Luận án Phát triển du lịch đồng bằng sông Cửu Long trong hội nhập quốc tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH -------- NGUYỄN HOÀNG PHƯƠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH – NĂM 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH -------- NGUYỄN HOÀNG PHƯƠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 62310101 Người hướng dẫn khoa học: Hướng dẫn chính: PGS.TS. Trương Thị Hiền Hướng dẫn phụ: PGS.TS. Nguyễn Minh Tuấn TP HỒ CHÍ MINH – NĂM 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu là xuất phát từ thực tiễn, trung thực chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác. Nghiên cứu sinh Nguyễn Hoàng Phương DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT BTTN Bảo tồn thiên nhiên CHK Cảng hàng không CHKQT XHCN Cảng hàng không quốc tế Xã hội chủ nghĩa CSHT Cơ sở hạ tầng CSLT Cơ sở lưu trú ĐBSCL CNTB QP – AN IUOTO Đồng bằng sông Cửu Long Chủ nghĩa t ư bản Quốc phòng – An Ninh Hội các Tổ chức Du lịch Chính thể (International Union of Official Travel Organizations) ASEAN WTO LHQ Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations) Tổ chức thương mai th ế giới (World Trade Organization) Liên hiệp quốc FDI Đầu tư nước ngoài (Froreign Direct Investment) GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) GMS Tiểu vùng Mêkông mở rộng (Greater Mekong Subregion) HDI Chỉ số phát triển con người (Human Development Index) ICAO Tổ chức Hàng Không dân dụng quốc tế (International Civil Aviation Organization) IUCN Hiệp hội bảo tồn thiên nhiên và tài nguyên thiên nhiên quốc tế (International Union for Conservation Nature) MICE Du lịch kết hợp hội nghị (Meeting Incentive Conference Event) UNWTO Tổ chức du lịch thế giới (World Tourism Organization) WCED Ủy ban môi trường và phát triển thế giới (World Commission on Environment and Development) APEC Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (Asia- Pacific Economic Cooperation) ASEAN NAFTA TPP PATA EDCF ODA Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations) Hiệp định mậu dịch Tự do Bắc Mỹ (North American Free Trade Agreement) Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (Trans- Pacific Strategic Economic Partnership Agreement). Hiệp hội du lịch Ch âu Á Thái Bình Dương (Pacific Asia Travel Association) Quỹ hợp tác Phát triển Kinh tế Hàn Quốc (Korea Development Cooperation Fund) Viện trợ phát triển chính thức (Official Development Assistance) LDCs Các nước kém phát triển (Least Developed Countries) DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 3.1: Kết quả phân tích nhân tố của 28 chỉ báo đánh giá sự hài lòng của khách du lịch ĐBSCL .......................................................................................................... 63 Bảng 3.2: So sánh các nhóm yếu tố dùng đánh giá sự hài lòng của khách du lịch ĐBSCL ...................................................................................................................... 64 Bảng 3.3: Các chỉ báo nhóm nhân tố 1 ..................................................................... 66 Bảng 3.4: Các chỉ báo nhóm nhân tố 2 .................................................................... 66 Bảng 3.5: Các chỉ báo nhóm nhân tố 4, 5, 6 và 7 .................................................... 67 Bảng 4.1: Diện tích và dân số các tỉnh ĐBSCL ....................................................... 77 Bảng 4.2: Một số lễ hội quan trọng vùng ĐBSCL (theo âm lịch) ........................... 81 Bảng 4.3: Lượng khách du lịch quốc tế đến các địa phương vùng ĐBSCL giai đoạn 2000-2015 ................................................................................................................ 87 Bảng 4.4: Phân bổ lượng khách du lịch nội địa giữa các tỉnh thuộc ĐBSCL giai đoạn 2000-2015 ........................................................................................................ 89 Bảng 4.5: Thu nhập từ hoạt động du lịch các tỉnh vùng ĐBSCL giai đoạn 2000 – 2015 .......................................................................................................................... 90 Bảng 4.6. Một số điểm du lịch thu hút du khách tại vùng ĐBSCL ......................... 95 Bảng 4.7: Một số dự án đầu tư trọng điểm vào phát triển du lịch vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2015 ................................................................................................... 100 Bảng 4.8: Các cơ sở đào tạo chuyên ngành du lịch khu vực phía Nam ................. 104 Bảng 4.9. Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào du lịch các địa phương vùng ĐBSCL giai đoạn 2005 – 2014 ................................................................................................... 111 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH Hình 2.1 Mối quan hệ giữa du lịch với người nghèo, thu nhập thấp ....................... 