Luận án Phát triển hoạt động tín dụng xuất khẩu tại ngân hàng phát triển Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ HIỀN PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG XUẤT KHẨU TẠI NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ HIỀN PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG XUẤT KHẨU TẠI NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ Chuyên ngành : Tài chính Ngân hàng Mã số : 62.34.02.01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐOÀN THANH HÀ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là: Nguyễn Thị Hiền Ngày tháng năm sinh : 17/01/1982 Nơi sinh: Thành phố. Hồ Chí Minh Quê quán: Xã Liên Thủy, Huyện Lệ Thủy, Tỉnh Quảng Bình Cơ quan công tác: Khoa Kế toán – Kiểm toán Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh Là nghiên cứu sinh khóa 18 Trường Đại học Ngân hàng TP Hồ Chí Minh Đề tài luận án: “Phát triển hoạt động tín dụng xuất khẩu tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam ” Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng; Mã số: 62 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đoàn Thanh Hà Tôi xin cam đoan: Luận án là công trình nghiên cứu của bản thân, toàn bộ nội dung luận án chưa từng được công bố tại bất kỳ một công trình NCKH, Tạp chí khoa học hay tài liệu tham khảo nào. Luận án được thực hiện theo đúng quy định về quy trình đào tạo trình độ tiến sỹ. Kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực, mang tính độc lập của NCS, ngoại trừ những trích dẫn từ các nguồn tài liệu tham khảo. Tất cả thông tin số liệu trong luận án đều được chỉ dẫn nguồn gốc rõ ràng. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan danh dự này ./. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2017 Nguyễn Thị Hiền ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án này, ngoài sự cố gắng trong lao động nghiên cứu khoa học của bản thân, còn có sự giúp đỡ to lớn của Nhà trường, của Thầy, Cô, bạn bè đồng nghiệp. Tôi xin gửi lời trân trọng cảm ơn đến: • Quý Thầy, Cô trong Ban Giám hiệu nhà trường, lãnh đạo các Phòng, Khoa và đội ngũ giảng viên của Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh đã giúp đỡ, giảng dạy, truyền đạt kiến thức cho tôi trong suốt quá trình học tập tại Trường. • PGS;TS Đoàn Thanh Hà, là người HDKH đã hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu. • Các cô, chú, anh chị đang công tác tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam đã tận tình giúp đỡ, đọc, góp ý một số nội dung trong bản thảo luận án. • Các bạn học cùng khóa, bạn bè và người thân đã động viên, giúp đỡ trong quá trình học tập nghiên cứu Trân trọng ! Tác giả luận án Nguyễn Thị Hiền iii MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÍN DỤNG XUẤT KHẨU VÀ TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CỦA NHÀ NƯỚC ....................................................................... 23 1.1. TỔNG QUAN VỀ TÍN DỤNG XUẤT KHẨU ......................................... 23 1.1.1. Khái niệm và hình thức của tín dụng xuất khẩu ..................................... 23 1.1.1.1. Khái niệm về tín dụng xuất khẩu (TDXK)....................................... 23 1.1.1.2. Các hình thức của tín dụng xuất khẩu .............................................. 24 1.1.2. Vai trò của tín dụng xuất khẩu ............................................................... 27 1.2. TÍN DỤNG NHÀ NƯỚC VÀ TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CỦA NHÀ NƯỚC ............................................................................................................... 29 1.2.1. Tín dụng nhà nước ................................................................................ 29 1.2.1.1. Khái niệm về tín dụng nhà nước ...................................................... 29 1.2.1.2. Đặc điểm của tín dụng nhà nước .................................................... 30 1.2.1.3. Mục tiêu hoạt động của tín dụng nhà nước ...................................... 