Luận án Phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN TRỊNH HÀ HOÀNG LINH PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÙNG VEN BIỂN TỈNH THANH HOÁ THEO HƯỚNG HIỆN ĐẠI LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN TRỊNH HÀ HOÀNG LINH PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÙNG VEN BIỂN TỈNH THANH HOÁ THEO HƯỚNG HIỆN ĐẠI Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 9310105 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. GS.TS Ngô Thắng Lợi 2. TS. Cao Ngọc Lân HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án “Phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của cá nhân tôi. Các tài liệu, số liệu, kết quả nghiên cứu của các tổ chức, cá nhân khác được tham khảo, sử dụng, trích dẫn trong luận án đều đã được ghi rõ nguồn gốc một cách trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Trịnh Hà Hoàng Linh ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS.TS Ngô Thắng Lợi và TS. Cao Ngọc Lân đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi tận tình trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, Ban Lãnh đạo Viện và các thầy, cô công tác tại Viện Chiến lược phát triển, Ban Lãnh đạo và đồng nghiệp tại Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Thanh Hóa, các nhà khoa học và các đơn vị liên quan, đã ủng hộ, giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn các cơ quan, đơn vị ở tỉnh Thanh Hóa đã ủng hộ, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè đã động viên, cổ vũ và giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận án. Tác giả luận án Trịnh Hà Hoàng Linh iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................ viii DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH ..................................................................... x PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÙNG VEN BIỂN THEO HƯỚNG HIỆN ĐẠI ................................................................................................................. 12 1.1. Tổng quan về phát triển hiện đại đối với nền kinh tế......................................... 12 1.2. Tổng quan về các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển hiện đại nền kinh tế ............ 21 1.3. Tổng quan về đánh giá phát triển hiện đại đối với nền kinh tế .......................... 26 1.4. Tổng quan về quản lý phát triển vùng ................................................................ 32 1.5. Đánh giá chung về kết quả tổng quan ................................................................ 36 1.5.1. Những điểm có thể kế thừa và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu của luận án .......................................................................................................... 36 1.5.2. Định hướng nghiên cứu của luận án ......................................................... 36 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÙNG VEN BIỂN THEO HƯỚNG HIỆN ĐẠI ...... 37 2.1. Phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại ........................................ 37 2.1.1. Vùng ven biển .......................................................................................... 37 2.1.2. Phát triển kinh tế vùng ven biển của một tỉnh theo hướng hiện đại ............. 38 2.1.3. Quản lý phát triển kinh tế vùng ven biển đối với một tỉnh ...................... 40 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại ...................................................................................................................... 42 iv 2.2.1. Chủ trương phát triển vùng ven biển và sự quản lý của nhà nước ............... 43 2.2.2. Khả năng đem lại lợi nhuận cho nhà đầu tư, lợi ích của nhà nước và của người dân ..................................................................................................... 44 2.2.3. Công nghệ và khả năng có được công nghệ hiện đại ............................... 45 2.2.4. Tổ chức sản xuất tiên tiến theo ngành và theo lãnh thổ ........................... 46 2.2.5. Thị trường và toàn cầu hóa về đầu tư, công nghệ, sản xuất và tiêu thụ sản phẩm ....................................................................................................... 47 2.2.6. Vị trí địa - kinh tế, kết cấu hạ tầng kỹ thuật, nhân lực, sự ủng hộ của người dân và các yếu tố khác ............................................................................. 48 2.3. Đánh giá phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại ........................ 51 2.3.1. Ý nghĩa của việc đánh giá phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại .................................................................................................... 51 2.3.2. Các chỉ tiêu đánh giá phát triển kinh tế hiện đại đối với vùng ven biển ở một tỉnh .................................................................................................... 52 2.3.2.1. Phân tích phát triển kinh tế của vùng ven biển theo hướng hiện đại: ..... 52 2.3.2.2. Phân tích nguyên nhân của tình trạng phát triển kinh tế theo hướng hiện đại đối với vùng ven biển ............................................................ 56 2.4. Kinh nghiệm thực tiễn về phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại ...................................................................................................................... 57 2.4.1. Thực tiễn phát triển kinh tế vùng ven biển ở Việt Nam ........................... 57 2.4.1.1. Phát triển kinh tế vùng ven biển và biển ở tầm quốc gia ................... 57 2.4.1.2. Kinh nghiệm phát triển kinh tế vùng ven biển của một số địa phương ở Việt Nam ......................................................................................... 61 2.4.2. Thực tiễn phát triển kinh tế vùng ven biển ở một số quốc gia ................. 64 2.4.3. Bài học rút ra cho phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .............. 65 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ......................................................................................... 67 v CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÙNG VEN BIỂN TỈNH THANH HÓA THEO HƯỚNG HIỆN ĐẠI TRONG GIAI ĐOẠN 2010 - 2020 ................................................................................................................ 68 3.1. Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại ................................................................................ 68 3.1.1. Khái quát về vùng nghiên cứu .................................................................. 68 3.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển kinh tế vùng ven biển Thanh Hóa theo hướng hiện đại .................................................................................... 69 3.1.2.1. Đánh giá chung về những thuận lợi và khó khăn đối với phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................................................... 69 3.1.2.2. Đánh giá theo các yếu tố chủ yếu có ảnh hưởng đến phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại ........................... 73 3.2. Thực trạng phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại trong giai đoạn 2010 - 2020 ........................................................................ 75 3.2.1. Phát triển kinh tế ....................................................................................... 75 3.2.2. Thực trạng phát triển một số ngành, lĩnh vực chủ yếu ............................. 77 3.2.2.1. Cơ cấu ngành, lĩnh vực ...................................................................... 77 3.2.2.2. Lĩnh vực công nghiệp ........................................................................ 80 3.2.2.3. Lĩnh vực dịch vụ ................................................................................ 82 3.2.2.4. Lĩnh vực nông nghiệp ........................................................................ 85 3.2.3. Thực trạng phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật .......................... 88 3.2.4. Thực trạng tổ chức lãnh thổ kinh tế - xã hội ............................................ 91 3.3. Đánh giá phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại ...................................................................................................................... 93 3.3.1. Kết quả và hạn chế chủ yếu ...................................................................... 93 3.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế ............................................................. 97 3.3.2.1. Quản lý nhà nước đối với phát triển kinh tế vùng ven biển Thanh Hóa còn chưa hiện đại, hiệu quả .......................................................... 97 3.3.2.2. Đầu tư phát triển kinh tế vùng ven biển còn hạn chế ...................... 100 vi 3.3.2.3. Số doanh nghiệp chưa nhiều, doanh nghiệp hoạt động khoa học công nghệ còn ít ............................................................................................ 102 3.3.2.4. Chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế, cơ cấu lao động chưa hiện đại .......................................................................................................... 103 3.3.2.5. Lĩnh vực khoa học công nghệ phát triển chậm, chưa có nhiều đổi mới .......................................................................................................... 104 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ....................................................................................... 106 CHƯƠNG 4. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÙNG VEN BIỂN TỈNH THANH HÓA THEO HƯỚNG HIỆN ĐẠI ĐẾN NĂM 2030 ..................................................................................................... 107 4.1. Bối cảnh tác động đến phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại ................................................................................................. 107 4.1.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước .............................................................. 107 4.1.1.1. Bối cảnh quốc tế ............................................................................... 107 4.1.1.2. Bối cảnh trong nước ......................................................................... 108 4.1.2. Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức (SWOT) ................ 109 4.2. Định hướng phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại đến năm 2030 ............................................................................................ 110 4.2.1. Quan điểm chủ đạo đối với phát triển kinh tế vùng ven biển ................ 110 4.2.2. Dự báo phát triển .................................................................................... 111 4.2.3. Mục tiêu và định hướng chung ............................................................... 113 4.2.4. Định hướng cụ thể về phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại đến 2030 ................................................................... 114 4.2.4.1. Phát triển hiện đại công nghiệp ........................................................ 114 4.2.4.2. Phát triển hiện đại các ngành dịch vụ, trọng tâm là du lịch ............. 120 4.2.4.3. Phát triển hiện đại nông nghiệp, nuôi trồng và đánh bắt thủy hải sản .... 124 4.2.4.4. Phát triển hiện đại hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật ...................... 127 4.2.4.5. Phát triển hiện đại tuyến đô thị ven biển và phối kết hợp theo lãnh thổ .......................................................................................................... 130 vii 4.2.4.6. Phát triển hiện đại quản lý nhà nước đối với vùng ven biển ........... 135 4.3. Đánh giá triển vọng phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại đến năm 2030 ................................................................................. 137 4.4. Giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại đến năm 2030 ................................................................................. 138 4.4.1. Giải pháp số 1: Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với phát triển kinh tế vùng ven biển ............................................................................... 139 4.4.2. Giải pháp số 2: Đầu tư mạnh mẽ và thu hút các nhà đầu tư chiến lược đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại .. 140 4.4.3. Giải pháp số 3: Đẩy mạnh phát triển doanh nghiệp ............................... 143 4.4.4. Giải pháp số 4: Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế vùng ven biển theo hướng hiện đại ......................... 145 4.4.5. Giải pháp số 5: Phát triển và nâng cao hiệu quả ứng dụng khoa học - công nghệ, đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư ...... 