Luận án Phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội đáp ứng đổi mới giáo dục đại học hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ LAN HƯƠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐÁP ỨNG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Hà Nội - 2024 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ LAN HƯƠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐÁP ỨNG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC HIỆN NAY Ngành: Quản lý giáo dục Mã số : 9 14 01 14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đỗ Văn Đoạt Hà Nội - 2024 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Thị Lan Hương ii LỜI CẢM ƠN Để có được kết quả như ngày hôm nay, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến PGS. TS Đỗ Văn Đoạt - nhà khoa học đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin cảm ơn sâu sắc Ban Giám đốc Học viện Khoa học xã hội, Quý thầy cô Khoa Khoa học quản lý, Quý Phòng ban của Học viện đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện để tôi thực hiện luận án. Tôi xin cảm ơn chân thành các thầy, cô ở các cấp hội đồng đánh giá luận án đã chỉ bảo cho tôi những điều quý báu đề tôi hoàn thiện luận án. Xin trân trọng cảm ơn các Trường Đại học thành viên của Đại học Quốc gia Hà Nội, các đơn vị có liên quan đã cung cấp tài liệu; Ban Giám hiệu nhà trường, đồng nghiệp nơi tôi công tác đã luôn tạo điều kiện trong qúa trình thực hiện đề tài. Cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn bên cạnh động viên để tôi quyết tâm và nỗ lực thực hiện, hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả luận án Nguyễn Thị Lan Hương iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ CBQL Cán bộ quản lý CNTT Công nghệ thông tin CNH,HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CSVC Cơ sở vật chất ĐHSP Đại học Sư phạm ĐNGV Đội ngũ giảng viên ĐTB Điểm trung bình ĐTBC Điểm trung bình chung ĐTKS Đối tượng khảo sát GDĐH Giáo dục đại học GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GDPT Giáo dục phổ thông KHTN Khoa học tự nhiên KHCN Khoa học công nghệ KH&CN Khoa học và công nghệ KHXH&NV Khoa học xã hội và nhân văn KT-XH Kinh tế - xã hội NCKH Nghiên cứu khoa học NLSP Năng lực sư phạm Nxb Nhà xuất bản QLGD Quản lý giáo dục THPT Trung học phổ thông TB Trung bình Tr. Trang XHCN Xã hội chủ nghĩa iv MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài luận án ........................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................. 3 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................ 3 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................... 4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ......................................... 4 6. Những đóng góp mới của luận án .............................................................. 8 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án .................................................... 8 8. Cấu trúc của luận án .................................................................................. 9 Chương 1 ........................................................................................................ 10 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .............................................. 10 CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ................................................ 10 1.1. Những công trình nghiên cứu về giảng viên ......................................... 10 1.1.1. Những công trình nghiên cứu ở nước ngoài ....................................... 10 1.1.2. Những công trình nghiên cứu ở Việt Nam ......................................... 12 1.2. Những công trình nghiên cứu về phát triển đội ngũ giảng viên ............ 14 1.2.1. Những công trình nghiên cứu ở nước ngoài ....................................... 14 1.2.2. Những công trình nghiên cứu ở Việt Nam ......................................... 16 1.3. Khái quát kết quả các công trình khoa học nghiên cứu liên quan và vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết ............................................................. 24 1.3.1. Khái quát về kết quả các công trình khoa học nghiên cứu liên quan tới luận án ......................................................................................................... 24 1.3.2. Vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết ............................................ 26 Kết luận Chương 1 ........................................................................................ 27 Chương 2 ........................................................................................................ 28 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN ............. 28 TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐÁP ỨNG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC ....... 28 2.1. Những vấn đề lý luận về đội ngũ giảng viên trường đại học đáp ứng đổi mới giáo dục đại học hiện nay ..................................................................... 28 2.1.1. Khái niệm giảng viên, đội ngũ giảng viên trường đại học ................. 28 v 2.1.2. Đặc điểm giảng viên trường đại học .................................................. 30 2.1.3. Bối cảnh đổi mới giáo dục đại học hiện nay và những vấn đề đặt ra đối với phát triển đội ngũ giảng viên trường đại học ................................................... 34 2.1.4. Những phẩm chất và năng lực của giảng viên trường đại học đáp ứng đổi mới giáo dục đại học hiện nay ............................................................... 45 2.2. Các vấn đề lý luận cơ bản về phát triển đội ngũ giảng viên trường đại học đáp ứng đổi mới giáo dục đại học hiện nay ........................................... 53 2.2.1. Khái niệm phát triển đội ngũ giảng viên trường đại học đáp ứng đổi mới giáo dục đại học hiện nay ..................................................................... 53 2.2.2. Lý thuyết phát triển nguồn nhân lực giáo dục .................................... 58 2.2.3. Nội dung phát triển đội ngũ giảng viên trường đại học đáp ứng đổi mới giáo dục đại học hiện nay ..................................................................... 64 2.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giảng viên trường đại học đáp ứng đổi mới giáo dục đại học hiện nay ........................................... 79 2.3.1. Ảnh hưởng từ chủ trương, chính sách đổi mới giáo dục nói chung giáo dục đại học nói riêng .................................................................................... 