31 1.2.1.4. Vai trò của tín dụng nhà nước ........................................................ 32 1.2.2. Tín dụng xuất khẩu của Nhà nước ......................................................... 34 1.2.2.1. Khái niệm về tín dụng xuất khẩu của Nhà nước .............................. 34 1.2.2.2. Khuôn khổ pháp lý về tín dụng xuất khẩu của Nhà nước tại Việt Nam ............................................................................................................. 37 1.2.3. Phân biệt tín dụng xuất khẩu của Nhà nước và tín dụng xuất khẩu của Ngân hàng thương mại ............................................................................................. 42 1.2.3.1. Những điểm tương đồng ................................................................. 42 1.2.3.2. Những điểm khác biệt ..................................................................... 43 1.3. QUAN ĐIỂM VỀ PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CỦA NHÀ NƯỚC ............................................................................................................... 44 1.3.1. Tổng quan về sự phát triển .................................................................... 44 1.3.2. Các tiêu chí phát triển tín dụng xuất khẩu của Nhà nước ....................... 46 1.3.2.1. Phát triển tín dụng xuất khẩu của Nhà nước về số lượng và quy mô 47 1.3.2.2. Phát triển tín dụng xuất khẩu của Nhà nước về chất lượng và hiệu quả............................................................................................................... 48 iv 1.4. TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CỦA NHÀ NƯỚC TẠI MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM ......... 51 1.4.1. Tín dụng xuất khẩu của Nhà nước tại một số nước trên thế giới ............ 51 1.4.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam về tín dụng xuất khẩu của Nhà nước ................................................................................................................ 61 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................... 68 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CỦA NHÀ NƯỚC TẠI NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ............................. 69 2.1. KHÁI QUÁT VỀ NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ................. 69 2.1.1. Tổng quan về Ngân hàng Phát triển, quá trình hình thành Ngân hàng Phát triển Việt Nam ................................................................................................ 69 2.1.1.1. Tổng quan về Ngân hàng Phát triển (Development Bank) ............... 69 2.1.1.2. Quá trình hình thành Ngân hàng Phát triển Việt Nam...................... 70 2.1.2. Cơ cấu tổ chức quản lý của Ngân hàng Phát triển Việt Nam .................. 72 2.1.3. Đặc điểm hoạt động của Ngân hàng Phát triển Việt Nam ...................... 73 2.1.4. Nguồn vốn hoạt động hoạt động của Ngân hàng Phát triển Việt Nam .... 74 2.1.5. Chức năng, nhiệm vụ của Ngân hàng Phát triển Việt Nam .................... 75 2.1.6. Kết quả hoạt động của Ngân hàng Phát triển VN giai đoạn 2011 – 201577 2.1.6.1. Đối với nền kinh tế xã hội ............................................................... 77 2.1.6.2. Đối với sự tồn tại và phát triển của Ngân hàng Phát triển Việt Nam 80 2.2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CỦA NHÀ NƯỚC TẠI NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ................................. 89 2.2.1. Khái quát hoạt động nghiệp vụ tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam ....... 89 2.2.2. Thực trạng phát triển tín dụng xuất khẩu của Nhà nước tại NHPT Việt Nam ................................................................................................................ 91 2.2.2.1. Phát triển tín dụng xuất khẩu của Nhà nước về quy mô và số lượng 91 2.2.2.2. Phát triển tín dụng xuất khẩu của Nhà nước về mặt chất lượng và hiệu quả .................................................................................................................. 