49 Hình 3.1 Mô hình nghiên cứu về sự hài lòng của du khách khi đến ĐBSCL .......... 67 Hình 3.2: Mô hình 3 yếu tố (Rust & Oliver, 1994) .................................................. 69 Hình 3.3: Mô hình chất lượng dịch vụ – SERVQUAL ............................................ 70 Hình 3.4: Mô hình chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng .................... 70 Hình 3.5: Mô hình mối quan hệ giữa chất lượng dịch vụ và sự hài lòng của khách hàng (Nguồn: Zeithaml and Bitner, 2000) .............................................................. 72 Hình 3.6: Khung phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển của du lịch ĐBSCL trong hội nhập quốc tế ................................................................................. 74 Hình 5.1: Biểu đồ dự báo cơ cấu kinh tế vùng ĐBSCL giai đoạn 2016 – 2021 .... 129 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1.Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1 2.Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................ 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 4 4. Đóng góp mới của luận án ................................................................................... 5 5. Kết cấu của luận án .............................................................................................. 6 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................................... 8 1.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước liên quan đến luận án .... 8 1.2 Tổng quan các công trình nghiên cứu ở nước ngoài ..................................... 19 1.3 Đánh giá về các công trình nghiên cứu ở trong và ngoài nước liên quan đến luận án ..................................................................................................................... 20 1.3.1 Những nghiên cứu liên quan được tác giả kế thừa và phát triển trong luận án 20 1.3.2 Những khoảng trống trong các công trình nghiên cứu về du lịch liên quan đến luận án ....................................................................................................................... 21 Tóm tắt chương 1 ................................................................................................... 23 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ DU LỊCH VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ ........................................................................... 25 2.1 Dịch vụ du lịch và thị trường du lịch ............................................................. 25 2.1.1 Dịch vụ du lịch ................................................................................................ 25 2.1.1.1 Khái niệm và đặc trưng của dịch vụ du lịch ................................................ 25 2.1.1.2 Chức năng của du lịch ................................................................................. 29 2.1.1.3 Sản phẩm du lịch, điểm du lịch .................................................................... 30 2.1.1.4 Khách du lịch và loại hình du lịch ............................................................... 32 2.1.2 Thị trường du lịch ........................................................................................... 36 2.1.2.1 Khái niệm thị trường du lịch ........................................................................ 36 2.1.2.2 Phân loại thị trường du lịch ......................................................................... 37 2.2 Cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin và quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển du lịch trong hội nhập quốc tế .............................................. 38 2.2.1 Cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin về sự ra đời của ngành dịch vụ du lịch ............................................................................................................................ 38 2.2.2 Quan điểm của Đảng, Nhà nước về phát triển du lịch trong hội nhập quốc tế 42 2.3 Vai trò của ngành du lịch trong phát triển kinh tế - xã hội ......................... 46 2.3.1 Vai trò của ngành du lịch đối với phát triển kinh tế ........................................ 46 2.3.2 Vai trò của ngành du lịch trong lĩnh vực văn hóa – xã hội ............................. 49 2.4 Phát triển du lịch trong hội nhập quốc tế ...................................................... 52 2.4.1 Thuận lợi .......................................................................................................... 52 2.4.2 Khó khăn và thách thức .................................................................................... 55 Tóm tắt chương 2 ................................................................................................... 