79 2.3.2. Ảnh hưởng từ nhiệm vụ giáo dục và đào tạo của trường đại học trong bối cảnh đổi mới giáo dục đại học hiện nay ................................................. 80 2.3.3. Ảnh hưởng từ phẩm chất và năng lực của cán bộ quản lý giáo dục ở trường đại học .............................................................................................. 81 2.3.4. Ảnh hưởng từ động cơ, nhu cầu trong tự học tập, tu dưỡng, rèn luyện của giảng viên .............................................................................................. 82 Kết luận Chương 2 ........................................................................................ 83 Chương 3 ........................................................................................................ 85 NHỮNG VẤN ĐỀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ ............... 85 GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐÁP ỨNG ..................... 85 ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC HIỆN NAY ........................................... 85 3.1. Khái quát về Đại học Quốc gia Hà Nội ................................................. 85 3.1.1. Khái quát về sự hình thành, phát triển của Đại học Quốc gia Hà Nội 85 3.1.2. Khái quát về cơ cấu tổ chức của Đại học Quốc gia Hà Nội ............... 87 3.1.3. Tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm xã hội của Đại học Quốc gia Hà Nội ............ 89 vi 3.2. Khái quát chung về khảo sát thực trạng ................................................ 92 3.2.1. Mục đích khảo sát .............................................................................. 92 3.2.2. Nội dung khảo sát .............................................................................. 92 3.2.3. Khách thể, địa bàn và thời gian khảo sát............................................ 92 3.2.4. Phương pháp khảo sát ........................................................................ 92 3.2.5. Cách thức xử lý số liệu khảo sát ........................................................ 93 3.3. Thực trạng đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội đáp ứng đổi mới giáo dục đại học hiện nay ..................................................................... 94 3.3.1. Thực trạng về độ tuổi và cơ cấu giới tính của đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội đáp ứng đổi mới giáo dục đại học hiện nay ............... 94 3.3.2. Thực trạng về trình độ, học hàm, học vị của đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội hiện nay ..................................................................... 98 3.4. Thực trạng phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội .......... 109 3.4.1. Thực trạng quy hoạch phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ....................................................................................................... 109 Để đánh giá chính xác thực trạng phát triển ĐNGV Đại học Quốc gia Hà Nội đáp ứng đổi mới GDĐH hiện nay, chúng tôi sử dụng phiếu điều tra (Mục 2 - Phụ lục 1), để điều tra 80 CBQL ở 6 trường đại học thành viên thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội, kết quả thu được như sau: ...................... 109 3.4.2. Thực trạng công tác tuyển chọn phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ........................................................................................ 113 3.4.3. Thực trạng bố trí, sử dụng đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ............................................................................................................. 116 3.4.4. Thực trạng đào tạo, bồi dưỡng phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ........................................................................................ 118 3.4.5. Thực trạng tạo môi trường, động lực làm việc để phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ......................................................... 121 3.4.6. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ........................................................................... 127 3.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ................................................................................. 129 vii 3.6. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................. 131 3.6.1. Ưu điểm và nguyên nhân ................................................................. 131 3.6.2. Hạn chế và nguyên nhân .................................................................. 132 Kết luận Chương 3 ...................................................................................... 135 Chương 4 ...................................................................................................... 137 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐÁP ỨNG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC HIỆN NAY ...... 137 4.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp .............................................................. 137 4.1.1. Nguyên tắc bảo đảm tính hệ thống ................................................... 137 4.1.2. Nguyên tắc bảo đảm phù hợp với tính đặc thù của Đại học Quốc gia Hà Nội ....................................................................................................... 137 4.1.3. Nguyên tắc kế thừa, hiệu quả và phát triển ...................................... 139 4.1.4. Nguyên tắc phát huy tối đa nội lực, tranh thủ ngoại lực và kết hợp hài hòa giữa nội lực với ngoại lực ................................................................... 140 4.2. Đề xuất giải pháp phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ............................................................................................................. 140 4.2.1. Tổ chức thực hiện công tác quy hoạch phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ........................................................................... 140 4.2.2. Chỉ đạo/Thống nhất hoá trong tuyển chọn và sắp xếp, điều chỉnh sử dụng phù hợp với yêu cầu vị trí việc làm của giảng viên trong phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội .................................................. 146 4.2.3. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ........................................................................................ 150 4.2.4. Hoàn thiện chế độ chính sách tạo động lực trong quá trình phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ..................................................... 