Luận án Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường đại học trực thuộc bộ công thương trong bối cảnh tự chủ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------------------------------- HOÀNG TRƯỜNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, năm 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM HOÀNG TRƯỜNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9 14 01 14 LUẬN ÁN TIẾN SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. NGUYỄN VŨ BÍCH HIỀN 2. TS. PHẠM QUANG SÁNG Hà Nội, 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Hoàng Trường ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận án này, em đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của các cơ quan, các cấp lãnh đạo và các cá nhân. Em xin được bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện, giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu. Trước hết, Em xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Phòng Quản lý khoa học, Đào tạo & Hợp tác quốc tế Viện KHGD Việt Nam, đã tạo mọi điều kiện để cho em được tham gia và hoàn thành chương trình đào tạo tiến sĩ chuyên ngành quản lý giáo dục. Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới tập thể cán bộ hướng dẫn PGS.TS Nguyễn Vũ Bích Hiền và TS. Phạm Quang Sáng đã tận tình chỉ bảo, động viên, giúp đỡ cho em trong suốt quá trình nghiên cứu. Em cũng xin cảm ơn quý thầy cô giáo trong các đơn vị của Viện KHGD Việt Nam, Viện nghiên cứu đã tạo điều kiện, cung cấp, đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho em trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài. Em cũng xin gửi những lời cảm ơn chân thành tới các nhà khoa học, các nhà quản lý, các giảng viên, chuyên viên của các Trường Đại học thuộc Bộ Công Thương đã góp ý, tư vấn, giúp đỡ và cung cấp thông tin cho em trong việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn đề hoàn thành luận án, xin được gửi những lời cảm ơn đến bạn bè, đồng nghiệp, người thân đã luôn tạo điều kiện, hỗ trợ, giúp sức, động viên để em hoàn thành luận án của mình.. Tác giả luận án Hoàng Trường iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ ii BẢNG BIỂU ....................................................................................................... vii BIỂU ĐỒ .............................................................................................................. ix SƠ ĐỒ ................................................................................................................... x DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN ...................................... xi MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 4 8. Luận điểm bảo vệ ............................................................................................ 6 9. Đóng góp mới của luận án ............................................................................... 7 10. Cấu trúc của luận án ...................................................................................... 8 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ ............................................................................................ 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 9 1.1.1. Nghiên cứu về quản lý giáo dục và phát triển nguồn nhân lực................. 9 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục theo tiếp cận năng lực ..................................................................................... 12 1.1.3. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường đại học theo tiếp cận năng lực trong bối cảnh tự chủ .......................................................... 14 1.1.4. Những vấn đề chưa được giải quyết trong các công trình nghiên cứu ... 17 1.2. Các khái niệm cơ bản .................................................................................. 17 1.2.1. Cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học...................................... 17 1.2.2. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học ......... 19 1.2.3. Năng lực và tiếp cận năng lực ............................................................... 20 1.2.4. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực trong trường đại học ....................................................................................... 21 1.3. Bối cảnh tự chủ đại học và những thách thức trong quá trình thực hiện tự chủ ở các trường ................................................................................................ 22 1.3.1. Tự chủ đại học ....................................................................................... 22 1.3.2. Trách nhiệm giải trình của trường đại học ............................................ 25 iv 1.3.3. Các thách thức trong quá trình thực hiện tự chủ của các trường đại đại học công ở nước ta .................................................................................... 26 1.4. Vai trò, đặc điểm hoạt động và khung năng lực cán bộ quản lý cấp khoa ở trường đại học trong bối cảnh tự chủ đại học ..................................................... 32 1.4.1. Nhiệm vụ cơ bản của khoa trong trường đại học ................................... 32 1.4.2. Vai trò của cán bộ quản lý cấp khoa ..................................................... 32 1.4.3. Nội dung hoạt động của cán bộ quản lý cấp khoa ................................. 34 1.4.4. Đặc điểm hoạt động của cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học ..... 35 1.4.5. Khung năng lực cán bộ quản lý cấp khoa của trường đại học trong bối cảnh tự chủ ..................................................................................................... 37 1.5. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ở trường đại học theo tiếp cận năng lực trong bối cảnh tự chủ ........................................................................... 46 1.5.1. Mô hình phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học .................................................................................................................. 