56 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ KHUNG PHÂN TÍCH CỦA LUẬN ÁN ...................................................................................................... 58 3.1 Phương pháp tiếp cận nghiên cứu .................................................................. 58 3.1.1 Phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử .............................. 58 3.1.2 Phương pháp trừu tượng hóa khoa học ........................................................... 59 3.1.3 Phương pháp nghiên cứu liên ngành ............................................................... 60 3.2 Các phương pháp nghiên cứu cụ thể .............................................................. 60 3.2.1 Phương pháp nghiên cứu tại bàn ..................................................................... 60 3.2.2 Phương pháp nghiên cứu thống kê, mô tả ....................................................... 61 3.2.3 Phương pháp phân tích – tổng hợp ................................................................. 61 3.2.4 Phương pháp so sánh và đối chiếu .................................................................. 61 3.2.5 Phương pháp khảo sát, điều tra hiện trường ................................................... 61 3.2.6 Phương pháp mô hình hóa .............................................................................. 68 3.3 Khung phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển của du lịch ĐBSCL trong hội nhập quốc tế ........................................................................................... 72 Tóm tắt chương 3 ................................................................................................... 75 CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ ....................................... 76 4.1 Tổng quan du lịch vùng ĐBSCL trong hội nhập quốc tế 76 4.1.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hoá - xã hội ảnh hưởng đến phát triển du lịch vùng ĐBSCL 76 4.1.1.1 Điều kiện tự nhiên, khí hậu và hệ sinh thái vùng ĐBSCL ............................ 76 4.1.1.2 Điều kiện văn hoá - xã hội của vùng ĐBSCL .............................................. 79 4.1.1.3 Cơ sở hạ tầng về kinh tế, kỹ thuật vùng ĐBSCL .......................................... 82 4.1.2 Các chỉ tiêu chủ yếu về phát triển du lịch của vùng Đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2000-2015 ................................................................................................. 86 4.1.2.1 Về lượng khách du lịch ................................................................................. 86 4.1.2.2 Thu nhập từ du lịch ...................................................................................... 89 4.1.2.3 Cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ du lịch ...................................................... 91 4.2 Đánh giá thực trạng các nhân tố tác động đến phát triển du lịch ĐBSCL trong hội nhập quốc tế ........................................................................................... 93 4.2.1 Thực trạng khai thác sản phẩm du lịch của Vùng ........................................... 93 4.2.2 Công tác xúc tiến, quảng bá du lịch của Vùng ................................................ 97 4.2.3 Hoạt động đầu tư cho phát triển du lịch vùng ĐBSCL .................................... 98 4.2.4 Thực trạng nguồn nhân lực cho phát triển lịch vùng ĐBSCL ...................... 102 4.2.5 Tác động của hội nhập quốc tế với sự phát triển du lịch vùng ĐBSCL ....... 107 4.2.6 Thực trạng đảm bảo môi trường cho du lịch vùng ĐBSCL .......................... 113 4.2.7 Thực trạng an ninh, an toàn trong phát triển du lịch vùng ĐBSCL .............. 114 4.2.8 Thực trạng quản lý nhà nước cho phát triển lịch vùng ĐBSCL ................... 116 4.3 Đánh giá về thực trạng phát triển du lịch vùng ĐBSCL trong hội nhập quốc tế ..................... 117 4.3.1 Những thành tựu đạt được và nguyên nhân .......................................................................... 117 4.3.2 Những hạn chế, yếu kém của du lịch ĐBSCL và nguyên nhân ............................................. 120 Tóm tắt chương 4 ........................................................................................................................... 122 CHƯƠNG 5: ĐỊNH HƯỚNG, CHÍNH SÁCH VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH ĐBSCL TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ ........................................ 124 5.1 Xu hướng phát triển du lịch thế giới, khu vực và Việt Nam tác động đến phát triển du lịch vùng ĐBSCL trong hội nhập quốc tế .................................. 124 5.1.1 Xu hướng phát triển của du lịch thế giới và khu vực ................................... 124 5.1.2 Xu hướng phát triển du lịch của Việt Nam trong hội nhập quốc tế .............. 126 5.2 Định hướng và mục tiêu phát triển du lịch ĐBSCL trong hội nhập quốc tế ... 