Luận án Phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN TRẦN THỊ YẾN ANH PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ PHÁT TRIỂN HÀ NỘI - NĂM 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN TRẦN THỊ YẾN ANH PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số : 9310105 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ PHÁT TRIỂN NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : 1. TS. Trần Hồng Quang 2. TS. Nguyễn Quang Vinh HÀ NỘI - NĂM 2022 i LỜI CAM ĐOAN Luận án là công trình nghiên cứu độc lập của tác giả. Các kết quả, số liệu trong luận án là trung thực, được nghiên cứu từ thực tế và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Tác giả Luận án Trần Thị Yến Anh ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành công trình này, tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt tới TS. Trần Hồng Quang, TS. Nguyễn Quang Vinh, đã định hướng, tận tình chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo và các Ban chuyên môn Viện Chiến lược Phát triển đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong thời gian học tập và nghiên cứu tại Viện. Tôi xin trân trọng cảm ơn Viện Đào tạo Sau đại học, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học chuyển đổi tại trường. Tôi xin gửi lời cảm ơn UBND tỉnh, thành phố; Sở Du lịch; Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; các Sở, Ban, Ngành có liên quan; các doanh nghiệp du lịch, cộng đồng địa phương trên địa bàn vùng đồng bằng sông Hồng đã nhiệt tình giúp đỡ và cung cấp thông tin, tư liệu cũng như đóng góp ý kiến cho việc nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Tổng cục Du lịch, Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch, Tạp chí Du lịch, đã cung cấp số liệu, đăng bài để phục vụ mục đích nghiên cứu của công trình này. Tôi xin chân thành cảm ơn đơn vị công tác - Khoa Du lịch học, Ban Giám hiệu và các Phòng ban của trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc Gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong quá trình tôi tham gia học tập và nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình; các thầy, cô giáo; bạn bè, đồng nghiệp, sinh viên đã chia sẻ, động viên tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện luận án. Tôi xin cảm ơn những tình cảm tốt đẹp và quý báu đó. Tôi xin chân thành cảm ơn! iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT vii DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................... viii DANH MỤC CÁC BIỂU .......................................................................................... x DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................xi MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 4 4. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 5 5. Những đóng góp mới của luận án ........................................................................... 5 6. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 6 7. Kết cấu của luận án ................................................................................................. 6 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG ............................................................................................................ 7 1.1. Các nghiên cứu về phát triển du lịch .................................................................... 7 1.1.1. Các nghiên cứu về phát triển du lịch trên thế giới và ở Việt Nam.................... 7 1.1.2. Các nghiên cứu về phát triển du lịch ở vùng đồng bằng sông Hồng .............. 10 1.2. Các nghiên cứu về liên kết vùng trong phát triển du lịch .................................. 11 1.2.1. Các nghiên cứu về liên kết vùng trong phát triển du lịch trên thế giới và ở Việt Nam ................................................................................................................... 11 1.2.2. Các nghiên cứu về liên kết vùng trong phát triển du lịch ở vùng đồng bằng sông Hồng ................................................................................................................. 14 1.3. Các nghiên cứu về phát triển du lịch nông thôn ................................................ 15 1.3.1. Các nghiên cứu về phát triển du lịch nông thôn trên thế giới và ở Việt Nam 15 1.3.2. Các nghiên cứu về phát triển du lịch nông thôn ở vùng đồng bằng sông Hồng .. 25 iv Tiểu kết chương 1...................................................................................................... 27 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN ............................................................................................... 28 2.1. Cơ sở lý luận ...................................................................................................... 28 2.1.1. Du lịch nông thôn ............................................................................................ 28 2.1.2. Phát triển du lịch nông thôn ............................................................................ 44 2.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 58 2.2.1. Kinh nghiệm của một số quốc gia và trong nước đối với việc phát triển du lịch nông thôn ............................................................................................................ 58 2.2.2. Bài học vận dụng cho phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng... 66 Tiểu kết chương 2...................................................................................................... 67 CHƯƠNG 3. HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG ................................................................................. 68 3.1. Tiềm năng phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ................ 68 3.1.1. Khái quát về nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ...................................... 68 3.1.2. Tài nguyên du lịch tự nhiên khu vực nông thôn đồng bằng sông Hồng ......... 69 3.1.3. Tài nguyên du lịch văn hóa khu vực nông thôn đồng bằng sông Hồng .......... 74 3.1.4. Hệ thống kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn đồng bằng sông Hồng ....................................................................................... 