101 2.2.2.3. Phát triển loại hình thức bảo lãnh tín dụng xuất khẩu .................... 104 2.3. KHẢO SÁT VÀ ĐÁNH GIÁ TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG XUẤT KHẦU CỦA NHÀ NƯỚC TẠI NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN VIỆT NAM .. 107 v 2.3.1. Khảo sát về tín dụng xuất khẩu của Nhà nước tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam .............................................................................................................. 107 2.3.2. Đánh giá tình hình phát triển TDXK của Nhà nước tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam .............................................................................................. 111 2.3.2.1. Những kết quả đạt được ................................................................ 111 2.3.2.2. Những hạn chế và nguyên nhân .................................................... 114 2.4. GIẢ THUYẾT VỀ CHÍNH SÁCH TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CỦA NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM................................................................................. 122 2.4.1. Tiếp tục duy trì và mở rộng Chính sách tín dụng xuất khẩu của Nhà nước .............................................................................................................. 122 2.4.2. Đổi mới mô hình thực hiện Chính sách tín dụng xuất khẩu của Nhà nước .............................................................................................................. 123 2.4.3. Chấm dứt Chính sách tín dụng xuất khẩu của Nhà nước ...................... 125 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 127 CHƯƠNG 3. PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CỦA NHÀ NƯỚC TẠI NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ........................ 128 3.1. CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN VIỆT NAM VÀ CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 ......... 128 3.1.1. Chiến lược phát triển bền vững Việt Nam đến năm 2020 .................... 128 3.1.1.1. Quan điểm phát triển về kinh tế xã hội .......................................... 128 3.1.1.2. Mục tiêu chiến lược và khâu đột phá ............................................. 128 3.1.1.3. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội ........................................... 129 3.1.2. Chiến lược phát triển Ngân hàng Phát triển Việt Nam đến năm 2020 .. 130 3.1.2.1. Mục tiêu phát triển của Ngân hàng Phát triển Việt Nam ................ 130 3.1.2.2. Định hướng hoạt động của Ngân hàng Phát triển Việt Nam .......... 131 3.2. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG XUẤT KHẨU CỦA NHÀ NƯỚC TẠI NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN VIỆT NAM .......................................... 135 3.2.1. Giải pháp về phía Ngân hàng Phát triển Việt Nam .............................. 135 3.2.1.1. Sửa đổi, bổ sung quy chế quản lý vốn tín dụng xuất khẩu cho phù hợp ............................................................................................................ 135 vi 3.2.1.2. Tăng cường huy động vốn trên toàn hệ thống Ngân hàng Phát triển Việt Nam ........................................................................................................... 136 3.2.1.3. Kiện toàn bộ máy quản lý tín dụng theo hướng mở rộng phân quyền ......................................................................................................... 138 3.2.1.4. Tuân thủ nghiêm ngặt quy trình tín dụng xuất khẩu....................... 139 3.2.1.5. Tăng cường công tác kiểm tra nội bộ ............................................ 143 3.2.1.6. Tăng cường tiếp thị và quảng bá thương hiệu Ngân hàng Phát triển VN .................................................................................................................. 144 3.2.1.7. Phối hợp với các Ngân hàng thương mại trong hoạt động nghiệp vụ .............................................................................................................. 