128 5.2.1 Định hướng phát triển du lịch ĐBSCL trong hội nhập quốc tế .................... 128 5.2.2 Mục tiêu phát triển du lịch ĐBSCL trong hội nhập kinh tế quốc tế ............. 131 5.3 Chính sách và giải pháp phát triển du lịch vùng ĐBSCL trong hội nhập quốc tế..................................................................................................................... 134 5.3.1 Chính sách và giải pháp phát triển sản phẩm du lịch của Vùng ................... 134 5.3.2 Chính sách và giải pháp phát triển thị trường, xúc tiến quảng bá thương hiệu cho phát triển du lịch ĐBSCL ................................................................................ 138 5.3.3 Chính sách và giải pháp đầu tư và thu hút vốn đầu tư cho phát triển du lịch vùng ĐBSCL .......................................................................................................... 142 5.3.4 Chính sách và giải pháp đào tạo và phát triển nguồn nhân lực cho phát triển du lịch vùng ĐBSCL ................................................................................................... 147 5.3.5 Chính sách và giải pháp phát triển du lịch vùng ĐBSCL trong hội nhập quốc tế ............................................................................................................................. 150 5.3.6 Chính sách và giải pháp bảo vệ môi trường, sinh thái trong phát triển du lịch vùng ĐBSCL .......................................................................................................... 152 5.3.7 Chính sách và giải pháp về đảm bảo an ninh, an toàn trong phát triển du lịch vùng ĐBSCL .......................................................................................................... 154 5.3.8 Chính sách và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý để phát triển du lịch vùng ĐBSCL trong hội nhập quốc tế .............................................................................. 156 5.4 Kiến nghị với Chính phủ, các Bộ, ngành liên quan và chính quyền địa phương trong Vùng về chính sách phát triển du lịch ĐBSCL ......................... 159 5.4.1 Kiến nghị với Chính phủ, các Bộ, ngành liên quan ...................................... 159 5.4.2 Kiến nghị đối với các địa phương trong vùng ĐBSCL ................................. 161 Tóm tắt chương 5 ................................................................................................. 161 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 163 CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Từ khi mở cửa và hội nhập, ngành du lịch Việt Nam đã khẳng định vị trí của mình trong nền kinh tế quốc dân, đã đóng góp quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trong quá trình hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế của khu vực và thế giới, du lịch Việt Nam đã và đang là ngành kinh tế mũi nhọn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng và phát triển kinh tế, thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nền kinh tế sớm đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Đồng thời, sự phát triển của ngành du lịch trong quá trình hội nhập quốc tế còn góp phần làm gia tăng sự hiểu biết, sự thân thiện và quảng bá nền văn hóa, danh lam, thắng cảnh và con người Việt Nam với thế giới. Trong “Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030” được Thủ Tướng Chính phủ phê duyệt đã xác định: “Đến năm 2020, du lịch cơ bản trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, có tính chuyên nghiệp, có hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật tương đối đồng bộ, hiện đại; sản phẩm du lịch có chất lượng cao, đa dạng, có thương hiệu, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, cạnh tranh được với các nước trong khu vực và thế giới. Phấn đấu đến năm 2030 Việt Nam trở thành quốc gia có ngành du lịch phát triển”. Cụ thể hoá “Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”, trong “Đề án phát triển du lịch vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đến năm 2020” được Bộ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) phê duyệt tại Quyết định số 803/QĐ-BVHTTDL ngày 9/3/2010, mục tiêu phát triển du lịch vùng ĐBSCL được xác định là: Phát triển du lịch vùng ĐBSCL dựa trên thế mạnh của từng khu vực, từng địa bàn trong Vùng, tạo sản phẩm đặc thù, độc đáo, tạo điểm đến hấp dẫn của quốc gia và khu vực để thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Vùng đồng bằng sông Cửu Long còn có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch, trong Vùng đã hình thành các điểm du lịch có tầm cỡ quốc gia như điểm du lịch Cần Thơ mang sắc thái của vùng Tây Đô, du lịch sinh thái rừng ngập mặn Cà 2 Mau, Du lịch sinh thái vùng Đồng Tháp Mười, du lịch trên đảo Phú QuốcThời gian qua, du lịch vùng ĐBSCL với những thế mạnh đặc trưng của vùng như hệ sinh thái đất ngập nước