78 3.1.5. Hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ................................................................................................ 82 3.2. Thị trường khách du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ..................... 83 3.2.1. Quy mô và nguồn khách thị trường khách du lịch nông thôn ......................... 83 3.2.2. Cơ cấu thị trường khách du lịch nông thôn đồng bằng sông Hồng ................ 85 3.2.3. Đặc điểm tiêu dùng của khách du lịch nông thôn ........................................... 91 3.3. Thực trạng cung du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ....................... 94 3.3.1. Sản phẩm du lịch nông thôn ............................................................................ 94 3.3.2. Cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn ............................................................. 100 3.3.3. Đội ngũ lao động trong các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn ................. 102 v 3.3.4. Hoạt động và kết quả kinh doanh của du lịch nông thôn .............................. 105 3.3.5. Các chính sách có liên quan đến phát triển du lịch nông thôn ...................... 110 3.3.6. Đầu tư cho phát triển du lịch nông thôn ........................................................ 112 3.3.7. Phân tích các nhân tố tác động đến sự phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ....................................................................................................... 113 3.4. Thách thức, cơ hội, hạn chế và thành công của du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ....................................................................................................... 120 3.4.1. Thách thức của du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng .................... 120 3.4.2. Cơ hội của du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ........................... 121 3.4.3. Hạn chế của du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ........................ 123 3.4.4. Thành công của du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ................... 124 3.5. Thảo luận kết quả nghiên cứu .......................................................................... 125 3.5.1. Thị trường du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ........................... 125 3.5.2. Các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng.......... 126 3.5.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ....................................................................................................... 127 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 129 CHƯƠNG 4. QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG ...................... 130 4.1. Quan điểm, định hướng phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 ........................................................ 130 4.1.1. Quan điểm phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 ................................................................................. 130 4.1.2. Định hướng chung phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 .................................................................. 132 4.2. Giải pháp phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 ................................................................................. 135 4.2.1. Rà soát, hoàn thiện chính sách, cơ chế về phát triển du lịch nông thôn ....... 135 vi 4.2.2. Tuyên truyền, quảng bá nâng cao nhận thức về du lịch nông thôn và phát triển du lịch nông thôn ..................................................................................................... 141 4.2.3. Phát triển sản phẩm du lịch nông thôn theo mô hình OCOP để phát huy lợi thế và khả năng phát triển du lịch gắn với thế mạnh của từng địa phương và khu vực trong vùng ............................................................................................................... 142 4.2.4. Phát triển nguồn nhân lực cho du lịch nông thôn ......................................... 142 4.2.5. Bảo tồn các giá trị về tài nguyên du lịch nông thôn ...................................... 146 4.2.6. Tăng cường phối hợp liên ngành và hợp tác quốc tế về phát triển du lịch nông thôn .. 147 4.2.7. Liên kết, hợp tác giữa các địa phương trong vùng và giữa vùng đồng bằng sông Hồng với các vùng trong cả nước ................................................................... 148 4.2.8. Ứng dụng công nghệ, thúc đẩy chuyển đổi số trong phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ............................................................................ 150 4.2.9. Xúc tiến, quảng bá phát triển du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ... 151 Tiểu kết chương 4.................................................................................................... 153 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 154 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN CỦA TÁC GIẢ ......................................................................................... 156 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 158 PHỤ LỤC vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Thuật ngữ Diễn giải tiếng Việt Diễn giải tiếng Anh CFA Phân tích nhân tố khẳng định Confirmatory Factor Analysis DLNT Du lịch nông thôn ĐBSH Đồng bằng sông Hồng ĐBSH&DHĐB Đồng bằng sông Hồng và Duyên hải Đông Bắc EFA phương pháp đánh giá hai loại giá trị quan trọng trong thang đo, là giá trị hội tụ và giá trị phân biệt. Exploratory Factor Analysis GDP tổng sản phẩm nội địa hay tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Product KT - XH Kinh tế - Xã hội KTS Kiến trúc sư MICE loại hình du lịch kết hợp hội nghị, hội thảo, triển lãm, tổ chức sự kiện, du lịch khen thưởng của các công ty cho nhân viên, đối tác Meeting Incentive Conference Event NN & PTNT Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Nxb Nhà xuất bản OCOP Mỗi xã, phường một sản phẩm One commune, one product OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế Organization for Economic Cooperation and Development PTDLNT Phát triển du lịch nông thôn PGS Phó giáo sư TNDL Tài nguyên du lịch TS Tiến sĩ UBND Ủy ban Nhân dân UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc United Nations Educational Scientific and Cultural Organization UNWTO Tổ chức Du lịch Thế giới World Tourism Organization USD Đô la Mỹ United States dollar viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Đánh giá của du khách về không gian và cơ sở vật chất kỹ thuật của du lịch nông thôn đồng bằng sông Hồng ....................................................................... 