Luận án Phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ theo hướng liên kết và hội nhập

VIỆT HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN MINH TUÂN PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỈNH PHÚ THỌ THEO HƢỚNG LIÊN KẾT VÀ HỘI NHẬP Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 9.34.04.10 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. GS. TS. Đỗ Hoài Nam 2. PGS. TS. Phạm Trung Lƣơng HÀ NỘI - 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi trong quá trình viết luận án. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận án đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Ngƣời cam đoan NGUYỄN MINH TUÂN MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƢỚNG LIÊN KẾT VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ ................................. 8 1.1. Tổng quan về phát triển du lịch ........................................................................................ 8 1.1.1. Các khái niệm và phân loại về loại hình du lịch ................................................... 8 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về phát triển du lịch trong mối quan hệ với tăng trưởng kinh tế ................................................................................................................ 11 1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu về phát triển du lịch theo hƣớng liên kết và hội nhập quốc tế ............................................................................................................................. 13 1.2.1. Các nghiên cứu về phát triển du lịch theo hướng liên kết ................................... 13 1.2.2. Các nghiên cứu về phát triển du lịch theo hướng hội nhập ................................. 26 1.3. Đánh giá kết quả tổng quan ............................................................................................ 28 1.3.1. Những điểm có thể kế thừa cho luận án .............................................................. 28 1.3.2. Những khoảng trống ............................................................................................ 28 CHƢƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂNDU LỊCH THEO HƢỚNG LIÊN KẾT VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ ........... 30 2.1. Những vấn đề lý luận chủ yếu về phát triển du lịch theo hƣớng liên kết và hội nhập quốc tế ............................................................................................................................. 30 2.1.1. Nhận thức và quan niệm ...................................................................................... 30 2.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế của một tỉnh ...................................................................................................... 34 2.1.3. Đánh giá kết quả, hiệu quả phát triển du lịch theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế ........................................................................................................................... 40 2.2. Tổng quan về các lý thuyết phát triển du lịch ............................................................... 42 2.2.1. Lý thuyết phát triển du lịch dựa vào nguồn lực điểm đến .................................. 42 2.2.2. Lý thuyết về các bên liên quan trong phát triển du lịch ...................................... 45 2.2.3. Lý thuyết về năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trong phát triển du lịch .................... 49 2.3. Kinh nghiệm liên kết và hội nhập quốc tế để phát triển du lịch .................................. 56 2.3.1. Kinh nghiệm của Singapore ................................................................................ 56 2.3.2. Kinh nghiệm của Thái Lan .................................................................................. 58 2.3.3. Kinh nghiệm trong nước ..................................................................................... 59 2.3.4. Bài học phát triển du lịch cho tỉnhPhú Thọ ......................................................... 63 2.4. Khung phân tích về phát triển du lịch của tỉnh Phú Thọ ............................................. 63 CHƢƠNG 3.THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH PHÚ THỌ VÀ NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM TRONG NƢỚC VÀ NGOÀI NƢỚC VỀ DU LỊCH LIÊN KẾT VÀ HỘI NHẬP ............................................................................................ 70 3.1. Tổng quan đặc điểm, tình hình kinh tế, xã hội và phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ... 70 3.1.1. Một số đặc điểm chung và tiềm năng phát triển du lịch của tỉnh Phú Thọ ......... 70 3.1.2. Tổng quan tình hình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ ...................... 80 3.2. Thực trạng phát triển du lịch theo hƣớng liên kết và hội nhập quốc tế ở tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................................................ 