46 1.5.2. Nội dung phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa tại các trường đại học theo tiếp cận năng lực trong bối cảnh tự chủ ...................................... 50 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong trường đại học ................................................................................................... 57 1.6.1. Các yếu tố bên ngoài nhà trường ........................................................... 57 1.6.2. Các yếu tố bên trong nhà trường ........................................................... 58 Kết luận chương 1 ............................................................................................. 60 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ ....................... 62 2.1. Khái quát về các trường đại học trực thuộc Bộ Công Thương .................... 62 2.1.1. Quá trình hình thành và triển khai tự chủ của các trường đại học trực thuộc Bộ .......................................................................................................... 62 2.1.2. Đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học trực thuộc Bộ ................................................................................................................... 71 2.2. Tổng quan về nghiên cứu khảo sát .............................................................. 73 2.3. Thực trạng năng lực cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học thuộc Bộ ............................................................................................................ 76 2.3.1. Thực trạng về phẩm chất, đạo đức, lối sống .......................................... 76 2.3.2. Thực trạng về năng lực quan hệ xã hội, quan hệ công chúng, phát triển môi trường giáo dục................................................................................ 78 2.3.3. Thực trạng về năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm ....................... 81 2.3.4. Thực trạng về năng lực nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và phục vụ cộng đồng ...................................................................................... 84 2.3.5. Thực trạng về năng lực lãnh đạo ........................................................... 86 2.3.6. Thực trạng về năng lực quản lý ............................................................. 89 v 2.3.7. Đánh giá chung về năng lực cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học thuộc Bộ .................................................................................. 94 2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học thuộc Bộ Công Thương ............................................................................... 97 2.4.1. Thực trạng công tác quy hoạch phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ................................................................................................................ 97 2.4.2. Thực trạng công tác bổ nhiệm, miễn nhiệm cán bộ quản lý cấp khoa ........ 99 2.4.3. Thực trạng công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa .............................................................................................................. 101 2.4.4. Thực trạng chính sách phân cấp và tạo động lực làm việc cho đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ................................................................................ 104 2.4.5. Thực trạng công tác đánh giá đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa .......... 106 2.4.6. Thực trạng mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ ........................................ 107 2.4.7. Đánh giá chung về thực trạng phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường đại học thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ .................................................................................... 109 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 113 Chương 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ CẤP KHOA THEO TIẾP CÂN NĂNG LỰC TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG TRONG BỐI CẢNH TỰ CHỦ ........................................ 115 3.1. Định hướng đề xuất giải pháp ................................................................... 115 3.2. Nguyên tắc đề xuất giải pháp .................................................................... 119 3.3. Các giải pháp đề xuất ................................................................................ 121 3.3.1. Tổ chức Xây dựng khung năng lực cán bộ quản lý cấp khoa trong các ĐH thuộc Bộ Công Thương theo vị trí việc làm và chức danh nghề nghiệp .. 121 3.3.2. Quy hoạch đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa trong các trường đại học Bộ Công Thương dựa trên các tiêu chuẩn năng lực ...................................... 130 3.3.3. Đổi mới tiêu chuẩn, quy trình bổ nhiệm, miễn nhiệm cán bộ quản lý cấp khoa dựa trên khung năng lực và theo hướng tăng tính cạnh tranh ........ 134 3.3.4. Tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý, lãnh đạo cho cán bộ quản lý cấp khoa ở trường đại học trong bối cảnh tự chủ ................................................ 138 3.3.5. Thực hiện đánh giá chính xác, khách quan năng lực cán bộ quản lý cấp khoa theo khung năng lực đáp ứng yêu cầu của tự chủ đại học .............. 146 3.3.6. Chỉ đạo cải thiện môi trường làm việc và thực hiện chính sách đãi ngộ thoả đáng đối với đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa....................................... 151 3.4. Mối quan hệ giữa các giải pháp ................................................................ 155 3.5. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các giải pháp đã đề xuất .......... 156 3.6. Thử nghiệm giải pháp tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý, lãnh đạo cho cán bộ quản lý cấp khoa trường đại học trong bối cảnh tự chủ ......................... 164 vi Kết luận chương 3 ........................................................................................... 174 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..................................................................... 