96 Bảng 3.2. Đánh giá của du khách về nhân lực phục vụ du lịch nông thôn đồng bằng sông Hồng ................................................................................................................. 97 Bảng 3.3. Đánh giá của du khách về chất lượng dịch vụ của du lịch nông thôn đồng bằng sông Hồng ......................................................................................................... 98 Bảng 3.4. Cơ cấu diện tích của các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn ............... 101 Bảng 3.5. Cơ cấu tổng mức đầu tư cho một cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn .. 102 Bảng 3.6. Số lượng lao động của các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn ............ 103 Bảng 3.7. Cơ cấu độ tuổi của lao động tại các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn ... 104 Bảng 3.8. Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo tại các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn (chia theo kỹ năng, nghiệp vụ) ................................................................................ 104 Bảng 3.9. Hình thức đào tạo của các lao động đã qua đào tạo tại các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn .......................................................................................... 105 Bảng 3.10. Cơ cấu các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn theo công suất kinh doanh ....................................................................................................................... 107 Bảng 3.11. Cơ cấu các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn theo tổng số khách đến trong 01 năm ........................................................................................................... 107 Bảng 3.12. Cơ cấu các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn theo tổng nguồn thu trên 01 khách .................................................................................................................. 108 Bảng 3.13. Cơ cấu chi phí của các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn ................ 109 Bảng 3.14. Cơ cấu các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn theo tỷ lệ lợi nhuận/ doanh thu ................................................................................................................. 110 Bảng 3.15. Đánh giá về Khả năng tiếp cận đối với các điểm du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng .............................................................................................. 113 Bảng 3.16. Đánh giá về nguồn lực kinh doanh du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ............................................................................................................... 115 ix Bảng 3.17. Đánh giá về môi trường kinh doanh du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ............................................................................................................... 117 Bảng 3.18. Đánh giá về khả năng quản trị hoạt động kinh doanh du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng..................................................................................... 119 Bảng 3.19. Kết quả đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và mức độ, xu hướng phát triển của du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ................................................. 127 x DANH MỤC CÁC BIỂU Biểu đồ 3.1. Tốc độ tăng trưởng lượng khách du lịch đến vùng đồng bằng sông Hồng giai đoạn 2015 - 2019 ...................................................................................... 84 Biểu đồ 3.2. Cơ cấu nguồn khách du lịch nông thôn ................................................ 85 Biểu đồ 3.3. Cơ cấu giới tính khách du lịch nông thôn............................................. 86 Biểu đồ 3.4. Cơ cấu độ tuổi của khách du lịch nông thôn ........................................ 86 Biểu đồ 3.5. Cơ cấu nghề nghiệp của khách du lịch nông thôn ............................... 87 Biểu đồ 3.6. Cơ cấu phương tiện và thời gian di chuyển của khách du lịch nông thôn ... 87 Biểu đồ 3.7. Cơ cấu quy mô và người đi cùng của khách du lịch nông thôn ........... 88 Biểu đồ 3.8. Mục đích chuyến đi của khách du lịch nông thôn ................................ 89 Biểu đồ 3.9. Hình thức tổ chức chuyến đi của khách du lịch nông thôn .................. 90 Biểu đồ 3.10. Tần suất đi du lịch nông thôn của du khách ....................................... 90 Biểu đồ 3.11. Nguồn thông tin về du lịch nông thôn của du khách .......................... 91 Biểu đồ 3.12. Mức độ tham gia dịch vụ của khách du lịch nông thôn ..................... 92 Biểu đồ 3.13. Thời gian lưu trú của khách du lịch nông thôn ................................... 92 Biểu đồ 3.14. Đánh giá của khách du lịch nông thôn về mức chi tiêu...................... 93 Biểu đồ 3.15. Cơ cấu chi tiêu của khách du lịch nông thôn ...................................... 93 Biểu đồ 3.16. Đánh giá của khách du lịch về chất lượng du lịch nông thôn ............ 99 Biểu đồ 3.17. Dự định của khách du lịch nông thôn đồng bằng sông Hồng .......... 100 Biểu đồ 3.18. Loại hình cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn ................................. 100 Biểu đồ 3.19. Thời gian kinh doanh du lịch nông thôn........................................... 101 Biểu đồ 3.20. Quy mô dịch vụ của các cơ sở kinh doanh du lịch nông thôn .......... 102 Biểu đồ 3.21. Phân bổ lượng khách theo tháng của du lịch nông thôn ................... 105 Biểu đồ 3.22. Tỷ lệ khách cuối tuần và các ngày trong tuần của du lịch nông thôn ...... 106 Biểu đồ 3.23. Phân bổ số lượng đánh giá về khả năng tiếp cận các khu điểm du lịch nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng ................................................................... 114 Biểu đồ 3.24. Phân bổ số lư