81 3.2.1. Đầu tư cho phát triển du lịch ............................................................................... 81 3.2.2. Liên kết ngành để phát triển du lịch ở Phú Thọ .................................................. 82 3.2.3. Liên kết với các tỉnh để phát triển du lịch ở Phú Thọ ......................................... 84 3.2.4. Chính quyền tỉnh hoạch định chủ trương, đường lối và chính sách phát triển du lịch của tỉnh Phú Thọ ............................................................................................... 85 3.2.5. Kết quả và hiệu quả phát triển du lịch của tỉnh Phú Thọ .................................... 92 3.2.6. Nguyên nhân của thành công và hạn chế đối với phát triển du lịch theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế........................................................................................... 99 3.3. Kết quả khảo sát về liên kết để phát triển du lịch ở Phú Thọ .................................... 100 3.3.1. Nghiên cứu định tính ......................................................................................... 100 3.3.2. Nghiên cứu định lượng ...................................................................................... 104 CHƢƠNG 4 GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN DU LỊCH PHÚ THỌ THEO HƢỚNG LIÊN KẾT VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ ĐẾN NĂM 2025 ........... 114 4.1. Phân tích bối cảnh, thuận lợi, khó khăn đối với phát triển du lịch theo hƣớng liên kết và hội nhập quốc tế của tỉnh Phú Thọ .......................................................................... 114 4.1.1. Điểm mạnh về phát triển du lịch Phú Thọ ........................................................ 114 4.1.2. Điểm yếu về phát triển du lịch Phú Thọ............................................................ 115 4.1.3. Cơ hội đối với phát triển du lịch Phú Thọ ......................................................... 117 4.1.4. Thách thức đối với phát triển du lịch Phú Thọ .................................................. 118 4.2. Định hƣớng phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ theo hƣớng liên kết và hội nhập quốc tế .............................................................................................................................................. 120 4.2.1. Định hướng chung về phát triển du lịch theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế .................................................................................................................................. 120 4.2.2. Mục tiêu phát triển du lịch ................................................................................ 123 4.3. Giải pháp thúc đẩy phát triển du lịch theo hƣớng liên kết và hội nhập quốc tế ........... 127 4.3.1. Giải pháp số 1: Hoàn thiện chính sách .............................................................. 127 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................................... 146 1. Kết luận .............................................................................................................................. 146 2. Kiến nghị ............................................................................................................................ 147 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 148 CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ............................................................ 160 PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 161 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1 Mô tả các nguồn lực ..................................................................................44 Bảng 2.2 Đặc điểm và phân loại các bên liên quan .. Error! Bookmark not defined. Bảng 2.3 Bảng tóm tắt mối liên hệ giữa mô hình nghiên cứu và các lý thuyết nền .68 Bảng 3.1 Lao động trong lĩnh vực du lịch của Phú Thọ qua đào tạo ........................77 Bảng 3.2 Cơ sở lưu trú du lịch giai đoạn 2011-2019 ................................................79 Bảng 3.3 Một số chỉ tiêu kinh tế, xã hội của tỉnh Phú Thọ .......................................80 Bảng 3.4 Đầu tư phát triển du lịch, giá hiện hành ....................................................82 Bảng 3.5 Khách du lịch từ Hà Nội và vùng TDMN tới Phú Thọ .............................84 Bảng 3.6 Khách du lịch từ Phú Thọ tới vùng TDMN và Hà Nội .............................85 Bảng 3.7 Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Phú Thọgiai đoạn 2014 - 2018 ..87 Bảng 3.8 Nhóm chỉ số thành phần năng lực cạnh tranh ...........................................88 Bảng 3.9 Một số chỉ tiêu tổng hợp chủ yếu của Phú Thọ đến 2017 .........................92 Bảng 3.10 Lao động ngành du lịch trong tổng lao động xã hộicủa Phú Thọ ............93 Bảng 3.11 Doanh thu du lịch tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011 – 2017, giá thực tế .......94 Bảng 3.12 Năng suất lao động ngành du lịch (tính theo GTGT, giá hiện hành) .......95 Bảng 3.13 Giá trị gia tăng du lịch trong tổng GRDPcủa Phú Thọ ............................96 Bảng 3.14 Tổng khách du lịch và doanh thu ngành du lịchTp Đà Nẵng, các tỉnh Quảng Nam, Thừa Thiên Huế giai đoạn 2010 – 2018 ..............................................60 Bảng 3.15 Ý kiến của chuyên gia về nội dung liên kết vùng cấp độ vĩ mô giữa các địa phương ở Phú Thọ ............................................................................................ 