145 3.2.1.8. Mở rộng nghiệp vụ bảo lãnh xuất khẩu ......................................... 145 3.2.1.9. Sớm triển khai phương thức “tín dụng xuất khẩu 2 chiều” ............ 147 3.2.2. Giải pháp về phía doanh nghiệp xuất khẩu .......................................... 149 3.2.2.1. Thông hiểu chính sách của Chính phủ về tín dụng xuất khẩu ........ 149 3.2.2.2. Tăng cường đổi mới công nghệ, tăng chất lượng sản phẩm xuất khẩu ........................................................................................................... 150 3.2.2.3. Am hiểu thị trường thế giới và phương thức kinh doanh hiện đại .. 150 3.2.2.4. Nâng cao năng lực cạnh tranh xuất khẩu trên thị trường quốc tế.... 151 3.2.2.5. Tăng cường công tác quản lý tài chính doanh nghiệp .................... 151 3.2.3. Giải pháp phối hợp .............................................................................. 152 3.2.3.1. Triển khai nhanh loại hình bảo hiểm tín dụngxuất khẩu ................ 152 3.2.3.2. Khẩn trương thành lập công ty bảo hiểm tín dụng xuất khẩu của Nhà nước .......................................................................................................... 155 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................. 157 PHẦN KIẾN NGHỊ & KẾT LUẬN .................................................................. 158 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 162 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ................... 163 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 164 vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt ADB Asia Development Bank Ngân hàng Phát triển Á châu AEC Agreement onExport Credit Hiệp định về tín dụng xuất khẩu ASMC Agreement on Subsidies and Countervailing Measures Hiệp định về trợ cấp và các biện pháp đối kháng BHTDXK Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu BICV Bank For Investment and Construct Bank of VN Ngân hàng Đầu tư và Xây dựng Việt Nam BLTDXK Bảo lãnh tín dụng xuất khẩu BLĐT Bảo lãnh đấu thầu BLĐT &THHĐ BL đấu thầu & thực hiện hợp đồng BCT Bộ chứng từ CBTD Cán bộ tín dụng DB Development Bank Ngân hàng Phát triển DN Doanh nghiệp DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa ECI Export Credit Insurance Bảo hiểm tín dụng xuất khẩu ECAs Export Credit Agencies Tổ chức tín dụng xuất khẩu GTCG Giấy tờ có giá HĐV Huy động vốn HĐNV Hoạt động nghiệp vụ HĐQT Hội đồng quản trị HTXK Hỗ trợ xuất khẩu IDGD Investment Development General Department Tổng cục Đầu tư Phát triển viii LIDF Local Investment Development Fund Quỹ Đầu tư Phát triển địa phương L/C Letter of Credit Thư Tín dụng MT, PK, LK Máy tính, Phụ kiện, Linh kiện NCS Nghiên cứu sinh NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NHTM NN Ngân hàng thương mại nhà nước NHTM CP Ngân hàng thương mại cổ phần NHLD & NN Ngân hàng liên doanh và ngân hàng 100% vốn nước ngoài NHPT Ngân hàng Phát triển NIAF National Investment Assistance Fund Quỹ Hỗ trợ Đầu tư Quốc gia NLTS Nông Lâm Thủy sản NSNN Ngân sách Nhà nước ODA Official Development Assistance Viện trợ Phát triển Chính thức OECD Organization Economic Coparation & Development Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế PH.GTCG Phát hành giấy tờ có giá ROA Return on Asset Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản ROE Return on Equity Tỷ suất lợi nhuận trên vốn CSH SPCN Sản phẩm công nghiệp SXKD Sản xuất kinh doanh TCKT Tổ chức kinh tế TCMN Thủ công Mỹ nghệ TCTD Tổ chức tín dụng TCTD phi NH Tổ chức tín dụng phi ngân hàng ix TCTD HTX Tổ chức tín dụng hợp tác xã TDĐT Tín dụng đầu tư TDXK Tín dụng xuất khẩu TDXK của NN Tín dụng xuất khẩu của Nhà nước ( Thuật ngữ chính thức của Nghị định số 75/2011/NĐ –CP) TD Tín dụng TCTD Tổ chức tín dụng TD & ĐT Tín dụng & Đầu tư TS Tài sản TDNH Tín dụng ngân hàng TDNN Tín dụng nhà nước TDXK Tín dụng xuất nhập khẩu TDH Trung dài hạn UTĐT Uỷ thác đầu tư VBB Vietnam Build Bank Ngân hàng Kiến thiết Việt Nam VBSP Vietnam Bank of Social Policy Ngân hàng Chính sách Xã hội Việt Nam VDB Vietnam Development Bank Ngân hàng Phát triển Việt Nam WB World Bank Ngân hàng Thế giới WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới x DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Cơ cấu tài sản của VDB từ 2011 – 2015 ............................................ 