Châu Á ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á BIDV Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam BVMT Bảo vệ môi trường CNTT Công nghệ thông tin CP Chính phủ DN Doanh nghiệp DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa DPRR Dự phòng rủi ro DS Doanh số DT Doanh thu DV Dịch vụ GDP Tổng thu nhập quốc nội GIB Ngân hàng đầu tư xanh HĐ Hoạt động HSTD Hồ sơ tín dụng KNK Khí nhà kính KT Kinh tế MT Môi trường MTXH Môi trường xã hội NH Ngân hàng NHĐT Ngân hàng điện tử NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NHTW Ngân hàng Trung Ương NHX Ngân hàng xanh NL Năng lượng NN Nhà nước PP Phân phối viii SL Số lượng SLKH Số lượng khách hàng TCKT Tổ chức kinh tế TCTC Tổ chức tài chính TCTD Tổ chức tín dụng TD Tín dụng TDX Tín dụng xanh TMCP Thương mại cổ phần TNHH Trách nhiệm hữu hạn TT Thông tin UBCKNN Ủy ban chứng khoán Nhà nước VAMC Công ty quản lý tài sản VND Việt Nam đồng WB Ngân hàng Thế giới ix DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Một số nghiên cứu tiêu biểu về nội hàm ngân hàng xanh ........................ 10 Bảng 1.2: Các nghiên cứu tiếp cận nội hàm về ngân hàng xanh .............................. 16 Bảng 2.1: Tổng hợp các quan điểm về NHX ............................................................ 23 Bảng 2.2: Sự khác biệt của NHX và ngân hàng truyền thống .................................. 25 Bảng 2.3: Hoạt động NHX tương ứng với các cấp độ NHX .................................... 26 Bảng 2.4: Các tiêu chí đầu tư của GIB ...................................................................... 50 Bảng 3.1: Các NHTM tiêu biểu áp dụng chính sách quản lý rủi ro MTXH trong hoạt động cấp tín dụng .............................................................................................. 62 Bảng 3.2: Một số gói tín dụng nổi bật trong các lĩnh vực ......................................... 65 Bảng 3.3: Tình hình tài chính của BIDV giai đoạn 2016 - 2021 .............................. 68 Bảng 3.4: Tổng nguồn vốn huy động giai đoạn 2016 – 2021 ................................... 69 Bảng 3.5 : Tỷ trọng dư nợ tín dụng xanh của BIDV giai đoạn 2016 – 2021 ............ 71 Bảng 3.6: Tình hình cho vay dự án nông nghiệp xanh ............................................. 72 Bảng 3.7: Tình hình cho vay dự án xử lý chất thải, rác thải ..................................... 73 Bảng 3.8: Cho vay du lịch xanh của BIDV ............................................................... 74 Bảng 3.9: Tình hình cho vay Lĩnh vực năng lượng nhiệt, năng lượng mặt trời, năng lượng sinh học, năng lượng tái tạo, phong điện ............................................... 75 Bảng 3.10: Tín dụng xanh cho lĩnh vực thủy điện .................................................... 76 Bảng 3.11: Tỷ lệ nợ quá hạn của tín dụng xanh ........................................................ 78 Bảng 3.12: Tỷ trọng thu nhập tín dụng xanh ............................................................ 79 Bảng 3.13: Số lượng máy ATM, thẻ phát hành ........................................................ 80 Bảng 3.14: Tình hình thanh toán qua máy ATM ...................................................... 81 Bảng 3.15: Tình hình thanh toán qua POS ................................................................ 82 Bảng 3.16: Tỷ trọng số lượng giao dịch trên kênh ................................................... 82 Internet banking và Mobile banking ......................................................................... 82 Bảng 3.17: Số lượng giao dịch tài chính kênh E-Banking ........................................ 84 Bảng 3.18: Đáp ứng tiêu chí xanh ............................................................................. 86 Bảng 3.19 : Mô tả thống kê thông tin nhà quản lý Ngân hàng BIDV ...................... 88 Bảng 3.20: Nhận thức về ngân hàng xanh ................................................................ 89 Bảng 3.21: Hiểu biết về lợi ích của việc phát triển dịch vụ ngân hàng xanh............ 90 Bảng 3.22: Rào cản phát triển dich vụ ngân hàng xanh ............................................ 91 x Bảng 3.23: Các lĩnh vực cần tập trung vốn tín dụng xanh ........................................ 93 Bảng 3.24: Mức độ hiểu biết của DN về NHX ....................................................... 101 Bảng 3.25: Lĩnh vực cần tài trợ tín dụng xanh ....................................................... 104 Bảng 3.26: Khó khăn tiếp cận vốn tín dụng xanh của doanh nghiệp ...................... 105 Bảng 3.27: Hỗ trợ tiếp cận vốn tín dụng xanh cho doanh nghiệp ........................... 106 Bảng 3.28 : So sánh sự phát triển dịch vụ NHX của BIDV và hệ thống NHTM ... 111 Bảng 4.1: Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển ............................................... 128 dịch vụ ngân hàng xanh ........................................................................................... 128 Bảng 4.2: Các bước nghiên cứu .............................................................................. 131 Bảng 4.3 : Thống kê mô tả cán bộ ngân hàng ......................................................... 132 Bảng 4.4: Kết quả phân tích thống kê mô tả các thành phần của mô hình ............. 133 Bảng 4.5: Kết quả kiểm định sự tin cậy thang đo các nhân tố ................................ 137 Bảng 4.6: Phân tích nhân tố khám phá các biến độc lập ảnh hưởng đến sự phát triển dịch vụ Ngân hàng xanh ................................................................................. 140 Bảng 4.7 : Phân tích tương quan giữa các biến ....................................................... 141 Bảng 4.8: Mối quan hệ giữa các biến độc lập và phụ thuộc trong mô hình............ 144 Bảng 4.9: Kết quả phân tích SEM ........................................................................... 147 Bảng 5.1: Lộ trình và khả năng phát triển NHX tại BIDV ..................................... 163 Bảng 5.2: Mô tả công cụ cứng và công cụ mềm hỗ trợ đầu tư xanh ...................... 172 xi DA