102 Bảng 3.16 Phân tích Cronbach’s Alpha cho các khái niệm nghiên cứu................. 105 Bảng 3.17 KMO và kiểm định Bartlett's ................................................................ 107 Bảng 3.18 Bảng ma trận xoay các nhân tố ............................................................. 107 Bảng 3.19 Tổng kết mô hình hồi quy ..................................................................... 108 Bảng 3.20 Các hệ số hồi quy .................................................................................. 109 Bảng 4.1 Dự báo một số chỉ tiêu tổng hợp của tỉnh Phú Thọ đến 2025 ................ 121 Bảng 4.2 Dự báo đối tác ưu tiên và sản phẩm du lịch trong liên kết và hội nhập quốc tế đối với phát triển du lịch của tỉnh Phú Thọ đến năm 2025 ................................ 122 Bảng 4.3 Năng suất lao động ngành du lịch Phú Thọ ............................................ 123 Bảng 4.4 Khách du lịch của Phú Thọ ..................................................................... 124 Bảng 4.5 Doanh thu du lịch và chi tiêu bình quân khách du lịch của tỉnh Phú Thọ ................................................................................................................................ 125 Bảng 4.6 Khách du lịch từ Hà Nội và vùng TDMN tới Phú Thọ .......................... 125 Bảng 4.7 Khách du lịch từ Phú Thọ tới vùng TDMN và Hà Nội .......................... 126 Bảng 4.8 Lao động ngành du lịch trong tổng lao động xã hộicủa Phú Thọ ........... 126 Bảng 4.9 Giá trị gia tăng du lịch trong tổng GRDPcủa Phú Thọ ........................... 126 Bảng 4.10 Nộp ngân sách của ngành du lịch Phú Thọ .......................................... 127 Bảng 4.11Dự báo vốn đầu tư phát triển du lịch ở tỉnh Phú Thọ đến 2025 ............ 132 Bảng 4.12 Dự báo huy động vốn đầu tư cho phát triển du lịch ............................. 132 Bảng 4.13 Dự báo nhu cầu phát triển nhân lực du lịch .......................................... 135 DANH MỤC HÌNH ẢNH, SƠ ĐỒ Hình 1.Khung nghiên cứu của luận án ........................................................................5 Hình 2.1 Sơ đồ hóa chuỗi giá trị sản phẩm du lịch trên địa bàn một tỉnh .................32 Hình 2.2 Sơ đồ hóa hệ thống quản ký nhà nước đối với hoạt động du lịch ở tỉnh của Việt Nam ...................................................................................................................35 Hình 2.3 Các bên liên quan của Sự kiện du lịch (Nguồn: McCabe và ctg, 2000) ....47 Hình 2.4 Khung khái niệm các bên liên quan trong phát triển du lịch .....................49 Hình 2.5 Mô hình kim cương về các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch.........49 Hình 2.6 Mô hình mô phỏng năng lực cạnh tranh địa phương trong du lịch của M.Porter (2008) .........................................................................................................51 Hình 2.7 Mô hình mô phỏng năng lực cạnh tranh toàn cầu trong du lịch ................52 Hình 2.8 Mô hình mô phỏng năng lực cạnh tranh điểm đến của Crouch (2007) .....54 Hình 2.9 Khung phân tích phát triển du lịch Phú Thọ ..............................................64 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Tên tiếng Anh Tên tiếng Việt WCED World Commission on Environment and Developmen Ủy ban thế giới về môi trường và phát triển UNWTO World Tourist Organization Theo Tổ chức Du lịch Thế giới GNP Gross National Product Tổng sản phẩm quốc gia GDP Gross Domestic Products Tổng sản phẩm quốc nội. HDI Human Development Index Chỉ số phát triển con người HFI Human Freedom Index Chỉ số tự do của con người ASEAN (AFTA) ASEAN Free Trade Area Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN EC European Community Cộng đồng Kinh tế châu Âu EFTA European Free Trade Association Hiệp hội Mậu dịch tự do châu Âu EU European Union Liên minh châu Âu CACM Common America Central Market Thị trường chung Trung Mỹ NAFTA North American Free Trade Agreement Khu vực Mậu dịch tự do Bắc Mỹ PTDL Tourism development Phát triển du lịch GTGT Giá trị gia tăng QLNN Quản lý nhà nước NDTK Niên giám thống kê LĐXH Lao động xã hội TDMN Trung du miền núi TB Trung bình UBND Ủy ban nhân dân 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu Vai trò của du lịch đã ngày được khẳng định trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn đã được xác định tại Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 16/01/2017 của Bộ Chính trị. Việc thực hiện Nghị quyết 08-NQ/TW của Bộ Chính trị đã được Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các bộ ngành liên quan và các địa phương triển khai thông