161 4.2.5. Tổ chức thanh tra, kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội ................................................................... 167 4.3. Mối quan hệ của các giải pháp ............................................................ 172 4.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ............. 173 4.4.1. Tổ chức khảo nghiệm ....................................................................... 173 4.4.2. Kết quả khảo nghiệm ....................................................................... 174 viii 4.5. Thử nghiệm giải pháp phát triển đội ngũ giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội đáp ứng đổi mới giáo dục đại học ................................................. 178 4.5.1. Mục đích thử nghiệm ....................................................................... 178 4.5.2. Giả thuyết thử nghiệm ..................................................................... 179 4.5.3. Nội dung, đối tượng, lực lượng và thời gian thử nghiệm ................. 179 4.5.4. Phương pháp thử nghiệm ................................................................. 180 4.5.5. Tổ chức thử nghiệm và phân tích kết quả ........................................ 180 Kết luận Chương 4 ...................................................................................... 194 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 197 1. Kết luận ................................................................................................. 197 2. Khuyến nghị .......................................................................................... 198 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 201 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 1 ix DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Số liệu thống kê cơ bản về nhân lực ĐNGV Đại học Quốc gia Hà Nội theo danh sách khoa học và trình độ đào tạo, tính đến ngày 31/12/2022.. ......................................................................................................................... 88 Bảng 3.2. Thống kê số lượng, độ tuổi giảng viên ........................................... 94 Bảng 3.3. Thống kê về cơ cấu giới tính của ĐNGV ....................................... 97 Bảng 3.4. Thống kê về học hàm, học vị của giảng viên ................................. 98 Bảng 3.5. Đánh giá về phẩm chất của ĐNGV ................................................ 99 Bảng 3.6. Đánh giá về năng lực của ĐNGV ................................................. 101 Bảng 3.7. Đánh giá về quy hoạch ĐNGV ..................................................... 109 Bảng 3.8. Đánh giá về công tác tuyển chọn phát triển ĐNGV ..................... 113 Bảng 3.9. Đánh giá việc bố trí, sử dụng ĐNGV ........................................... 116 Bảng 3.10. Đánh giá về đào tạo, bồi dưỡng ĐNGV ..................................... 118 Bảng 3.11. Đáng giá tạo môi trường, động lực làm việc cho ĐNGV .......... 121 Bảng 3.12. Đánh giá về kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển ĐNGV ......... 127 Bảng 3.13. Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển ĐNGV ............... 129 Bảng 4.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp ................ 160 Bảng 4.2. Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của các biện pháp ............. 161 Bảng 4.3. Kết quả và thứ bậc về tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất ...................................................................................................... 163 Bảng 4.4. Các tiêu chí đánh giá mức nhận thức của giảng viên về NLSP, năng lực NCKH...................................................................................................... 168 Bảng 4.5. Các tiêu chí về bồi dưỡng nâng cao NLSP, bồi dưỡng nâng cao năng lực NCKH của giảng viên .................................................................... 170 Bảng 4.6. Khảo sát NLSP của giảng viên ở Trường Đại học KHTN và Trường Đại học KHXH&NV qua khảo sát trước khi thử nghiệm ............................ 172 Bảng 4.7.Thống kê kết quả nhận thức về NLSP, năng lực NCKH của giảng viên Trường Đại học KHTN, Trường Đại học KHXH&NV sau thử nghiệm ....................................................................................................................... 175 x Bảng 4.8. Phân tích tần suất về kết quả nhận thức của giảng viên về NLSP, năng lực NCKH qua thử nghiệm .................................................................. 175 Bảng 4.9. Thống kê kết quả bồi dưỡng nâng cao NLSP, bồi dưỡng nâng cao năng lực NCKH của giảng viên Trường Đại học KHTN, Trường Đại học KHXH&NV sau thử nghiệm ......................................................................... 177 Bảng 4.10. Phân phối tần suất về bồi dưỡng nâng cao NLSP, bồi dưỡng nâng cao năng lực NCKH của giảng viên Trường Đại học KHTN, Trường Đại học KHXH&NV sau thử nghiệm ......................................................................... 177 xi DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 2.1. Mô hình phát triển nguồn nhân lực theo Leonard Nadler ........ Error! Bookmark not defined. Sơ đồ 2.1. Nội dung phát triển ĐNGV trường đại học ................................... 78 Hình 4.1: Nội dung cơ bản về đào tạo, bồi dưỡng phát triển ĐNGV ........... 138 Biểu đồ 4.1. Tính cần thiết của các giải pháp ............................................... 161 Biểu đồ 4.2. Tính khả thi của các giải pháp .................................................. 162 Biểu đồ 4.3. Tương quan giữa mức độ cần thiết và khả thi. ......................... 164 Biểu đồ 4.4. Mức nhận thức của giảng viên ................................................. 176 Biểu đồ 4.5. So sánh về mức bồi dưỡng nâng cao NLSP, ........................... 177 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận án Đặc biệt khi xã hội bước sang thế kỷ XXI, đứng trước sự bùng nổ của khoa học công nghệ và xu thế hội nhập, hợp tác toàn cầu đã tác động sâu sắc đến mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó có lĩnh vực giáo dục. Đối với giáo dục hiện nay, không dừng lại ở việc hình thành tri thức, kỹ năng nhất định cho người học mà quan trọng hơn là phải chuyển từ trang bị kiến thức đơn thuần sang phát triển năng lực, khơi dậy mọi tiềm năng của mỗi người nhằm phát huy tối đa năng lực trí tuệ, năng lực hoạt động thực tiễn nhằm đáp ứng được yêu cầu của xã hội hiện đại. Nhận thức đúng đắn xu thế phát triển của giáo dục, Đảng, Nhà nước tiếp tục khẳng định