80 Bảng 2.2. Tổng TS toàn hệ thống TCTD và VDB từ 2011- 2015. ....................... 81 Bảng 2.3. Tổng TD & ĐT toàn hệ thống TCTD và TS HĐNV của VDB từ 2011 - 2015 ........................................................................................................... 82 Bảng 2.4. Cơ cấu nguồn vốn của VDB từ 2011 -2015 ........................................ 83 Bảng 2.5. Cơ cấu nợ phải trả của VDB từ 2011 - 2015 ....................................... 84 Bảng 2.6. Tổng huy động vốn toàn hệ thống TCTD và VDB từ 2011 -2015 ...... 85 Bảng 2.7. Thu nhập, chi phí và kết quả hoạt động của VDB từ 2011– 2015 ........ 87 Bảng 2.8. Tỷ suất ROA, ROE từ 2011 -2015 của hệ thống TCTD Việt Nam ...... 88 Bảng 2.9. Tình hình hoạt động nghiệp vụ tại VDB từ 2011 -2015 ...................... 90 Bảng 2.10. Tình hình phát triển hoạt động TDXK của Nhà nước tại VDB theo chỉ tiêu Kế hoạch từ 2011 -2015 ............................................................... 93 Bảng 2.11. Dư nợ TDXK tại VDB và tốc độ tăng trưởng theo đối tượng khách hàng từ 2011 – 2015 ................................................................................... 95 Bảng 2.12. Dư nợ TDXK của Nhà nước tại VDB và tỷ lệ tăng trưởng theo nhóm hàng từ 2011 -2015 ............................................................................. 97 Bảng 2.13. Doanh số, tỷ trọng, tỷ lệ tăng trưởng TDXK của Nhà nước tại VDB phân theo nhóm hàng từ 2011 – 2015 ................................................. 99 Bảng 2.14. Doanh số, tỷ trọng, tỷ lệ tăng trưởng TDXK của Nhà nước tại VDB phân theo thị trường từ 2011 – 2015 ......................................................... 100 Bảng 2.15. Phân loại nợ TDXK tại VDB từ 2011 -2015. .................................... 102 Bảng 2.16. Tình hình hoạt động bảo lãnh tại VDB từ 2011 -2015....................... 107 xi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Cơ cấu tài sản của VDB từ 2011 -2015 ............................................. 81 Biểu đồ 2.2. Cơ cấu nguồn vốn của VDB từ 2011 - 2015 ..................................... 83 Biểu đồ 2.3. Thu nhập, chi phí và kết quả hoạt động của VDB từ 2011 - 2015 ...... 88 Biểu đồ 2.4. Cơ cấu Tài sản HĐNV tại VDB từ 2011 - 2015 ................................ 91 Biểu đồ 2.5. Cơ cấu dư nợ TDXK tại VDB theo đối tượng khách hàng từ 2011 - 2015 ... 96 Biểu đồ 2.6. Cơ cấu dư nợ TDXK tại VDB phân theo nhóm hàng từ 2011 - 2015 ............. 98 Biểu đồ 2.7. Cơ cấu nhóm nợ TDXK của nhà nước tại VDB từ 2011 -2015 ...... 103 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN Trong nền kinh tế có nhiều hình thức tín dụng cùng tồn tại, hoạt động và phát huy tác dụng tích cực đối với nền kinh tế xã hội của các quốc gia trên thế giới. Trong các hình thức tín dụng đó, tín dụng nhà nước ngày càng thể hiện vai trò to lớn và là một trong những công cụ tài chính của nhà nước để đẩy mạnh và tăng cường xây dựng cơ sở hạ tầng của nền kinh tế. Việt Nam là quốc gia đang phát triển, vì vậy việc sử dụng công cụ tín dụng nhà nước nói chung và tín dụng xuất khẩu (TDXK) của Nhà nước nói riêng sẽ phát huy tác dụng tích cực đối với nền kinh tế xã hội Việt Nam. Trong điều kiện đó, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định số 369/QĐ –TTg ngày 28/2/1013 “ Về việc phê duyệt Chiến lược Phát triển Ngân hàng Phát triển Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030” với mục tiêu tổng quát là: “ Tiếp tục củng cố và phát triển Ngân hàng Phát triển Việt Nam là ngân hàng chính sách của Chính phủ hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận theo hướng bền vững, hiệu quả đảm bảo đủ năng lực để thực hiện chính sách tín dụng đầu tư, TDXK của Nhà nước và các nhiệm vụ khá