176 1. Kết luận ....................................................................................................... 176 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 177 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................... 179 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 180 1. Tài liệu bằng tiếng Việt ............................................................................... 180 2. Tài liệu bằng tiếng Anh ............................................................................... 187 PHỤ LỤC .......................................................................................................... 189 PHỤ LỤC 1: THỐNG KÊ CHI TIẾT ĐỘI NGŨ CỦA 9 TRƯỜNG ĐH TRỰC THUỘC BỘ CÔNG THƯƠNG ....................................................................... 189 PHỤ LỤC II. PHIẾU KHẢO SÁT .................................................................. 192 vii BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Danh sách các trường được tự chủ chi thường xuyên và chi đầu tư ...... 63 Bảng 2.2: Kết quả tuyển sinh và quy mô sinh viên của các Trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương trong 03 năm .................................................................. 64 Bảng 2.3: Thống kê 10 ngành ĐT của 9 trường ĐH có số SV theo học nhiều nhất trong 03 năm ........................................................................................................ 65 Bảng 2.4: Qui mô đào tạo các trường Đại học thuộc Bộ Công Thương ............... 67 Bảng 2.5: Tổng hợp đội ngũ của 9 trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương . 70 Bảng 2.6: Tổng hợp đội ngũ cán bộ quản lý khoa của 9 trường Đại học trực thuộc Bộ Công Thương ................................................................................................. 72 Bảng 2.7: Địa bàn và đối tượng khảo sát .............................................................. 74 Bảng 2.8: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 1 ............................................................. 77 Bảng 2.9: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 2 ............................................................. 79 Bảng 2.10: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 3 ........................................................... 82 Bảng 2.11: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 4 ........................................................... 84 Bảng 2.12: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 5 ........................................................... 87 Bảng 2.13: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 6- Nhóm ............................................... 90 Bảng 2.14: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 6- nhóm 2 ............................................. 91 Bảng 2.15: Kết quả khảo sát Tiêu chuẩn 6 - nhóm 3 ............................................ 93 Bảng 2.16: Đánh giá chung .................................................................................. 95 Bảng 2.17: Kết quả khảo sát quy hoạch phát triển ĐN CBQL cấp khoa ............... 98 Bảng 2.18: Kết quả khảo sát bổ nhiệm, miễn nhiệm CBQL cấp khoa .................. 99 Bảng 2.19: Kết quả khảo sát đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ CBQL - nhóm 1 ......... 101 Bảng 2.20: Kết quả khảo sát các nội dung bồi dưỡng - nhóm 2 .......................... 103 Bảng 2.21: Kết quả khảo sát xây dựng chính sách đãi ngộ, tạo động lực làm việc với CBQL cấp khoa ........................................................................................... 105 Bảng 2.22: Kết quả khảo sát đánh giá đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ............. 106 Bảng 2.23: Kết quả khảo sát các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ cán bộ quản lý cấp khoa ................................................................................................ 107 Bảng 2.24: Tổng hợp kết quả khảo sát công tác phát triển đội ngũ CBQL khoa . 110 Bảng 3.1: Định hướng chiến lược phát triển NNL của ngành Công Thương ...... 115 Bảng 3.2: Phương hướng phát triển nhân lực lĩnh vực Thương mại ................... 116 Bảng 3.3: Phương hướng phát triển nhân lực lĩnh vực Công nghiệp .................. 116 Bảng 3.4: Phương hướng phát triển nhân lực lĩnh vực Công nghiệp chế biến .... 116 Bảng 3.5: Kết quả khảo sát chung về mức độ quan trọng đối với năng lực CBQL cấp khoa trong các trường ĐH thuộc Bộ Công Thương .................................... 123 Bảng 3.6:Khung năng lực của CBQL cấp khoa theo tiếp cận năng lực tại các trường ĐH thuộc Bộ Công Thương trong bối cảnh tự chủ ................................. 127 Bảng 3.7: Kết quả kiểm chứng sự cần thiết của các giải pháp đã đề xuất ........... 157 viii Bảng 3.8: Kết quả kiểm chứng về tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất ....... 160 Bảng 3.9: Hệ số thứ bậc giữa tính cần thiết và tính khả thi ................................. 162 Bảng 3.10: Khảo sát trình độ ban đầu về kiến thức, kỹ năng của nhóm thử nghiệm và đối chứng ...................................................................................................... 167 Bảng 3.11: Mức độ nhận thức của đội ngũ cán bộ khoa tham gia vào các nhóm sau thử nghiệm lần 1 ................................................................................................ 168 Bảng 3.12: Mức độ nhận thức của đội ngũ cán bộ khoa tham gia vào các nhóm sau thử nghiệm lần 2 ................................................................................................ 169 Bảng 3.13: Tổng hợp kết quả đánh giá năng lực của các nhóm đối tượng qua các đợt khảo thử nghiệm .......................................................................................... 170 Bảng 3.14: So sánh mức độ chênh lệch của các nhóm đối tượng giữa trước và sau thử nghiệm ......................................................................................................... 172 Bảng 3.15: Kết quả đào tạo bồi dưỡng của trường ĐHCN Việt - Hung .............. 173 ix BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: So sánh quy mô tuyển sinh các ngành khối Công ng