qua Kế hoạch hành động. Để thực hiện Nghị quyết 08-NQ/TW và Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 147/QĐ- TTg ngày 22/1/2020. Việc thực hiện liên kết vùng và tăng cường hội nhập quốc tế là yếu tố quan trọng, mang tính quyết định trong bối cảnh hiện nay. Chính phủ đã chỉ đạo các cơ quan chức năng ở trung ương và các địa phương triển khai lập quy hoạch phát triển du lịch theo hướng nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững, ban hành hàng loạt chính sách để đẩy mạnh phát triển du lịch trong cả nước. Song thực tế, việc phát triển du lịch ở Việt Nam đang gặp nhiều vướng mắc. Có nhiều nguyên nhân trong đó có thể kể đến các vấn đề về lý luận còn chưa được nghiên cứu thỏa đáng, nhiều vấn đề lý luận chưa được tường minh như: Nội hàm của phát triển du lịch theo hướng liên kết vùng và hội nhập quốc tế; các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch theo hướng liên kết vùng và hội nhập quốc tế; các tiêu chí đánh giá hiệu quả phát triển du lịch theo hướng liên kết vùng và hội nhập quốc tế Phú Thọ là địa phương có lịch sử lâu đời, được coi là đất Tổ của dân tộc Việt Nam, có hệ thống các di tích lịch sử, di tích cách mạng, di tích văn hóa, kiến trúc, khảo cổ... Đặc biệt, Khu di tích lịch sử quốc gia Đền Hùng là không gian văn hóa vô cùng thiêng liêng và mang tính tâm linh của dân tộc Việt Nam kết hợp cùng với loại hình nghệ thuật Hát xoan Phú Thọ , Tín ngư ng thờ cúng Hùng Vương đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Bên cạnh đó, Phú Thọ còn có Vườn quốc gia Xuân Sơn là một trong 30 vườn quốc gia của Việt Nam, đa dạng sinh học cao; có mỏ nước khoáng nóng Thanh Thủy có trữ lượng lớn hàm lượng nguyên tố vi lượng hữu ích rất thích hợp cho công việc tắm ngâm, phục 2 hồi sức khỏe và chữa bệnh Theo đánh giá của Tổng cục du lịch Việt Nam năm 2016 thì Phú Thọ là vùng “đất vàng” cho phát triển du lịch. Để khai thác triệt để tiềm năng, thế mạnh đó, chính quyền tỉnh Phú Thọ đã có quy hoạch phát triển du lịch giai đoạn 2011 - 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 và triển khai nhiều kế hoạch, chương trình phát triển du lịch. Tỉnh Phú Thọ đã dành nhiều vốn đầu tư để nâng cấp các di tích, các khu du lịch, lễ hội truyền thống và du lịch của tỉnh đã có những bước phát triển. Tuy nhiên hiện nay Phú Thọ vẫn chưa thật sự là điểm đến" hấp dẫn của khách du lịch trong nước và quốc tế, ngành du lịch của tỉnh chưa phát triển tương xứng với tiềm năng và thế mạnh của mình. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là chủ trương chưa đi liền với giải pháp, hoạt động du lịch chưa được tổ chức hợp lý, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực du lịch còn chưa nhiều, thậm chí còn có thể nói là ít. Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt sau khi Việt Nam trở thành thành viên của cộng động kinh tế ASEAN (AEC) và đã ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do đã tạo ra cơ hội tốt để Việt Nam nói chung và các tỉnh nói riêng hội nhập quốc tế. Phát triển du lịch theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế vừa là định hướng vừa là giải pháp. Tuy nhiên, theo số liệu thống kê của Cục thống kê tỉnh Phú Thọ thì hiện nay thu nhập từ du lịch cũng như lao động làm việc trong lĩnh vực du lịch chỉ chiếm khoảng 1% GRDP và gần 1% tổng lao động đang làm việc trong các ngành kinh tế quốc dân của tỉnh. Làm thế nào để phát triển du lịch theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế một cách có hiệu quả và trong trạng thái bền vững là vấn đề cần được nghiên cứu làm rõ. Trong bối cảnh đó, NCS lựa chọn vấn đề: “Phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ theo hướng liên kết và hội nhập” làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành Quản lý kinh tế với mong muốn góp phần làm sáng tỏ thêm những vấn đề vừa nêu trên. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của luận án là xem xét, phân tích, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của ngành du lịch tỉnh Phú Thọ theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế, từ đó đề xuất định hướng và giải pháp đẩy mạnh sự phát triển du 3 lịch tỉnh Phú Thọ theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế, góp phần xứng đáng vào gia tăng quy mô kinh tế và cải thiện năng suất lao động của tỉnh. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, hệ thống hóa và làm rõ thêm những vấn đề lý luận chủ yếu về phát triển du lịch theo hướng liên kết vùng và hội nhập quốc tế. Thứ hai, phân tích và đánh giá thực trạng QLNN về phát triển du lịch theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế. Thông qua đó chỉ rõ những mặt được, mặt chưa được cũng như những hạn chế và nguyên nhân của những thành công và của những hạn chế đó; đồng thời xác định được những bài học cần thiết để phát triển du lịch có hiệu quả trong bối cảnh mở rộng liên kết vùng và hội nhập quốc tế. Thứ ba, đề xuất định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả phát triển du lịch Phú Thọ theo hướng liên kết và hội nhập quốc tế, kiến ng