146 TIẾU KẾT CHƯƠNG 4 ....................................................................................... 148 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHẦN PHỤ LỤC viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á CNH Công nghiệp hóa CCN Cụm công nghiệp DN Doanh nghiệp EU Liên minh Châu Âu FDI Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Tổng sản phẩm quốc nội GRDP Tổng sản phẩm trên địa bàn GTGT Giá trị gia tăng GTSX Giá trị sản xuất GINI Hệ số bất bình đẳng trong phân phối thu nhập HĐH Hiện đại hóa HDI Chỉ số phát triển con người ICD Cảng cạn KCN Khu công nghiệp NICs Các nước công nghiệp mới NCS Nghiên cứu sinh MICE Meeting - Incentive - Convention - Exhibition: loại hình du lịch kết hợp hội nghị, hội thảo, triển lãm, tổ chức sự kiện, du lịch khen thưởng của các công ty cho nhân viên, đối tác OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế PCI Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PAPI Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh PA Phương án QL Quốc lộ ix R&D Nghiên cứu và phát triển SWOT Mô hình phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức TP Thành phố UBND Ủy ban nhân dân USD Đô la Mỹ UNDP Chương trình phát triển của Liên Hợp quốc UNIDO Tổ chức phát triển công nghiệp Liên Hiệp Quốc VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam VLXD Vật liệu xây dựng x DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH A. DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Bốn giai đoạn công nghiệp hóa ................................................................ 15 Bảng 1.2: Tổng hợp tiêu chí và chỉ tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam ... 26 Bảng 1.3: Chỉ tiêu công nghiệp hóa theo H. Chenery .............................................. 28 Bảng 1.4: Chỉ tiêu công nghiệp hóa của Đỗ Quốc Sam ........................................... 29 Bảng 2.1: Tổng hợp các khu kinh tế ven biển ở Việt Nam ...................................... 59 Bảng 3.1: Một số thông tin về vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................................ 69 Bảng 3.2: Quỹ đất của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ............................................ 70 Bảng 3.3: Đánh giá tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại ......................................... 73 Bảng 3.4: Điểm so sánh theo các yếu tố của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .......... 75 Bảng 3.5: Một số chỉ tiêu kinh tế của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ..................... 76 Bảng 3.6: Đóng góp vào tăng trưởng của các ngành, lĩnh vực vùng ven biển......... 76 Bảng 3.7: Cơ cấu các ngành, lĩnh vực của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ............. 77 Bảng 3.8: Tương quan tốc độ tăng GRDP giữa các khu vực của vùng ven biển ..... 79 Bảng 3.9: Hệ số chuyển dịch cơ cấu kinh tế của vùng ven biển .............................. 80 Bảng 3.10: Một số chỉ tiêu và sản phẩm công nghiệp chủ yếu vùng ven biển ......... 82 Bảng 3.11: Một số chỉ tiêu về phát triển du lịch của vùng ven biển ......................... 83 Bảng 3.12: Một số chỉ tiêu sản xuất nông nghiệp vùng ven biển ............................. 86 Bảng 3.13: Sản lượng một số sản phẩm nông nghiệp chủ yếu của vùng ven biển .. 86 Bảng 3.14: Năng suất một số cây trồng chính tại vùng ven biển .............................. 87 Bảng 3.15: Một số chỉ tiêu về phát triển thủy sản vùng ven biển ............................. 88 Bảng 3.16: Cơ cấu lãnh thổ của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .............................. 92 Bảng 3.17: Tổng hợp các chỉ tiêu về đánh giá phát triển vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa theo hướng hiện đại ............................................................... 93 Bảng 3.18: Tỷ trọng một số chỉ tiêu của vùng ven biển so với cả tỉnh Thanh Hóa .. 96 Bảng 3.19: Xếp hạng chỉ số PCI và PAPI tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2010-2020 .... 99 Bảng 3.20: Quy mô đầu tư phát triển của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ............. 100 Bảng 3.21: Cơ cấu đầu tư phát triển của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ............... 101 xi Bảng 3.22: Huy động các nguồn vốn đầu tư phát triển của vùng ven biển ............ 101 Bảng 3.23: Doanh nghiệp của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ............................... 102 Bảng 3.24: Cơ cấu lao động xã hội của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................. 103 Bảng 3.25: Hệ số chuyển dịch cơ cấu kinh tế và lao động của vùng ven biển ....... 104 Bảng 4.1: Dự báo phát triển kinh tế của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................ 112 Bảng 4.2: Dự báo tài nguyên đất của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .................... 125 Bảng 4.3: Dự báo tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế của vùng ven biển theo hướng hiện đại ....................................................................................... 138 Bảng 4.4: Dự kiến thu hút các nhà đầu tư chiến lược vào vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa .............................................................................................. 142 Bảng 4.5: Dự báo phát triển doanh nghiệp của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ..... 143 Bảng 4.6: Dự báo nhu cầu đào tạo nhân lực cho vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa... 146 B. DANH MỤC HÌNH Hình 1: Khung nghiên cứu của luận án ................................................................. 5 Hình 2.1: Sơ đồ hóa nội dung phát triển kinh tế vùng theo hướng hiện đại .......... 40 Hình 2.2: Sơ đồ hóa các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển kinh tế vùng ven biển ... 42 Hình 3.1: Cơ cấu GRDP của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ................................ 78 Hình 3.2: Lĩnh vực công nghệ cao trong tổng GRDP của vùng ven biển ............ 79 Hình 4.1: Dự báo lĩnh vực công nghệ cao trong tổng GRDP của vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa ..................................................................................... 113 Hình 4.2: Tổ hợp công nghiệp - dịch vụ cảng Nghi Sơn ..................................... 119 Hình 4.3: Sơ đồ chuỗi giá trị du lịch ở vùng v